Ali mktb pedaqogikası kitab

Mikromhit geni sosial mhitin trkib hisssidir. Cmiyytd gedn proseslr aild, mktbd, mk kollektivlrind d zn gstrir. Cmiyytin demokratik xarakteri, hququn aliliyi, dalt prinsiplri xsiyytin inkiaf n byk hmiyyt malikdir. Valideynlrdn biri mhur fizik Pifaqordan sorumudu: vladm, trbiyli bytmk n mn n etmliym? Byk alim demidi: gr vladnz daltli cmiyytd yaayarsa, he ndn narahat olmayn, ks halda verdiyiniz trbiynin d msbt nticsi olmayacaq.

Ali mekteb pedaqogikasi kitab — Рейтинг сайтов по тематике

Eylendirici Sosial Sebekesi – dostlarla unsiyyet, foto ve video, kinolar ve seriallar, musiqi, oyunlar, maraq uzre qruplar.

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

N=1 Seviyyeli Azeri Mekani, XEBERLER, MP3, VIDEO, SEKIL, PULSUZ YUKLEME SAYTI,chat,telebe,Unsiyyet, Maraqli,Mekteb,telebe,mesajlar,sevgi,eylence,yukleme,oyun,kitab,mahni,musiqi,muzukadostlar,yaxinlar,qohumlar,ayriliq,evlenmek,evlilik.

Рейтинг Alexa: #5,441,728 Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 10

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )
0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Tüm Kitap, Müzik ve DVD ürünlerini en uygun fiyatlara bulabileceğiniz, çok satan ve yeni çıkan kitaplara ulaşabileceğiniz tek adres

kitap , kitap , kitab , eser , e-book

Рейтинг Alexa: #12,307 Google PageRank: 5 из 10 Яндекс ТИЦ: 20

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

multimedia, portali azeri, chat,Azərbaycan xəbərlər, proqramlar, azəri proqramlar, maraqlı, yumor, azeri mp3, islam, şəkillər, video, klip, chat, teleserial, tanınmışlar, avto dünya, futbol, skriptlər, e-kitab

Рейтинг Alexa: #265,664 Google PageRank: 2 из 10

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Hand 2 Hand, Azerbaycanin pulsuz elanlar sayti, Nəqliyyat,Avtomobil,Avto hissələri və ləvazimatları,Su nəqliyyatı,Avtomobil-ev və qoşqu-ev,Motosiklet, mopedlər, xizəklər,Avtobuslar, yük maşınları, xüsusi maşınlar, Ev və Bağ evləri üçün,Tikinti və təmir,Mebel.

Рейтинг Alexa: #147,452 Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Dini Mekan, Dini chat, islami sohbet, Dini Yuklemeler, Dini Melumatlar, Gundelik namaz vaxtlari, Qurani Kerim, Ereb dersleri, Dini Xeberler, Dunya xeberler ve s. kimi melumatlari ozunde cemleshdirir. Dini chat (cat). Dini Mekan, Dini Sohbet, islami mekan.

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

0 / 5.0 оценка (Голосов: 0 )

Google PageRank: 0 из 10 Яндекс ТИЦ: 0

Динамика популярности – Ali mekteb pedaqogikasi kitab

Google Тренды это диаграмма для отслеживания сезонности ключевых слов. Этот график позволяет лучше понять сезонное изменение полулярности запросов по определенной тематике.

Значения приведены относительно максимума, который принят за 100. Чтобы увидеть более подробную информацию о количестве запросов в определенный момент времени, наведите указатель на график.

Все товарные знаки и торговые марки являются собственностью их владельцев и используются здесь исключительно в целях идентификации.

Ali mktb pedaqogikası kitab

Nizami Gəncəvi (biblioqrafiya)

Nizami Xuduyev “Qədim türk yazılı abidələrinin dili”

Novruz Bayramı ensiklopediyası

Nəsrəddin Tusi və Müasirlik

Nuralı Çələbiyev “Müəllim və şagird şəxsiyyətinin psixologiyası”

N.Gəncəvi İsgəndərnamə

N. Kazimov Məktəb pedaqoqikası

N.Kazımov Tətbiqi pedaqogika

N. Kazimov Tətbiqi pedaqogika.

N.Kazimov Ali məktəb pedaqoqikasi

N.Məmmədov Xarici siyasət reallıqlar və gələcəyə baxış

NURƏDDİN KAZIMOV – ALİ MƏKTƏB PEDAQOGİKASI

NURƏDDİN KAZIMOV – MƏKTƏB PEDAQOGİKASI

HAQQIMZDA

Respublika Elmi Pedaqoji Kitabxanası (REPK) Azərbaycan KP MK-nın və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin “Azərbaycan SSR-də xalq maarifinin inkişaf etdirilməsi haqqında ” 24 iyun 1982-ci il tarixi 335 №-li birgə qərarına əsasən 1983-cü ildə 4 şöbədən ibarət, 39 ştat vahidi ilə yaradılmışdır.

KEÇİDLƏR

Ali mekteb pedaqogokasi (muhazire) (1).DOC

Hazrda cmiyyt hyatnda thsilin, elmin rolunun daha da artd, dnya thsil sistemin inteqrasiyasnn gclndiyi bir dvrd yksk ixtisasl mtxssislrin hazrlanmas sahsind ali mktb pedaqogikasnn rolu v hmiyyti xeyli artr. Ali mktb mllimi (n qdr tcrbli olsa bel) masir pedaqoji-psixoloji biliklrsiz kein bilmz, z iini thsil standartlar sviyysind qura bilmz. Buna gr d glckd ali mktbd elmi-pedaqoji faliyyt hazrlaan magistr v doktorantlar ali mktb pedaqogikas elmin yax yiylnmlidirlr.Ali mktb pedaqogikas glck mtxssislrin pe-ixtisas hazrl, ahngdar xsiyyt kimi formalamas v trbiysi haqqnda elmdir. Onun obyekti ali mktbd tlb gnclrin tlim-trbiysi, ahngdar xsiyyt kimi formalamas v pe-ixtisas hazrl prosesidir. Predmeti is ali mktbd pedaqoji prosesin qanunauyunluqlarn akara xarmaq, tlb gnclrin ahngdar xsiyyt kimi trbiysi v pe-ixtisas hazrl msllrini yrnmkdir.

Ali mktb pedaqogikas ali mktbd pedaqoji prosesi mrkkb, oxsahli bir sistem kimi aradrr, bu sistemin smrli qurulmas n mxtlif problemlri tdqiq edir. Tdqiqatlar ali mktbin btn sahlrini tdris-trbiy, elmi faliyyt, pedaqoji nsiyyt, ali mktb rhbrlik, ali thsil islahat v s. msllri hat edir. Onun hll etdiyi konkret vziflri qsaca nzrdn keirk:

1. Ali mktbd thsilin mzmununu, mtxssisin mumelmi, ixtisas v pe hazrlnn optimal nisbtini myynldirmk v bu sasda mtxssis hazrln modelldirmk.2. Glck mtxssis n zruri olan bilik, bacarq v vrdilrin tlblr trfindn urlu v drindn yrnilmsinin smrli yollarn, yeni mtrqqi tlim texnologiyalarn v onlarn ttbiqi rtlrini myynldirmk.3. Ali mktbd tdrisin smrli formalarn, onlarn imkanlarn, tkili qaydalarn, tlb mstqil iinin smrliliyinin artrlmas yollarn tdqiq etmk.4. Tlb gnclrin bir xsiyyt-Vtnda kimi trbiysi prosesinin mahiyytini, qanunauyunluqlarn, mzmun, vasit, metod v formalarn myynldirmk sasnda ali mktbd trbiy iinin metodikasn tkmilldirmk v znginldirmk.5. Masir ali mktb mlliminin nzri chtdn saslandrlm modelini ilyib hazrlamaq.6. Ali mktbd ictimai tkilatlarn faliyytini, gnc mtxssislrin hazrlanmas v trbiysind, tlb znidarsinin inkiafnda onlarn rolunu tdqiq etmk.7. Ali mktb rhbrlik msllrini yrnmk, idaretm strukturlarnn optimal forma v metodlarn, pedaqoji saslarn myynldirmk.

8. Ali thsil islahat il bal aktual problemlrin hll edilmsi.

Grndy kimi, ali mktb pedaqogikas qarsnda duran problemlrin aradrlmas, ali mktbd tdris-trbiy v elmi faliyytin, idaretmnin ox mxtlif aspektlrinin tdqiqi ali thsilin v mtxssis hazrlnn yeni keyfiyyt mrhlsin qaldrlmasna, thsilimizin dnya thsil sistemin inteqrasiyasna imkan verckdir.

2. Ali mktb pedaqogikasnn kateqoriyalar

Ali mktb pedaqogikas mumi pedaqoji anlay v kateqoriyalara istinad edir. Pedaqoji anlay v kateqoriyalar pedaqoji faktlarn, hadis v proseslrin mumi v mhm lamtlrini ks etdirn tfkkr formalardr. Kateqoriyalar nisbtn geni anlaylar olub, bir ne anlay znd birldirir. Msln, xsiyytin inkiaf kateqoriyas xsiyyt, psixi inkiaf, xsiyytin tkkl v formalamas kimi anlaylar zn daxil edir.Pedaqogikann, o cmldn ali mktb pedaqogikasnn kateqoriyalarna pedaqoji proses, trbiy, thsil, tlim, tdrisetm, yrnm, znthsil, zntrbiy, xsiyytin inkiaf v s. daxildir. Onlarn mahiyytini qsaca nzrdn keirk.

Pedaqoji proses daha geni kateqoriya olub, bir ox kateqoriya v anlaylar (trbiy, thsil, tlim, xsiyytin inkiaf, znthsil, zntrbiy v s.) znd birldirir, onlarn vhdtini nzrd tutur. Trbiy insan xsiyytinin mqsdynl, sistemli v planl kild formalamas prosesinin idar edilmsi v onun nticsidir. O, iki mnada geni v dar mnada ilnir. Geni (sosial) mnada trbiy sosial tcrbnin (vvlki nsillrin ld etdiyi bilik v bacarqlarn, ideya v baxlarn) gnc nsl verilmsi prosesi kimi baa dlr. Bu halda trbiy bioloji, sosial tsirlri, o cmldn trbiy, thsil v tlimi d znd birldirir. Dar (pedaqoji) mnada trbiy dedikd is mktbd v aild veriln trbiy (o cmldn tlim v thsil) baa dlr.

zntrbiy insann mqsdynl v planl kild z zrind ilmsi, xsiyytini tkmilldirmsi prosesidir. zntrbiy trbiy il paralel getmli, tdricn onu vz etmlidir.

Trbiy prosesi, bir qayda olaraq, yenidntrbiy il mayit olunur. Yenidntrbiy insann ur, xarakter v davrannda kk salm mnfi hallarn, keyfiyytlrin aradan qaldrlmas v msbt keyfiyytlrin alanmas prosesidir.

Trbiy bir ox yollarla, o cmldn thsil v tlim yolu il hyata keirilir.

Thsil insann sistemldirilmi bilik, bacarq v vrdilr yiylnmsi, bu zmind onun dnyagrnn formalamas, trbiy v inkiaf prosesi, habel onun nticsidir. Thsil mxtlif yollarla tlim v znthsil yolu il (elc d onlarn vhdti il) ld edilir.znthsil insann z zehni inkiaf il mntzm mul olmas, idrak tlbatlarn dmsi prosesidir. znthsil tliml yana getmli, bir-birini tamamlamaldr. Tlim mllimin rhbrliyi altnda thsilalanlarn sistemldirilmi bilik, bacarq v vrdilr yiylnmsi prosesidir. Tlim iki faliyyt nvn mllimin yrtm (tdrisetm) faliyytin v tlbnin yrnm (thsilalma) faliyytin, onlarn vhdtin saslanr. xsiyytin inkiaf mxtlif amillrin daxili v xarici, tbii (irsi), sosial v psixoloji amillrin tsiri il insann xsiyyt kimi bir keyfiyyt halndan digrin kemsi prosesidir. xsiyytin formalamas onun inkiafnn bir nv olub, sasn, xarici tsirlrin (mhitin, tlim v trbiynin) nticsind xsiyytin btvlkd, yaxud onun hr hans bir keyfiyytinin myyn sviyyy atmas, tamamlanmas prosesidir. xsiyytin formalamas mqsdynl v kortbii ola bilr. Ahngdar xsiyytin formalamas, hr eydn vvl, mqsdynl prosesdir.Ali mktb pedaqogikasnda nzrdn keiriln sas anlay v kateqoriyalarla yana, digr kateqoriyalardan da istifad edilir (tlim v trbiynin mqsdi, qanun v prinsiplri, mzmunu, vasit, metod v formalar v s.). Btn bunlar bir-biril qarlql laqd olub, birlikd vahid v btv pedaqoji prosesi tkil edir v mumi mqsd – xsiyytin ahngdar inkiafna xidmt gstrir.

3. Ali mktb pedaqogikasnn metodoloji saslar, digr elmlrl laqsi

Pedaqogika, o cmldn ali mktb pedaqogikas tdqiqat iind myyn metodoloji ideya v baxlara, nzriyylr istinad edir. Pedaqogikann metodoloji sas dedikd, elmin nvsini tkil edn v onun inkiafna gcl tsir gstrn mhm flsfi mddalar, ideya v prinsiplr sistemi baa dlr. Metodoloji mdda v prinsiplr alimin tdqiqat mvqeyini, tdqiqatn istiqamtini myyn edir, onun smr v keyfiyytini yksltmy imkan verir.

Ali mktb pedaqogikasnn metodoloji mddalar arasnda pedaqoji msllrin yrnilmsin dialektik yanama prinsipi, idrak nzriyysi (qnoseologiya) mumi, fundamental sciyy dayr, pedaqoji tdqiqatlarn strategiyasn myynldirmy kmk gstrir. Dialektik yanama prinsipi pedaqoji fakt, hadis v proseslri hrtrfli yrnmyi, dyim v inkiaf halnda gtrmyi, onlar arasnda qarlql laqlri v daxili ziddiyytlri akara xarma, inkiafn hrktverici qvvlrini myynldirmyi nzrd tutur. Pedaqoji tdqiqatda mumi metodoloji prinsipl yana, xsusi metodoloji prinsiplr d istinad edilir: sistemli-struktur yanama prinsipi, faliyyt prinsipi, xsiyyt baxmndan yanama prinsipi.

Sistemli-struktur yanama prinsipi pedaqoji msllrin hllinin btn mmkn vasit, metod, forma v amillrini qarlql vhdtd, bir tam halnda nzrd keirmyi tlb edir. Pedaqoji tdqiqatlarda faliyyt prinsipi faliyytin btvlkd yrnilmsini, onun ayr-ayr nsrlrinin (faliyytin mqsdi, motivi, icras, tnzimlnmsi, nzart v nticlrin thlili) vhdtd gtrlmsini nzrd tutur.

Pedaqoji tdqiqatlarda xsiyyt baxmndan yanama prinsipi xsiyytin pedaqoji prosesd obyekt v subyekt kimi gtrlmsini, onun ahngdar inkiafn, kollektiv v xsiyytin qarlql laqsini, tlim-trbiy iind xsiyytin tlbat, maraq v daxili fallndan, xsi mvqeyindn x etmyi nzrd tutur. Pedaqogikann metodologiyas onun digr elmlr laqsind d zn gstrir. Ali mktb pedaqogikas bir ox elmlr sx baldr: flsf, etika, estetika, psixologiya, anatomiya v fiziologiya, genetika, kibernetika, iqtisadi nzriyy v s.

Flsf baqa elm sahlrind olduu kimi, ali mktb pedaqogikasnn da nzri-metodoloji sasn tkil edir. Flsf pedaqogikan metodoloji ideya v baxlarla, mnvi-estetik dyrlrl, pedaqoji anlay v kateqoriyalarn, qanun, prinsip v metodlarn flsfi duyumu il znginldirir.

