AzƏrbaycan respublikasi kƏnd tƏsƏrrÜfati nazirliyi azƏrbaycan dÖvlƏt aqrar universiteti

Bu səhifə dövlətin aqrar sahəyə göstərdiyi dəstək barədə məlumat almaq və bu dəstəkdən faydalanmaq istəyənlərlə qarşılıqlı əlaqə üçün yaradılıb. Aqrar sahəyə dövlət tərəfindən verilən subsidiyalar, güzəştli texnika, damazlıq heyvan, nağd pul kreditləri və mikrokreditlər, dövlətin beynəlxalq təşkilatlarla həyata keçirdiyi aqrar layihələr və digər fəaliyyətlərlə bağlı səhifəmizdə məlumat ala və sizi maraqlandıran suallarla bizə müraciət edə bilərsiniz. İnteraktivliyi təmin etmək üçün AKİA-nın məsul şəxsləri mütəmadi olaraq aktual mövzularla bağlı suallarınızı cavablandıracaqlar.

Facebook

Вы используете браузер, который Facebook не поддерживает. Чтобы все работало, мы перенаправили вас в упрощенную версию.

Страница «Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyi» есть на Facebook. Войдите, чтобы связаться с Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyi.

Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyi

@akia.gov.az

О пользователе Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyi

Siz Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyinin rəsmi səhifəsindəsiniz.

Bu səhifə dövlətin aqrar sahəyə göstərdiyi dəstək barədə məlumat almaq və bu dəstəkdən faydalanmaq istəyənlərlə qarşılıqlı əlaqə üçün yaradılıb. Aqrar sahəyə dövlət tərəfindən verilən subsidiyalar, güzəştli texnika, damazlıq heyvan, nağd pul kreditləri və mikrokreditlər, dövlətin beynəlxalq təşkilatlarla həyata keçirdiyi aqrar layihələr və digər fəaliyyətlərlə bağlı səhifəmizdə məlumat ala və sizi maraqlandıran suallarla bizə müraciət edə bilərsiniz. İnteraktivliyi təmin etmək üçün AKİA-nın məsul şəxsləri mütəmadi olaraq aktual mövzularla bağlı suallarınızı cavablandıracaqlar.

Fermerin rifahı aqrar sahənin inkişafıdır!

azƏrbaycan respublikasi kƏnd tƏsƏrrÜfati nazirliyi azƏrbaycan dÖvlƏt aqrar universiteti

giriş AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZIRLIYI NAZIRLIYI AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI Zoobaytarlıq və əmtəəşünaslıq fakültəsi Zoobaytarlıq və əmtəəşünaslıq fakültəsi YOLUXMAYAN XƏSTƏLIKLƏR KAFEDRASI YOLUXMAYAN XƏSTƏLIKLƏR KAFEDRASI MÜHAZIRƏNIN MÖVZUSU: MÜHAZIRƏNIN MÖVZUSU: Giriş. Dişi heyvanlarda cinsiyyət üzvlərinin Giriş. Dişi heyvanlarda cinsiyyət üzvlərinin anatomiya və fiziologiyası anatomiya və fiziologiyası Mühazirəçi: dosent Əhmədov Əhməd Qulu oğlu Mühazirəçi: dosent Əhmədov Əhməd Qulu oğlu Gəncə-2009 Gəncə-2009

Post on 30-Dec-2015

Documents

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZIRLIYI AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI. Zoobaytarlıq və əmtəəşünaslıq fakültəsi YOLUXMAYAN XƏSTƏLIKLƏR KAFEDRASI MÜHAZIRƏNIN MÖVZUSU: Giriş. Dişi heyvanlarda cinsiyyət üzvlərinin anatomiya və fiziologiyası – PowerPoint PPT Presentation