Ali mktb pedaqogikas psixologiya elmi il daha ox baldr. Tlb gnclrin psixi proseslrini, xsiyyt kimi inkiaf qanunlarn nzr almaqla pedaqogika tlim-trbiy iini, yksk ixtisasl mtxssislrin hazrlanmas msllrini daha uurla hll etmk imkan qazanr. Ali mktb pedaqogikas psixologiyann mxtlif sahlri v digr elmlrl laqlidir. nki tlb gnc bir ox elm sahlrinin obyekti kimi x edir. Ali mktb pedaqogikas:

– Pedaqoji psixologiya il (pedaqoji tsirlrl tlb psixikasnda ba vern dyiikliklri, bilik, bacarq v vrdilrin mnimsnilmsinin, insan mnasibtlri v davran motivlrinin formalamasnn qanunauyunluqlarn v psixoloji mexanizmlrini yrnir);

– Ya psixologiyas il (yala bal psixi dyimlri yrnir);

– Sosial psixologiya il (tlblrin bir-biril v mllimlrl qarlql mnasibtlrini, kollektiv mnasibtlri yrnir);

– Sosiologiya il (sosial mnasibtlri, tlblrin sosial trkibi, mllimlrin sosial statusu v rolu, pelr bldlm v s. msllri yrnir);

– Kibernetika il (mrkkb dinamik sistemlrd idaretm prosesini, informasiyalarn trlmsi v mnimsnilmsi mexanizmlrini yrnir);

Ali mktb pedaqogikas birbaa v dolays il, demk olar ki, btn elm sahlri il laqdardr. Ayr-ayr elmlrl bal olan fnlr (dil, dbiyyat, tarix, fizika, riyaziyyat, kimya, biologiya, corafiya v b.) v onlarn tdrisi msllri pedaqogikann bir qolu olan metodikann tdqiqat mvzusunu tkil edir.

Pedaqogikann baqa elm sahlri il laqsi qarlql sciyy dayr v yeni elm sahlrinin yaranmas n sas verir. Msln, bel laq saysind thsil v trbiy flsfsi, pedaqoji psixologiya, psixopedaqogika, thsil iqtisadiyyat, thsil menecmenti v s. elm sahlri yaranmdr.

4. Ali mktb pedaqogikasnn tdqiqat metodlar

Btn elmlr, o cmldn pedaqogika, elmi tdqiqatlarn kmyi il inkiaf edib, yeni-yeni mddalarla znginlir. Pedaqoji tdqiqatlar tdqiqat metodlarnn kmyi il aparlr. Tdqiqat metodlar dedikd, nzri v ya eksperimental tdqiqatlarn tkili yollar baa dlr.

Pedaqoji tdqiqatlarda mxtlif metodlardan istifad olunur. Hll ediln problemin xarakteri v miqyasndan asl olaraq n mumi, mumelmi v xsusi metodlar frqlndirilir. n mumi metod kimi dialektik metoddan istifad olunur. Pedaqoji tdqiqatlarda istifad olunan mumelmi metodlara: empirik idrak metodlar, nzri idrak metodlar, idrakn mumi mntiqi metod v priyomlar (A.F.Hziyev) daxildir. mumelmi metodlar mxtlif elmlrin tdqiqat obyektlrin v tdqiqatn xarakterin uyun kild dyiikliy urayaraq konkret elmi metodlar formasnda ttbiq olunur.

Pedaqoji tdqiqatda istifad olunan konkret elmi metodlar 4 qrupa blmk olar: a) empirik tdqiqat metodlar; b) nzri tdqiqat metodlar; c) empirik-nzri tdqiqat metodlar; ) pedaqoji tdqiqatda riyazi statistik, sosioloji metodlar.

Empirik tdqiqat metodlar myyn faktlar toplamaa xidmt edir. Bu metodlara daxildir: pedaqoji mahid, pedaqoji msahib, anket sorusu, pedaqoji konsilium, pedaqoji sndlrin v faliyyt mhsullarnn yrnilmsi metodlar.

Nzri tdqiqat metodlar nzri mnblrin yrnilmsi, thlili v ntic xarlmas mqsdi gdr. Nzri tdqiqatlar praktik faktlar sviyysind yox, sasn, pedaqoji anlaylar sviyysind aparlr v pedaqogikann kkl problemlrin (msln, pedaqoji qanun v prinsiplrin tdqiqi, xsiyytin formalamas amillrinin yrnilmsi v s.) hsr olunur.

Nzri tdqiqat metodlarna daxildir: thlil v trkib, induksiya v deduksiya, modelldirm, mqayisli-tarixi thlil metodlar.

Pedaqoji tdqiqatda bzn empirik-nzri metodlar laqli kild ttbiq olunur. Bel metodlara eksperiment, tcrbi-eksperimental i, snaq metodlar daxildir.

Pedaqoji eksperiment myyn pedaqoji frziyyni yoxlamaq metodudur. Mqsdin gr pedaqoji eksperimentin bir ne nv ayrd edilir: myynedici, yrdici v yoxlayc eksperiment. Tkili formasna gr eksperiment cr olur: tbii (adi, tbii raitd keirilir), laborator (laboratoriya raitind keirilir) v kompleks eksperiment (hm tbii, hm d laborator raitd keirilir). Eksperimentin smrli ntic vermsi n onu baqa metodlarla (mahid, msahib, anket sorusu v s.) laqlndirmk mhm rtdir.

Pedaqoji tdqiqatlarda eksperiment metodu il yana, tcrbi-eksperimental i, snaq metodlar da ttbiq olunur. Bu zaman myyn proqram (plan) zr tcrb ilri aparlr, onlarn smrliliyi yrnilir.Pedaqoji tdqiqatlarda yeri gldikc riyazi-statistik v sosioloji metodlara da mracit olunur. Riyazi-statistik metodlar tdqiqatn nticlrini kmiyyt baxmndan tdqiq etmy imkan verir. Sosioloji metodlar is pedaqogikann sosial msllrinin (ail v mhitin tlim-trbiy iin tsiri, kollektiv v frdin mnasibtlri, pesem v s.) hllind geni ttbiq olunur. Sosioloji metodlara ktlvi sorular, intervyu, reytinq, ranqladrma, sosiometrik metodlar (kala, sosioqramma v s.) daxildir.

Pedaqoji tdqiqat metodlar tdqiqat prosesind kompleks kild ttbiq olunur, alnan nticlr tutudurulur. Tdqiqat metodlarnn dzgn seilmsi tdqiqatn metodikas baxmndan byk hmiyyt malikdir. Pedaqoji tdqiqatn metodikas tdqiqatn texnologiyasn, btn mrhllrini znd ks etdirir. Tdqiqatn metodikasnda, rti olaraq, mrhlni frqlndirmk olar:

– Hazrlq mrhlsind tdqiqatn nzri msllri aradrlr: tdqiqatn obyekti, predmeti (nyi yrnmk?), mqsdi (ny nail olmaq?), vziflri (mqsd atmaq mn hans ilri grmk lazmdr?), tdqiqatn problemi (hlli tlb olunan msl) myyn edilir, frziyy (problemin hlli yollar) myynldirilir.- cra mrhlsind tdqiqat metodlarnn kmyi il pedaqoji faktlar toplanb tdqiq edilir v mvafiq nticlr xarlr. Hmin nticlr zruri halda eksperiment v tcrb il yoxlanlr.

– Yekun mrhlsind tdqiqat materiallar kmiyyt v keyfiyyt baxmndan thlil olunur, frziyynin dzgn olub-olmamas aydnladrlr. Tdqiqat materiallar pedaqoji nzriyy sasnda rh edilir, yeni qanunauyunluqlar myyn olunur.

Suallar v taprqlar

1. Ali mktb pedaqogikasn yrnmk zrurti n il baldr? Onun obyekti v predmetini izah edin.

2. Ali mktb pedaqogikas qarsnda hans vziflr durur?

3. Ali mktb pedaqogikasnn sas kateqoriyalar hanslardr?

4. Ali mktb pedaqogikasnn metodoloji sasn izah edin.

5. Ali mktb pedaqogikasnn flsf v psixologiya elmlri il laqsini aydnladrn.6. Pedaqogikann tdqiqat metodlarn qrupladrn v hr qrupun vzifsini gstrir.

7. Pedaqogika elmdir, yoxsa sntdir? sualna mnasibtinizi bildirin.

1. Rstmov F., Dadaova T. Ali mktb pedaqogikas. B., 2007.2. Kazmov N. Ali mktb pedaqogikas. B., 1999.

3. smixanov M., Bxtiyarova R. Ali mktb pedaqogikas (mhazir kursu). B., 2010.II mhazirAli thsil sistemiPlan:

1. Thsil sistemi anlay. Azrbaycanda ali thsilin inkiaf.

2. Thsil qanunu. Thsil sisteminin prinsiplri v quruluu.

3. Xaricd ali thsil sistemi 4. Ali thsil sahsind inteqrasiya. Boloniya prosesi

1. Thsil sistemi anlay. Azrbaycanda ali thsilin inkiafMtxssis hazrl thsil sistemi vasitsil hyata keirilir. Thsil sistemi dedikd lk daxilind olan btn thsil-trbiy mssislrinin mcmusu baa dlr. Thsil sistemi stqurum hadissi olub, bazis cmiyytin iqtisadi-ictimai mnasibtlr sistemin xidmt edir v ona qvvtli tsir gstrir. Cmiyytin inkiaf, ilk nvbd, onun zvlrinin thsil sviyysi il rtlnir. Yax thsil alm yksk ixtisasl mtxssislr cmiyytin btn sahlrind iqtisadiyyat, elm v texnika, thsil v mdniyyt, tbabt, inaat, snaye v knd tsrrfat, dvlt qulluu, hrbi quruculuq v s. sahlrd uurla v yaradclqla alb, hmin sahlrin inkiafna kmk gstr bilrlr. Buna gr d thsil, elm cmiyytin strateji vzifsi saylr v inkiaf etmi lklrd ona birinci drcli hmiyyt verilir. Cmiyytin, dvltin gc hr eydn vvl, thsill, elml baldr. Dahi Nizaminin dediyi kimi:

Qvvt elmddir, baqa cr he ks

He ks stnlk eyly bilmz.

Hyat gstrir ki, dvltin, milltin trqqi yolu thsildn, elmdn keir: He bir millt qlncla, tfngl irli getmir; hans millt qabaa gedib trqqi edirs, o ancaq thsilin, elmin gcn xobxt olur (N.Nrimanov). Bunu tarixi tcrb d sbut edir: II Dnya mharibsind mlub olmu Yaponiya v Almaniya kimi dvltlr thsilin, elmin, yeni texnologiyalarn inkiaf, mumiyytl, insan kapitalnn inkiaf saysind qsa tarixi dvrd dnyada inkiaf etmi dvltlr srasna xa bildilr. qtisadi chtdn qdrtli dvlt thsilin v elmin srtli inkiafna tkan verir, cmiyytd thsilin v elmin, thsil v elm adamlarnn nfuzunun ykslmsin hr vasit il kmk gstrir, yaradc mtxssislri, elm adamlarn hr chtdn (ilk nvbd maddi chtdn) stimulladrr. nkiaf etmi lklr dnyann hr yerindn beyin axnda bununla baldr.

Thsil sistemi cmiyytin tlbat, ictimai-iqtisadi, sosial-mdni inkiaf il rtlndiyi v onunla bal olaraq dyidiyi n mxtlif lklrin thsil sistemlri bir-birindn frqlnir. Eyni cmiyytin mxtlif inkiaf dvrlrind d inkiafn xarakterindn asl olaraq thsil sistemi dyiir. Bununla bal Azrbaycanda ali thsilin inkiafna qsaca nzr salaq.Azrbaycanda ali thsilin tarixi ox qdim olub, X sr tsadf edir. Bu dvrd islam dininin tsiri il iki pillli orta v ali thsil vern mdrslr yaranmaa balayr. lk mdrslr Tbrizd, Badadda, Dmqd yaranmdr (Beyhqiyy, Sdiyy, Nizamiyy mdrslri). Azrbaycan razisind ilk mdrslr Maraada, Naxvanda, amax v Gnc hrlrind faliyyt gstrmidir. XII srd mdrs thsili alm bir ox mtfkkirlr yetimidir (bl la Gncvi, Nizami Gncvi, Mhsti Gncvi, Flki irvani, Xaqani irvani, Xtib Tbrizi v b.). Onlarn bir oxu mdrs v akademiyalarda mllimlik etmilr.

XVII srd mdrslrin bksi xeyli genilnir. Sfvilr slalsi iliyi yaymaq n iri mdrslr ard. Tbrizd 47, amaxda 7 bel mdrs olmudur.

XIX srin vvllrind (1813-1828) imali Azrbaycan Rusiyann trkibin daxil edildikdn sonra nnvi mktb v mdrslrl yana, yeni tip mktblr qza mktblri, mslman mktblri, rus-tatar (mslman .M.) mktblri d faliyyt gstrirdi. Mktblr n mllim kadrlar hazrlna baland. 1876-c ild Grcstann Qori hrind Zaqafqaziya Mllimlr Seminariyas tsis edildi. Bu id grkmli maarifi M.F.Axundzadnin byk xidmtlri olmudur. ildn sonra 1879-cu ild Seminariya nzdind Azrbaycan bsi yaradld, 1918-ci ilin noyabrnda Qazaxa krld v mstqil Seminariya kimi (Qazax Mllimlr Seminariyas) faliyyt balad. Seminariyann mzunlar irisind C.Mmmdquluzad, S.S.Axundov, N.Nrimanov, R.B.fndiyev, F.B.Krli, .Hacbyli, M.Maqomayev v b. kimi tannm elm, dbiyyat, incsnt, dvlt xadimlri, pedaqoqlar vardr. Azrbaycanda thsil, o cmldn ali thsilin inkiafnda ADR-in (1918-1920) byk xidmtlri olmudur. ADR milli kadrlarn hazrlanmasna xsusi diqqt yetirmidir: yzlrl gnc thsil almaq n xarici lklrin tannm ali mktblrin gndrildi. 1919-cu il noyabrn 15-d Bak Dvlt Universiteti iki faklt il (tibb v tarix-filologiya) faliyyt balad.

1921-ci ild Azrbaycan Politexnik nstitutu, Azrbaycan Dvlt Pedaqoji nstitutu, Qadn Mktbqdr Trbiy nstitutu (sonralar Azrbaycan Dvlt Pedaqoji nstitutuna birldirildi), rqd ilk Konservatoriya, Ali Rssamlq Mktbi ald.

1926-c ild Azrbaycanda 5 mindn ox tlbsi olan 5 ali mktb faliyyt gstrirdi. 1929-cu ild Gncd Knd Tsrrfat nstitutu ald.

1928-ci ildn Azrbaycan n Rusiyann ali mktblrind d kadrlar hazrlanmaa balanmd.

30-cu illrd respublikada ali mktblrin bksi bir qdr d genilnir. Azrbaycan Dvlt Universiteti lv edilrk onun fakltlri bazasnda 1930-cu ild Tibb nstitutu, Sovet Quruculuu v Hquq nstitutu ald.

1934-c ild Azrbaycan Dvlt Universiteti brpa olundu. 1935-ci ild ADP yannda Mllimlr nstitutu ald.

1941 1945-ci illr mharibsindn sonrak dvrd yeni ali mktblr yaradld: 1945-ci ild Bakda Teatr nstitutu, 1948-ci ild Pedaqoji Xarici Dillr nstitutu, 1950-ci ild Politexnik nstitutu, 1952-ci ild Rus Dili v dbiyyat nstitutu, 1981-ci ild Gnc Texnologiya nstitutu tsis olundu.

1991-ci ild Azrbaycan Respublikas z dvlt mstqilliyini brpa etdikdn sonra milli thsil konsepsiyas hazrland, Thsil Qanunu qbul edildi. 1992/93-c drs ilind ali v orta ixtisas mktblrin qbul test sulu il hyata keirildi. XXI yzilliyin balancnda thsil sistemind, o cmldn ali thsild islahatlara baland. Dvlt thsil mssislri il yana qeyri-dvlt (zl) ali mktblr d yaradld. 2000-ci ilin vvlind Azrbaycanda 18 qeyri-dvlt ali thsil mssissi faliyyt gstrirdi. Mstqilliyin ilk illrind keid dvr il laqdar ali thsil mssislrind myyn tinliklr olsa da, sonrak illrd respublikann iqtisadi inkiaf il bal vziyyt yaxlad: ali mktblrin maddi bazas mhkmlndi, tdris binalarnda tmir-tikinti, abadlq ilri aparld, yeni tdris korpuslar ina edildi, tdrisin keyfiyytinin yksldilmsi, mllimlrin maddi durumunun yaxladrlmas n tdbirlr hyata keirildi. Ali mktblrin bir oxu yksk gstricilr ld etdi.2. Thsil Qanunu. Thsil sisteminin prinsiplri v quruluuAzrbaycan Respublikasnda thsil sistemi Thsil Qanunu il idar v tnzim olunur. Thsil Qanunu vtndalarn thsil hququnun tmin edilmsi sahsind dvlt siyastinin sas prinsiplrini v thsil faliyytinin tnzimlnmsi rtlrini myyn edir. Thsil Qanunu 19 iyun 2009-cu ild Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi trfindn qbul olunmu, 5 sentyabr 2009-cu ild qvvy minmidir. Thsil Qanunu 6 fsildn ibartdir. mumi mddalar adlanan I fsild sas anlaylar, thsil hququna dvlt tminat, thsil sahsind dvlt standartlar, tdris dili kimi msllr z ksini tapmdr. II fsild Azrbaycan Respublikasnn thsil sistemi rh olunur. Burada thsil sisteminin quruluu, thsild keyfiyyt sviyysi, thsilin mzmunu v tkilin dair mumi tlblr, thsilin formalar, thsil mssislri, thsilin pilllri v s. msllrdn bhs edilir. III fsil thsilin idar olunmasna, thsil subyektlrinin hquqlar, vziflri v sosial mdafisin, IV fsil thsil iqtisadiyyat v thsil mssislrind sahibkarlq faliyytin, V fsil thsil sahsind beynlxalq laqlr, IV fsil keid v yekun mddalarna hsr olunmudur.

Thsil Qanununda thsil sisteminin sas prinsiplri z ksini tapmdr. Respublikamzn thsil sistemi bu prinsiplr saslanr. Hmin prinsiplri qsaca nzrdn keirk.1. Humanistlik prinsipi insan hquqlar v azadlqlarnn, salamlq v thlksizliyinin, milli v bri dyrlrin prioritet (stn) sah kimi qbul edilmsini, insanlara mnasibtd tolerantlq v dzmllk gstrilmsini nzrd tutur. Bu prinsip gr, thsil-trbiy iinin mrkzind insan, onun maraq v qabiliyytlri, inkiaf durmal, hr ey ona xidmt etmlidir. Nec deyrlr, tlb (agird) mllim n yox, mllim tlb (agird) ndr. Thsilalanlarn zehni, mnvi v s. chtdn inkiafna qay gstrmk btvlkd thsil sisteminin, hr bir mllimin balca vzifsidir.

2. Demokratiklik prinsipi thsilalanlarn azad dnc ruhunda trbiy edilmsini; thsilin dvlt v ictimai saslarda idar edilmsini; bu prosesd thsilalanlarn slahiyyt v azadlqlarnn genilndirilmsini; thsil mssislrinin muxtariyyatnn artrlmasn nzrd tutur. Demokratiklik habel thsilalanlarn znidarsinin genilndirilmsind, vziflrin seki yolu il tutulmasnda, qrarlarn tkbana yox, kollegial kild qbul edilmsind, mllim-tlb (agird) mnasibtlrinin demokratik slubda qurulmasnda ifad olunur.3. Brabrlik prinsipi btn vtndalarn brabr rtlr sasnda thsil almas n imkanlar yaradlmasn v thsil hquqlarnn tmin edilmsini nzrd tutur.4. Millilik v dnyvilik prinsipi milli v bri dyrlr saslanan dnyvi thsil sisteminin yaradlmasnda v inkiaf etdirilmsind ifad olunur.

5. Keyfiyytlilik prinsipi thsilin mvcud standartlara, normalara, habel cmiyytin tlblrin, dvltin v xsiyytin maraqlarna uyun qurulmasn nzrd tutur.

6. Smrlilik prinsipi thsild v elmi yaradclqda masir metodlar ttbiq etmkl smrli nticlr ld etmyi nzrd tutur.

7. Fasilsizlik, vhdtlik, daimilik prinsipi thsilin fasilsiz olmasnda, thsil pilllri arasnda laq, vhdt gzlnilmsind v thsilin btn hyat boyu davam etmsind ifad olunur.8. Varislik prinsipi thsil sahsind ld olunmu bilik v tcrbnin nvbti nsl, thsilin bir pillsindn digrin trlmsini nzrd tutur.

9. Liberallama prinsipi thsil sahsinin v thsil faliyytinin aqln genilndirmkd zn gstrir. Baqa szl, thsil mssislri, thsil prosesi ictimaiyyt n aq olmal, ictimaiyyt, ayr-ayr vtndalar thsil prosesind, onun problemlrinin hllind yaxndan itirak etmk imkan qazanmaldrlar.

10. nteqrasiya prinsipi milli thsil sisteminin dnya thsil sistemin smrli qovumasnda, uyunlamasnda v qoulmasnda ifad olunur.

Respublikamzn thsil sistemi gstriln prinsiplr uyun qurulur v faliyyt gstrir.

Thsil sisteminin quruluu thsil qanununda z ksini tapmdr. Qanunda thsil mssislrinin tiplri, hr tipin nvlri myyn edilmidir:

1. Mktbqdr thsil mssislri: krplr evi, krplr evi uaq baas, uaq baas, xsusi uaq baas. Mktbqdr thsil 3 yadan balayr. 5 yandan uaqlarn mktb hazrl zruri saylr. Bel hazrlq uaq baalarnda, mktbd v aild hyata keiril bilr.

2. mumthsil mktblri: ibtidai (I-IV siniflr); mumi orta (V-IX siniflr) v tam orta thsil (X-XI siniflr) mumi thsil pilllrini hat edir. Buraya habel mumthsil internat v xsusi internat mktblri, istedadl uaqlar n mktblr, gimnaziyalar, liseylr v digr mumthsil mssislri daxildir. Gimnaziya, sasn, humanitar tmayll orta mumthsil mktbidir. Lisey istedadl agirdlr n mvafiq tmayllr zr thsil xidmti gstrn mumthsil mssissidir.

Respublikamzda mumi orta thsil (I-IX siniflr) icbaridir. Tam orta thsil (X-XI siniflr) tmayllr zr qurulur (humanitar, texniki, tbit v s.).3. Mktbdnkanar thsil mssislri: uaq-gnclr mktblri (idman, ahmat v s.), uaq yaradclq mrkzlri (texniki, bdii yaradclq, ekoloji trbiy, turizm v diyarnaslq, estetik trbiy mrkzlri), mktbdnknar i mrkzlri v s.

4. lk pe-ixtisas thsili mssislri: pe mktblri, pe liseylri.

5. Orta ixtisas thsili mssislri: texnikumlar, kolleclr. Kollec orta ixtisas proqramlar sasnda thsil xidmtlri gstrn v subbakalavr pe-ixtisas drcsi vermk hququ olan thsil mssissidir.

6. Ali thsil mssislri: universitetlr, akademiyalar, institutlar v s. Universitet geni spektrli, yksk ixtisasl mtxssislr hazrlayan oxprofilli aparc ali thsil mssissidir. Akademiya myyn sah zr yksk ixtisasl mtxssislr hazrlayan ali thsil mssissidir. nstitut mstqil v ya universitetin struktur blmsi kimi konkret ixtisaslar zr mtxssislr hazrlayan ali thsil mssissidir.Ali thsil mssislrind mtxssis hazrl 3 sviyyd aparlr:

– Bakalavriat baa atm ali thsil pillsi olmaqla mzunlara bakalavr ali pe-ixtisas drcsi verilir.

– Magistratura drin hazrlql mtxssislr yetidirn ali thsil pillsidir, mzunlara magistr ali pe-ixtisas drcsi verilir. Onun bakalavr pillsindn frqi ondadr ki, magistrlr ali thsil mssislrind elmi-pedaqoji faliyytl mul ola bilrlr.

– Doktorantura ali thsilin n yksk sviyysi olmaqla mzunlara doktor elmi drcsi verilir. Doktorantura iki pilldn ibartdir: birinci pillni baa vuranlara flsf doktoru (elm sahlri gstrilmkl), ikinci pillni bitirnlr elmlr doktoru (elm sahlri gstrilmkl) elmi drcsi verilir.

Ali mktblrd alan professor-mllim heytin elmi-pedaqoji faliyyt sahsind ld etdiklri nticlr gr msabiq v seki yolu il mxtlif elmi adlar verilir: dosent, professor, ba elmi ii (laboratoriyada elmi-tdqiqat ii aparanlara).lav thsil mssislri: universitetlr, institutlar, elm-thsil mrkzlri v s.

Nzrdn keiriln thsil mssislri Thsil Qanunu bazasnda hazrlanm z Nizamnamlri sasnda faliyyt gstrir. 3. Xaricd ali thsil sistemiXaricd ali thsil, sasn, universitetlrd hyata keirilir: tlblrin byk qismi aparc ali thsil mssissi kimi universitetlrd thsil alr. Bundan lav konkret ixtisaslar zr ali thsili institutlarda, bzi lklrd (msln, AB-da, ngiltrd) ali kolleclrd d (thsil mddti 4-5 il olur) almaq mmkndr. Kolleclr universitetlr nzdind v ya mstqil faliyyt gstrir. Msln, Oksford Universitetinin nzdind 30-dan ox kollec faliyyt gstrir.

Ali thsil alman nisbtn geni yaylm formas qiyabi thsildir. ngiltrd tlblrin 50%-i bu formada thsil alr. Bu hal thsil haqqnn yksk olmas il baldr. Tlblr thsil haqqn dmk n ilmk mcburiyytind qalrlar. Xarici lklrin byk qismind dvlt ali mktblri il yana, qeyri-dvlt (zl) thsil mssislri d geni yaylmdr. Bel ali mktblr ayr-ayr xslr, thsil korporasiyalar, monopolist ittifaqlar v s. trfindn alr. Msln, AB-da ali mktblrin yardan oxu zl mktblr olub iri korporasiya v monopoliyalarn fondu hesabna maliyylir. Yaponiyada btn ali mktblrin 72%-i bu cr faliyyt gstrir v lkdki tlblrin 70%-dn oxunu hat edir. Bzi lklrd is ali thsil mssislri, sasn, dvlt mxsusdur (ngiltr).

Bir ox lklrd frdi qaydada thsil geni yaylmdr. Tlblr zlri n frdi tdris plan seir v tyutor-mllimin rhbrliyi altnda ilyirlr. Ali mktb qbulu, bir qayda olaraq, ali thsil mssislri zlri msabiq sasnda aparr. Qbulda orta mktbd alnan ballar hlledici hmiyyt ksb edir. Xaricd ali mktblr n mumi cht tlblrin mnimsmlri zrind sistemli nzart aparlmasndan v tlim gstricilrinin ciddi kild hesaba alnmasndan ibartdir. Yoxlama, nzart hm universitetdaxili, hm d mvafiq qurumlar trfindn hyata keirilir. Bzi lklrd (msln, Almaniyada) universitet mzunlar iki il ixtisas zr ildikdn sonra dvlt imtahan verirlr. Bu dvrd onlar praktik tcrb qazanr, ali mktb d hmin mddtd onlara nzri v metodik kmklik gstrir.

Universitetlrd thsilin keyfiyytin yuxar qurumlar trfindn d nzart edilir. Bzi lklrd bu ii Thsil Departamentlri, bzilrind is xsusi qurumlar hyata keirir. Msln, ngiltrd ali mktblrd yoxlaman Ali Thsilin Keyfiyyti uras tkil edir.

Ali Thsilin Keyfiyyti uras hr 5-6 ildn bir ali mktbin son kursunun tlblrinin mtxssis kimi hazrlq sviyysini yoxlayr (akkreditasiya). Hr hans ixtisas zr keyfiyyt sviyysi aa olarsa, bu halda hmin ixtisasa maliyy vsaiti (baqa szl, tlb qbulu) dayandrlr.

Son illr xarici lklrd, xsusn Avropa lklrind thsil, o cmldn ali thsil sahsind inteqrasiya prosesi gclnmkddir. Avropa urasna daxil olan lklrin byk ksriyyti (90%-dn oxu) Boloniya prosesin qoulmudur. Boloniya prosesinin rtlrin uyun olaraq ali thsild islahatlar aparlr. slahatla bal Avropa urasnn Thsil v Ali Thsil-Tdqiqat Komitlrinin proqramlar hazrlanmdr. Boloniya prosesin qoulan lklr bu proqramlarn hyata keirilmsind fal itirak edir. Hmin proqramlarn realladrlmas Avropa ali thsil zonas yaratmaa, universitet mzunlarnn Avropa lklrind i dzlm imkanlarn genilndirmy, diplomlarn v elmi drclrin qarlql tannmasna xidmt edckdir.4. Ali thsil sahsind inteqrasiya. Boloniya prosesi.

Dnyada gedn qloballama thsil sahsind d zn gstrir. Azrbaycan thsili, o cmldn ali thsil, dnyada gedn proseslr daha srtl inteqrasiya olunur. Bu, ox mxtlif sahlrd thsilin mzmunundan, texnologiyalarndan tutmu idaretm sistemindk zn bruz verir. Respublikamzn ali thsil sistemi Boloniya prosesin qoulmudur.

Boloniya prosesi Avropa thsil zonas yaratmaa, Avropa Birliyin daxil olan lklrd vahid ali thsil sistemi, intellektual-mdni laqlr sistemi formaladrmaa ynlmidir. 1999-cu ilin iyun aynda 30 Avropa lksinin thsil nazirlri taliyann Boloniya hrind mumavropa thsil sisteminin glck inkiaf tendensiyalarn rsmi surtd tsdiqldi.

Boloniya Deklarasiyasnn sas mddalar ndn ibartdir? Onlar qsa kild nzrdn keirk.

1. ki-pillli ali thsil sisteminin ttbiqi. Boloniya prosesi mumavropa ali thsil mkan n mumldirilmi ixtisaslar strukturunun ilnib hazrlanmasn nzrd tutur. Buna uyun olaraq Azrbaycann ali thsil pillsind mrhlli struktur hyata keirilir: bakalavriat, magistratura, doktorantura. Elmi drclrin verilmsind d Avropa modeli sas gtrlr: bakalavr, magistr, flsf doktoru, elmlr doktoru.

2. Kredit sisteminin ttbiqi. Boloniya prosesi kredit sistemin saslanr (kredit latnca creditum borc demkdir). Tlb ixtisas zr tdris plannda myyn edilmi fnlrdn nzrd tutulmu saatlar yerin yetirmkl kredit ballarn toplamal, imtahanlar vermlidir. O, tdris planndak fnlri hr semestr n z seir v illik frdi tdris plan trtib edir. Hr semestrd 30 kredit qdr fnn semkl 25.VI-dan 10.VII-dk frdi tdris plan tutulur (kreditlrin say 38-i amamaqla) v dekanla tqdim olunur. 1 kredit 22,5 saatdr; onun 15 saat auditoriya mllrin, 7,5 saat auditoriyadanknar mstqil i ayrlr. Hftd auditoriya drslri 30 saat (gnd 6 saat), auditoriyadanknar i 15 saat (gnd 3 saat) hesab il planladrlr. Tlb kredit saatlarn yerin yetirdikdn sonra kediyi fnlrdn imtahan verir. Tlb hr fnn zr imtahana qdr v imtahanda az 51 bal toplamaldr; bu baldan aa olduqda o, krediti toplamam hesab olunur.

Myyn fndn akademborcu qalan tlblr n yay semestri tkil oluna bilr (6 hftlik). Bu mddtd mllim mhazir v mllr yolu il tlblr proqram materiallarn tkrar keir. Nvbti semestrin vvlind hmin fnn zr tkrar imtahan gtrlr. Bu df d ksiln tlblr hmin fnni nvbti ild yenidn kemli olurlar (drs gnnn bir nvbsind, msln, I nvbd z mllrind, digr nvbd II nvbd is aa kursda akademborcu qalan fnnin mllrind itirak edirlr).

Nvbti tdris ili n frdi plan trtib edrkn tlb buraya, ilk nvbd, vvlki ildn (illrdn) akademborcu qalan fnlri daxil edir.

Tlb thsil mddtind ixtisasdan asl olaraq 200 250 kredit toplamaldr. O, bu kreditlri 7 il toplaya bilms, bzi fnlrdn mumpe v ixtisas fnlrindn toplad kreditlri itirir v onlar yenidn toplamaldr (mhazir v mllrd yenidn itirak etmli, imtahanlar yenidn vermlidir).