giriAZRBAYCAN RESPUBLIKASI KND TSRRFATI NAZIRLIYI AZRBAYCAN DVLT AQRAR UNIVERSITETI Zoobaytarlq v mtnaslq fakltsi YOLUXMAYAN XSTLIKLR KAFEDRASI MHAZIRNIN MVZUSU: Giri. Dii heyvanlarda cinsiyyt zvlrinin anatomiya v fiziologiyas Mhaziri: dosent hmdov hmd Qulu olu Gnc-2009
giriMHAZIRNIN PLANIK/t. Heyvanlarnda cinsiyyt zvlrinin anatomiyas v fiziologiyasAyr-ayr heyvanlarda yumurtalqlarn quruluuAyr-ayr heyvanlarda balalq buynuzlarnn quruluuHeyvanlarda cinsiyyt yetiknliyi Cinsiyyt tsikliMonoestrik heyvanlarPoliestrik heyvanlar Tamyararl v natamam cinsiyyt tsikli
giriMhazir mtnin mvafiq dbiyyatlar C.Rzayev, M.Sidov- Baytarlq mamal, ginekologiyas v knd tsrrfat heyvanlarnn sni mayalandrlmas. Bak, 1975.A.P.Studentsov- Baytarlq mamal v ginekologiyas. Moskva-1986.
giriGIRIRespublikamzn heyvandarlq tsrrfatlarnda t, sd, yun, yumurta istehsalnn artrlmasnda baytar hkimlrinin hdsin mhm vziflr dr. Bel ki, heyvanlarn salamlnn artrlmasnda onlarn rolu bykdr. Ona gr d baytar iilri elmi biliklr v qabaqcllarn i tcrbsin yiylnmlidirlr. Baytar hkimlr baytarlq mamal, qinekologiya, v knd tsrrfat heyvanlarnn sni mayalandrma fnni drsindn yrnmlidirlr. Bu fnn hazrda baytarlq iilrinin mhm bir sahsi olub, heyvanlarn oxalmasnda, cinsi faliyytind, cinsiyyt zvlrinin, sd vzilrinin xstliklrindn bhs edir. Bu fnn bir-biri il sx laqdar olan blmdn ibartdir: 1) baytarlq mamal; 2) baytarlq qnekologiyas; 3) knd tsrrfat heyvanlarnn sni mayalandrlmas.Baytarlq mamal-aleoneher szndn ml glib mnas domaq demkdir. Bu blmd diri v erkk heyvanlarn cinsiyyt zvlrinin anatomiyas v fiziologiyasndan, doum v doumdan sonrak dvrn normal gedii v xstliklrindn, sd vzilrinin qurulu, faliyyti v onlarn xstliklrindn, yeni doulmu krplrin xstliklrindn bhs edir.
giriBaytarlq qnekologiyas-iki yunan szndn: gino-qadn v loqos-elm ml glmidir. Baytarlq elminin bu blmsi dii cinsiyyt zvlrinin mayinsi qaydalar v onlarn xstliklrini, heyvanlarn qsrln v onlarla mbariz tdbirlrini yrdir.Knd tsrrfat heyvanlarnn sni mayalandrlmas-bu blm spermann alnmas, qiymtlndirilmsi, saxlanmas, bir yerdn baqa yer gndrilmsi v onun dii cinsiyyt yoluna yeridilmsi qaydalarndan mlumat verir.Heyvanlarn oxalmasnn yrnilmsi mhm tdqiqat ilri XIX srin ortalarnda balayaraq aparlr. Bu sahd Rus alimlri N.F. Mikin, A.Y. Tarasayevi, A.P. Studensov; Azrbaycan alimlri A.A.Aabyli, R.A. Rzayev, M. Srdov; F.M. Qasmov, H.H. Hseynov, .Q. hmdov v baqalarnn byk xidmtlri olmudur. Baytarlq mamal, ginekologiyas v knd tsrrfat heyvanlarnn sni mayalandrlmas srtl inkiaf edrk baytarln n mhm sahlrindn birin evrilmidir. Bu fnn anatomiya, fiziologiya, zoogigiyena, mikrobiologiya, crrahiyy v farmakologiya, terapiya fnlri il sx laqdardr.