Tlblr fnni v mllimi semk hququna malikdirlr. Hr hans fnn zr lazmi sayda tlb seim etms, hmin fnn illik frdi plana daxil edilmir. gr normadan ox tlb myyn fnni seirs, bu halda ikinci qrup yaradlr v lav mllim dvt edilir.3. Thsilin keyfiyytin nzart. Boloniya prosesi thsilin keyfiyytin nzart mexanizmlrinin ttbiqini, bu mqsdl thsil sistemind Akkreditasiya Agentliyinin yaradlmasn nzrd tutur. Azrbaycan Respublikasnda Thsil Qanununa sasn (16-c madd), thsil mssislrinin akkreditasiyas xidmti yaradlr. Thsil Nazirliyinin dvlt akkreditasiya xidmti thsilin keyfiyytin nzarti hyata keirir, thsilin keyfiyyt sviyysini qiymtlndirir. Mobilliyin genilndirilmsi. Boloniya prosesi Avropa thsil mkanna daxil olan lklrin tlb, magistr, doktorant v professor-mllim heytinin qarlql mkdaln, tlblrin Avropa universitetlrind srbst thsil almasn, mtxssislrin istniln Avropa lksind ilmsi n imkan yaradlmasn nzrd tutur. Bu mqsdl ali mktblrin tlb v mtxssislrinin Avropa thsil mkannda srbst v evik hrktini mobilliyini (mobillik latnca mobilic mthrrik, eviklik demkdir) tmin etmk vacib rtdir. 5. Drclrin tannmas, mzunlarn i dzlmsinin tmin olunmas. Boloniya prosesinin mhm istiqamtlrindn biri ali mktb mzunlarnn il tmin olunmas, Avropa mkannda i yerlri il bal srbst seim, srbst hrkt etmk imkann yaradlmasdr. Avropa thsil zonasna daxil olan lklrin universitetlrini bitirn gnc mtxssislrin istniln lkd ilmsi n rait yaradlr, diplomlarn v elmi drclrin qarlql tannmas proseduru hyata keirilir. 6. Fasilsiz thsil v ya mr boyu thsil Avropa thsil zonasnn mhm elementini tkil edir. Fasilsiz thsilin strukturunda iki mrhl zn gstrir: baza thsili v lav thsil. Bu yarmsistemlrin hr biri mxtlif formalarda qurulur: sas v paralel, dvlt v qeyri-dvlt thsil mssislri, habel ixtisasartrma, stajkem, msafdn thsil v s. Boloniya prosesinin gstriln prinsiplrinin kompleks kild hyata keirilmsi respublikamzn ali thsil sisteminin Avropa thsil mkanna tam inteqrasiyasn tmin etmy imkan verckdir.

Suallar v taprqlar

1. Thsil sistemi ndir, o hans amillrl rtlnir?

2. Azrbaycanda ali thsilin inkiaf mrhllrini sciyylndirin.

3. Thsil sistemi hans prinsiplr saslanr?

4. Ali thsilin pilllri bir-birindn n il frqlnir?

5. Xaricd ali thsil sisteminin hans xsusiyytlri vardr?

6. Ali thsil sahsind inteqrasiyann zruriliyini saslandrn.

7. Boloniya sisteminin nnvi ali thsil sistemindn frqlri ndn ibartdir?

dbiyyat1. Azrbaycan Respublikas Thsil Qanunu. B., 2009.

2. Azrbaycanda thsil siyasti. B., Thsil, 2005.

3. Rstmov F., Dadaova T. Ali mktb pedaqogikas. B., 2007.

4. Kazmov N. Ali mktb pedaqogikas. B., 1999.

5. smixanov M., Bxtiyarova R. Ali mktb pedaqogikas (mhazir kursu). B., 2010.III mhazir

Tlb xsiyytinin inkiaf v trbiysi

1. xsiyyt v onun inkiaf anlay, bu haqda nzriyylr

2. xsiyytin inkiafnda bioloji v sosial amillrin rolu

3. Tlb xsiyyti v onun xsusiyytlri

4. Tlb xsiyytinin inkiafnn pedaqoji-psixoloji rtlri

1. xsiyyt v onun inkiaf anlay, bu haqda nzriyylr

xsiyytin inkiaf v trbiysi pedaqogikann tdqiqat sahsinin mhm bir istiqamtini tkil edir. xsiyyt kim deyilir? xsiyytin inkiaf nec ba verir? Tlb xsiyytinin sciyyvi chtlri hanslardr?

Bu suallarn dzgn hlli problemin mahiyytini baa dmy, gnclrl trbiy iini dzgn qurmaa kmk ed bilr.

Hr eydn vvl, frd, xsiyyt v frdiyyt anlaylarn nzrdn keirk.Frd tbii bioloji varlqdr, ayrca gtrlm insandr. nsan frd kimi doulur, sonradan mxtlif amillrin tsiri il xsiyyt evrilir.

xsiyyt dedikd, sosial keyfiyytlr, mnlik hissin malik olan urlu v fal frd baa dlr.

Frdin cmiyytd xsiyyt evrilmsi oxchtli v mrkkb prosesdir. Burada iki proses dialektik kild zlir: sosiallama v frdilm. Sosiallama (ictimailm) insann cmiyytd baqa adamlarla, sosial qruplarla ictimai mnasibtlr daxil olaraq sosial tcrby yiylnmsi prosesidir. Frdilm is bu prosesd insann mstqillik, nisbi avtonomluq ksb etmsind, znmxsus (tkrarolunmaz) keyfiyytlrind, hyat trzind, daxili alminin, psixi proseslrinin formalamasnda ifad olunur. Hr bir xsiyyt hm d frdiyytdir.

Frdiyyt znmxsus, tkrarolunmaz xsusiyytlri il baqalarndan frqlnn xsiyyt demkdir. Gzoxayan, tirli mnlik rngarng iklri il gzl olduu kimi, cmiyyt d ox mxtlif frdiyytlri il gzldir.

nsan xsiyyt v frdiyyt kimi daim inkiaf edir. nkiaf dyim, bir keyfiyyt halndan baqasna keid demkdir. xsiyytin inkiaf dedikd, insann myyn keyfiyytlr (zehni, psixi, mnvi v s.) yiylnmsi v ozn tkmilldirmsi baa dlr. xsiyyt birdn-bir inkiaf edib formalamr; o, myyn sviyylrdn keir (aa, orta, yksk, ideal sviyy). Psixoloqlar 3-5 yal uaqlarn da xsiyytin myyn keyfiyytlrin malik olduqlarn qeyd edirlr.

xsiyytin inkiafna dair iki bax mvcuddur: metafizik v dialektik bax. Metafizik bax inkiafa kmiyyt dyimsi kimi baxr, onun mnbyini (sbbini) is genetik proqramda axtarr. Dialektik bax is xsiyytin inkiafna keyfiyyt dyimsi kimi yanar, inkiafn mnbyini ziddiyytlrin hlli prosesi il balayr. Dialektik baxa gr, xsiyytin inkiafnn hrktverici qvvsini ziddiyytlrin yaranmas v hlli tkil edir. ksliklrin mbarizsi, insann psixikasnda khn il yeninin arasndak ziddiyytlr hyati prosesd tlim v trbiynin gediind yaranr v aradan qaldrlr.

xsiyytin inkiafnda hm xarici, hm d daxili ziddiyytlr zn gstrir. sas xarici ziddiyyt cmiyytin v yallarn tlblri il insann mvcud inkiaf sviyysi, davran forma v vasitlri arasndak ziddiyytl baldr. nsan qarda duran tlblri dmk n z zrind ilmli, yeni davran formalarna yiylnmlidir. sas daxili ziddiyyt insann tlbatlar il imkanlar arasndak ziddiyytdir. nsan z tlbatn (ehtiyacn) dmk n btn imkanlarn (biliyini, bacarn, iradi qvvsini v s.) sfrbrliy alr v nticd tlbatn dyir. Bu prosesd o, z inkiafnda irliy doru myyn addm atr bu v ya digr keyfiyyt yiylnir. Bellikl, ziddiyyt hll olunur.

xsiyyt mxtlif amillrin tsiri il formalar: irsiyyt, tlim, trbiy, tbii v sosial mhit, insann znn xsi fall. Bs, bu amillrdn hans sasdr, hlledicidir? Bu sualla laqdar xsiyytin inkiafna dair mxtlif nzriyylr meydana glmidir. Onlar drd qrupa ayrmaq olar: bioloji amillrin rolunu iirdn, sosial amillrin rolunu iirdn, hr iki amili birg qbul edn v btn amillri vhdtd gtrn dialektik nzriyylr.

Bioloji amillrin rolunu iirdn nzriyylr (rsiyyt, biogenetik, Praqmatizm, Freydizm, rqilik, Elita v b.) xsiyytin inkiafn ancaq bioloji amillrl izah edir: guya xsiyytin btn xsusiyytlri uru, xarakteri, qabiliyytlri, gz v qulaq kimi, irsn hazr verilir.

Sosial amillrin rolunu iirdn nzriyylr (A lvh, Azad trbiy v b.) insan a (tmiz) lvhy bnzdir, xsiyytin formalamasn ancaq sosial amillrl trbiy v mhitin tsiri il izah edirlr. Guya insan doularkn z il he n gtirmir, tmiz lvh kimi dnyaya glir; hyatda bu lvhnin stnd n istsn yazmaq olar.

rsiyyt v mhitin rolunu iirdn nzriyylr (Konvergensiya, stedadllq, ki amil nzriyylri, Pedalogiya v b.) xsiyytin inkiafn iki amill irsiyyt v mhitl izah edirlr.

Nzrdn keiriln hr istiqamt birtrfli v yanl olub, xsiyytin inkiafnda onun fal rolunu inkar edir.

Bioloji v sosial amillri, elc d insann xsi falln bir-birin qar qoymaq olmaz. Yalnz bu amillrin dialektik vhdti xsiyytin inkiaf problemini elmi-metodoloji sasda baa dmy v hll etmy imkan verir. Dialektik nzriyy mhz bu mvqed durur. Bu nzriyyy gr, xsiyytin inkiafnda irsiyyt amili myynedici, sosial amillr v insann fall is hlledici rol oynayr.

Dialektik nzriyy xsiyytin inkiafnda onun xsi fallnn rolunu da qbul edir. nsan mhitin v trbiynin passiv obyekti deyildir; o mhit v trbiyy, habel irsi imkanlarnn reallamasna fal tsir gstr bilr. xsiyytin inkiafnda thsil v trbiy il yana, insann znthsili v zntrbiysi d mhm rtdir.

nsann bir xsiyyt kimi formalamasnda bioloji v sosial amillrin rolunu bitkinin inkiaf il mqayis etsk, irsiyyti toxuma, mhiti onun inkiaf n zruri olan mnbit torpaa v iqlim, trbiyni is babann iin bnztmk olar (Trbiy rbc bslmk, yetidirmk demkdir).

2. xsiyytin inkiafnda bioloji v sosial amillrin rolunsan xsiyyti bir ox amillrin tsiri v qarlql faliyytinin nticsi kimi formalar. Bu prosesd bioloji v sosial amillrin zn mxsus rolu vardr.

Bioloji amilin rolu. nsan bioloji varlq kimi doulur, buna gr d irsiyyt qanunu ona z tsirini gstrir. rsn fiziki lamtlr (sift quruluu, gzn v san rngi v s.), habel fizioloji lamtlr (sinir sisteminin tipi, hiss orqanlar, ba beynin xsusiyytlri, sinir hceyrlrinin miqdar v s.) nsildn-nsl keir. Btn bunlar glckd insann xsusiyytlrinin, qabiliyytlrinin, o cmldn zehni qabiliyytlrinin inkiaf n zmin yaradan tbii imkanlardr. Bu imkanlar orqanizmin inkiaf n ilkin rtlrdir, lakin xsiyytin formalamas n hlledici amillr deyildir. nsann inkiafnn sosial raitindn asl olaraq irsi imkanlar xsiyytin mvafiq qabiliyytlrinin v psixi keyfiyytlrinin inkiaf n lverili zmin ola bilr v ya he z xmaya da bilr. Hr ey insann ddy raitdn, sosial mhitdn, ald thsil v trbiydn asldr.

rsi informasiyalarn dayclar genlrdir. Genlrl hazr qabiliyytlr trlrm? Bzi empirik faktlar sasnda qabiliyytlrin irsn kemsi haqda myyn rylr irli srlr. Msln, dnya hrtli bstkarlardan Baxn 16, .Hacbylinin 4 nslinin yrnilmsi sasnda bu nsillrd oxlu musiqii olduu myyn edilmidir. Lakin bu fikri tkzib edn digr faktlar da vardr. Bel ki, A.S.Pukinin 256 nv, ntic v ktkcsi irisind he bir air v yaz olmamdr.

nsann tbii imkanlar dyimz deyildir. Onlar hyat raitinin, trbiy v mhitin tsiri il dyi bilr.

Mhitin rolu. nsan bioloji varlq olmaqla yana, hm d sosial varlqdr. O, myyn mhitd doulur v byyr. Buna gr d istr-istmz hmin mhitin tsirin mruz qalr. Mhit anlay mzmunca geni olub, insana tsir gstrn xarici amillr sistemini insann hyat v faliyyti n zruri olan tbii v ictimai raiti hat edir.

Mhit insana msbt v ya mnfi tsir gstr bilr. nsanlar n yaradlan lverili mnzil-mit raiti, mdni-maarif, thsil v salamlq ocaqlar, mk v istiraht raiti, insanlarn bir-birini mnasibtlri xsiyytin inkiafna gcl tsir gstrn sosial mhit amillrin daxildir.

Mhit dedikd, hm tbii-corafi, hm d sosial mhit baa dlr. Tbii corafi mhit insan hat edn atmosfer, biosfer, hidrosfer, habel mxtlif nv fiziki amillr, istilik, maqnit, kosmik tsirlr daxildir. nsann fiziki, qli, estetik inkiafnda hava, gni, su, iqlim, relyef, bioloji ritm tsirsiz qalmr.

nsann xsiyyt kimi formalamasna sosial mhit daha ox tsir gstrir. Sosial mhit iki crdr: mikro- v makromhit. Mikromhit insan bilavasit hat edn mhitdir (ail, mktb, mk, mhll, yoldalq mhiti). Makromhit is cmiyyt hyatdr, geni sosial mhitdir. nsann inkiafna hr iki mhit gcl tsir gstrir. Kiik yalarda mikromhitin tsiri bykdr. Krplikdn heyvan srsn dn uaqlarn hmin heyvann xsusiyytlrini gtrmsi faktlar mlumdur.

Mikromhit geni sosial mhitin trkib hisssidir. Cmiyytd gedn proseslr aild, mktbd, mk kollektivlrind d zn gstrir. Cmiyytin demokratik xarakteri, hququn aliliyi, dalt prinsiplri xsiyytin inkiaf n byk hmiyyt malikdir. Valideynlrdn biri mhur fizik Pifaqordan sorumudu: vladm, trbiyli bytmk n mn n etmliym? Byk alim demidi: gr vladnz daltli cmiyytd yaayarsa, he ndn narahat olmayn, ks halda verdiyiniz trbiynin d msbt nticsi olmayacaq.

nsan xsiyytinin formalamasnda mikro- v makromhitl yana mezamhit (etnomdni amillr, yaay mskninin tipi, ktlvi kommunikasiya vasitlri) d mhm rol oynayr.

Cmiyyt hyat, onun maddi v mnvi srvtli trbiy iind hlledici rtdir. xsiyytin tlbatlarn, mnvi srvtlrini d cmiyyt myyn edir.

Mhitin insana tsirini mtlqldirmk olmaz; mhit insann inkiafn z-zn, mexaniki surtd myyn etmir. Mhitin tsirlri insann znn inkiaf sviyysindn, psixoloji xsusiyytlrindn asl olaraq dyiilir. Eyni mhitd (aild, mhlld) yaayan, eyni mktbd oxuyan bac v qardalarn frqli inkiaf bununla izah edil bilr.

Trbiynin rolu. xsiyytin inkiafna tsir edn amillr irisind trbiy aparc yer tutur. Onun tsiri mhitin tsirindn bir ox chtdn frqlnir:

– Mhit insana kortbii, bzn d mnfi tsir gstrdiyi halda, trbiy mqsdynl v planl tsirdir;

– Trbiy mhitin msbt chtlrin istinad edir, mnfi tsirlrini is neytralladra bilir;

– Trbiy insanda mhitin zrrli tsirlrin qar mqavimt gc formaladrmaa qadirdir. Bunun nticsidir ki, he d ham mhitin mnfi tsirin eyni drcd mruz qalmr;

– nsann mhit mnasibti, bir ox chtdn, trbiy il rtlnir, onunla tnzim olunur.

Trbiy bioloji amillrl d sx baldr. O, insann tbii (irsi) imkanlarnn z xarlmas v inkiafna kmk gstrir.

Trbiy insann hyat v faliyytini tkil etmkl onun maraq v qabiliyytlrinin inkiafna lverili rait yaradr. Trbiy xsiyyti layihldirir, onun ahngdar inkiafn istiqamtlndirir. xsiyytin formalamasnda insann xsi fallnn rolu. nsan mhitin v trbiynin passiv obyekti kimi yox, fal qvv kimi x edir, mhit v trbiy prosesin, znn xsiyyt kimi formalamasna fal tsir gstrir. Trbiy insan ancaq obyekt kimi qbul edrs, ox eydn mhrum olar, z mqsdin ata bilmz.

N irsiyyt, n mhit, n d trbiy insann xsi fall olmadan ona lazmi drcd tsir ed bilmz. Yalnz z fall saysind insan traf mhitl mnasibt girir, yalnz bu rtlr onun irsi imkanlarn z xb inkiaf etdir bilr v trbiyvi tsirlr lazmi ntic verr. slind, insann bioloji v sosial keyfiyytlri onun xsi fallnda bir vhdt halnda zn bruz verir. nsan mhitl v trbiy il fal qarlql tsir prosesind xsiyyt kimi formalar, z tbii imkanlarn realladra bilir.

nsann xsi fall mxtlif formalarda tzahr edir: zehni, mk, fiziki, bdii, ictimai-siyasi fallq.

Nzrdn keiriln amillr irsiyyt, mhit, trbiy v insann xsi fall bir-biril sx bal olub, bir-birini rtlndirir. Buna gr d xsiyytin formalamas sbblrini yalnz bir amill irsiyyt, mhit v ya trbiy il izah etmk, insanda mahid olunan nqsanlara gr yalnz irsiyyti, mhiti, yaxud trbiyini (v ya valideynlri) gnahlandrmaq dzgn deyildir. Trbiy iind btn amillri qarlql vhdtd, kompleks halnda gtrmk v hyata keirmk vacibdir.

3. Tlb xsiyyti v onun xsusiyytlriGnclik ya xsiyytin iklndiyi dvrdr. Bu dvr bir ox psixi funksiyalarn, xsusn intellektual keyfiyytlrin inkiaf n daha mhsuldardr. Gnclik yanda nzri v mntiqi tfkkr daha yax inkiaf edir, tfkkr mliyyatlar thlil, trkib, mqayis, mumildirm, sistemldirm, konkretldirm, aln mstqilliyi, tnqidiliyi, evikliyi daha qabarq kild tzahr edir. Hafiz, xsusn mntiqi hafiz d yksk inkiaf sviyysin atr. Tdqiqat (E..Stepanova) gstrir ki, 18-21 ya tfkkrn v hafiznin yksk inkiaf sviyysi, diqqtin is nisbtn aa sviyysi il sciyylnir.

Tlblrin maraq dairsi genilnir: onlarn maraqlar tkc tliml mhdudlamayb, digr faliyyt sahlrini d (idman, incsnt, elmi v ictimai faliyyt, xsi hyatn tkili v s.) hat edir. Onlar zehni, mnvi, ictimai-siyasi chtdn yetkinlirlr. Bu dvrd elmi biliklrin, hyat tcrbsinin, mstqil dnc v davrann sintezi saysind gnclrd dnyagr, etik v estetik baxlar daha intensiv formalar. Nzri tsvvrlrin bir ox sahlri (mhbbt, ail, dostluq v s.) gnclr n praktik hmiyyt ksb edir.

Tlb gclrin davran, mnvi inkiaf daha ox onlarn xlaqi uru, qidsi, ynliliyi il rtlnir. Onlar raitdn, vziyytdn asl olaraq dzgn davran vrdilrin yiylnirlr. Bir ox mnvi-xlaqi anlaylar (borc v vzif hissi, xsi lyaqt, qurur hissi, rf, vicdan, dalt v s.) gnclr n daha byk mna ksb edir.

Tlblr mstqilliy, zlrinin byklyn tsdiq etdirmy can atr, bzi mllimlrin onlara inamsz yanamasna, byklklri il hesablamamasna, zlrini tlbdn stn tutmasna aq v ya gizli etiraz edirlr. Bel hallar, o cmldn byklrin tzyiqi bir ox tlblrd (xsusn olanlarda) gcl neqativ reaksiya dourur. Gnclrd byklk hissi znifad, zntsdiq hisslri v z frdiyytini ifad etmk sylri il qovuur. Mllimlr tlb gnclrin byklk hissin, xsiyytin hrmtl yanamal, onlarn zntsdiq v znifadsi n kmk gstrmlidirlr.

Gnclr hr cr fdarkarla hazrdrlar. Sz z demkdn kinmir, csartli v qorxmazdrlar, daha ox romantik olurlar, xyallarla yaayrlar. Lakin onlardan bir qismi romantikan hyat haqqnda suni, qeyri-real tsvvrlrl qardrrlar. Nticd onlarda bzi neqativ hallar (tnbllik, myusluq) ba qaldrr: onlara el glir ki, zlrini hat edn n varsa hams cansxc, boz, diqqti kmyn adi eylrdir. Bel hallarla qarladqda mllimlr gnclrin hyata, glcy inamn, midini artrmaa almaldrlar.

Gnclr n znthlil, tndiq, zntnqid, znqiymtlndirm sciyyvidir. Onlar tnqid etmyi xolayrlar, baqalarn qiymtlndirrkn ox vaxt ifrata yol verirlr. Bzn bel ifratlq byklrin, xsusn yal mllimlrin fikirlrin, ryin, mslhtlrin qar mnfi mnasibt keir. Lazmi trbiy ii aparlmadqda bel mnasibt mnaqilr gtirib xara bilr.

Tlb gnclrin znqiymtlndirmsi bzn qeyri-real, ziddiyytli olur. znqiymtlndirm ideal v real Mnin mqayissi yolu il hyata keirilir. ox vaxt ideal Mn kifayt qdr drk edilmir, real Mn is o qdr d aydn olmur (tutun v xyali olur). Bel hal tlbd zn qar daxili inamszla gtirib xara bilr. Bu is, z nvbsind, ox vaxt zahiri aqressivlikl, kobudluqla mayit olunur. Tlb gnclrin sosial-psixoloji yetkinliyi sediklri ixtisaslara urlu mnasibtlrind zn gstrir. Dzgn seilmi ixtisas gnclrin tlim fal v msuliyytli yanamasna, xsiyytin zruri keyfiyytlrinin formalamasna msbt tsir edir. Bu halda dvlt mqsdlri il tlblrin xsi mqsdlri st-st dr, lazmi smr verir. Tcrb gstrir ki, ali mktbd sediklri ixtisaslara urlu yanaan tlblr ilk gnlrdn tlim byk sy v maraq gstrir, taprqlar yksk sviyyd yerin yetirir, mhazir v seminar mllrind fal olur, ali mktbin daxili qaydalarna ml edirlr. ksin, daxil olduqlar ixtisasa tsadfi gln tlblr mhazirlrd laqeydlik, intizamszlq gstrir, qeydlr aparmr, arxa trfd oturub shbt edir v ya mobil telefonla oynayrlar. mkan yarandqda bellri mnfi motivl birlib mhazir v mllr mane olurlar.

Bel hallarn qarsn almaq n faklt dekanl, ixtisas kafedralar, mllimlr tlblrl tlim v peynm istiqamtind frdi i aparmal, pey maraq v meyl formaladrmaa, onun cmiyyt v gncin xsi hyat n n kimi rol oynadn aydnladrmaa almaldrlar. Bu mqsdl xtisasa giri kursunun tdrisi (daha dorusu, brpa edilmsi) smrli olard.

Tlblrin zehni, mnvi, psixi inkiaf ziddiyytlr v onlarn hlli il baldr. Gnclik ya n myyn sosial-psixoloji ziddiyytlr sciyyvidir. Onlardan bzilrini qeyd edk:

– tlb gnclrin geni arzular il onlar hyata keirmk imkanlar arasnda ziddiyyt;

– maddi v mnvi tlbatlarn artmas il onlar tmin etmk n iqtisadi imkanlar arasndak ziddiyyt;

– byk hcmd informasiyalarla onlar drindn drk etmk imkanlar v vasitlri arasnda ziddiyyt;

– byk hcmd tdris materiallarn mnimsmk zrurti il tlbnin vaxt bdcsi arasndak ziddiyyt;

– ali mktb hyatnn ciddi norma v qaydalar il tlbnin mstqilliyi, srbstliyi arasndak ziddiyyt v s.

Tlb xsiyytinin formalamas il bal gstriln ziddiyytlr v onlarn hlli ali mktbd tdris-trbiy iinin, habel mtxssis hazrlnn mzmununu, forma v metodlarn tkmilldirmkd mhm hmiyyt ksb edir.

4. Tlb xsiyytinin inkiafnn pedaqoji-psixoloji rtlriTlb xsiyytinin inkiafnda nzrdn keiriln mumi amillrl yana, pedaqoji proses xas olan bir sra spesifik amillr d mhm rol oynayr. Bel amillr daxildir:

tlbnin xsi fall;

tlim-trbiy prosesinin dzgn tkili;

pedaqoji nsiyytin dzgn qurulmas;

tlb kollektivinin tsiri;

zehni biliklrin drindn mnimsnilmsi;

tlbnin znthsil, mtaliy clb edilmsi;

bri v milli dyrlrin mnimsdilmsi;

tlblrin vaxt bdcsinin smrli tkili;

ali mktb mlliminin xsi nmunsi v s.

xsiyytin fall tlbnin mumi v psixi inkiafnn vacib rtidir. xsiyyt faliyyt prosesind formalar. Faliyyt zlynd insann traf alm fal mnasibtinin formasdr. Tlb thsild, mkd, yaradclqda, ictimai ilrd n qdr ox fallq gstrrs, bir o qdr hmin sahlrd uur qazana bilr.

xsiyytin keyfiyyti mhkm dayanql motivlrl dayanql davran formasnn vhdtin saslanr. Eyni bir davran formas (msln, tlim syl yanamaq) motivdn asl olaraq mxtlif keyfiyyt alar ksb ed bilr: tlb borc hissinin tsiri il v ya mllimin trifini (yaxud yax qiymt) qazanmaq namin tlim sy gstr bilr. Bunlar zahirn eyni forma olsa da, slind xsiyytin mxtlif keyfiyytlrini ifad edir.

Tlim-trbiy iinin mvffqiyyti tlbnin xsi fall il bilavasit baldr. Tlblrin yksk sviyyd tkil olunmu mqsdynl faliyyti uurlu trbiynin d vacib rtidir. Tlb mk, idman, elmi-texniki, bdii v ictimai-siyasi faliyyt prosesin clb edilmkl xsiyytin vacib keyfiyytlrin yiylnir, ictimai tcrb qazanr, hyat v insan mnasibtlrini yrnir, mnvi chtdn znginlir, glck mtxssis kimi bir ox chtdn formalar.

Tlb xsiyytinin formalamasna tsir edn amillr srasnda nsiyytin, xsusn pedaqoji nsiyytin dzgn qurulmas byk hmiyyt ksb edir. Tlb xsiyyti, faliyytin bir sahsi kimi, hm d nsiyyt prosesind formalar. Demokratik slubda qurulan pedaqoji nsiyytin trbiyvi tsiri daha gcldr. Mllim-tlb mnasibtlri mkdalq prinsipin uyun qurulmaldr: mllim tlby xsiyyt kimi, glck mtxssis kimi baxmal, etibar etmli, qay v diqqtl, hrmt v tlbkarlqla yanamal, yksk pedaqoji mhart, msbt nmun gstrmli, hr id daltli olmaldr.

Tlb gnclrin xsiyytinin inkiafnda tlb kollektivi d gcl tsir gstrir: kollektiv tlblrd qarlql mnasibtlrin, kollektivilik hissinin formalamasna, xsi v ictimai maraqlarn uzladrlmasna imkan verir. Kollektivin ictimai ryi, qti tlbi byk trbiy gcn malikdir. Tlblr kollektivin ryin hssaslqla yanar v ona ciddi reaksiya verirlr, onunla hesablarlar.

Buna gr d tlb qruplarnda salam ictimai ryin formalamasna, onun ayr-ayr neqativ hallara qar ynldilmsin, haqqn, dzlyn, daltin mdafisin, kollektivd smimi mnasibtlrin yaranmasna ynltmk ox vacibdir.

Gnclrin zehni, ideya-mnvi trbiysin tsir edn amillr srasnda tlblrin elmi biliklr, bri v milli dyrlr drindn yiylnmsi, mntzm kild znthsill, mtali il mul olmas nmli yer tutur. Elmlr, bri v milli dyrlr yiylndikc gnclr zehni v mnvi chtdn znginlir. znthsil v onun n mhm yolu olan mstqil mtali gnclrin hm zehnin, hm d mnvi almin gcl tsir edir: znthsil v zntrbiy kitabdan balanr; bunsuz insan mnvi boluq gzlyir. Tlb bu halda mdni adamn n yksk sadtindn kitabla nsiyytd olmaq, intelektual v estetik zvq almaq sadtindn mhrum olur.

Burada balca qvv mllimdir; tlblrd biliy, kitaba hvs atini yandran ilk qlcm mllimin drin biliyi, erudisiyas, mtalisi, gr dairsi, mdniyyti v xsi ziyal nmunsidir.

Suallar v taprqlar

1. xsiyyt, frd v frdiyyt anlaylarn sciyylndirin.

2. xsiyytin inkiaf haqqnda baxlar mqayis edin.

3. xsiyytin inkiafnn mnbyini izah edin. N n eyni aild byyn iki insan bzn bir-birindn kskin kild frqlnir?

4. xsiyytin inkiafna dair hans nzriyylr vardr ? Onlara mnasibtinizi bildirin.

5. xsiyytin inkiafnda bioloji v sosial amillrin rolu ndn ibartdir?

6. Tlb xsiyytinin xsusiyytlrini izah edin.

7. Tlb xsiyytinin inkiafnn pedaqoji-psixoloji rtlrini sciyylndirin.

1. Rstmov F., Dadaova T. Ali mktb pedaqogikas. B., 2007.

2. Kazmov N. Ali mktb pedaqogikas. B., 1999.

3. smixanov M., Bxtiyarova R. Ali mktb pedaqogikas (mhazir kursu). B., 2010.

4. M.smixanov. nsan xarakteri v mnasibtlri (ail, sevgi, dostluq). B., 2009.IV mhazirPedaqoji prosesd mllimin rolu. Ali mktb mllimiPlan:

1. Mllimin cmiyytd v pedaqoji prosesd rolu. Mllimlik iinin xsusiyytlri.2. Ali mktb mlliminin funksiyalar, hquq v vziflri

3. Mllimin pe qabiliyytlri

4. Mllimin xsi keyfiyytlri v pedaqoji ustal

1. Mllimin cmiyytd v pedaqoji prosesd rolu. Mllimlik iinin xsusiyytlriGnclrin tlim-trbiysind, yksk hazrlql mtxssislr kimi yetimsind mllim ox byk rol oynayr. Cmiyytin, milltin glcyi, myyn mnada, mllimin linddir. Millt mktbdn, mllimdn balanr. Deyirlr ki, bir millti mhv etmk n onun mlliminin v hkiminin savadsz olmas kifaytdir: biri millti mnvi chtdn, digri is fiziki chtdn ikst edckdir. Bu hal mllim kadrlarnn hazrlna xsusi diqqt yetirmyi tlb edir.