giriDii heyvanlarda cinsiyyt zvlrininAnatomiya v fiziologiyasCinsiyyt zvlrinin qurluu-ORQANA QENITALIA FEMINADii heyvanlarda cinsiyyt zvlrinin vzifsi erkk cinsiyyt hceyrsini- spermatozoidlri qbul etmk, yumurta hceyrsi hazrlamaq v onu spermatozoidl mayalamaq, dln inkiaf n rait yaratmaq v balan balalqdan knar etmkdir. Dii cinsiyyt zvlri hl bala anna btnind olduqda ml glir v formaya dr, bala doulduqdan sonra tdricn inkiaf edir. Dii cinsiyyt zvlri iki hissy blnr: 1. xarici cinsiyyt zvlri-genitalia exterma. t, 2. Daxili cinsiyyt zvlri genitalia interna xarici cinsiyyt zvlrin-xarici cinsiyyt dodaqlar, cinsiyyt yar, dilcik v balalq yolunun dhliz hisssi daxildir. Daxili cinsiyyt zvlrin-balalq yolu, balalq, yumurtalq borular (yollar) v yumurtalqlar daxildir. Knd tsrrfat heyvanlarnn nvndn asl olaraq, dii cinsiyyt zvlrinin qurluu mxtlif xsusiyytlr malik olduundan hr bir heyvan nvnd onun ayrca yrnilmsi vacibdir.Inklrd cinsiyyt zvlrinin qurluu.Inklrd cinsiyyt sistemi daxili v xarici cinsiyyt zvlrindn ibartdir. (kil). Xarici cinsiyyt zvlrinin vzifsi daxili cinsiyyt zvlrini xarici tsirlrdn qorumaqdr. Daxili cinsiyyt zvlri is oxalmada itirak edir v onun hr bir sahsinin xsusi vzifsi vardr.
giriYumurtalqlar- Ovaria oophoron ct, oval killi olub, uzunluu 2-5 sm, eni is 1-2 sm-, kisi 15-20 qrama yaxndr. Yumurtalq balalq buynuzlar yaxnlnda anaq boluunda yerlrk, mthrikdir. Sa yumurtalq sol yumurtala nisbtn bykdr v ar olur.Prof. A.Y.Tarasevi bunu sa yumurtaln faliyyt nisbtn tez balanmas v daha ox faliyytd olmas il izah edir.Yumurtalqlar dii orqanizmd mhm cinsiyyt zv olub, btn orqanizm il sx laqdardr. Yumurtalqlar yumurta hceyrsi v dii cinsiyyt hormonlar (follikulin, progesteron) hazrlayr. Yumurtalq iki hissdn ibartdir: xarici v daxili.Xarici hiss-daxilind yetin yumurta hceyrsi olan oxlu follikullar yerlir.Daxili hiss-burada oxlu qan, limfa damarlar v sinir liflri vardr.Yumurtalqlarn follikulyar sahsind yerln n kiik follikullar ilk v ya primordial follukullar adlanr. Bu follukullarn bir qismi inkiaf edib byyr, divar nazilir, daxilindki mayenin miqdar artr. Bel yetimi follikullar Qraf qovuqcuu adlanr. Yetimi Qraf qovuqcuu orta hesabla 1,4 sm-dir. Yetimi qovuqcuq partladqda, oradan yumurta hceyrsi azad olur, onun yerind yumurtalq zrind Sar cisim-sopus sutenm ml glir. Bu da daxili sekresiya vzisi kimi faliyytd olub, progesteron hormonu hasil edir. Yumurtalqlarda yerln follikullarn bir qismi is inkiaf etmir, get-ged kiilir. Bel hadis follikullarn atreziyas adlanr.
giriYumurtalqlar onlarn zrindki yetimi follikullar v Sar cisim rektal mayin zaman aydn hiss edilir.Inklrd yumurta hceyrsinin diametri 0,13-0,14 mm olub, hissdn-gilafdan, protoplazmadan v nvdn ibartdir.Yumurtalq yollar- oviductus, tuba foliopil, tubanterza, salpnx. Yumurtalq yollar yumurtalq il balalq buynuzu arasnda yerlir. Ensiz, uzun lru olub, bir ucu balalq buynuzuna, digr ucu is qarn boluuna trf uzanr. Bu hiss qfvari kil alaraq azad olmu yumurta hceyrsini qbul edir. Yumurta yollar tbqdn (selik, zl v seroz) tkil olur. Daxili selikli qia slindrik titrk epiteli toxumasndan ibartdir. Bu toxuma yumurta hceyrsinin v reymin balala doru hrktin kmk edir. Yumurtalq yollar hr iki cinsin hceyrsini qbul edir, dllnm n rait yaradr v reymi