Mllim cmiyytd aparc qvvdir. O, yal nslin tcrbsini gnc nsl verir. Grkmli xsiyytlr mllimin myin yksk qiymt vermi, mllimi gn, babana, mhndis, heykltraa, srkrdy, hkim bnztmilr. nki o, gn kimi insanla mnvi hyat verir; baban kimi uaq v gnclr daim qay gstrir; mhndis kimi insan qlbinin layihsini czr; heykltra kimi gnc qlbi v al cilalayr; srkrd kimi cahilliy, vhiliy, r qar amansz mbariz aparr; hkim kimi milltin mnvi salaml keiyind durur. Cmiyytd olduu kimi, mktbd d mllim byk qvvdir. Gnc nslin bilik v trbiy sviyysi, alnn v qlbinin formalamas, ilk nvbd, mllimdn, onun pe-ixtisas v vtndalq keyfiyytlrindn asldr.

Pedaqoji faliyyti dzgn qurmaq n mllimlik iinin xsusiyytlrini nzr almaq lazmdr. Bu xsusiyytlr daxildir:

a) Mllimlik rfli idir; nki z hyatn xalqn glcyin hsr edir. Xalqa verilmi hyat is xobxtlikdir.

b) Mllimlik msuliyytli idir; nki o, n qiymtli kapital olan insanla ilyir; bu id is shv yol vermk olmaz.

c) Mllimlik tin v mrkkb idir; nki mllimin faliyyt obyekti olan insan z mrkkbdir, zngin v incdir.

Pedaqoji faliyytin tinliyi hm d ondadr ki, mllimin trbiy etdiyi insan dyikndir; bu gn zif oxuyan, intizamszlq edn sabah dzl bilr v ya ksin. Mllim z yetirmlrinin inkiafn izlmli, thlil etmli, onlar dzgn istiqamtlndirmlidir.

) Mllimlik yaradc idir: nki mllim hazr gstrilrl ily bilmz. Hr bir konkret halda qarya xan msllr mstqil v yaradc yanamaq, qeyri-standart qrarlar qbul etmk lazm glir. Bunun n mllimdn mstqil dnm, yaradc tfkkr tlb olunur.

Grkmli rus pedaqoqu v psixoloqu P.P.Blonskinin tbirinc desk, hqiqi mllim ensiklopedik lt yox, Sokrat olmaldr. Masir dvrd sadc bilikli mllim olmaq azdr; mktb yaradc, tdqiqat mllim lazmdr. Ali mktb mllimi pedaqoji faliyytin xsusiyytlrini nzr almal, normativ tlblrl znn yaradcln laqlndirmyi bacarmaldr.

2. Ali mktb mlliminin funksiyalar, hquq v vziflri

Ali mktb mlliminin faliyytinin smrliliyi onun z funksiyalarn yksk sviyyd yerin yetirmsi il sx baldr. Bu funksiyalara daxildir: thsilverici, trbiyedici, inkiafetdirici, stimulladrc, elmi-tdqiqatlq funksiyalar.

Thsilverici funksiya ali mktbd veriln profil uyun olaraq tlblri sistemldirilmi elmi biliklrl, pe-ixtisas hazrlna mvafiq bacarq v vrdilrl silahlandrmaqda ifad olunur. Bunun n tlblr hazr informasiyalarn trlmsi azdr; onlarn zlrinin mstqilliyini artrmaq, onlar yaradc axtarlara geni clb etmk vacibdir. Thsild arlq hafizy, yaddaa yox, daha ox tfkkr, srbst fikr dmlidir. Mllim tlblr Ndir?, Ny deyilir?, Hanslardr? suallarndan daha ox N n?, N il frqlnir?, Hans fikir dzgndr?, Sn bu haqda n fikirlirsn? v s. bu kimi suallara mracit etmkl tlim materiallarnn urlu mnimsnilmsin, mstqil v tnqidi tfkkrn inkiafna rait yaratm olur.

Hr bir mllim z fnni daxilind tlblrd znthsil tlbat trbiy etmlidir. lk nvbd, mllim tlblr n drin bilik, geni erudisiya, al, intellekt, elmi maraqlarn znginliyi nmunsi olmaldr. V.A.Suxomlinskinin tbirinc desk, gr mllim tk birc gn z intellektual inkiafndan qalarsa, o, yetirmlri n bilik mli olmaqdan mhrum olacaqdr.

Trbiyedici funksiya btn vasitlrl thsilin mzmunu, tkili prosesi, metod v priyomlarla tlblrd mtxssis n zruri olan frdi v pe keyfiyytlrinin formalamasna, onlarn yetkin xsiyyt kimi inkiafna kmk gstrmkd ifad olunur. Ali mktb mllimi hans elmi tdris etmsindn asl olmayaraq hr eydn vvl, trbiyidir.

n balcas is, ali mktb mllimi, bir ziyal kimi, z xsiyyti il tlblr n trbiy nmunsi olmaldr, nki xsiyyt xsiyytl, vicdan vicdanla, inam inamla, dzlk dzlkl trbiy olunur.

Trbiy funksiyas bir ox vasitlrl, o cmldn mllim-tlb mnasibtlrinin dzgn qurulmas yolu il reallar. Mllim tlbni bir xsiyyt kimi qbul etmli, onunla xsiyyt kimi rftar etmli, onda xsi lyaqt, znhrmt hisslrini formaladrmaa, onu zntrbiyy clb etmy almaldr. sl trbiy insan zntrbiyy svq etmkdir.

nkiafetdirici funksiya tlim v trbiy prosesind gnclrin psixi inkiafn tmin etmkd ifad olunur. Tlblr hazr informasiyalar atdrmaqdansa, onlar axtarlar aparmaq, mstqil dnmk, tdqiq etmk n almalar, problemlr zrind iltmk qat-qat smrlidir. Elmi biliklr tlbnin qli syinin nticsi olmaldr. Problemlri tdqiq etmk, frziyylr irli srmk, ntic xarmaq tlby zn tsdiq, iftixar hissi, zn hrmt hissi bx edir, onu daha yeni problemlrin mstqil hllin svq edir.Stimulladrc funksiya tlbni mxtlif yollarla thsil thrik etmyi v istiqamtlndirmyi nzrd tutur. Balca amil tlbd mnvi tlbatlarn formaladrlmasdr. Elmi biliklr yiylnmk daxili tlbatdan doduqda daha smrli nticlr ld etmk mmkndr. Thsilin tin mqamlarnda mllim tlblri (agirdlri) hdlmkl, sbi hrktlrl, imtahan qiymtlri il qorxutmamal, ksin, onlarda inam v mid qlcmlar oyatmaldr.

Hr sahd olduu kimi, thsild d motivlr emosiyalarla sx baldr. stniln i maraq, meyl yaratmaq n bu i insanda msbt emosiyalar dourmaldr. Mnfi emosiyalar (qorxu, inamszlq, tvi, hycan) i, tlim syi azaldr. Mllimin xo sz, trifi, msbt ryi, inam, tin anda kmy glmsi tlby sanki qvvt verir, onu daha yax oxumaa ruhlandrr.

Elmi-tdqiqatlq funksiyas ali mktb mllimi n daha spesifik funksiyadr. Orta mktbdn frqli olaraq ali mktbd elm tdris olunur, mllim d elmi tdris edn alimdir, eyni zamanda myyn elmi problem zrind ilyn tdqiqatdr. Elmi-tdqiqat iinin nticlrini tdris prosesin ttbiq etmkl mllim tdrisin keyfiyytini yksltmy, tlblrd elm maran gclnmsin rait yaratm olur.

Mllimin funksiyalar onun hquq v vziflrindn ayrlmazdr.

Mllimin hquq v vziflri Azrbaycan Respublikasnn Thsil Qanununda z ksini tapmdr (madd 33). Mllimin hquqlar aadaklardr:

– normal mk, elmi-pedaqoji i v thsil raiti, masir standartlara cavab vern texnologiyalarla tmin olunmaq hququ;

– thsil mssissinin nizamnamsin uyun olaraq thsil prosesinin tkilind v idar olunmasnda fal itirak etmk hququ;

– tdrisin formasn, metodlarn v vasitlrini srbst semk hququ v s.Mllimin vziflri aadaklardan ibartdir:

– thsil sahsind dvlt siyastinin hyata keirilmsind itirak etmk;

– thsil proqramlarnn mnimsnilmsini tmin etmk;

– thsil alanlarda fal vtnda mvqeyi formaladrmaq;- pedaqoji etika v xlaq normalarna riayt etmk, mllim nfuzunu yksk tutmaq, ziyallq nmunsi gstrmk;

– thsil alanlarn rf v lyaqtin hrmt etmk v s.;

Mllimin gstriln hquq v vziflri bir-biril sx baldr: o, z hquqlarn tlb etdiyi kimi, zrin dn vziflri d yksk sviyyd yerin yetirmlidir.

3. Mllimin pe qabiliyytlri

Tlim-trbiy iinin smrsi mllimin xsi keyfiyytlrindn, ilk nvbd is onun pedaqoji pe qabiliyytlrindn asldr. Mllimin pe qabiliyytlri oxdur: sas pedaqoji qabiliyytlr daxildir: akademik (nzri), didaktik, konstruktiv, nsiyyt (kommunikativ), tkilatlq, perseptiv qabiliyytlr.

Akademik (nzri) qabiliyytlr myyn elm sahsi il (fizika, riyaziyyat, pedaqogika, psixologiya v s.) bal qabiliyytlrdir. Akademik qabiliyytli mllim yksk elmi hazrl, geni dnyagr, elmi problemlr drin mara il seilir.

Didaktik qabiliyytlr mllimin yrtmk mhartidir. Bzn mllimin yksk elmi sviyysi olsa da, yrtmyi bacarmr.

Didaktik qabiliyyt malik olan mllim is elmi biliklri daha yax atdrr, mvzunu tlblrin baa dcklri kild, onlarn sviyysin mvafiq trzd izah edir, fikirlrin sad, aydn, anlaql olmasna alr. Didaktik qabiliyytlr yiylnmk n mllim pedaqoji-psixoloji hazrln artrmal, qabaqcl pedaqoji tcrby yiylnmli, hmkarlarnn drslrind olmal, yax chtlri gtrb onlardan yaradc kild istifad etmy almaldr.

Konstruktiv qabiliyytlr mllimin znn v tlblrin faliyytini layihldirmk bacarqlarnda ifad olunur. Bunun n tcrbli mllim tdris etdiyi fnnin mqsd v vziflrini, hans biliklrin, bacarq v vrdilrin tlblr alanacan, onlarn hans hcmd v sistemd, hans vasit v metodlarla keilcyini myynldirir, tlblrl aparlan btn i nvlrini v formalarn (mhazir, ml, frdi i, elmi-tdqiqat ii, auditoriyadan knar ilr v s.) planladrr.

nsiyyt (kommunikativ) qabiliyytlri adamlarla qarlql mnasibt yaratmaq bacarnda ifad olunur. Bu bacarqlara yiylnmi mllimlr tlblrl dzgn nsiyyt yarada bilir, tlblrin v hmkarlarnn hrmtini qazanr, tlim-trbiy iind yksk nticlr ld edirlr.

nsiyyt prosesind insann baqa adamlar qavramas v onlara mnasibinin xarakteri bir ox amillrl baldr. Aparc amillr kimi xsiyytin dnyagr, qid v baxlar, tlbatlarnn xarakteri v onlarn tmin olunmas vziyyti, baqa adamlarn onun n subyektiv hmiyyt ksb etmsi (onun hanssa maraqlarnn dnilmsind itirak) mhm rol oynayr. Bu amillrdn, xsusn tlbatlarn tmin edilmsi vziyytindn asl olaraq insan baqa adamlara frqli (neqativ v pozitiv, kskin v sakit) mnasibt gstrir. Neqativ xsiyyt tipli adamlarda srtlik, kobudluq, kinlilik, qapallq v s. bu kimi keyfiyytlr dominantlq tkil edir. Onlar baqa adamlara, nec deyrlr, qara eynkl baxr, onlar mnfi planda qavrayr v onlara mnfi emosional mnasibt bslyirlr. Xeyirxah, hssas, smimi, vicdanl adamlarda is pozitiv tipli kommunikativ zk formalar. Bellri adamlara, yal eynkl baxr, onlar msbt planda qavrayr v onlara msbt emosional mnasibt bslyirlr.

Neqativ v pozitiv nsiyyt tiplri mllimlr irisind d zn gstrir. Xstliyi zndn frdi i n tapr yerin yetirmyn tlby mllimlrdn biri deyir: Xstliyinin mn dxli yoxdur, tapr sabah mtlq gtir, yoxsa sfr (0) bal yazacaam. Digr mllim is baqa mvqedn x edir: Xstlnib tapr yerin yetirmdiyin n ox heyfslnirm. Amma imkan olanda tapr yerin yetirrsn. Ehtiyac olsa, mndn mslht ala bilrsn. Grndy kimi, iki mllim eyni vziyyt ox frqli mnasibt bildirir: birinci halda neqativ, ikinci halda is pozitiv nsiyyt tipi zn gstrir. Birinci mllim tlby sadc trbiy obyekti kimi baxrsa, ikinci mllim ona trbiynin fal subyekti kimi yanar, insan ali dyr kimi qiymtlndirir v ona bu cr d mnasibt gstrir. Hr bir mllim znd v tlblrind insana mnasibtd humanist kommunikativ zk formaladrmaa almaldr. Bel olduqda mllim tlblrl normal nsiyyt qurur, onun nfuzu da ykslir.

nsiyyt qabiliyytlri irisind pedaqoji takt mhm yer tutur. Pedaqoji takt mllimin tlby smrli tsir vasitlrini tapb ttbiq etmsi, bu zaman myyn l hissi gzlmkl dzgn nsiyyt qurmas bacardr. Pedaqoji takt nsiyytd myyn hdd gstrmkd, hddi amamaqda, qzl orta xtt tapmaqda ifad olunur. nsiyyt prosesind hddi amaq, israflq ks nticlr gtirib xarr: hdsiz tlbkarlq itatsizlik dourur, hdsiz yumaqlq saymazyanala sbb olur, hdsiz tnqid insann heysiyyatna toxunur, onda znmdafi meyli v etiraz dourur. Pedaqoji takt yaranm tin situasiyadan ustalqla xmaq bacarnda da zn gstrir. Bzn yaranm vziyytdn xmaq n mllim neqativ-mnfi ynliliyi (ustanovkan) pozitiv-msbt ynlilikl vz etmy alr. Tlb shbt etmkl mhaziry mane olur. Bu zaman mllim znd yaranm mnfi emosiyan (qqrq, hd, cza, tnqid) msbt emosiya (yumor, zarafat, istehza) il vz etmkl grginliyin, sbiliyin, mnaqinin qarsn alr (Cavan olan, grnr ryin szl doludur, shbtin bir hisssini tnffs saxla, Deysn, bu gn snin ayna dilotu qatblar).

Pedaqoji takta malik mllim tnqid ox yer vermir, nki trif v mehribanlq raitind insan tnqid raitind olduundan daha yax alr. nsiyyt qabiliyytlri tkilatlq qabiliyytlri il sx baldr.

Tkilatlq qabiliyytlri mllimin znn v tlblrin, habel tlb kollektivinin faliyytini tkil edib istiqamtlndirmkl bal qabiliyytlrdir. Bu qabiliyytlr pedaqoji faliyyt n ox byk hmiyyt malikdir, nki btvlkd pedaqoji faliyyt tkilatlq xarakteri dayr.

Perseptiv qabiliyytlr tlbnin daxili almin nfuz etmk, psixi haln duymaq bacarqlardr. O znd bir ne bacar birldirir: pedaqoji mahidilik, baqalarnn halna acmaq, pedaqoji intuisiya.

Pedaqoji mahidilik tlbnin, elc d kollektivin zahiri lamtlri, davran sasnda onun daxili vziyyti, psixi hal, inkiaf (bilik v davrandak ksirlr, yaxud msbt dyiikliklr) haqqnda informasiyalar ld etmk bacardr. Bu is mllim z iini dzgn qarmaqda kmk ed bilr.

Mahidilik baqa bir bacarqla empatiya (adamlar baa dmk, onlarn drdin rik olmaq) bacar il sx baldr. Adamlarn daxili almini qavramaq (o cmldn mimika il), onlarn sevinc v kdrini bldrmk hr cr nsiyytd, xsusn pedaqoji nsiyytd mhm hmiyyt ksb edir. Bu bacarn ttbiqi n mllim zn tlbnin yerind qoymal, onun maraq v qaylar il blmy almaldr.