balala itlyir. Yumurtalq yollarnn uzunluu 25-30 sm olur. Yumurtalq yollar normal halda dz barsaqdan mayin zaman tin taplr, ancaq yumurtalq yollarnda iltihab prosesi dedikd v mxtlif ilr ml gldikd onlar qalnlar v hcmc byyr, luna gr d onlar asan mayin olunur.Balalq uterus husterus. Reymin balalq divarna yapb inkiaf etmsin, bala formasna dmsin v onun orqanizmdn knar olunmasna xidmt edir. Balalq 2 buynuzlu v haaladr. Balalq hissdn ibartdir: balalq buynuzlar, balaln gvdsi v balalq boynu.Balalq buynuzlar- cornuauteri nisbtn brk olur, onlarn yumurtalq yollarna birln hisssinin diametri get-ged kiilir. Mayin zaman balalq buynuzlar arasnda xsusi rm hiss edilir.
giriBalaln gvdsi- corpus uteri-2-3 sm uzunluqda yumaq v qsadr.Balalq boynu- cervitis uteri 12 sm uzunluqda olub, brk v silind klinddir. Balalq boynunun daxili deiyi (orificium uteri internum) balaln gvdsin, xarici deiyi is (orificium uteri externum) balaln yoluna alr. Balalq boynunun balalq yoluna alan hisssi-portio vagina lis uteri adlanr. Bu is ox domu inklrd iklnmi klmi xatrladr. Balaln btn hisslri selik-endometrik, zl miyomitsit v seroz perimetrit tbqlrdn tkil olunur. Balalq gvdsinin v buynuzlarnn selikli qias zrind xsusi birldirici toxumadan ml gln sxntlar vardr ki, bunlar balalq karunkullar adlanr. Bu karunkullar 4 crgd yerlrk 80-120-y qdr olur. Karunkullar yumru, 14-18 mm uzunluunda, 10-24 mm enind olur. Bunlar boazlq dvrnd 10-15 df byyr v Balan balalqla hat edn damarl tbq zrindki sxntlarla (kateledonlarla) sx birlrk, balann ana btnind qanla tchiz edilmsind v qidalandrlmasnda yaxndan itirak edir. Balalq anaq boluunda, sidik kissinin zrind, dz barsan altnda yerlir v dz barsaqdan asan mayin edilir.Balalq yolu. Vaginal colpas, enli, qaln divarl boru olub, vagina dhlizi il balal birldirir. Vagina selik, zl v seroz tbqlrdn tkil olunur, onun uzunluu 22-23 sm-dir. Vagina il onun dhlizi arasnda aydn nzr arpan srhd olur; burann aa divarnda is sidikburaxc kanaln deiyi yerlir. Vagina ctlm orqan hesab edilir.
giriBalalq yolu dhlizi – vestibulum vaginal, cinsiyyt yarndan vaginayadk enli, qalndivarl yol olub, selik, seroz v zl tbqsindn ibartdir. Burada selik tbq zrind, kiik v byk selik vzlrinin axarlar vardr. Ona grd vagina dhlizi hmi selikli olur. Aa divarla iki maarl cisimdn ml gln dilcik-elitor yerlir ki, onun uzunluu bzn 12 sm-dir. Cinsiyyt yar vulva adlanr.Cinsiyyt dodaqlar.- labla vulval-cinsiyyt yar vasitsil 2 hissy blnr, tr v Piy vzilri il zngindir drisi. Cinsiyyt yar anus dliyindn bir ne santimetr aada yerlir.Camlarda cinsiyyt zvlrinin qurluu.Camlarda cinsiyyt zvlrinin qurluu inklirinkin bnzyir. Lakin bunlarda balalq byk v qalndr, yumurtalqlar inklr nisbtn iri v dyirmidir. S. A. Xlilov 5-7 aylq cam balalarnda (balaqlarda) yumurtalqlar 5-8 q olduunu gstrir. Camlarda yumurtalq 11-12 aylqda sli faliyyt balayr. Camlarda Qraf qovuqcuqlar inklr nisbtn iri olur. Cinsiyyt dodaqlar yumaq, zrindki qrqlarn say ox, tklr is xrda olur.Camlarda cinsiyyt zvlrin inklrin cinsiyyt zvlrin nisbtn gec faliyyt balayr v uzun mddt faliyytd olur.
giriQoyunlarda cinsiyyt zvlrinin quruluuQoyunlarda cinsiyyt zvlrinin qurluu inklrd olduu kimidir. Lakin balalq yolu, balalq, yumurtalq borular v yumurtalqlar nisbt kiikdir.Balaln gvdsi 1-2 sm, balalq buynuzlar 16-18 sm, balalq boynu 7-10 sm uzunluunda olur. Balaln selikli qias zrindki karukullar ovalkilli olub, onlarn say 88-96-ya atr.Boaz olmayan qoyunla balalq 50-100 q, boazlq dvrnn axrnda is 900-1200 q olur. Yumurtalq borularnn uzunluu 15-16 sm, eni is 1,1 m-dir. N. M. Xilkevi gstrir ki, qoyunlarda balaln orta venas olmur. Qan n v arxa balalq venalar vasitsi il hrkt edir.Donuzlarda cinsiyyt zvlrin qurluu.Donuzlarda cinsiyyt zvlrin qurluu digr heyvanlardan seilir. Bu is onlarn ox bala vermsi il laqdardr. Yumurtalqlar xarici sti girintili xntldr. Uzunluu 1-11 sm. onlarn zrind oxlu follikula v Sar cismi var. Balalq buynuzlar 1-2 sm-dir. Yumurtalq yollar 12-23 sm, balaln boynu 8-21 sm, balalq yolu 10-12 sm, vagina dhlizinin uzunluu 5-15 sm. dilcik uzun v nazikdir.Madyanlarda cinsiyyt zvlrin qurluu.Madyanlarda yumurtalqlar oval v ya lobya formasndadr. Uzunluu 2-15 sm-dir. Balalq buynuzlarnn uzunluu 14-30 sm. balalq boynu 4-8 sm. vagina 16-24 sm. cinsiyyt dodaqlar ox zrifdir.Dvlrd cinsiyyt zvlrinin qurluuYumurtalqlar dairvi olub 1-1,5 sm. Balalq buynuzlar 12-14 sm. Balaln gvdsi 5-6 sm. vaginann uzunluu 24-25 sm.
girityeyn heyvanlarda dii cinsiyyt zvlrin qurluutyeyn heyvanlarn cinsiyyt zvlrinin xarakterik chtlrindn biri d vagina dhlizinin yan trfind yax inkiaf etmi maarl cismin yerlmsidir. Yumurtalqlar 1-2 sm uzunluundadr. Cinsiyyt zvlrin qurluu heyvanlarn cinsindn asl olaraq dyiir.Dii cinsiyyt zvlrinin qanla tchiziDii cinsiyyt zvlri sas hisssi, yni yumurtalqlar, yumurtalq borular v balalq 3-ct arteriya qan damarlar vasitsi il qanla tchiz edilir.Dii cinsiyyt zvlrinin innervasiyasMadyan, ink, donuz, it simpatik v parsimpatik sinir axlri il innervasiya olunur.
giriDii cinsiyyt sisteminin fiziologiyasCinsiyytyetignliyi-pubertas.K/t heyvanlarnn balalar inqkiaf edrk myyn yaa atdqdan sonra cinsiyyt faliyytin balayrlar. Bu yaa is cinsiyyt yetignliyi dvr deyilir. Dii heyvanlarda ilk hvrglm, erkkd ctlmy meyil. Cinsiyyt yetignliyi heyvanlarn nv, cinsi, yemlm, saxlanma v qlinl laqdardr. Isti yerlrd tez soyuq yerd gec balayr. Heyvanlarda cinsiyyt yetignliyinin balanmasna baxmayaraq, hl orqanizmi tam inkiaf etmi olmur. Ona gr bel heyvanlar ctlmy buraxlmr.Onlarda orqanizmin sonrak dvr ziflyir. Doulan balalar zif olur, sd mhsuldarl aa olur. Heyvan tez qocalr v s.Gstriln vaxtda heyvanlar ctlmy buraxmaq lazmdr. Gec buraxmaq is faydal deyil.
giriHeyvanlarda cinsiyyt yetignliyi, ctlmy ilk df buraxlma vaxt, cinsi faliyyt mddti. Heyvann nvCinsiyyt yeti-gnliyinin dvrIlk df ctlmy buraxlma vaxtCinsi faliyytin davam etm mddtiInk8-12 aylqda15-22 aylqda15-20 ilCam 12-15 – -20-30 aylqda16-22 ilQoyun6-8 – -1,2 aylqda6-8 ilKei6-8 – -9-12 aylqda6-10 ilMadyan Donuz12-18 – -5-8 – – 3-4 yada9-12 aylqda20-25 il9-12 ilDv2-5 yada4-7 ya25-30 ilIt6-8 aylqda10-12 aylqda6-10 il