Mahidcilik v tcrb insanda intuisiya qabiliyytinin inkiafna sas verir. Mllimin faliyytind intuisiya hm d pedaqoji fhmd ifad olunur. Usta mllim pedaqoji prosesin v ya konkret insann inkiafnn gediini qabaqcadan duyur, buna mvafiq olaraq profilaktik tdbirlr grr.

Nzrdn keiriln qabiliyytlr mkmml yiylnn mllim dzgn nsiyyt qurmaqla tlim-trbiy iind yksk nticlr ld edir.

Pedaqoji qabiliyytlr mllimin xsi keyfiyytlri il sx baldr.

4. Mllimin xsi keyfiyytlri v pedaqoji ustal

Mllimin pedaqoji faliyyti onun xsi keyfiyytlrindn ayrlmazdr. Baqa pe sahlrindn frqli olaraq mllimin xsiyyti onun iin pedaqoji proses bilavasit tsir gstrir. Mllim, ilk nvbd z xsiyyti il trbiy edir. Buna gr d o, sl mnada xsiyyt olmal, kamil xsiyyt sviyysin ykslmlidir. Mllimin xsi keyfiyytlri oxdur. Onlar bir ne qrupda birldirmk olar:

1. Mllimin ideya-vtndalq keyfiyytlri. Buraya mllimin ideya inam, mslk v qidsi, vtndalq yetkinliyi, siyasi urluluu, elmi dnyagr, sosial fall, yksk ziyall kimi keyfiyytlr daxildir. Mllim yksk qid, mslk sahibi, mllim-Vtnda olmaldr. O, xalqn, vtnin problemlri il yaamal, gncliyi d bu ruhda yetidirmlidir.

2. Mllimin pe keyfiyytlri. Buraya mllimin drin zehni biliklr malik olmas, yksk ixtisas v pe hazrl, pedaqoji-psixoloji v metodik ustal, tlim-trbiy iini yksk sviyyd hyata keirmk bacar, nikbinlik, tlbkarlq, msuliyyt hissi, pedaqoji mrift, tlb psixologiyasna bldlik, onlarla dzgn qarlql mnasibtlr qurmaq bacar, tlblrd tdris etdiyi elm v seiln ixtisasa maraq yaratmaq bacar v s. daxildir. Mllimin n balca keyfiyyti z elmini drindn bilmsi v sevmsidir. Tcrb gstrir ki, seviln fnn bir ne df tez v mhkm mnimsnilir. Tlblrin ksriyytinin mumi ryin gr, z elmini drindn biln, sevn v byk hvsl tlblr yrdn mllimlr nfuzlu alimlr mllrd bilmirm demy adam utanr. Pedaqoji pekarlq mllimdn bir sra pe keyfiyytlri tlb edir:

nsiyytilik tlbnin daxili almin nfuz etmy imkan verir;

zn l almaq bacar mllim z hisslrini idar etmy, zn nzart etmy imkan verir;

Tkidlilik qarya qoyulmu mqsd atmaa, prinsipial olmaa kmk edir;

Qarlql anlama mllim v tlb bir-birini baa dmynd nsiyytd soyuqluq, bzn d mnaqi yaranr;

Qaykelik gnclrin qlbin qay il yanadqca onlar trbiyi n aq olur; yalnz zn sevr eqoist mllim yax trbiyi ola bilmz;

Nikbinlik v yumor hissi kollektivd nikbin, n ovqat yaratmaa imkan verir.Bu keyfiyytlrl yana pekar mllim yeni pedaqoji tfkkr yiylnmli, idrak v praktik msllrin hllin yaradc kild yanama bacarmaldr, tlblrd mstqil, tnqidi, yaradc, dialektik tfkkrn inkiaf qeydin qalmaldr.

3. Mllimin xsi-mnvi keyfiyytlri. Buraya daltlilik, xeyirxahlq, humanizm, dzlk, doruuluq, sadlik, tvazkarlq, vicdanllq, msuliyytlilik, mdnilik, pedaqoji etika v b. keyfiyytlr daxildir. Mllimin xsi keyfiyytlri onun tlim-trbiy iin tsirsiz qalmr. Yax mllim, hr eydn vvl, yax trbiyidir, ncib, alicnab, mdni insandr.

Mllimlik humanist pedir. Trbiynin mqsdi insanlq, vasitsi is – insana qay, hrmt v sevgidir. Humanizm xeyirxahlqla, daltlilikl, tlbkarlqla vhdt tkil edir. dalt pedaqoji mdniyytin sasdr: dalt insan qlbini ncibldirir, daltsizlik is kobudladrr, qddarlq dourur (V.A.Suxomlinski). Buna gr d dalt ruhu hr sahd, xsusn pedaqoji id hakim olmaldr.

Mllim xlaqi saflq nmunsi olmaldr, nki bunsuz trbiyi kimi faliyyt gstrmy onun mnvi haqq atmaz. xlaqi chtdn sbatsz insana gnc nslin trbiysi kimi ox msuliyytli ii taprmaq olmaz, nki mllim znd olmayan keyfiyytlri baqalarna ver bilmz. Buna gr d mllim trbiy iin zndn balamal, mntzm olaraq zntrbiy il mul olmaldr. Mllim yksk mdniyyti v mnviyyat il gnclri ncib xsiyytlr kimi yetidir bilr. O, znd zahiri v daxili mdniyyti, msbt xlaqi keyfiyytlri (dzlk, doruuluq, sadlik, xeyirxahlq v b.) cmldirmli, kamil xsiyyt olmaldr.

4. Mllimin iradi-emosional keyfiyytlri. Pedaqoji faliyytin v nsiyytin smrsi mllimin iradi-emosional keyfiyytlrindn d ox asldr. Mllim iradli, sbrli, tmkinli olmal, z hissi-emosional haln idar etmyi bacarmaldr. Mxtlif xarakterli, mxtlif sviyyli tlblrl ilmk n qdr tin olsa da mllim z hisslrin, danna, hrktlrin nzart etmli, hr eydn tr sbilib zndn xmamaldr. sbilik, hay-ky, qqrq, hd-qorxu, cza mllimin pedaqoji sritsizliyinin gstricisidir: qqrq, hay-ky olan yerd kobudluq, anlalmazlq, emosional gnqalnlq olur. Kobudluq kobudluq dourur.

Mllim n vacib keyfiyytlrdn biri d tlblr yannda nfuza malik olmasdr. Drin bilik, mdnilik v mnviyyat nmunsi olan mllimin nfuzu da yksk olur. Nfuzu qazanmaq tin, itirmk is asandr: yersiz hrkt, daltsiz mnasibt, ehtiyatsz sz mllimi nfuzdan sala bilr. Buna gr d hr bir mllim szlrin v hrktlrin msuliyytl yanamal, z nfuzunun keiyind durmaldr. Mllimin pedaqoji ustalMllimin pedaqoji ustal az qvv v vaxt srf etmkl smrli nticlr nail olmaq bacardr. Bu bacara yiylnn mllim tlim-trbiy iini dzgn qurmaqla yksk nticlr qazanr, tlblrl yax nsiyyt yaradr, byk hrmt v nfuz sahibi olur. Pedaqoji ustalq mllimin faliyytinin humanist istiqamtliliyinin, pedaqoji bilik v qabiliyytlrinin, habel pedaqoji texnikasnn mcmusudur. Pedaqoji ustaln bu nsrlrini ayrlqda nzrdn keirk.

1) Mllim xsiyytinin humanist istiqamti pedaqoji faliyytin v ustaln sasn tkil edir. Buraya mllimin ideallar, maraqlar, srvt meyllri, dnyagr, pedaqoji faliyyt v tlby baxlar v s. daxildir. Humanist istiqamt gndlik konkret vziflrin hllind mllimin dzgn mvqe tutmasna, mqsduyun kild faliyyt gstrmsin, tlblrl normal nsiyyt qurmasna, pedaqoji faliyytin strategiya v taktikasn dzgn myynldirmsin kmk gstrir.

2) Pedaqoji pe biliklri mllimin ustalnn vacib rtdir. Elmi-pedaqoji biliklr mkmml yiylnmdn, nzri biliklri tcrby ttbiq etmdn ustad mllim olmaq mmkn deyildir. Eyni pedaqoji thsil v staja malik olan iki mllimin pedaqoji faliyytd mxtlif nticlr ld etmsi, ilk nvbd, onlarn nzri hazrl v pedaqoji ustal il izah olunur.

Mllim psixoloji biliklr d yiylnmli, yax psixoloq olmaldr. Pedaqogika v psixologiyan yax bilmyn mllim, K.D.Uinskinin szlri il desk, lazmi tibbi hazrl olmayan ara hkimin bnzyir.

3) Pedaqoji ustaln mhm bir nsrn pedaqoji-pe qabiliyytlri tkil edir. Mllim vvlki blmd nzrdn keiriln pe qabiliyytlrin akademik, didaktik, konstruktiv, nsiyyt, tkilatlq, perseptiv v b. qabiliyytlr mkmml yiylndiyi zaman ustad pedaqoq sayla bilr. Bu qabiliyytlr ayrlqda yox, qarlql vhdtd, kompleks halnda ttbiq olunduqda yksk nticlr ld etmk mmkndr. 4) Mllimin pedaqoji ustalnn daha vacib bir nsrn pedaqoji texnika tkil edir. Pedaqoji texnika mllimin davrannn zahiri formas olub, bir sra bacarqlarda ifad olunur: mllimin zahiri grn, zn idar etmsi, emosional vziyyti, nitq texnikas v s.

Mllimin zahiri grkmi estetik v pedaqoji tlblr cavab vermlidir: onun geyimi, sa sliqli, qadn mllimlrin istifad etdiklri bzk yalar v kosmetik vasitlr myyn hdd rivsind olmaldr. Mllimin zahiri grkminin estetik tsiri onun sift ifadsind, yeriind, oturuu v duruunda, baxnda, jestlrind yni davrann hr bir xrdalnda z ksini tapmaldr. Davrann bu xrda detallar tlblrd mllimin sakit, tmkinli, mehriban, inaml bir xsiyyt olmas haqda tsvvr yaratmaldr. Mllimin stola yaylm oturuu, yer dikilmi ba, sst qollar, laqeyd baxlar onun daxiln zifliyini, zn inamszln gstrir.

Mllimin mimikas, jestlri dann mzmununa uyun olmal, informasiyann emosional tsirini artrmaa xidmt etmlidir: xo bir msldn dananda mllimin sifti d xo ifad almal, gzlri glmli, ssi mlayim olmaldr. Ciddi bir msldn glmsyrk danmaq olmaz.

Pedaqoji texnika mllimin z emosiyalarn, hvaln idar etmk bacarnda da ifad olunur. Mllim n v nikbin olmal, yeri gldikc zarafat etmyi bacarmal, yumor hissin malik olmaldr. Mxtlif vziyytlrd (mld, nsiyyt prosesind, sevinc v kdrli hallarda, sbi vziyytd) mllimin z emosional haln idar etmsi vacib rtdir. Buna gr d mllim daim zn nzart etmli, zn l almaa almaldr.

Pedaqoji ustaln nzrdn keiriln nsrlri bir-biril qarlql vhdt tkil edir. Bel ustala nail olmaq n mllim z faliyytini humanist istiqamtd qurmal, pedaqoji pe biliklrin v qabiliyytlrin, pedaqoji texnikaya yiylnmlidir. Pedaqoji ustalq hazr verilmir; mllim z zrind mntzm, sistemli v mqsdynl kild ilmkl ona yiyln bilr. A.S.Makarenkonun tbirinc desk, hkimlr, musiqiilr mvafiq pe bacarqlar, ustalq yrdildiyi kimi, glck mllimlr d pedaqoji ustal yrtmk xsusi kurs kemk lazmdr.

Sual v taprqlar1. Mllimin cmiyytd v pedaqoji prosesd rolunu rh edin.

2. Mllimlik iinin hans xsusiyytlri vardr?

3. Ali mktb mlliminin funksiyalar hanslardr?

4. Ali mktb mlliminin hquq v vziflri ndn ibartdir?

5. Mllimin pe qabiliyytlrini sciyylndirin.

6. Mllim hans xsi keyfiyytlr malik olmaldr?

7. Pedaqoji ustalq ndir? Onun trkib nsrlrini sciyylndirin.8. Pis tlb yoxdur, pis mllim var fikrin mnasibtinizi bildirin.

dbiyyat1. Rstmov F., Dadaova T. Ali mktb pedaqogikas. B., 2007.

2. Kazmov N. Ali mktb pedaqogikas. B., 1999.

3. smixanov M., Bxtiyarova R. Ali mktb pedaqogikas (mhazir kursu). B., 2010.

4. liyev B.H., liyeva K.R. Yaradc mlim hazrlnn bzi msllri. BDU Xbrlri (Sosial-siyasi elmlr seriyas), 2, 2008.V mhazirAli mktb didaktikasnn predmeti.

Tlim prosesinin mahiyyti, qanun v prinsiplri.

1. Ali mktb didaktikasnn predmeti, kateqoriyalar v vziflri

2. Tlim prosesinin mahiyyti, hrktverici qvvlri v funksiyalar

3. Tlim prosesinin metodoloji v elmi-nzri saslar

4. Tlimin qanunlar v prinsiplri

1. Ali mktb didaktikasnn predmeti, kateqoriyalar v vziflri

Didaktika pedaqogikann bir hisssi olub, tlim v thsil nzriyysindn bhs edir. Didaktika yunanca didaktikos yrdn, didasko yrnn szlrindn gtrlmdr. Bu termin ilk df alman pedaqoqu V.Ratke (XVI sr) trfindn irli srlmdr.

Didaktika elmi biliklr sistemi kimi ilk df grkmli ex pedaqoqu Yan Amos Komenski (XVII sr) trfindn ilnmidir.

Didaktika tlim v thsilin nzri saslarn tdqiq edn pedaqoji nzriyydir. Ali mktb didaktikas is ali mktb pedaqogikasnn trkib hisssi, mumi didaktikann bir sahsidir. Onun obyekti ali mktbd tlim-thsil, habel tlb gnclrin pe-ixtisas hazrl prosesidir. Predmeti is ali mktbd tlim-thsil prosesinin qanunauyunluqlarn akara xarmaq, tlb gnclrin pe-ixtisas hazrlnn smrli yollarn yrnmkdn ibartdir.

Ali mktb didaktikas mumi pedaqogikann kateqoriya v anlaylarndan (pedaqoji proses, trbiy, xsiyytin inkiaf, pedaqoji faliyyt, pedaqoji texnologiya v b.) istifad edir. Lakin onun znmxsus kateqoriya v anlaylar sistemi vardr. Buraya thsil, tlim, tdrisetm (yrtm), thsilalma (yrnm), znthsil, fasilsiz thsil, tlim texnologiyas, tlim diaqnostikas, thsilin mzmunu v b. daxildir. Bunlardan lav ali mktb didaktikas tlimin mqsdi, qanunlar, prinsiplri, mzmunu, vasit v metodlar, tkili formalar, nticlri, tlim diaqnostikas, tlim texnologiyalar v s. kateqoriyalara da istinad edir.

Ali mktb didaktikas qarsnda bir sra vziflr durur. Onlar bir ne qrupda birldirmk olar:

1. Tlimin mqsd v vziflrinin myynldirilmsi: n mqsdl yrtmk v yrnmk? Bu suallara cavab tapmadan didaktika tlim v thsilin digr msllrini hll ed bilmz.

2. Thsilin mzmununun myynldirilmsi: nyi yrtmk v yrnmk? Bu msllr Thsilin mzmunu mvzusunda nzrdn keirilir.

3. Tlimin vasit v metodlarnn myynldirilmsi: nec yrtmk v yrnmk?. Bu msllr Tlim metodlar v vasitlri, Tlimd nzart v qiymtlndirm mvzularnda nzrdn keirilir.

4. Tlimin smrli tkili formalarn myynldirmk: hans formada yrtmk v yrnmk?. Bu msllr Tlimin tkili formalar mvzusunda nzrdn keirilir.

Didaktikann qarsnda duran vziflri, onun hll etmli olduu problemlri kompleks halda, qarlql laq v asllqda gtrmk mhm rtdir.