giriCinsiyyt tsikliCeyvanlarda cinsiyyt yetiknliyindn sonra cinsiyyt sistemi faliyyt balayr. Cinsiyyt sistemind gedn proseslrin mahiyytini hl XIX srin axrlarnda yrnmy balamlar. Ilk df Xipp v Unterberger cinsiyyt sistemind gedn dyiikliklri elmi chtdn saslandrmaa almlar. Bu alimlrin fikrinc bir xraxtma dvrndn digr craxtma dvrndk cinsiyyt sistemind gedn dyiikliklrin cmin cinsiyyt tsikli deyilir.Tsikl-yunan sz kklos (latn dilind is tsklyus deyilir) olub, dair, zncir mnas verir. Bunlarn fikrin gr cinsiyyt tskli 4-dvrdn ibartdir:1.Craxtmadan qabaqk dvr – Mroestrus2.Craxtma dvr Oestrus3.Craxtmadan sonrak dvr- Meteostrus4.Sakitlik dvr- Anoestrus, doestrus.Prof. A.P. Studentsov Y.P. Pavlov tlimin saslanaraq cinsiyyt sistemind gedn dyiikliklri 3-sas dvr blr. 1-oyanma dvr; 2- tormozlanma dvr; 3- mvazimt dvr. A.P. Studensova gr bir cinsiyyt oyanmas il digr cinsiyyt oyanmas arasnda gedn fizioloji dyiikliklrin cmin cinsiyyt tskili deyilir.
giriOyanma dvr Dii heyvanda bu dvr cinsiyyt proseslrinin n aydn nzr arpan v iddtli dvr hesab edilir. Bel ki, bu dvrd dii cinsiyyt zvlri qzarr, balalq boynu alr, yumurtalqlar zrindki follukullar byyrk, Qraf qovuqcuqlar halna dr v tam yetiir. Dii heyvan erkyi yaxna buraxr v ctlmy meyl gstrir. Dii cinsiyyt sistemind spermatozoidlrin aktiv hrkti v yumurta hceyrsinin blnmsi n tam rait yaranr.Tormozlanma dvr. Bu dvrd heyvanda oyanma dvrn snmsil sciyylnir. Cinsiyyt zvlrind qzart v iginlik tdricn itir balalq bymsinin xarici dliyi balanr. Yumurtalq zrindki partlam qraf qovucuu yerind sar cismi ml glir. Dii heyvan erkyi yaxna buraxmr.Mvazint dvr. Craxtma, hvrglm olmur. Ancaq cinsiyyt zvlrind yeni oyanma dvr n hazrlq gedir, Sar cismi tdricn sorulmaa balayr.Cinsiyyt tskl gediin gr 2 qrupa blnr.Tamyararl cinsiyyt tskl bel halda cinsiyyt oyanmas zaman raxtma, hvrglm v ovulyasiya normal gedir.Natamam cinsiyyt tskl bel halda heyvanda cinsiyyt tsklnn myyn dvr olmur.Cinsiyyt tsklnda craxtma olmursa, bel tskl anestral cinsiyyt tskl adlanr. Cinsiyyt tskln d hvrglm olmadqda albd, ovulyasiya olmadqda anovulyator, mumi oyanma nianlri olmadqda areaktin cinsiyyt tskli adlanr. Cinsiyyt tsklin gr heyvanlar 2 qrupa blnrlr 1) Monosestrik heyvanlar. Bel heyvanlarda btn il rzind cinsiyyt tskli bir df ba verir. Bu qruppa it, piik v vi heyvanlar daxildir. Bu heyvanlarda cinsiyyt tskli yaz v ya payz fslin dr.
giriPoliesterik heyvanlar. Bel heyvanlarda cinsiyyt tskl myyn vaxtda 1 il qdr tkrar olunur. Bu qruppa- ink, donuz, at edilir. Cam, qoyun, kei v dvlr il rzind ardcl olaraq cinsiyyt tskli bir ne df nzr arpr.Cinsiyyt sisteminin faliyytind itirak edn hormonlar 2 qrupa blnr.Honadotrop hormonlar Hipofiz vzi ifraz edir. Hipofiz vzinin payc follikul stimuasiyaedici v lyutenldirici hormon olan proliktin ifraz edir.Prolaktm yelmin faliyytinin tnzimind itirak edir. Bundan baqa, prolaktik boazlq ba verdikd, sar cismin sorulmasnn qarsn alr.Hipofiz vzinin arza paycnn ifraz etdiyi hormonlardan cinsiyyt tskli n hmiyytli olan ptutrini, onun fraksiyalar- oksitotsin v vazopressini gstrmk olar. Bu hormonlar balal tqllsn artrr.Honodal (ovarial) hormonlar yumurtalqlarn sas hormonlardr. Bunlara follikulin, protesterin, v ralyaksin hormonlar aiddir.Follikulin hormon follkullarda ml glir. Bu hormon dii orqanizmd meydana xdqda craxmasna, qanda miqdar artdqda is hvrglmy sbb olur.Prokesteron. Sar cismin hormonudur. Heyvan boaz olduqda Sar cismin sorulmasnn qarsn alr v boazlq n rait yaradr. Relyoksin. Sar cismin hormonu olmaqla, doum akt n ox hmiyytli olan anaq balarnn boalmasna sbb olur.Dii heyvanlarn cinsiyyt tsklin xarici raitin 3 sas amili tsir edir. 1) yemlm; 2) in; 3) erkk heyvann tsiri.Heyvan yaa dolduqca cinsiyyt tskli ziflyir v nhayt tam ksilir. Buna klimaks dvr adlanr. Klimaks dvr inkd 15-20 yada, camda 17-22 yada, davarda 8-9 yada, madyanda 20-25 yada, itlrd 8-10 yada balayr. Inklrd dllnm getmirs, cinsiyyt tskli orta hesabla 21 gndn bir tkrar olur. Oyanma dvr 1-8 gn tormozlanma dvr 5-7 gn, mvazimt dvr is 6-14 gn davam edir.
giriCraxtma 6-33 saat, hvrglm dvr 3-36 saatCamlarda doumdan sonra 18-65 gndn sonra balayr. ksr camlar doandan 45-50 gn sonra hvr glir. Camlarda hvrglm ox iddtli keir. Hvrglm dvr 5-40 saat ksrn 18-22 saat davam edir. Ctlm dvr mvsm xarakter dayr. Da rayonlarda iyun-iyul; aran rayonlarda is mart-sentyabr aylarnda olur.Qoyunlarda Cinsiyyt tskli il boyu tkrar olur. Onlar mvsm xarakter dayr. Cinsiyyt tskli 16-18 gn davam edir. Hvrglm orta hesabla 38-6 saat davam edir.Keilr. Qoyunlarda olduu kimidir.Donuzlar. Cinsiyyt tskli 20-21 gn davam edir.Hvrglm 24-48 saat (8 gndk d davam ed bilir)Madyanda. Craxtma orta hesabla 5-7 gnHvrglm 2-12 gn davam edir.Eklrd. Hvrglm 2-5 gn davam edir.Dvlrd. Cinsiyyt tskli 9-50 gndn bir tkrar olunur. Bunlarda hvrglm ox iddtli olur.Itlrd. Cinsiyyt tskli 3-6 ay davam ed bilir.Oyanma dvr ild 1-2 df.Inklrd hvrglmni dzgn tyin etmk n snaq bualardan istifad edilir. Snaq mqsdl kazektomiya edilmi bualar seilir, dlly yararsz, lcld v cinsiyyt fal bua, onun hr iki toxum borusundan 3-4 sm ksilir. Bel erkk 10-15 gndn sonra snaq mqsdl istifad edilir.ipilov, Birov, crrahi yolla buada xarici cinsiyyt zvnn adi hrkt v yerlm yerini dyirk, qarnalt nahiyd yeni sah dzldirlr v bel bualar snaq mqsd kimi, onlarda sperma almaq nd istifad edilmsini mslht grrlr.
giriSnaq mqsdl qolarn qarnaltna xalat balayrlar, bundan baqa kraska da istifad edirlr, naltna xsusi rngli nian aslr v bel qo hvrglmi, qoyunun zrin tullanarkn onun arxa hisssind xsusi iz-nian buraxr. Bel nianlnmi qoyunlar seilir, cins qolarla mayalanr. Hr 100 ba boaz qoyuna 1-2 ba bel qolar olmaldr.Donuzlarda. Hvrglm v craxtma onlarn lamtlrin gr tyin edilir.Madyanlarda. Hvrglmni v craxtman tyin etmk n onlara ayrlm snaq mqsdl ayrlm ayqrlardan istifad edirlr.

SON DƏQİQƏ

Babək rayonu muxtar respublikada aqrar sahənin dinamik inkişaf etdiyi və zəngin təsərrüfatçılıq ənənələrinə malik olan yaşayış məntəqələrindəndir. Rayonun təbii-coğrafi şəraiti, göstərilən dövlət dəstəyi, zəhmətkeş insanların əməyi ailə təsərrüfatlarının inkişafına stimul verib.

Bu gün rayonda müxtəlif növ süd və bostan-tərəvəz məhsullarının, turşuların, dərman bitkilərinin istehsalı sahəsində ixtisaslaşmış ailə təsərrüfatları fəaliyyət göstərir. Cari ildə dövlət tərəfindən 10 ailə təsərrüfatçısına məhsul istehsalını daha da artırmaq üçün 108 min manatdan çox kredit verilib. Məhsul istehsalını artırmaq işin bir tərəfi, onu nümunəvi qaydada və vaxtında istehlakçıya çatdırmaq isə digər bir tərəfidir. Buna görə də muxtar respublikada ənənəvi olaraq yarmarkalar, sərgi-satışlar və festivallar təşkil olunur.

Ötən şənbə günü Babək qəsəbəsindəki mərkəzi meydanda keçirilən “Ailə təsərrüfatı məhsulları” festivalı da bu tədbirlərin davamıdır. Festivalda rayonun 36 yaşayış məntəqəsindən 90-dan çox ailə təsərrüfatı sahibi iştirak edib. Təsərrüfat sahibləri festivala 167 növdə 3583 qablaşdırılmış məhsul çıxarıblar. Alıcılara müxtəlif növ mürəbbələr, pendir, qatıq, cəviz, meyvə araqları, eləcə də turşular, kompotlar, dərman bitkiləri təklif edilib.
Nehrəm kəndindən olan ailə təsərrüfatçısı Tofiq Abutalıbovun festivala çıxardığı qarpız turşusu, mürəbbəsi, doşabı, şərablar, qurudulmuş dəmirtikanı meyvəsi, abqora alıcıların marağına səbəb olub. Qocaman təsərrüfatçı deyir ki, rayonun bütün kəndlərindən olan ailə təsərrüfatçıları təmsil etdikləri ərazinin torpaq-iqlim xüsusiyyətlərinə xas olan məhsulları festivala çıxarırlar. Bəzən ailə təsərrüfatı sahibləri bir neçə aya satacaqları məhsulları belə festivallarda bir gündə satırlar. Biz zəhmət adamları yaradılan bu şəraitdən çox razıyıq.
Qeyd edək ki, festivalda alıcılara iaşə xidməti də göstərilib. Babək Rayon Mədəniyyət Evinin “Zabul” İnstrumental Ansamblının və rayon Uşaq-musiqi məktəblərinin kollektivləri festivala rəngarənglik qatıb.