2. Tlim prosesinin mahiyyti, hrktverici qvvlri, funksiyalar v quruluu

Tlim prosesi yrdn v yrnnlrin qarlql faliyyti olub, onun mrkzind tlbnin formalamaqda olan xsiyyti, idrak faliyyti durur.

Tlim prosesinin inkiafnn sas hrktverici qvvsini ziddiyytlr v onlarn hlli tkil edir. Bu prosesd hm xarici, hm d daxili ziddiyytlr zn gstrir. sas xarici ziddiyyt cmiyytin tlblri il tlim prosesinin sviyysi arasndak ziddiyytdir.

Tlim prosesind tlblrin zehni inkiafnda daxili ziddiyytlr d mhm rol oynayr. sas daxili ziddiyyt tlblrin idrak tlbatlar il mvcud imkanlar (bilik v bacarq sviyysi) arasndak ziddiyytdir. Tlb zn dndrn suallara cavab tapmaq, yeni biliklri mnimsmk istyir. Tlb btn imkanlarn (biliyini, bacarn, iradi syini, psixi qvvlrini) sfrbrliy alaraq tinliklri aradan qaldrr, tlbatn dyir yeni biliy yiylnir. Demli, ziddiyyt aradan qalxr. Ziddiyytlrin hlli, bir trfdn, tlbnin zehni, psixi v mnvi inkiafna kmk edir, digr trfdn is tlim prosesini daha smrli qurmaa, tlimin mzmununu, metod v formalarn tkmilldirmy, tlimin funksiyalarn uurla yerin yetirmy imkan verir.

Tlimin funksiyalar. Tlim balca funksiyan (latnca functio icra, faliyyt demkdir) yerin yetirir: thsilverici, trbiyedici v inkiafetdirici funksiyalar. Thsilverici funksiya tlblr sistemli elmi biliklr, bacarq v vrdilr alamaqda ifad olunur.

Tlimin trbiyedici funksiyas tlim prosesindn hm d trbiy mqsdi il istifad etmyi nzrd tutur. Trbiy funksiyas hm tlimin mzmunu il, hm d tkili metodlar, mllimin xsi nmunsi v nsiyyt vasitsil hyata keirilir.

Tlimin inkiafetdirici funksiyas tlim prosesind tlblrin zehni qvvlrini, qabiliyytlrini, psixi proseslrini (diqqt, nitq, tfkkr, hafiz, txyyl v s) inkiaf etdirmkd ifad olunur. Tlim zlynd psixi proseslrin inkiafn tmin etmir; bunun n tlimi xsusi istiqamtlndirmk lazmdr.

Tlim prosesinin gstriln funksiyalar bir-birindn ayrlqda yox, qarlql laqd, hm d kompleks halnda hyata keirilmlidir. Yalnz bu rtl mllim tlblrin xsiyyt Vtnda v mtxssis kimi formalamasna, psixi inkiafna kmk gstr bilr.

Tlim prosesinin quruluu. Tlim prosesi mrkkb qurulua malikdir. Onun iki trfi daxili v zahiri trflri frqlndirilir. Tlim prosesinin daxili quruluu dedikd, tlbnin tlim idrak faliyytinin struktur nsrlri baa dlr. Tlim prosesinin daxili quruluunu sxematik daraq bel ifad etmk olar:

Tlimin mqsd Tlim Tlimin Tlimin vasit Tlimin tkili Tliminv vziflri motivlri mzmunu v metodlar formalar nticlri

Tlim prosesinin daxili quruluu onun zahiri quruluu il vhdt tkil edir. Tlim prosesinin zahiri quruluu dedikd, bu prosesin itiraklar olan mllim v tlblr, habel thsilin mzmunu baa dlr. Tlim prosesinin uuru thsilin optimal mzmununun myynldirilmsindn, mllim v tlbnin faliyytinin dzgn laqlndirilmsindn ox asldr.

Masir tlim nzriyysi yrdn v yrnnlrin qarlql fallna, mkdalna saslanr. mkdalq dedikd, mllim v tlbnin eyni mqsd atmaq n birg faliyyt gstrmsi, hr ikisinin tlimd fal mvqe tutmas, son ntic n msuliyyt hiss etmsi baa dlr. Bzn tlimin nticsi n btn msuliyyt bir trfin zrin ya mllimin, ya da tlbnin zrin qoyulur: Pis tlb (agird) yoxdur, pis mllim var, yaxud Pis mllim yoxdur, pis tlb var. Hr iki mvqe yanldr. Tlimin nticsi n hr iki trfin mllimin v tlbnin z msuliyyt pay vardr: hr ks z zrin dn vzifni yksk sviyyd, msuliyytl yerin yetirmlidir.

Masir tlimd mllimin rolu dyiir: o, biliklrin trcs yox, daha ox tlbnin fal idrak faliyytinin tkilats, pedaqoq-menecer, mslhti kimi x edir.

Ali mktbin tdris prosesind mllimin yrtm faliyytinin quruluu bir ne nsrdn ibartdir:

– tlbnin thsil-idrak faliyytinin tkili (mqsd qoyuluu, motivasiya, problem situasiya yaradlmas, tlimatlandrma, istiqamtlndirm);

– tlb faliyytinin stimulladrlmas (maraq, borc v msuliyyt hissi);

– tlbnin yaradc mstqil i clb edilmsi;

– nzart v tlbnin znnzartinin tkili;

– tlbnin thsil-idrak faliyytinin nticlrinin thlili v qiymtlndirilmsi.Tlbnin tdris-idrak faliyytinin quruluu is aadak nsrlrdn ibartdir:- mqsdin drk edilmsi;

– thsil mliyyatlarnn icras (mstqil iin, yrnmnin smrli priyomlarnn ttbiqi);

– znnzart v znqiymtlndirm.

Thsilin mvffqiyyti tlbnin qeyd ediln nsrlr n drcd yiylnmsindn asldr. ox vaxt tlb tnblliyi zndn yox, yrnmyi v mstqil ilmyi bacarmamas zndn pis oxuyur. Buna gr d mllim tlblrd tlim faliyytinin, onun nsrlrinin formalamas qeydin qalmaldr. Bel olduqda tlimi znthsill, nzarti znnzartl, qiymtlndirmni znqiymtlndirm il birldirmk, thsild yksk nticlr ld etmk mmkndr.

3. Tlim prosesinin metodoloji v elmi-nzri saslar

Tlim prosesinin metodoloji sasn flsfnin idrak nzriyysi tkil edir. drak dnyann insan urunda ks olunmas prosesidir. Bu proses pilldn keir: hissi idrak, mntiqi idrak, praktika. Dnyann drk olunmas hissi idrakdan balayr: hiss zvlrinin kmyi il insanda traf alm haqqnda duyular, qavray v tsvvrlr yaranr. Bu yolla ld olunan faktik materiallar (qavray v tsvvrlr) mntiqi idrakda mcrrd tfkkrd thlil olunur, mumildirilir. Mcrrd tfkkrd xarlan nticlr praktikada yoxlanlr; praktika biliklrin hqiqiliyinin sas meyardr.

Tlim prosesi d idrakn bir nvdr. Tlbnin (agirdin) yrnm yolu bir ox chtdn idrak yoluna saslanr. Bunu sxematik olaraq nzrdn keirk.

drak yolu Canl mahid mcrrd tfkkr praktika

Tlim yolu Qavrama anlama ttbiqetm

mhkmltmGrndy kimi, tlbnin tlim (yrnm) yolu idrak yoluna mvafiqdir. Lakin onunla tam eyni deyildir; myyn frqli chtlri, znmxsus xsusiyytlri vardr. Bu frqi idrak mqsdind (alim yeni qanunlar z xardr, tlb is elm mlum olan biliklri yrnir), idrak pilllrinin sistemind (elmi idrakdan frqli olaraq tlimd pilllrin ardcll dyiir, mhkmltm pillsin ehtiyac duyulur), idraka rhbrlik iind (alimdn frqli olaraq tlbnin idrak faliyyti mllimin rhbrliyi altnda gedir) v s. zn gstrir.

yrnm prosesinin tbii-elmi v psixoloji saslar. yrnm prosesinin tbii elmi sasn ali sinir faliyyti haqqnda tlim tkil edir (.M.Seenov, .P.Pavlov).

Ali sinir faliyytinin bir ox qanunauyunluqlar tlim-trbiy prosesini dzgn tkil etmy, mnimsmnin smrsini yksltmy kmk gstrir.

Tlim prosesind fizioloji qanunauyunluqlarla yana, myyn psixoloji qanunauyunluqlar da zn gstrir.

Mnimsmnin psixoloji saslar. Biliklrin mnimsnilmsi prosesini yax baa dmk v idar etmk n onun psixoloji mexanizmini bilmk vacibdir. Tlimd tlbnin yrnm yolu bir ne mrhldn qavrama, anlama, mhkmltm v ttbiqetm proseslrindn keir. drak prosesinin pilllrindn hr hans birin etinaszlq gstrmk mnimsmnin nticsin mnfi tsir edir: qavramasz anlama, anlamasz digr nsrlr mmkn deyildir. Anlama olmadan urlu mnimsm ba tutmaz; mexaniki yrnm tlimd formalizm, zbrilik yaradr.4. Tlimin qanunlar v prinsiplri

Tlimin znmxsus qanunlar vardr. Onlarn drk edilmsi v dzgn nzr alnmas tlim prosesinin smr v keyfiyytini artrmaa, onu elmi sasda idar etmy imkan verir. ksin, bu qanunlara laqeyd yanadqda tlim kortbii xarakter dayr, lazmi ntic vermir.

Tlim prosesini dzgn idar etmk n, ilk nvbd, qanunauyunluq, qanun, prinsip v qayda mfhumlarnn mahiyytini yax baa dmk lazmdr. Tlimin qanunauyunluqlar dedikd, bu proses obyektiv kild xas olan mumi, mhm, sabit v tkrarlanan laqlr, sbb-ntic asllqlar baa dlr. Tlimin qanunlar bu prosesd zn gstrn qanunauyun laqlrin mahiyytinin aydn, dqiq, mntiqi ifadsidir.

Tlimin qanunlar tlim prinsiplrind z ksini tapr. Tlim prinsiplri tlimin qanunlarn ks etdirn, tlim prosesinin smrli qurulmasna imkan vern ilkin ideyalar, faliyyt normalar, sas tlblrdir. Tlim prinsiplri tlim prosesinin mxtlif nsrlri arasnda oxchtli laqlri tnzim etmy xidmt gstrir. Tlimin nsrlri v qanunlar il prinsiplri arasndak laqlri nzrdn keirk (bax: sxem).Tlim prinsiplrinin gstriln tsnifat rtidir, nki real tcrbd tlim vahid, btv bir proses kimi cryan edir. Prinsiplrin mahiyytini ayrlqda nzrdn keirk.

Tlimin hyatla laqlndirilmsi prinsipi. Bu prinsip tlimi tkc kitab zr deyil, hyatla sx laqli kild qurma nzrd tutur. Bel laq tlim urlu xarakter verir, fnnin hyati hmiyytinin baa dlmsin kmk edir, ona mara artrr.

Prinsipin ttbiqi aadak qaydalara ml etmkl baldr:

fnnin, mvzunun hyati hmiyytini baa salmaq;

Ali mktbd tlimin qanunlar v prinsiplri

Tlimin nsrlri v raitiTlimin qanunlar (qanunauyun laqlr)Tlimin prinsiplri

Tlimin mqsd v vziflrimumi qanunlarI. Tlimin cmiyytin tlbat v hyatla laqsi qanunu1. Tlimin hyatla laqlndirilmsi prinsipimumi prinsiplr

II. Tlimd thsil, trbiy v inkiaf proseslrinin vhdti qanunu2. Tlimin thsilverici, trbiyedici v inkiafetdirici prinsipi

Thsilin mzmunuIII. Mnimsm sviyysinin tlimin elmliyi v sistemliliyindn asll qanunu3. Tlimd elmilik prinsipi4. Tlimd sistematiklik prinsipi

metod v tkili formalarIV. Tlimd konkretl mcrrdin vhdti qanunu5. Tlimd yanilik prinsipi

V. Tlimin smrsinin yrnm faliyytinin xarakterindn asll qanunu6. Tlimd urluluq v fallq prinsipi

VI. Tlimd mqsdin mzmunu, vasit, metod v tkili formalarn rtlndirmsi qanunu 7. Tlimin optimal tkili prinsipi

VII. Tlimin smrsinin yrnnlrin real thsil imkanlar il rtlnmsi qanunu8. Tlimd mvafiqlik (insann tbitin uyunluq) prinsipi9. Tlimd frdi yanama prinsipi

VIII. Tlim prosesinin onun cryan etdiyi raitdn asll qanunu10. Tlim n zruri raitin yaradlmas prinsipi

Tlimin nticlriIX. Tlimin nticsinin bilik v bacarqlarn mhkmliyi il rtlnmsi qanunu11. Bilik v bacarqlarn mhkmln-dirilmsi prinsipi

Ali mktbd tlimin mqsd, mzmun, metod v formalarXsusi qanunlarX. Tlimin pe hazrl il laqsi qanunu12. Tlimin peynmly prinsipiXsusi prinsiplr

XI. Tlim v elmi faliyytin vhdti qanunu13. Tlimin elmi faliyytl laqlndirilmsi prinsipi

XII. Tlimin kollektiv v frdi i formalarnn vhdti qanunu14. Tlimd kollektiv v frdi i formalarnn laqlndirilmsi prinsipi

– tlimin mzmununu hyatla laqlndirmk;

– keiln mvzular tlblrin tsvvrlri, mahidlri, hyati tcrblri il laqlndirmk;

– biliklri mxtlif nv praktik ilr ttbiq etmk.

Tlimin thsilverici, trbiyedici v inkiafetdirici prinsipi. Bu prinsip tlimd yrtm, trbiy v psixi inkiaf vziflrini vhdtd hyata keirmyi nzrd tutur. Tlim zlynd birbaa trbiyedici v inkiafetdirici tsir gstrmir; bu mqsdl tlimi xsusi istiqamtlndirmk lazmdr. Mllim tlimin imkanlarndan (mzmun, metod, tkili formas v s.) istifad edrk tlblrd ideya-mnvi keyfiyytlr, ncib hisslr alamaq, psixi proseslri inkiaf etdirmk qeydin qalmaldr.

Bu prinsipin ttbiqi n myyn qaydalara ml etmk lazmdr:

– tlimd biliklrin keyfiyytin (sistemliliyin, drk olunmasna) diqqt yetirmk;

– keiln biliklri bir-biril laqlndirmk (fndaxili, fnlraras laqlr);

– yeni biliklr tlbat, maraq yaratmaq;

– tlimin imkanlarndan trbiy v psixi inkiaf n smrli istifad etmk.

Elmilik prinsipi. Bu prinsip tlblri elmi biliklrl, elmi dnyagrn il silahlandrma nzrd tutur. Tlimd keiln mvzular sbut v dlillrl elmi chtdn saslandrlmal, nzri biliklr anlay v qanunlar onlarn aid olduu hyati fakt v hadislrl laqlndirilmlidir. ks halda nzri biliklr real hadis v proseslrdn ayr dr, tlim formal xarakter dayar.

Bu prinsipin ttbiqind aadak qaydalar gzlnilmlidir:

– elmi anlay v qanunlarn dzgn drk olunmasna nail olmaq;

– tlblri elmi mahidlr, elmi problemlrin hllin, fakt v hadislrin mumildirilmsin, yaradc axtarlara geni clb etmk;

– elmin inkiafna uyun olaraq thsilin mzmununu (proqramlar, drsliklri, mhazir materiallarn) mntzm olaraq tkmilldirmk;

– elmdki yeniliklrl, mbahislrl, hll olunmam msllrl tlblri vaxtar tan etmk;

– tlblri tdricn elmi idraka yaxnladrmaq: mstqil problemlr qoyub onlar

Ali mktb pedaqogikası kitab

Ali mekteb pedaqogikasi kitab — Рейтинг сайтов по тематике

Динамика популярности – Ali mekteb pedaqogikasi kitab

Ali mktb pedaqogikası kitab

HAQQIMZDA

KEÇİDLƏR

Ali mekteb pedaqogokasi (muhazire) (1).DOC

Related posts: