Press "Enter" to skip to content

Aran rayonu sənaye

1939-cu ilin fevral ayının 1-də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarına əsasən Yevlaxda Şəhər Soveti yaradılmaqla, Yevlaxa şəhər adı verilmişdir.

Neftçala rayonu

Neftçala rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati ərazi vahidi. 11 fevral 1940-ci ildə rayon kimi təşkil olunmuşdur. Sahəsi 1451.7 km 2 , əhalisi 88,846 nəfərdir. Rayonda 18 inzibati-ərazi dairəsi üzrə nümayəndəlik, 17 bələdiyyə fəaliyyət göstərir. [3] Rayonun inzibati mərkəzi — Neftçala şəhəri Kür çayının dənizə töküldüyü yerin yaxınlığında yerləşir. Rayonda 1 şəhər, 3 şəhər tipli qəsəbə, 48 kənd vardır. Rayonun iri yaşayış məntəqələrinə Neftçala şəhəri, Həsənabad, Xıllı və Bankə şəhər tipli qəsəbələri, Aşağı Surra, Xol Qarabucaq, Qırmızıkənd, Aşağı Qaramanlı kəndləri daxildir. [3]

39°23′ şm. e. 49°15′ ş. u.

Mündəricat

  • 1 Rayonun tarixi
    • 1.1 Qədim dövr
    • 1.2 Orta əsrlər
    • 1.3 1918-ci il hadisələri
    • 1.4 Sovet dövrü
    • 2.1 Relyef və geologiya
    • 2.2 İqlim
    • 8.1 Əhalinin illərə görə sayı
    • 10.1 Neft
    • 10.2 Yod istehsalı
    • 10.3 Sənaye əhəmiyyətli sular
    • 10.4 Balıqçılıq və balıq artırılması
      • 10.4.1 Xıllı Nərə Balıqartırma zavodu
      • 10.5.1 Yod-Brom Zavodu
      • 10.5.2 “Dizayn Glass” şüşə emalı zavodu
      • 10.5.3 Digər müəssisələr
      • 13.1 Heyvandarlıq
      • 17.1 Neftçalada şəhid türk zabitlərinin məzarları
      • 18.1 Keçmiş yaşayış məntəqələri

      Rayonun tarixi

      Qədim dövr

      Neftçalada memarlıq abidəsi

      Qədim tarixi mənbələrdə Kür çayının mənsəbində parfiyalılara aid olunan böyük bir şəhərin olduğu barədə məlumatlar vardır.Hal-hazırda Cənub-Şərqi Şirvan düzündə, Kür çayının mənsəbi yaxınlığında, keçmiş Nord-Ost Qoltuq kəndi ilə Bəndovan (el arasında ona Bəbduan, yaxud Bəndyuyan) burnu arasında həmin qədim şəhərin xarabalıqlarına rast gəlinir. Bu ərazidə həm quruda, həm də dənizdə IX–XI əsrə aid çoxlu maddi və mədəni qalıq nümunələri (üzəri həndəsi və nəbati naxışlarla örtülmüş şirli və şirsiz gil qab parçaları) tapılmışdır. Arxeoloji materiallar gil qabların hazırlanması mədəniyyətinin təkcə Örənqala və Gəncədə deyil, Neftçala rayonuna da aid olduğundan xəbər verir[9]. Bəndovanla bərabər ondan təxminən 10–12 km aralıda yerləşən başqa bir şəhər də mövcud olmuşdur. Alimlərin apardığı araşdırmalar və arxeoloji qazıntılar nəticəsində hər iki şəhərdən xeyli qalıqlar tapılmışdır. Həmin qalıqlar suyun altından çıxarılıb və bir hissəsi Şirvan milli parkın ərazisindəki muzeydə saxlanılır.

      Neftçalanın indiki adı burada zəngin neft və qaz yataqlarının olması ilə bağlıdır. Neftçala toponimi neft və çala sözlərindən ibarət olub “neftli çala” mənasındadır. XX əsrdə Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Neftçala rayonu ərazisində böyük neft yataqları aşkar edildikdən sonra burada fəhlə və qulluqçular üçün Trest, Qəsəbə adlı iri yaşayış məntəqələri salınmışdır. 1952-ci ildə rayona (şəhərə) xalq arasında mövcud olmuş Neftçala adı verilmişdir. Uzun müddət bu adı 26-lar qəsəbəsi daşımışdır. Əhali arasında bura Nöyütxana da deyilirmiş. Tarixi mənbələrdə Neftçala adı Boyat, Seyidlər, Qobu, Çala, Pirətəvan adları ilə yanaşı işlədilib. [4]

      Lakin buranın əvvəllər Xanqışlağı adlandırılması isə keçmişdə qışın şaxtalı günlərində yaxınlıqdakı dağlıq ərazidə yerləşən xanlıqların qoyun sürülərini qışlamaq üçün buraya gətirilməsi ilə bağlıdır. [5] Rayondaki Yeniqışlaq kəndinin keçmiş adı da Xanqışlağı adlanıb. [6] Rayon əhalisi bu kəndi hələ də Xanqışlağı olaraq adlandırır.

      Şirvan xanlığı (1747–1820) dövründə indiki rayon ərazisi Salyan mahalı tərkibində olub. 1868-ci ilin fevralında Bakı quberniyası daxilində Cavad qəzası yaradılır. Bu dövrdə isə Neftçala rayonu bu qəzanın inzibati idarəçilik və mədəni mərkəzi olan Salyanın bir parçası olur. [7] Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Cavad qəzası 5 pristavlıqdan ibarət olur. Qəzanın rəisi Məhəmməd bəy Süleymanbəyov qəzanı Salyan (şəhər pristavı Hacıyev, köməkçi Xəlil Məmmədov), Xıllı-Boji Promısel (rus. Божий Промысел ) kəndi (pristav Haqverdiyev, köməkçi Həsənov) Cavad, Muğan və Biləsuvar sahə pristavlıqlarının vasitəsi ilə idarə edirdi. [8]

      Orta əsrlər

      Cənub-Şərqi Şirvan düzündə, Kür çayının mənsəbi yaxınlığında, keçmiş Nord-Ost Qoltuq kəndi ilə Bəndovan (el arasında ona Bəbduan, yaxud Bəndyuyan) burnu arasında şəhər xarabalığı vardır. Xarabalıqda həm quruda, həm də dənizdə IX–XI əsrə aid çoxlu maddi və mədəni qalıqlar nümunələri (üzəri həndəsi və nəbati naxışlarla örtülmüş şirli və şirsiz gil qab parçaları) tapılmışdır. Arxeoloji materiallar gil qabların hazırlanmasının təkcə Örənqala və Gəncədə deyil, Neftçala rayonuna da aid olduğundan xəbər verir. [9] Bəndovanla bərabər ondan təxminən 10–12 kilometr aralıda yerləşən başqa bir şəhər də mövcud olub. Alimlərin apardığı araşdırmalar və arxeoloji qazıntılar nəticəsində hər iki şəhərdən xeyli qalıqlar tapılıb. Həmin qalıqlar suyun altından çıxarılıb və biz hissəsi milli parkın ərazisindəki muzeydə saxlanılır. [10]

      Tarixi mənbələrdə Kür çayının mənsəbi sahəsində qədim parfiyalılara və ya azərilərə aid olunan böyük bir şəhərin olduğu barədə məlumatlar vardır. Çoxlu mülahizələrin olmasına baxmayaraq indiyədək heç kəs “Xaraba şəhər” və ya “Yunan şəhəri” adlandırılan bu şəhərin yerini tapa bilməmişdir. Ancaq bölgənin tarıxini ətraflı araşdırmış Azər Turan “Darülmöminin” kitabında tarixi faktlara, xüsusən Bəzzazın (XIV yüzil) “Səfvətüs Səfa” əsərinə əsaslanaraq, bu şəhərin Kuştaspi adlandırıldığını, Kuştaspinin isə bir müddət Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı olduğunu bildirir. Deyilənlərə görə çox-çox qədimlərdə Kür çayı indiki Cəngən kəndi yaxınlığında daha bir qola ayrılırmış. Şirvan düzünə əyilib xeyli şimala doğru gedən bu qol Baba Zənan (Babazanlı) dağının cənub ətəyini yarandan sonra Dirov dağının (İlan dağ) ətrafında dövrə vurub Xəzər dənizinə tökülürmüş. Həmin bu adada çox böyük bir şəhər mövcud imiş. [11]

      Professor Gül “Xəzər Atlantidası” adlı məqaləsində (“Azərbaycan gəncləri” qəzeti,19 noyabr 1967-ci il) qeyd edir: “Xalq nağıl və əfsanələrindən məlumdur ki, Bakı yaxınlığında “Şəhri Yunan” adlı bir şəhər də olmuş və o Xəzərin suları altında qalmışdır”. Ərəb coğrafiyaşünasları Əbu-İshaq İstəxri (950–1000 ci illər) “Dövlətlərin yolları kitabı”ndakı xəritədə, Əbu-Abdullah Məhəmməd İdrisi (1154-cü il) tərtib etdiyi xəritədə, 1375-ci ilə aid kataloniya xəritəsində və venesiyalı Fra Mauronun 1459-cu ilə aid xəritəsində Kür çayının mənsəbində şəhər olduğu göstərilmişdir. Tarixçilər burada içməli suyu olan, rəng almaq üçün boyaq kökü istehsal edilən böyük bir adanın olduğunu xəbər verirdilər. XIV əsrdən sonra bu sənədli izlər xeyli müddət itir. XVIII əsrin əvvəllərinədək çəkilən xəritələrdə Kür çayının mənsəbində heç bir yaşayış məntəqəsi göstərilmir. XVIII əsrin I yarısından etibarən Azərbaycana gəlmiş rus tarixçiləri, səyyahları, tədqiqatçıları F.Biberşteyn, S.Qmelin, Bode, B.Dorn, İ.Berezin və başqaları öz yazılarında xalq əfsanəsini təkrar edir. Abbasqulu ağa Bakıxanov 1840-cı ildə bu xarbalıqları tədqiq etmək üçün təşəbbüs göstərmişdir. Bu yerlərdə ilk ciddi axtarış 1958-ci ildə başlanmışdır. Azərbayca EA Coğrafiya İnstitunun elmi ekspedisiyasının sualtı arxeologiya qrupunun əməkdaşlarının 1968-ci ildə apardıqları tədqiqatlar da nəticəsiz qalmışdır. Neftçalalı tarix elmləri namizədi, etnoqraf Əlisəfa Məmmədovun fikrincə axtarış yerləri düzgün seçilmədiyi üçün bütün bu tədqiqatlar nəticəsiz qalmışdır. Ə.Məmmədov 1968-ci il iyun ayında bir qrup alimlə Bankə qəsəbəsindən 6–8 km aralı Nord Ost Qoltuq kəndində maddi-mədəniyyət nümunələri olan adi şirəli, bişmiş kərpicdən olan qırmızı rəngli gil qablar, anqoblanmış bədii-saxsı məmulatının irili-xırdalı qırıqlarına rast gəlmişdir. Aşkar edilmiş bu keramika nümunələri Azərbaycan Tarix muzeyində, Nizami adına Muzeydə, Azərbaycan EA Tarix İnstitutunda saxlanılan Örənqala, Qədim Gəncə maddi abidələri ilə tutuşdurulduqda eyniyyət təşkil etdiyi məlum olmuşdur. Tarix İnstitutunun və Tarix Muzeyinin elmi işçiləri bu tapıntıların IX–XIII əsrlər Azərbaycan saxsı məmulatının qalıqları olduğu qənaətinə gəlmişlər. Heç şübhəsiz neçə-neçə əsrlərdən bəri haqqında söhbət gedən “Xaraba şəhərin” yerinin ciddi tədqiq olunması Azərbaycan orta əsrlər tarixinin xeyli zənginləşməsinə kömək edə biləcək materiallar verəcəkdir. [11]

      1918-ci il hadisələri

      1918-ci il aprel ayının 21-də isə Cavad qəzasının Salyan şəhərində Sovet hakimiyyəti elan olundu. [12] Məşədi Əzizbəyovun rəhbərliyi Bakıdan Salyana 240 nəfərlik hərbi dəstə, az sonra, aprelin 23-də isə bura Korqanovun göstərişi ilə Lənkərandan 200 nəfər döyüşçü və bir hərb gəmisi olmaqla başqa bir heyət göndərildi. Rəşid Axundovun təşkilatçılığı ilə Salyanda Qızıl Qvardiya yaradıldı. 1918-ci il 12 mayında Cavad qəzasının Xıllı kəndində Bakı Fəhlə, Qızıl Əsgər və matros deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin komissarı Rəşid Cabbarovun sədrliyi ilə kəndli deputatların qurultayı keçirilmişdi. Rəşid Cabbarovun sədrlik etdiyi həmin qurultaya Nəcəfqulu Ağayevlə Ağəli Əliyev katib seçilmişdilər. “İzvestiya Bakinskoqo Soveta” 13 iyun 1918-ci il tarixli sayında bu barədə ətraflı məlumat vardır. Hələ iyun ayında da erməni-rus hərbi birləşmələri bura 2000 nəfərlik hərbi qüvvə, 12 pulemyot, 6 top, 2 hərbi və 1 nəqliyyat gəmisi ilə yeridilmişdi. Hələ üstəlik yerli yad və bədməzhəb əhali arasında əlavə səfərbərlik həyata keçirilmiş, bu hesaba da əsgəri qüvvənin sayı 6000 nəfərə çatdırılmışdı. Ordunun tərkibi 200 nəfər gəlmə rusdan, 300 nəfər iranlıdan (tarixi mənbələrdə onlar iranlı, xalqın yaddaşında şahsevənlər, türk mənbələrində isə əcəmlər olaraq bildirilir), 1500 nəfər ermənidən, qalan 4000 nəfər isə yerli ruslardan (ruslar, əsasən malokanlardır-XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Neftçalada çar ordusunun böyük bir korpusu yerləşdirilmişdi) və yerli hümmətçilərdən ibarət təşkil olunmuşdu. Xəzər dənizindən Kür çayı vasitəsi ilə Azərbaycanın içərilərinə doğru irəliləməklə daşnak-bolşeviklər strateji mənafelərdən çıxış edirdilər. Bir tərəfdən Yevlax körpüsünün məhv edilməsi, bununla da Gəncə ilə Bakının arasındakı əlaqələrin kəsilməsi, digər tərəfdən isə Muğanın bol taxıl ehtiyatına yiyələnməklə daşnak-bolşevik qvardiyasını çörəklə təmin etmək, Bakı komissarları Sovetinin-Şaumyanın, qeyd etdiyimiz kimi, hərbi-strateji məqsədi bu idi. İlk döyüşlər Salyan ətrafında – Qaraqaşlıda baş vermişdi. Qaraqaşlı Xəzərdən Kürboyu Salyana qədər sonuncu məntəqədir. Bunu hesaba alsaq, onda faciənin miqyası, törədilmiş genosidin əhatə dairəsi bizi xeyli sarsıdacaqdır. Kür çayına daxil planı erməni hərbi birləşmələri Bankə – Seyidlər – Uzunbabalı – Tatarməhlə – Xıllı – Abasallı – Qaralı–Qəzvinli – Qarabucaq – Surra – Ərəbbəbirxanlı – Cəngən – Qaraqaşlıya qədər hərəkət etmişdilər. Silahlı erməninin silahsız azərbaycanlı ilə təkbətək qaldığı ərazilərin adları bunlardır. 1918-ci ilin 27–28 iyununda isə Surra ilə Qarabucaq arasında çox şiddətli döyüşlər baş vermişdi. Qeyri-bərabər qüvvələrin təmsil olunduğu həmin bu döyüşdə türk-azərbaycan hərbi birləşməsi geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. Həm də ki, bu dövüşdə erməniləri Kür çayından hərbi gəmilər müşayiət edirdi. Surra-Qarabucaq məğlubiyyətindən sonra Qafqaz İslam Ordusundan bura əlavə qüvvələr cəlb edildi: bir piyada bölüyü, bir pulemyot taqımı və bir dağ topu. Qaraqaşlıda mövqe tutan türk bölməsinin tərkibi 40 əsgərdən, 2 Maksim pulemyotundan və 2 topdan ibarət idi. [13] Avqustun əvvəlində Bankəni tərk edən türklər burada silahlı bir bölüyün saxlanılmasını məqsədə müvafiq bilmişdilər. Türk-Azərbaycan hərbi birləşmələri Bankədəki döyüşdə 11 nəfər itki vermişdi. [14]

      Sovet dövrü

      Neftçala rayonu Azərbaycan SSR-də inzibati rayon kimi 1940-cı il fevralın 11-də təşkil olunmuşdur. 24 yanvar 1939-cu ildən bir il müddətinə Xıllı rayonunun tərkibində, o vaxta kimi isə Salyan rayonunun tərkibində olmuşdur. Neftçala rayonu sırf sənaye rayonu kimi təşkil olunmuş, kənd inzibati əraziləri isə Xıllı rayonuna tabe edilmişdi. Xıllı rayonu 1959-cu il sentyabrın 24-də ləğv edilərək Neftçala rayonunun ərazisinə qatılmışdır [15] . 1959-cu ilin dekabrında [15] isə Neftçala rayonu da ləğv edilərək ərazisi Salyan rayonu ilə birləşdirilmişdir. 1963-cü ildə Salyan rayonundan ayrılaraq Neftçala sənaye zonası təşkil edilmiş, lakin belə qarışıq idarəetmə sistemi özünü doğrultmadığından 1965-ci ildə ləğv edilərək yenidən Salyan rayonunun tərkibinə daxil edilmişdir. 1973-cü il aprelin 27-də edilən növbəti dəyişiklikdən sonra bir daha müstəqil rayon statusu almışdır. [16]

      Relyef və geologiya

      Neftçala rayonu Azərbaycan Respublikasının cənub-şərq hissəsində Kür çayının Xəzər dənizinə töküldüyü ərazidə, qədim karvan yolunun üstündə Kür-Araz ovalığının şərqində yerləşir. Şərqdən Xəzər dənizi ilə əhatələnir. [16] Rayon 390531, 390331 şimal enlikləri ilə 480361, 490271 şərq uzunluqlar arasında yerləşir. Rayon şimaldan Şirvan Dövlət Qoruğu ilə cənubdan Qızılağac dövlət təbiət qoruğu həmsərhəddir və həmin qoruqlarda əsasən ceyran, quşlar mühafizə olunur. [15]

      Rayon ərazisinin səthi düzənlikdir. Cənub-şərqi Şirvan və Salyan düzü, qismən Muğan düzündə yerləşir. Ərazisi dəniz səviyyəsindən 22 m aşağıda yerləşir. Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. [16] Rayon ərazisi dəniz səviyyəsindən aşağıda olduğu üçün Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxması və azalması rayona birbaşa təsir göstərir. Rayon ərazisində yerləşən Kür Dili bəzən su səviyyəsi yuxarı qalxdıqda adaya, düşdükdə isə yarımadaya çevrilir. Rayon ərazisində quruda bir neçə palçıq vulkanları vardır. Xəzər dənizində isə Neftçala rayonu sahilinə yaxın Kür daşı adası var. Bu ada palçıq vulkanları nəticəsində formalaşmışdır.

      Palçıq vulkanlarının təsnifatındakı Bakı arxipelaqı vilayəti Xəzərin şimalda Balıqçı burnundan başlamış cənubda Qızılağac körfəzinədək uzanan geniş qərb hissəsini əhatə edir. Bu vilayətin palçıq vulkanları, konusları su səthindən baş qaldıran ada və ya sualtı saylardan ibarətdir. [17] Neftçala sahillərində də bir çox sualtı saylar mövcuddur. Bunlar Borisov, Kalmıçkov, Karagedov, Kornilov–Pavlov, Kür, Poqorelaya Plita rifi, Qolovaçev sualtı saylardan ibarətdir. Xəzər dənizində su səviyyəsi aşağı olduğu vaxtlar bu saylar adaya çevrilir.

      Babazənən və Durovdağ yüksəkliyi arasında Salyan rayonuyla olan sərhəddə duzlu göl olan Duzdağ gölü var.

      Neftçala rayonu şimalda Salyan, şimal-qərbdən Biləsuvar, qərbdən Cəlilabad, cənub-qərbdən Masallı, cənubdan Lənkəran rayonları ilə əhatə olunmuşdur. [15]

      İqlim

      Yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru çöl iqliminə malikdir. Orta temperatur yanvarda təqribən 3 °S, iyulda 25–36°S-dir. İllik düşən yağıntının miqdarı 300 mm-dir. [16] Ərazinin küləkli olması iqliminin kəskin dəyişməsinə səbəb olur. Yarımsəhra çöl və şoran torpaqlar geniş yayılmışdır. [15]

      Geoloji quruluşu

      Çayları və su hövzələri

      Kür çayı rayon ərazisində delta əmələ gətirərək Xəzər dənizinə tökülür. Duz- dağ gölü vardır.

      Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi

      Ərazinin iqlimi yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru-çöl tiplidir. Yarımsəhra çöl və şoran, boz-çəmən, karbonatlı allüvial-çəmən və çəmən torpaqlar geniş yayılmışdır. [18] Ərazinin dora və faunası Salyan rayonu ilə demək olar ki. eynidir. Şirvan Milli Parkı və Şirvan Dövlət Təbiət Qoruğunun bir hissəsi Neftçala rayonu ərazisinə düşür. Ərazidə Bakı gəvəni, itikənarlı süsən, şişkin vələmir, şober şorgiləsi, aralıqdənizi tısbağası, ceyran, turac kimi nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvanlar yaşayır. [19]

      Neftçala rayonu Qırlıq gölü palçıq vulkanı.jpg
      Geoloji təbiət abidələri

      Ərazinin on gözəl geoloji təbiət abidələri buradakı palçıq vulkanları və Kür çayının Xəzərlə qovuşduğu sahəsi — Kürün deltasıdır. Palçıq vulkanları aşağıdakılardır:

      • Duzdağ palçıq vulkanı — Xıllı kəndinin cənubunda yerləşir və Kürün sağ sahilindəki ən hündür yüksəklikdir (18 metr (59 ft));
      • Qolovaçev palçıq vulkanı— Kür çayının deltasından cənub-şərqdə yerləşən sualtı palçıq vulkanıdır.
      • Oblivnoy adası palçıq vulkanı — Bondovan burnundan cənub-şərqdə və Svinoy adasından cənub-qərbdə yerləşir. Ada palçıq vulkanı konusunun qalığıdır.
      • Kür Daşı adası — Bondovan burnundan cənub-şərqdə yerləşir. Ada palçıq vulkanı mənşəlidir. Adanın uzunluğu 308 m, eni isə 252 m-dir.
      • Komilov-Pavlov sayı palçıq vulkanı — Bondovan burnundan cənub şərqdə yerləşir. Say qərbdən şərqə uzanmış üçbucaq şəkilli kəsik konus formasında sualtı palçıq vulkanıdır.

      Kür çayı rayon ərazisində delta əmələ gətirərək Xəzər dənizinə tökülür. Bala Kür kanalı, Muğan-Salyan kollektoru rayonun ərazisindən keçir. Boz-çəmən, karbonatlı allüvial-çəmən və çəmən bataqlıq torpaqları var. Şoranlıqlara rast gəlinir. Bitki örtüyü səhra və yarımsəhra tiplidir. Tuqay meşələri var. [20] Rayonun heyvanat aləmi zəngin və rəngarəngdir. Burada ceyran və qutanlardan başlamış sığırlara və nərə balıqlarına qədər müxtəlif canlılara rast gəlmək olar. Nərə balıqlarının yetişdirilməsi ilə məşğul olan Kür Təcrübə Zavodu burada yerləşir. Zavodun laboratoriyasında körpə nərə balıqları yetişdirilir və qiymətli balıq növləri ehtiyatlarının təkrar istehsalı üçün onlar Kür çayına buraxılır. Zəngin flora və faunaya malik olan Qızılağac dövlət təbiət qoruğunun ərazisinin əksər hissəsi bu rayonda yerləşir. Rayonun ərazisində çöldonuzu, Kiçik Asiya qum siçanı, qırmızıquyruq qum siçanı, dovdaq, bəzgək, suilanı, tısbağa, gürzə [16] , çaqqal, canavar, ceyran, çöl pişiyi, dovşan, porsuq, tülkü [21] və s. heyvanlara rast gəlinir. Nanə, itburnu, biyan, qatırquyruğu, çobanyastığı və digər dərman bitkiləri rayon ərazisində bitir. [5] Şirvan milli parkının 1325 hektar sahəsi rayon ərazisində yerləşir. Kür çayının delta ərazisində su-bataqlıq quşlarının və digər qeyritərzli fauna növlərinin yaşayış arialı mövcuddur. [20] Rayon mərkəzindən 10 km aralıda, Kür çayı Xəzər dənizinə tökülən yerdə Kür çayının suyunun dənizin suyundan ideal düz xətt boyunca ayrılması kimi qeyri-adi mənzərə müşahidə olunur. Rayon ərazisi hesab olunan Kürkosa adası balıq ovu üçün çox münasib yerdir.

      2020-ci ilin yayında Kür çayının səviyyəsi enməyinin nəticəsində Xəzərdən su çayın yatağına axıb, onu şorlaşdırıb. Nəticədə, Neftçala rayonun Kürün qırağındaki 20-yə yaxındə kəndində əhali artezian quyularda su almağa məcbur qaldı. Yerli heyvandarlar heyvanların şor sudan öldüyündən xəbər verir. AMEA Coğrafiya İnstitutunun direktoru, akademik Ramiz Məmmədov bunu pambıqçılıqnan əlaqəndirir. [22]

      Rayon əhalisinin sayı 88846 [23] nəfər, əhalinin orta sıxlığı isə 1 km²-də 55 [23] nəfərdir. Əhalinin 47,8 %-i şəhərdə, 52,2 %-i kəndlərdə yaşayır. Rayon əhalisinin 48,8 faizi kişi, 51,2 faizi qadınlardır. [15]

      Əhalinin illərə görə sayı

      İl 1979 1989 1999 2009 2019 [24]
      Şəhər əhalisi 22400 25300 32300 37900 41264
      Kənd əhalisi 31000 34800 39200 41700 47582
      Ümumi əhali 53400 60100 71500 79600 88846
      Hesablama növü Rəsmi siyahıyaalınma Rəsmi siyahıyaalınma Rəsmi siyahıyaalınma Rəsmi siyahıyaalınma Statistik məlumat

      Bələdiyyələr

      Bələdiyyələrin bəziləri ləğv edilərək digərləri ilə birləşdirilmişdir (Ləğv edilən bələdiyyələr:Kürkənd və Bankə bələdiyyələri).

      # Bələdiyyələrin adı Bələdiyyələr üzrə
      əhalinin sayı      		 Tərkibi
      1 Neftçala bələdiyyəsi 32407 Neftçala şəhəri, Kürkənd, Bankə
      2 Həsənabad bələdiyyəsi 6926 Həsənabad qəsəbəsi
      3 Aşağı Surra bələdiyyəsi 5595 Aşağı Surra kəndi
      4 Xol Qarabucaq bələdiyyəsi 4631 Dördlər, Xol Qarabucaq, Xoltəzəkənd
      5 Xıllı bələdiyyəsi 4401 Xıllı qəsəbəsi
      6 Xol Qaraqaşlı bələdiyyəsi 3441 Xol Qaraqaşlı, Mürsəqulu
      7 Yuxarı Qaramanlı bələdiyyəsi 3265 İkinci Qaralı, Pirəbbə, Yuxarı Qaramanlı
      8 Boyat bələdiyyəsi 3137 Boyat, Ballıcalı, Dördlər
      9 Qaraqaşlı bələdiyyəsi [25] 4113 Beştalı, Bala Surra, Cəngan, Ərəbqardaşbəyli, Qaraqaşlı və Şorkənd
      10 Qırmızıkənd bələdiyyəsi 2783 Qırmızıkənd
      11 Qədimkənd bələdiyyəsi 4290 Birinci Qaralı,Kür Qarabucaq kəndi, Qədimkənd
      12 Qaçaqkənd bələdiyyəsi 2543 Xanməmmədli, Qaçaqkənd, Qazaxbərəsi və Ramazanlı
      13 Aşağı Qaramanlı bələdiyyəsi 3684 Aşağı Qaramanlı kəndi, Astanlı kəndi [25]
      14 Xəzər bələdiyyəsi 1449 Xəzər kəndi
      15 Tatarməhlə bələdiyyəsi 1966 Abasalılı,Mirzəqurbanlı, Tatarməhlə və Uzunbabalı
      16 Yenikənd bələdiyyəsi 2807 1 №-li Mayak, Qırmızı Şəfəq, Sülh, Sübh, Şirvanlı kəndi və Yenikənd
      17 Yeniqışlaq bələdiyyəsi 1408 Yeniqışlaq, Haqverdilər, Mikayıllı, Dalğalı, Kürdili,
      Qızqayıtdı, Sahiloba, Sarıqamış
      Cəmi 88846

      İqtisadiyyat

      Neftçala rayonu Aran iqtisadi rayonuna daxil olan 18 rayondan biridir. Neftçala neft, qaz və balıqçılıqla tanınır. Lakin rayonun iqtisadiyyatının əsasını pambıqçılıq, taxılçılıq, yemçilik və heyvandarlıq təşkil edir. 1996-ci ilə qədər rayonda 16 kolxoz fəalyyət göstərmişdir. Kolxozların torpaq fondu 94320 ha təşkil edirdi. Bunun 6764 hektarı dövlət fondunda saxlanılmış, 46560 hektarı yerli bələdiyyələrə, 1418 hektarı özəl təsərrüfatlara verılmışdır. 39578 hektar torpaq isə kənd əhalisinin mülkiyyyətindədir. Hazırda rayonda 8134 fermer təsərrüfatı fəaliyyət göstərir. [26] 2000–2009-cu illər arasında kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahəsi üzrə azalma müşahidə olunsa da, bir çox əsas bitkiçilik məhsullarının istehsalında artım müşahidə olunmuşdur. [23]

      2009-cu ilin göstəricilərinə görə rayonda sənaye sahəsində 23 müəssisə fəaliyyət göstərir. Sənaye məhsulunun həcmində qeyri- dövlət sektorunun xüsusi çəkisi 87.8 faizi təşkil edir. [23] Sənaye sahəsində əsasən mədənçıxarma, xam pambığın emalı, tikinti üçün kərpic istehsalı, qazın təchizatı və bölüşdürülməsi, qeyri məhsullarının istehsalı başlıca yer tutur. [20] Burada neftçıxarma sənayesi, Bankə balıq kombinatı, yod-brom zavodu, konserv və balıqyetişdirmə zavodları və başqa müəssisələr fəaliyyət göstərir. 2006-cı ilin göstəricilərinə görə rayonda 17 sanəye müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Rayonda texniki yod istehsal edən “Azər-Yod” MMC, xam pambığın istehsalı üzrə fəaliyyət göstərən “Leqno-Neftçala” MMC, kərpic istehsal edən “Xəzər” MMC, balıq ovu ilə məşğul olan “Neftçala Balıq” ASC, sərnişin və yük daşıma fəaliyyəti ilə “Neftçala-Avtonəqliyyat” ASC, quş və yumurta istehsal edən “Qaraqaşlı-broyler” ASC, əmtəəlik balıq istehsalı ilə məşğul olan “Oriyat-balıq” ASC fəaliyyət göstərir. [20] Rayonun ərazisində neftlə yanaşı, qaz, yod, brom, müalicəvi əhəmiyyətli yodlu-bromlu sular, [15] xörək duzu kimi faydalı qazıntılar mövcuddur. [16]

      2018-ci ildə rayonun sənaye müəssisələrində istehsal olunmuş əsas məhsul növləri

      Məhsul növləri 2018-ci ildə istehsal edilmişdir 2017-ci ildə istehsal edilmişdir 2018-ci il 2017-ci ilə nisbətən (faizlə) 01.01.2019-cu ilə hazır məhsulun qalığı
      Xam neft (min ton) 33,8 33,1 102,1 1,0
      Təbii qaz (milyon kub metr) 1,2 1,1 109,1 x
      Yod (ton) 185,1 198,5 93,2 17,0
      Avtomobil istehsalı (ədəd) 712 – – –
      Bərk polietilen borular, boruсuqlar (ton) 9,3 – – –
      Heyvan yemi kimi istifadə edilən sair məhsullar (ton) 101,1 – – –

      Neft

      Mənbələrə görə Neftçala ərazisində neft hələ qədim zamanlardan məlumdur. Belə ki, ərəb coğrafiyaşünası Əl-İstəxrinin 930-cu ildə yazdığı “Yollar və ölkələr kitabı” (ərəb. كتاب المسالك والممالك ‎‎, Kitāb al-Masālik wa’l-Mamālik) əsərində Bakı ilə yanaşı, Muğanda da neft mənbələrinin olduğunu qeyd etmişdi. Mənbələrə görə o zamanlar bu ərazilərdə yaşayan sakinlər qara maye sandıqları nefti Allahın möcüzəsi hesab edirdilər. Və insanlar ondan yalnız müalicə, daha sonralar isə evləri işıqlandırmaq və yanacaq məqsədilə istifadə etmişlər. Faydalı qazıntı kimi neftə maraq bu ərazidə XIX əsrin 40-cı illərinə təsadüf edir. Akademik Q.V.Abixin 1849-cu ildə Neftçalanın Babazanan yüksəkliyində yerüstü neft-qaz əlamətlərinin və hidrogen sulfidli isti su bulaqlarını öyrənmiş, 1859-cu ildə II dəfə Küryani düzənlikdə və Neftçala yatağında geoloji tədqiqat işləri aparmışdır. 1861-ci ildə həmin ərazilərdə və Xəzər dənizində Kumani adasının əmələ gəlməsi ilə əlaqədar III dəfə tədqiqat işlərini davam etdirmiş və 1863-cü ildə isə tədqiqatlarını “Xəzər dənizində adalar əmələ gəlməsi və Xəzər vilayətində palçıq vulkanları haqqında məlumatlar” adlı əsərində toplayıb çap etdirmişdir. Bundan sonra 1890-cı ildən 1901-ci ilə kimi Qafqaz Dağ-Mədən idarəsinin geoloqlarından A.İ.Sarokin, A.İ.Konşin (“Xəzər sahilinin cənub hissəsindəki mineral bulaqları və neftli sahələrin öyrənilməsi”(1890)), Barbot-de-Marni (“Xəzər sahili neft yataqlarının müqayisəli oçerki”(1892)), B.Müller (“Qafqaz vilayətinin faydalı qazıntıları haqqında”(1890)), N.O.Lebedev və başqaları Küryanı ərazilərdə geoloji tədqiqat işləri aparmışlar. Burada XX əsrin əvvəllərində neft sənayesi sahibkarlarından Nobel, Bekkendorf, Putilov və bir çox kapitalistlərin sərmayə qoyduqları neft quyuları qazılmışdı. İlk neft quyusu isə Neftçalada 1872-ci ildə qazılmışdı. Lakin daha ardıcıl və səmərəli neft axtarışı və neft hasilatına olan maraq daha çox sovet hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Belə ki, 1926-cı ildə 1 №-li kəşfiyyat quyusu sənaye əhəmiyyətli neft vermişdir. Beləliklə də bu ərazilərə diqqət və maraq, məhz “qara qızıl” sayılan bu sərvətin mövcudluğu Neftçalanın bir şəhər kimi yaranmasına və formalaşmasına xüsusi təkan vermişdir. Deyilənlərə görə 1923-cü ildə böyük kimyaçı alim Qubkin Neftçala ərazisində geoloji kəşfiyyat işləri apararkən, o vaxt boş, şoran torpaqları göstərmiş və ayaq basdığınız bu yerlərin hər qarışının altı qızıldır, böyük sərvətdir demişdir. O vaxt aparılan kəşfiyyatlar nəticəsində az dərinlikdən belə neft yataqları tapılmışdır. 1937-ci ildə geniş axtarış–kəşfiyyat işləri neft yatağının kəşfi ilə nəticələndi. Beləliklə, Neftçalada “Neftçalaneft” NQÇİ yaradıldı. 1963–1992-ci illərə qədər bu müəssisə bir neçə dəfə Salyanneftlə birləşdirilib ayrılıb. Neftçala yatağından əsasən, parafinsiz, qatransız, yüngül fraksiyanın çoxluğu ilə fərqlənən yüksək keyfiyyətli neft alınır [27] . Neftçala şəhərində həftədə bir neçə tankerin nefti doldurub aparmaq üçün istifadə etdiyi neftdoldurma körpüsü yerləşir. [28]

      Rayondakı neft yataqları

      • Neftçala yatağı
      • Xıllı yatağı
      • Durovdağ-Babazanan yatağı

      “İnam” strukturu Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda Lənkəran-Neftçala zonasında yerləşir. “İnam” yatağında İNX-2 kəşfiyyat quyusu istifadədədir. İNX-2 quyusunun layihə dərinliyi 5300 metr, suyun dərinliyi isə 186 metrdir. Qazmadan sonra və gələcəkdə “İnam” yatağında müqavilə sahəsi boyunca ekoloji vəziyyətə dair aparılacaq tədqiqatlar “BP-Azerbaijan” şirkətinin Kompleks Ekoloji Monitorinq Proqramının bir hissəsi olaraq həyata keçiriləcək. Qazma quyusunun ətrafında məcburi 500 metrlik qadağa zonası yaradılacaq. Layihədə “BP” (25%), Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (50%), Koreya Dövlət Neft Şirkəti (20%) və “Shell” (5%) şirkəti iştirak edir. İlk kəşfiyyat quyusu (İNX-1) 2000-ci ilin dekabr ayında strukturun Cənub sektorunda qazılıb. Lakin kollektorda təzyiqin gözlənilməz dərəcədə yüksək olması səbəbindən qazma işləri 4500 metrlik dərinliyində dayandırılıb, bu da İNX-2 quyusunun qazılması planının hazırlanmasına imkan yaradıb. [29]

      Yod istehsalı

      Sənaye ehtiyatları təsdiq edilmiş yodlu-bromlu su yataqları uzun illər ərzində istismar edilərək respublika iqtisadiyyatında önəmli rol oynamışdır. Hal-hazırda respublika üzrə 5 yodlu-bromlu su yatağının (Xıllı, Babazənən, Mişovdağ, Binə-Hövsan və Neftçala) ikisi Xıllı və Neftçala yataqları istismar olunur. 2007-ci ildən fəaliyyət göstərən “Azəryod” MMC rayondakı iki yataqda Xıllı və Neftçala yataqlarında ümumilikdə 70 yataqda istismar işləri aparır. Bu yataqlardan Xıllı yatağı üzrə 13000 m3/gün, Neftçala yatağı üzrə 4800 m3/gün yodlu su istehsal olunur. Hasil olunmuş yodlu sular əvvəlcə borularla çənlərə, daha sonra kollektor xətti ilə “Azəryod” MMC-nin istehsal zavoduna daşınır və burada 99,5 %-lik texniki yod istehsal olunur. “Azəryod” MMC-də hal-hazırda 194 nəfər rayon sakini işlə təmin olunmuşdur. Azəryod MMC 2017-ci ildə 198,5 ton, 2018-ci ildə 185 ton, 2019-cu ildə isə 190,3 ton texniki yod istehsal etmişdir.

      Sənaye əhəmiyyətli sular

      Sənaye ehtiyatları təsdiq edilmiş yodlu-bromlu su yataqları uzun illər ərzində istismar edilərək respublika iqtisadiyyatında önəmli rol oynamışdır. Respublika üzrə 5 yodlu-bromlu su yatağının (Xıllı, Babazənən, Mişovdağ, Binə-Hövsan və Neftçala) ümumi sənaye ehtiyatları – 229,5 min m³/gün təşkil edir, o cümlədən Xıllı yatağı üzrə 47,7 min m³/gün, Babazənən – 50,1 min m³/gün, Mişovdağ – 28,5 min m³/gün, Binə-Hövsan – 51,2 min m³/gün, Neftçala – 52 min m³/gün. Binə-Hövsan və Neftçala yataqları 1995-ci ilə qədər istismar edilmişdir. Bu yataqların lay sularının tərkibində 40 mq/l-ə qədər yod, 60–80 mq/l-ə qədər brom və digər kimyəvi komponentlər vardır. Təkcə yeni Neftçala zavodunda ildə 800 t yod, 3000 t brom alınması nəzərdə tutulmuşdur. Yod güclü radiasiyaya məruz qalmış insanları müalicə etmək üçün ən təsirli vasitələrədən biridir. Çernobıl qəzasında 10 minlərlə adam məhz Bakı zavodunda istehsal olunan yodun təsiri ilə şəfa tapmışdır. Son illərə qədər Binə-Hövsan yatağının bazasında fəaliyyət göstərən Bakı yod zavodunda texniki yod, kalium-yod (ağ yod) və kristallik yod istehsal olunmuşdur. [30]

      Balıqçılıq və balıq artırılması

      Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 1 yanvar 2011-ci il tarixli məlumatına əsasən Neftçala rayonunda balıq yetişdirmək üçün 25 nohur və göl vardır. Göl və nohurların sahəsi cəmi 1880 hektardır. Sahələrin 1265 hektarı “Neftçala Balıq Əmtəə” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin ərazisində yerləşir. [31]

      XIX əsrin əvvəllərində indiki Tataraməhlə kəndi ərazisində o zamanın sənədlərinə görə “Boji promısel” (rus. Божий Промысел , azərb. Allah mədəni ‎) kimi təqdim olunan məşhur balıqçılıq müəssisəsi vardı. Tacirlər burda duzlanmış balığı və emal olunmuş kürünü Kürdən Xəzərə hərəkət edən gəmilər vasitəsilə daşıyırdılar. Bu müəssisə Həştərxandan gəlmiş hindistanlı Sobra Maqundas tərəfindən 10 il müddətinə icarəyə götürülmüşdü [27] [32] . Burda qulluqçular üçün tikilmiş binalar, xəstəxana, balıqçılıq ləvazimatları satılan mağaza və s. dən ibarət olan şəhərcik var idi. 1826–27 ci illərdə İrandan edilən basqınlar zamanı vətəgə dağıdıldı və Sobra Maqundas bu işdən əl çəkdi. [27] [32] Ötən əsrin ilk onilliyinin ortalarında vətəgədə dəhşətli yanğın baş verdi və nəticədə bütün vətəgələr öz inzibati idarə, yaşayış sahələri ilə birlikdə Bankə qəsəbəsinə köçürüldü. “Boji promısel” 1841-ci ildə öz iqtisadi funksiyasını Bankə Balıq Kombinatına verdi.

      Beləliklə, Bankədə balıqçılıq sənayesinin vüsəti “Boji Promıselin” tənəzzülündən sonra başlayır. XX əsrin əvvəllərində Hacı Zeynalabdin Tağıyev Bankə vətəgələrini icarəyə götürmüşdü. Böyük Vətən müharibəsindən əvvəl və sonra rayonda 4 balıqçılıq kolxozu olub: Kürkosada “Volna”, Prorvada Kalinin, Z.O. Qoltuqda “Stalin”, N.O.Qoltuqda “Beriya” adına kolxozları. [27]

      Keçmiş Sovetlər məkanında nərə cinsli balıqların süni artırılması üzrə ilk zavod Neftçala rayonunun Bankə qəsəbəsi yaxınlığında tikilib istifadəyə verilmişdir. Nərə cinsli balıqların süni yolla artırılmasının biotexnologiyası və biotexniki normativləri alimlər tərəfindən məhz bu zavodda hazırlanmış və sonralar digər Xəzəryanı ölkələrdə (Rusiya, Qazaxıstan, İran) inşa edilmiş analojı zavodlarda tətbiq edilmişdir.. [33] Azərbaycanda ümumilikdə 4 nərə balıq artırma zavodu var. Onlardan 3-ü Neftçalada, biri isə Şirvan şəhərində yerləşir. [34] Rayonda əsasən nərə cinsli balıqlarının artırılması ilə məşğul olan 3 zavod – Xıllı nərə balıqartırma zavodu, Kür ağzı nərəbalıq yetışdirmə zavodu və Kür təcrübə Nərə balıqartırma zavodu fəaliyyət göstərir. Təkcə 2008-ci iin birinci yarımilində bu zavodlar tərəfindən 12 milyon ədəd nərə cinsli balıq körpələri yetişdirilərək Kür çayı vasitəsilə Xəzər dənizinə buraxılmışdır. [20]

      Xıllı Nərə Balıqartırma zavodu

      Zavodda ümumilikdə dörd sex fəaliyyət göstərir. Bunlar inkubasiya sexi, dairəvi hovuzlar, süni və canlı yem tədarük etmə və bir də elektro sexlərdir. Zavodda bir il ərzində 15 milyon ədəd balıq körpəsi ərsəyə gətirilir. Zavodda hazırda dörd nərə cinsli balıq yetişdirilir. Bunlar “Bölgə”, “Şip”, “Uzunburun” və “Nərə” növləridir. Zavodda 150–200 qramdan başlamış 10 kiloqrama qədər çəkisi olan balıq yetişdirilir. Balıqlar Kür çayından sudurulducu qurğular vasitəsilə əldə olunan sularda yetişdirilir. 2003-cü ildə fəaliyyətə başlayan zavoddan ilk dəfə 2004-cü ildə dənizə balıq buraxılıb. Altı il ərzində Xəzər dənizinə 41 milyon ədəd nərə cinsli balıq körpələri buraxılıb. Onlardan bir 1 milyon 500 min ədədi 2010-cu ilin payına düşür. Zavodun əsas tərəfdaşları “Caspian Fish” və “Xəzərbalıq” MMC balıqovlama şirkətləridir. [34]

      Rayonda Nərə cinsli balıq körpələrinin süni yolla artırılması və bərpası üçün “Seymur Qəzənfəroğlu Kərimov adına Təcrübi Nərə Balıqartırma Zavodu” (Bankə qəsəbəsi) və “C. Cavadov adına Nərə Balıqartırma Zavodu” (2-ci mayak qəsəbəsi) fəaliyyət göstərir.

      CITES-ın (the Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) [35] 2010 iyulun 2-ə qara kürü ixracçıları, emalçıları və qablaşdırıcılarının siyahısına 4 Azərbaycan şirkətinin adı daxil edib. Azərbaycanda qanuni olaraq nərə balıqlarının tutulması ilə üç şirkət – “Xəzərbalıq”, “Lənkəran Balıq Kombinatı” və “Neftçala Balıq Kombinati” məşğul olur. Sonuncu iki şirkət “Caspian Fish Co. Azerbaijan”ın (Britaniya) nəzarəti altında işləyir. Qara kürünün emalı və ixracı hüququ “Caspian Fish Co. Azerbaijan”a məxsusdur. [36]

      Böyük müəssisələr

      Yod-Brom Zavodu

      1927-ci ildə 5 saylı quyu 50 metr dərinlikdən neftlə birlikdə duzlu su fontan vurdu. Analiz aparılarkən bu suyun tərkibində yod olduğu aşkar oldu. Bundan sonra bu ərazilərdə zəngin yod ehtiyatı aşkarlandı. Həmin illərdə quyular şəklində ilkin yod zavodu tikildi. 1931-ci il aprelin 28-də ilk məhsul 1500 kq Neftçala yodu Bakıya göndərildi, ordan da Moskvaya daşındı. 1932-ci il mayın 1-də “1 May” adına Yod zavodu əvvəllər 26 Bakı Komissarı adına qəsəbədə – indiki Mirqurbanlı kəndində tikilib istifadəyə verilmişdi. 1950–1955-ci illərdə Xəzər dənizi sahilində yeni yataqlar yodlu-bromlu su yataqları kəşf olundu. Sonradan 1984-cü ildə Xəzər sahilində əvvəlkindən 4 dəfə güclü yeni Yod-Brom zavodu tikilib istifadəyə verildi. Sovetlər İttifaqının dağılmasından sonra məlum iqtisadi, siyasi problemlər üzündən bu zavod da iflic vəziyyətə düşdü və yalnız 2004-cü ildən burada həmin baza əsasında tikinti-quraşdırma işləri aparıldı, 2007-ci ildə Azər-Yod MMC rəsmi şəkildə fəaliyyətə başladı. Burada istehsal olunan texniki yod, kristal yod və dəmir bromid duzu Azərbaycanda və xarici bazarda uğur qazanmışdır. [27]

      “Dizayn Glass” şüşə emalı zavodu

      “Dizayn Glass” MMC – şüşə emalı zavodu “AzəriYod” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətin nəzdində fəaliyyətə başlayıb. Ərazisi 4 min kv. metr olan zavodda İtaliya, Macarıstan və Çin istehsalı olan, şüşə məmulatları üzərində ən çətin əməliyyatları yerinə yetirən universal avadanlıq quraşdırılıb. Müəssisədə sifarişlər əsasında yüksək keyfiyyətlə şüşələrin kəsilməsi, rənglənməsi, hermetik 2 və ya 3 qat paketlənmə, xüsusi termik emaldan sonra zərbəyə davamlı və ümumilikdə 50-yə qədər emal əməliyyatının aparılması nəzərdə tutulur. İlkin mərhələdə zavodda əsasən yüksək temperatur altında cilalanmaqla, müxtəlif rənglərdə, sınmaya davamlı, yastı fasad şüşələri hazırlanacaq. Müəssisədə ay ərzində 18 min kv. metrdən çox şüşə emal ediləcək. [37]

      Digər müəssisələr

      • Neftçala Balıq Kombinatı ASC

      Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına balıq kombinatı hərraca çıxarılaraq Caspian Fish Co. şirkətinə satılmışdır. Bundan sonra müəssisənin adı Neftçala Balıq olaraq adlandırılmışdır. [26]

      • Xəzərbalıq MMC
      • Neftçala-Pambıq ASC
      • Neftçala balıq-əmtəə

      2018-ci ildə rayonun tikinti müəssisələri tərəfindən yerinə yetirilmiş inşaat işlərinin strukturu

      2018-ci ildə rayonun iqtisadi və sosial sahələrinin inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala 89745,7 min manat vəsait yönəldilmiş, onun 60668,8 min manatı və ya 67,6 faizi dövlət sektoruna, 29076,9 min manatı və ya 32,4 faizi isə qeyri-dövlət sektoruna yönəldilmişdir. 2017-ci ilə nisbətən rayonda əsas kapitala investisiya qoyuluşu 4408,5 min manat və ya 4,7 faiz azalmışdır. 2014-cü illə müqayisdə isə əsaslı kapitala yönəldilmiş investisiya həcmi 2,7 dəfə artmışdır. Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlərin 87708,4 min manatı və ya 97,7 faizi tikinti-quraşdırma işlərinə sərf edilmişdir. 2017-ci illə müqayisədə tikinti-quraşdırma işləri 11616,1 min manat və ya 15,3 faiz, 2014-cü ilə nisbətən isə 2,7 dəfə artmışdır. 2018-ci ildə 58802,1 min manatlıq əsas fondlar istifadəyə verilmişdir. Hesabat dövründə rayon əhalisinin şəxsi vəsaiti hesabına 3687,0 kv.metr sahəyə malik 640,1 min manat dəyərində 34 fərdi yaşayış evləri tikilib istifadəyə verilmişdir ki, bu da əvvəlki ilə nisbətən 30,6 faiz azdır.

      2018-ci ildə tikinti müəssisələri tərəfindən yerinə yetirilmiş inşaat işlərinin 48,9 faizini əsaslı təmir, 51,1 faizini isə cari təmir işləri təşkil etmişdir.Ümumi tikinti işlərinin 49,6 faizini qeyri-dövlət tikinti müəssisələri yerinə yetirmişdir.

      2018-ci ildə fəaliyyət göstərən 5 tikinti müəssisələrində işçilərin orta siyahı sayı 157 nəfər olmuş, onların orta aylıq nominal əmək haqqı 290,0 manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 2,5 faiz çox olmuşdur.

      Rayon daxilində Respublika əhəmiyyətli 40 km uzunluğunda III dərəcəli R-46 Salyan-Neftçala, 60 km uzunluğunda Neftçala-Xol Qaraqaşlı-Şorsulu, yerli əhəmiyyətli 54 km uzunluğunda IV dərəcəli Salyan-Bankə-Neftçala və 155 km uzunluğunda yerli əhəmiyyətli yollar var. Rayon mərkəzindən Bakı şəhərinə şose yolu ilə 176 km-dir [38] . Rayon mərkəzindən Salyan şəhərinə qədər 43 km avtomobil yolu onun Ələt-Astara avtomobil magistralına çıxışını təmin edir. Rayon iqtisadi əlaqələrini avtomobil yolu vasitəsilə həyata keçirir. [15]

      Dövlət əhəmiyyətli avtomobil yoluna 39 saylı Yol İstismar İdarəsi baxır. [39] Rayonda Neftçala-Salyan dəmiryol xətti var. Kür çayında nəqliyyat vasitələri hərəkət edir. Çay üzərində Neftçala-Bankə (1980-ci il), Qaralı-Yuxarı Qaramanlı (1992-ci il) yaşayış məntəqələrinin və magistral yollar birləşdirən körpülər var. Rayonda özəl avtovağzal fəaliyyət göstərir. [38] Salyan şəhərindən Neftçala şəhərinə qədər dəmiryolu mövcuddur. Bu istiqamətdə dəmiryolu 1941-ci ildə çəkilmişdir. [40]

      XX əsrin əvvəllərindən çay nəqliyyatı mövcud olmuşdur. 1907-ci ildə Kür çayında 10 gəmi üzürdü. Onlar Bakı limanlarına da gəlir, əsasən isə Bakı-Salyan arasında işləyirdi. Digər buxarla işləyən və yelkənli gəmilər daxili yükdaşıma ilə məşğul olur, əsasən neft və taxıl daşıyırdılar. [41]

      Kənd təsərrüfatı

      Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun strukturu, min manat

      2018-ci ildə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun faktiki qiymətlərlə dəyəri 101604,5 min manat təşkil etmişdir ki, onunda 53594,7 min manatı heyvandarlıq, 48009,8 min manatı isə bitkiçilik məhsullarının payına düşmüşdür.

      2017-ci illə müqayisədə kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalı 1,5 faiz, o cümlədən bitkiçilik məhsulları 1,2 faiz, heyvandarlıq məhsulları üzrə isə 1,7 faiz artım əldə olunmuşdur. 2014-cü illə müqayisədə isə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında 47,5 faiz artım əldə olunmuşdur.

      Heyvandarlıq

      2018-ci ildə diri çəkidə 13661,1 ton ət, 27162,6 ton süd, 9520 min ədəd yumurta və 283,0 ton yun istehsal edilmişdir. 2017-ci ilə nisbətən süd istehsalı 10,8 faiz, yumurta istehsalı 20,2 faiz, yun istehsalı isə 1,0 faiz artdığı halda, ət istehsalında 6,8 faiz azalma olmuşdur. 2014-cü ilə nisbətən ət istehsalı 7,2 faiz, süd istehsalı 13,8 faiz, yumurta istehsalı 2,2 dəfə, yun istehsalı isə 11,3 faiz artmışdır. 2019-cu il yanvar ayının 1-i vəziyyətinə rayonda 42741 baş iri buynuzlu mal-qara, о cümlədən 20959 baş inək və camış, 141378 baş qoyun və keçi mövcud olmuş və onların baş sayı ötən illə müqayisədə iri buynuzlu mal-qaranın sayı 81 baş, inək və camışların sayı 80 baş azaldığı halda, qoyun və keçilərin sayı isə 705 baş artmışdır. 2014-cü illə müqayiədə isə iri buynuzlu mal-qaranın sayı 582 baş, qoyun və keçilərin sayı isə 10993 baş və quşların sayı isə 382874 baş artmışdır.

      XX əsrin əvvəllərində insanların maariflənməsi uğrunda mühüm işlər görülmüşdür. Keçmiş inzibati-ərazi bölgüsünə görə Azərbaycan 17 qəzaya bölünürdü. Bu qəzalardan biri də Salyan (Cavad) qəzası idi. Salyan qəzasına daxil olan 6 nahiyənin içərisində yalnız Xıllı nahiyəsində (indiki Neftçala rayonu ərazisində) 1898-ci ildə 2 sinifli ibtidai rus-tatar məktəbi açılmışdır. Burada dərslər rus dilində aparilirdı. Həftədə 1 dəfə azərbaycan dilində şəriət dərsləri keçirilirdi. Bu məktəbdə 40–45 nəfər oxuyurdu. Məktəbdə ilk dərslik “Gülüstan” kitabı olmuşdur. [11] 1916-cı ildə xalqdan toplanan pullar hesabına Xıllıda birmərtəbəli dövlət binası tikildi və köhnə məktəb buraya köçdü. Məktəbdə milliyəti rus olmaqla 2 müəllim işləyirdi. 1917/18-ci tədris ilindən başlayaraq, məktəb ana dilində ibtidai məktəb kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Xıllı məktəbinin direktoru Qori müəllimlər seminariyasını bitirmiş Axundov Əbülhəsən olmuşdu. Axundov Mirzə Əbülhəsən və oğlu Qulam Axundov Muğanda ilk tarix elmləri namizədi olmuşlar. [42]

      Rayonda ikinci açılan 1912-ci ildə cəmi 8 otaqdan ibarət ikimərtəbəli məktəb Novo-Vasilyevka kəndində olmuşdur. Məktəbin birinci mərtəbəsi sinif otaqları, ikinci mərtəbəsi isə yaşayış otaqları olmuşdur. 1912–22-ci illərdə məktəb ancaq rus məktəbi kimi fəaliyyət göstərmişdi. Yalnız 1922-ci ildə məktəbə azərbaycanlı uşaqlar da qəbul edilir. [42]

      1916-ci ildə Z.O.Qoltuq beşillik rus-tatar məktəbi fəaliyyətə başlayıb. Məktəbin ilk direktoru Mirzə Heydər Qəniyev olub. 1938-ci ilə kimi məktəb beynəlmiləl məktəb kimi fəaliyyət göstərib. 1926–27-ci ildə Xıllıda kiçik aqronom ixtisası verən 3 illik orta məktəb (kəndli-gənclər məktəbi) açdılar. Belə məktəb həmin illərdə respublikada iki yerdə açılmışdı. İkinci məktəb Göyçayda idi. Bu məktəbə qonşu Saatlı, Sabirabad və s. rayonlardan da uşaqlar göndərirdilər. Məktəb pansionat tipli idi. Bu məktəb 1930-cu ilə kimi fəaliyyət göstərmişdir. [11]

      1940-cı ilin fevralın 11-də Neftçala rayon kimi yaranandan sonra Xalq maarif şöbəsi yaradılmış və onun inzibati binası Bankə qəsəbəsində yerləşmişdir. Son illərdə Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə yeni məktəb binaları tikilib. Bəziləri isə əsaslı təmir olunmuşdur.

      Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə 2005-ci ildə 100 şagird yerlik 2 nömrəli Mayak kənd ümumi orta məktəbi, 2008-ci ildə 200 şagird yerlik Kürqarabucaq kənd ümumi orta məktəbləri üçün yeni bina tikilmişdir. 2003–2019-cu illərdə rayon ərazisində 22 yeni məktəb binası inşa olunmuş, 3 məktəb və 1 Gimnaziyanın binası əsaslı təmir olunmuş, 4 məktəb üçün əlavə sinif otaqları tikilmişdir. 20 yerlik Yuxarı Qaramanlı kənd, 20 yerlik Sübh kənd və 20 yerlik 1 saylı Mayak kənd Körpələr evi-uşaq bağçası tikilmiş, Neftçala şəhər 2 saylı Körpələr evi-uşaq bağçası isə əsaslı təmir olunmuşdur.

      Rayonda 50 ümumtəhsil məktəbi, 1 İnteqrasiya təlimli internat tipli gimnaziya, 16 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi, 1 peşə məktəbi, 36 kitabxana, [23] Uşaq-Gənclər-Şahmat məktəbi, 1 musiqi məktəbi var. [38]

      Neftçalada təhsil rəqəmlərlə [43] :

      • Orta ümumtəhsil məktəbləri – 28
      • Əsas ümumtəhsil məktəbləri – 16
      • İnternat məktəbləri – 1
      • İbtidai ümumtəhsil məktəbləri – 6
      • Peşə məktəbləri – 1
      • Məktəbdənkənar müəssisə – 1
      • Məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi – 16
      • Rayon üzrə sinif komplektlərinin sayı – 593
      • Şagirdlərin sayı – 10359
      • Kitabxanalar – 36

      2020-ci ildə rayonda 28 tam orta, 17 orta və 6 ibtidai dövlət gündüz ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərmiş, təhsil sistemində sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar üçün xüsusi məktəb, eyni zamanda ümumtəhsil məktəblərində xüsusi siniflər isə fəaliyyət göstərməmişdir. 2018/2019-cu tədris ilinin əvvəlinə rayonun dövlət gündüz ümumtəhsil məktəblərində 10696 nəfər şagird təhsil almış və ötən dərs ili ilə müqayisədə şağirdlərin sayı 247 nəfər və ya 2,4 faiz artmışdır. 2014/2015-ci tədris ili ilə müqayisdə isə şagirdlərin sayı 1187 nəfər və ya 12,5 faiz artmışdır. Son illərdə rayonda şagirdlərin sayında artım davam etməkdədir.

      Ədəbi mühit

      Neftçaladakı ədəbi mühit vaxtilə inzibati olaraq bir hissəsi olduğu Salyandakı, geniş miqyasda Muğan bölgəsindəki ədəbi inkişafdan təsirlənmişdir. Muğanda yazılı ədəbi örnəklərin yaranması tarixi ən azı XVI–XVII əsrlərə söykənir. Burada XVIII əsrdə Aşıq Vəlican, Nişat Şirvani, [44] XIX əsrdə Qasım Həsənoğlu, Yaqub Ədib, Mirzə Aslanoğlu, Məşədi Əmrah (Salyan), Mirzə Baxış Nadim (Hacıqabul), el şairəsi Ağcaqız (Neftçala) və başqa bu kimi söz ustalarının yazıb-yaratmışdır. Bu zəngin mühit XX əsrdə də yüksələn xətt üzrə inkişaf edib. [45]

      Bölgədə dəyərli söz ustalarının, mütəfəkkirlərinin olması Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Muğan bölməsinin yaranmasını zəruriləşdirmişdir. Bölgənin elmi, ədəbi və mədəni potensiala malikliyi burada daima müxtəlif yönümlü qurumların və o cümlədən, ədəbi birliklərin, son illərdə isə daha genişmiqyaslı ədəbi qurumun yaranmasını zəruri etmişdi. Bölmənin mərkəzi kimi Salyanın seçilməsi isə təsadüfi deyildi. Zəngin ədəbi-mədəni kökləri olan Salyanda hələ 1945-ci ildə mərkəzi kitabxananın müdiri işləyən Feyzi Məmmədzadənin rəhbərliyi ilə ədəbi məclis yaranıb. Sonralar Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi yeri və çəkisi olan Xəlil Rza Ulutürk, Ağacavad Əlizadə, Əliağa Kürçaylı, Oqtay Rza kimi şairlər ilk qələm təcrübələrini məhz bu ədəbi məclisdə sınamışdılar. [45]

      1971-ci ildə Salyanda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin səyyar plenumu keçirilib. Bu mühüm hadisə bölgədə ədəbi mühiti bir qədər də canlandırıb. Həmin ilin fevralında Salyanda nəşr olunan “Qələbə” qəzetinin redaksiyasında “Kürün töhfəsi”, sonralar Neftçalada “Xəzər nəğmələri” ədəbi birlikləri yaranır. “Kürün töhfəsi” ədəbi birliyinə – Neftçalada “Xəzər nəğmələri” ədəbi birliyi yaranana qədər – Soltan Abbas, sonralar Balaş Nuri, Zabil Pərviz və Namiq Hacıheydərli rəhbərlik etmişlər. “Xəzər nəğmələri” ədəbi birliyinə isə yarandığı gündən indiyə qədər Neftçalada yaşayan istedadlı şair Soltan Abbas başçılıq edir. Son illərdə Muğan bölgəsində yaranan ədəbi örnəklərin miqyası və ədəbi mühitin qaynarlığı artıq ədəbi birliklər çərçivəsinə sığmayıb daha genişmiqyaslı qurumun – AYB Muğan bölməsinin yaranmasına səbəb oldu. [45] 2008-ci ilin iyulunda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anar, birinci katibi Fikrət Qoca başqa ziyalılar və qələm adamlarının iştirakı ilə AYB-nin Muğan bölməsinin yaradılması ideyasını gerçəkləşdirdilər. Salyan Rayon İcra Hakimiyyətində AYB Muğan bölməsinin təsis konfransı keçirilmişdir. [45]

      Muğan bölgəsi zəngin və ən azı bir neçə əsrlik şifahi xalq yaradıcılığı ənənələrinə də malikdir. Təəssüf ki, bu ərazinin mədəniyyəti, şifahi xalq yaradıcılığı, etnoqrafiyası bu günədək ardıcıl şəkildə araşdırılmamışdır. Burada yaranan xalq yaradıcılığı nümunələrinin bir sıra regional özəllikləri var. Muğan bölməsinin sədri Namiq Hacıheydərli hələ 1997-ci ildən başlayaraq bu bölgədə yaşayan yaşlı nəsildən bayatı nümunələri toplayır. AYB-nin Muğan bölməsi Salyanda fəaliyyət göstərsə də, burada şölələnən ədəbi ocağın nuru Hacıqabul, Şirvan və Neftçalada yaşayan qələm sahiblərinin də yaradıcılıq yolunu işıqlandırmaqdadır. [45]

      Mədəniyyət və səhiyyə müəssisələri

      Rayonda Xanoğlan Məmmədov adına Neftçala şəhər Mədəniyyət Mərkəzi , Tarix-Diyarşünaslıq muzeyi yerləşir. Rayonda 24 mədəniyyət evi (onlardan 12-si klub), 1 tarix-diyarşünaslıq muzeyi, 1 dövlət rəsm qalereyası,1 Uşaq İncəsənət məktəbi, 1 mərkəzi xəstəxana, kənd və qəsəbə xəstəxanaları, tarixi-memarlıq abidələri, çoxlu sayda məscid var.

      Rayonda ümumi 160 çarpayılıq 2 xəstəxana fəaliyyət göstərir. Neftçala Rayon ərazisində 145 çarpayılıq “Neftçala Rayon Mərkəzi Xəstəxanası”publik hüquqi şəxsi,15 çarpayılıq Xol Qaraqaşlı kənd sahə xəstəxanası, digər qəsəbə və kəndlərdə isə həkim və tibb məntəqələri fəaliyyət göstərir. “Neftçala Rayon Mərkəzi Xəstəxanası”publik hüquqi şəxsi əsaslı təmir olunduqdan sonra 24 sentyabr 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin iştirakı ilə istifadəyə verilmişdir.

      Neftçala rayon ərazisində kütləvi kitabxanalar ötən əsrin ortalarından fəaliyyət göstərir. 1973-cü ildə Neftçala müstəqil rayon kimi yaranandan sonra 1975-ci ildə kütləvi kitabxanaların mərkəzləşməsi haqqında sərəncamdan sonra rayonun bir sıra kəndlərində fəaliyyət göstərən kitabxanalar Xıllı qəsəbə kitabxanası ətrafında mərkəzləşdi. Beləliklə 1977-ci ildə rayon Xıllı qəsəbə kitabxanası mərkəz funksiyasını daşımağa başladı. 1985-ci ildə Neftçala rayon Mərkəzi Kitabxanası 3 mərtəbəli yeni binaya köçürülüb. Bundan sonra Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana sisteminin fəaliyyəti 1 mərkəzi kitabxana və 85 filial kitabxananı əhatə etməklə daha da genişlənib. Neftçala rayon MKS-i rayonun kənd və qəsəbələrində olan filial kitabxanalara inzibati və metodiki rəhbərlik edir. Kitabxananın fondunda olan minlərlə kitab rayon oxucularının istifadəsindədir. Hazırda rayonda 1 mərkəzi kitabxana və 35 filial kitabxananı fəaliyyət göstərir.

      Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2007-ci ilin avqustun 23-də Neftçala rayonuna gəlmişdir. Heydər Əliyevin adını daşıyan parkın və muzeyin açılışı olmuşdur. Park 2007-ci ilin əvvəlində salınmışdır. Parkın ərazisi 7 min kvadratmetrdir. Parkda Heydər Əliyevin heykəli ucaldılıb. Heykəlin hündürlüyü postamentlə birlikdə 6,4 metrdir. Heydər Əliyev parkının yanında isə daha bir istirahət guşəsi — Neftçilər parkı salınmışdır. Heydər Əliyev muzeyi öz adını daşıyan parkın ərazisində yerləşir. Muzeyin tikintisinə 2006-cı ilin oktyabrında başlanmış və 2007-ci ilin fevralında istifadəyə verilmişdir. Ancaq rəsmi açılışı 23 avqust 2007-ci ildə keçirilmişdir. Muzey bir ekspazisiya zalından, 14 fotostenddən, 10 vitrində ibarətdir. Heydər Əliyevin 1979-cu il mayın 30-da ilk dəfə Neftçalaya gəlişini və burada keçirdiyi görüşləri əks etdirən materiallar iki xüsusi ekspozisiyada nümayiş etdirilir. [46]

      Tarixi, mədəniyyət və memarlıq abidələri

      Rayonda 34 məscid var. Xıllı qəsəbəsində XIX əsrə aid Fatimeyi-Zəhra məscidi, Bankə qəsəbəsində 1898-ci ildə inşa edilmiş Balıq Kombinatının inzibati binası, XIX əsrə məxsus (Z.O.Qoltuq) kilsə, 1894-cü ilə aid Heydər Almazov türbəsi (şəhər qəbiristanlığında), Bankə qəbiristanlığında 1918-ci ildə şəhid olmuş türk əsgərlərinin şərəfinə ucaldılmış monument (2004) tarixi abidələr kimi qorunub saxlanılır. Bundan başqa Neftçala şəhərində 1941–1945-ci il abidə kompleksi (1985-ci il), Xıllı qəsəbəsində naməlum əsgər abidəsi, Bankə qəsəbəsində Ana abidəsi, Aşağı Qaramanlı, Xol Qarabucaq, Tatarməhlə kəndlərində Böyük Vətən müharibəsinə həsr olunmuş abidə kompleksləri, şəhər mərkəzində “20 Yanvar” şəhidləri şərəfinə ucaldılmış abidə (1998), rayon şəhidləri şərəfinə ucaldılmış monumentlər mövcuddur. [38]

      • Məscid (Xıllı qəsəbəsi) – XIX əsr (İnventar nömrəsi: 4934) [47]
      • Kilsə (Züd-Ost Qoltuq)- XIX əsr (İnventar nömrəsi: 4935) [48]
      • Bankə qəsəbəsində Balıq Kombinatının inzibati binası – 1898-ci il (İnventar nömrəsi: 4936) [49]
      • Heydər Almazovun türbəsi (mərkəz qəbiristanlığının ərazisində) – 1894-cü il (Inventar nömrəsi: 4937) [50]
      • Böyük Vətən Müharibəsində həlak olmuş həmvətənlərimizin xatirə abidəsi (Neftçala şəhəri) – 1998-ci il (Inventar nömrəsi: 5676) [51]
      • Böyük Vətən Müharibəsində həlak olmuş həmvətənlərimizin xatirə abidəsi (Bankə qəsəbəsi) – 1998-ci il (Inventar nömrəsi: 5677) [52]

      Neftçalada şəhid türk zabitlərinin məzarları

      Neftçala rayonunun Seyidlər kəndinin eyni adlı qəbristanlığında şəhid türk zabitləri uyuyur. Adları elmə məlum olmasa da şərəflərinə qoyulmuş, üzərində ay-ulduz təsvirli sənduqə (2,13x 1,05 metr) və onun yanındakı yeni inşa olunan kompleks türk qəhrəmanlarının əsl şücaətindən xəbər verir.

      Vaxtilə bu türk zabitlərinə heç bir kitabəli məzar daşının qoyulmaması bugünkü epiqrafik tədqiqatın işlərinə mane olur. Lakin sevindirici haldır ki, tədqiqatçı, filoloq Azər Turan Qafqaz İslam ordusunun Neftçaladakı qəhrəmanlıqlarını araşdırmışdır. Tədqiqatçının təbirincə desək bu məzarlar Azərbaycana qarşı qəlblərindəki böyük inamın təkidi və unudulmaz Ənvər Paşanın xeyir-duası ilə gələn türk əsgərlərinin can rahatlığı tapdığı yerlərdir.

      Çoxəsrlik tariximizdə zaman-zaman yadelli orduların qarətlərinə məruz alan torpağımız 19-cu əsrin əvvəllərində iki işğalçı dövlət- Rusiya imperiyası və İran dövləti arasında bölüşdürülürdü. Xalqımızın uzun sürən müstəmləkə əsarəti dövrü də o vaxtdan başladı. Hakim ideologiyanın təzyiqi altında xalqımızın milli heysiyyatı təhqir olundu və tarixi saxtalaşdırıldı. [53] 20-ci əsrdə tariximizin qərəzli surətdə təhrif olunmuş hadisələrindən biri də 1918-ci ilin yazında bolşevik və daşnak silahlı dəstələri tərəfindən məqsədyönlü şəkildə Bakıda və qəzalarda dinc əhaliyə qarşı törədilən dəhşətli soyqırımıdır. Bolşevik maskası geymiş, qatı daşnak Stepan Şaumyan ordu quruculuğu işində anti-müsəlman mövqeyində idi. Birinci dünya müharibəsi illərində Qafqaz cəbhəsinin müxtəlif bölgələrindən Bakıya minlərlə silahlı erməni əsgərləri gəlmişdi. Elə bu cəhətdəndir ki, Sovet ordusunun rəhbər zabit kadrlarının əksəriyyəti erməni zabitləri idi. Stepan Şaumyan çıxışlarında yaxın vaxtlarda şiddətli döyüşlərin başlanacağına işarə edirdi. Martın ortalarında o, çəkinmədən bildirmişdi ki, Bakı Soveti Zaqafqaziyada vətəndaş müharibəsinin başlıca mərkəzinə çevrilməlidir. O qəsdən müsəlmanların soyqırımını vətəndaş müharibəsi kimi qələmə verir, faciənin əsl mahiyyətini təhrif edirdi. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycanın bir çox şəhər və mahallarında kütləvi qırğınlar törədilmişdi. Bu zaman türk qoşunlarının köməyi, onların torpağımızda qəhrəmancasına döyüşərək şəhid olmuş oğullarının al qanı bahasına xalqımız erməni quldurlarının və yenicə qurulmaqda olan Sovet hökumətinin genosidindən xilas olmuşdu. [54]

      Qoltuq qəsəbəsindəki kilsə

      1918-ci il mart hadisələri zamanı Türkiyənin hərbi naziri Ənvər Paşa Qafqaz İslam Ordusunun yaradılması barədə əmr verdi. 1918-ci il aprelin 21-də isə Cavad qəzasının Salyan şəhərində Sovet hakimiyyəti elan olundu. Bundan sonra Salyan və Neftçala ətrafında erməni daşnaklarının və rus bolşeviklərinin törətdiyi qörğına, əsl soyqırımına Qırmızı Qvardiyanın III və V taborları rəhbərlik etdi [55] . Belə ki, Salyandakı III tabora Ter-Avakimov, Neftçaladakı V tabora Danilyan başçılıq edirdi. Görəsən, Kür çayı sahilində nə üçün genosid həyata keçirildi? Azər Turan bu çirkin siyasətin iç üzünü çox gözəl açaraq təhlil etmişdir. Onun fikrincə, Xəzər dənizindən Kür çayı vasitəsi ilə Azərbaycanın içərisinə doğru irəliləməklə daşnak-bolşevik koalisiyası geosiyası hərbi strateji mənafeləri göz altına almaq istəyirdi. Muğanın taxıl ehtiyatına yiyələnməklə daşnak-bolşevik-qırmızı qvardiyasını çörəklə təmin etmək Bakı komissarları sovetinin rəhbəri Stepan Şaumyanın qeyd etdiyimiz kimi hərbi strateji məqsədi olmuşdur. [56]

      Mənbələrə əsasən türk-azərbaycanlı hərbi dəstələri Neftçala ərazisindəki bu son döyüşdən 11 nəfər itki və eyni zamanda qələbə ilə çıxdı. [57] Görünür bu soraqsız məzarlarda yatan 11 şəhidin hər birinin adının tarixlərdə yaşadılmaması o vaxtkı hakim imperiyanın xofundan xəbər verir. Elə savaş başa çatdıqdan sonra bir bölüyün saxlanması ilə 1918-ci ilin iyulun sonlarında türk orduları Neftçala ərazisini tərk etmişdir. [58]

      Türk ordusunun Qaraqaşlıdakı 40 nəfərlik bölməsinə rəhbərlik edən türk zabiti Ramazan bəyin 5-ci Qafqaz Firqəsi komandanlığına göndərdiyi sənədə əsasən Bankədəki döyüşdə “ikisi milis (Azərbaycanlı könüllü) olmaq üzrə 11 şəhid” verilmişdir. 1918-ci ildə Bankə qəsəbəsi yaxınlığındakı 1-ci Mayak kəndində balıq vətəgəsində fəhlə işləyən Usub Məmmədova görə də “türklər on bir şəhid veriblər”. Seyidlər qəbiristanlığındakı məzarlarda isə 10 nəfərin uyuduğu şəksizdir. Çünki Ramazan bəyin 5-ci Qafqaz Firqəsi komandanlığına verdiyi raportdan da göründüyü kimi həmin 11 nəfərdən ikisi azərbaycanlı könüllülər idi və Əfqan Həziyevin dediyinə görə, o iki nəfərdən birini, 18 yaşı olan şəhidi 1918-ci ildə burda deyil, aparıb öz doğma kəndlərində – Çuxanlıda dəfn ediblərmiş. [59]

      Tarixi yaşayış məskənləri

      • Xol Qaraqaşlı yaşayış yeri – II-XVII əsrlər (İnventar nömrəsi: 1625) [60]
      • Boyat kəndi – II-XIII əsrlər (İnventar nömrəsi: 1626) [61]
      • II Boyat kəndi – XI-XII əsrlər (İnventar nömrəsi: 1628) [62]
      • Qaravəlli yaşayış yeri – XIII-XV əsrlər (İnventar nömrəsi: 1629) [63]
      • Bankə yaşayış yeri – XII-XIV əsrlər (İnventar nömrəsi: 1630) [64]
      • Ərəbqardaşbəyli yaşayış yeri – VIII-XIV əsrlər (İnventar nömrəsi: 1631) [65]
      • Qaraqaşlı yaşayış yeri – I-XIII əsrlər (İnventar nömrəsi: 1632) [66]
      • Xıllı yaşayış yeri – XII-XVII əsrlər (İnventar nömrəsi: 1633) [67]
      • Xıllı nekropolu – XII-XVII əsrlər (İnventar nömrəsi: 1634) [68]
      • Qaramanlı yaşayı yeri – XI-XII əsrlər (Inventar nömrəsi: 1635) [69]
      • Qaramanlı nekropolu – XI-XII əsrlər (Inventar nömrəsi: 1636) [70]
      • Üst Qoltuq yaşayış yeri – XIV-XVII əsrlər (İnventar nömrəsi: 5972) [71]
      • Kür Qarabucaq kəndi – Orta əsrlər (İnventar nömrəsi: 5973) [72]
      • Kür Qarabucaq qəbiristanlığı – Orta əsrlər (İnventar nömrəsi: 5974) [73]
      • Xol Qarabucaq yaşayış yeri – Orta əsrlər (İnventar nömrəsi: 5975) [74]

      Keçmiş yaşayış məntəqələri

      • Xanqışlağı – Yeniqışlaq[6]
      • Xarabakənd, Krasnoye Selo [75] – Qırmızıkənd[76][77]
      • Kötüklü – Mikayıllı[78]
      • Kürağzı – Sübh[79]
      • Kürqasa – Kürdili[80]
      • Qaralı-Qəzvinli – Birinci Qaralı[81]
      • Novovasilyevka – Kürkənd[82][83]
      • Osəqədəm – Tatarməhlə[84]
      • Prorva – Dalğalı[85][86]
      • Krasnıy Stan – Qırmızı Şəfəq[87]
      • Saratovka – Sahiloba[88]
      • Sovetabad – Həsənabad[89]
      • Jarski (rus. Жарский ) – Şirvanlı[86]

      Əvvəllər mövcud olmuş yaşayış məntəqələri

      • 26 Bakı Komissarı[89]
      • Böyük Oryad (Köhnə Oryad) [90]
      • Əhverdili [91]
      • İsmilli[92][93]
      • Xoşçobanlı [90][94]
      • Qaravəlli[95]
      • Qoltuq (Züd-Ost Qoltuq və Nord-Ost Qoltuq) [96]
      • Mirqurbanlı [78]
      • Musalı [97][98]
      • Yeni Oryad [90]

      Maraqlı faktlar

      • Azərbaycanda ilk aptek 1850-ci ildə Bankə balıq vətəgəsi xəstəxanasının nəzdində təşkil olunub. [11]
      • 1920-ci ildə yeni Azərbaycan Respublikasının rəhbəri Nəriman Nərimanov ölkəyə ilk səfərini Bankədən başlamışdır. [11]
      • 1928-ci ildə Bankə qəsəbəsində Qadınlar klubu olmuşdur. [11]
      • Kürün Salyan rayonunda ayrılan qolu Bala Kür əvvəllər Xol adlanırmış. Bu qolun ətrafındaki kəndlərin adlarının önünə buna görə “xol” sözü əlavə olunub. [99]

      Tanınmış sakinləri

      Neftçala rayonunun sakinlərindən şair Xəlil Rza Ulutürk, müğənni Anatollu Qəniyev, aktrisa Gülnar Salmanova və digərlərini qeyd etmək olar.

      Anatollu Qəniyev, Azərbaycan müğənnisi
      Xəlil Rza Ulutürk, Azərbaycan şairi
      Əjdər Ağayev, Azərbaycan şairi
      Bəhram Əliyev, Azərbaycan müğənnisi
      Ötkəm İsgəndərov, Azərbaycanın əməkdar artisti
      Gülnar Salmanova, Azərbaycan teatr və kino aktrisası
      Tofiq Hacıyev, Azərbaycan alimi
      Azər Turan, Azərbaycan tənqidçisi
      Məleykə Əsədova, Azərbaycan teatr və kino aktrisası
      Zakir Əliyev, Azərbaycan muğam xanəndəsi
      Qənirə Ataşova, Azərbaycan jurnalisti
      Sakit Məmmədov, Azərbaycanın xalq rəssamı
      İmamverdi Əbilov, ədəbiyyatşünas-alim

      • Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — Kənd rayonları, səhifə 868. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. “Azərbaycan” cildi. Bakı: “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017

      İstinadlar

      Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.

      1. ↑ Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. “Azərbaycan” cildi. Bakı: “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
      2. ↑ 01 yanvar 2020-ci il tarixə Neftçala rayonun əhalisi haqqında məlumat
      3. ↑ 12 Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 57, 59.
      4. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 60, 61.
      5. ↑ 12 Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Neftçala şəhəri
      6. ↑ 12 Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 31.
      7. ↑ . 2010-11-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-02-07 .
      8. ↑ [Azər Turan. Darülmöminin. s.234. Bakı, “Elm və Təhsil” 2012.]
      9. ↑ . 2011-07-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2010-12-31 .
      10. ↑ . 2012-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-26 .
      11. ↑ 1234567 . 2011-07-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-21 .
      12. ↑ [Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 6. Bakı, Yurd, 1999]
      13. ↑ [[Azər Turan. Darülmöminin. s. 211. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2012]
      14. ↑ [Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 21. Bakı, Yurd, 1999]]
      15. ↑ 12345678 İİN-in Regionların inkişafı və Dövlət Proqramları şöbəsi. Aran İqtisadi rayonu-Neftçala [ölü keçid]
      16. ↑ 123456 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI. İnzibati-ərazi vahidləri. Səh. 145 [ölü keçid]
      17. ↑ . 2009-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-26 .
      18. ↑ İbadlı O.V., Babayev R.İ., Fərzəliyev V.S., Hüseynova N.B. Nəbatat terminləri (azərbaycanca — rusca) və bitki adları (azərbaycanca — latınca — rusca — ingiliscə) lüğəti. Bakı: Elm, 2008.
      19. ↑ Musayev M.Ə., Hacıyev D.V., Qasımov Ə.Q. və b. Azərbaycanın heyvanlar aləmi. 3 cilddə. Bakı: Elm, 2000–2004.
      20. ↑ 12345[1] [ölü keçid]
      21. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 58.
      22. ↑ AzadliqRadiosu: Tövbə, bir qurtum su götürməmişəm- Neftçaladan özəl görüntülər
      23. ↑ 12345 . 2010-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-19 .
      24. ↑ . 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-22 .
      25. ↑ 12 . 28 January 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 13 May 2011 .
      26. ↑ 12 “Нефтечала: и нефть, и рыба”. 2003-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2003-07-19 .
      27. ↑ 12345 . 2011-07-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2010-12-31 .
      28. ↑ “2000-ci ildə keçirilmiş İnam sahəsində kəşfiyyat qazmasının ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi (ƏMTQ). Səh. 33” (PDF) . 2012-03-18 tarixində (PDF) . İstifadə tarixi: 2012-03-18 .
      29. ↑ “İnam” strukturunda ikinci kəşfiyyat quyusunun qazılmasına bu ilin sonunda başlanacaq. 22 Oktyabr 2007. [ölü keçid]
      30. ↑ . 2010-09-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-02-10 .
      31. ↑ “2008–2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi üzrə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən 2010-cu ildə görülmüş işlər barədə məlumat. (01.01.2011 tarixə)
      32. ↑ 12 Алексей Феофилактович Писемский. Путевые очерки. Собрание сочинений в 9 томах. Том 9. Издательство “Правда” биб-ка “Огонек”, Москва, 1959. Səh 512.
      33. ↑ . 2010-11-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-04 .
      34. ↑ 12 “Xıllı Nərə Balıqartırma” zavodunda 4 növ nərə cinsli yetişdirilir [ölü keçid]
      35. ↑ Kökünün kəsilməsi təhlükəsi olan vəhşi fauna və yabanı flora növlərinin beynəlxalq ticarət konvensiyası
      36. ↑ Hansı şirkətlər Azərbaycandan qara kürü ixrac edə bilər? Bakı-Xəbər. 08 iyul 2010-cı il, N 269(1877) [ölü keçid]
      37. ↑ Azərbaycanda Qafqazda analoqu olmayan şüşə zavodu işə başlayır [ölü keçid]
      38. ↑ 1234 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI. İnzibati-ərazi vahidləri. Səh. 146 [ölü keçid]
      39. ↑ . 2012-01-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-26 .
      40. ↑ Азербайджанская железная дорога. Большая Советская Энциклопедия (АЗ)
      41. ↑Azərbaycan tarixi. 1900–1920-ci illər. Yeddi cilddə. V cild. Bakı, Elm, 2008 [ölü keçid]
      42. ↑ 12 . 2011-07-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-21 .
      43. ↑ . 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2011-01-22 .
      44. ↑ Azər Turan. Darülmöminin. s. 142–143. Bakı, 2012.
      45. ↑ 12345 Tükənməz Muğanın sözü-söhbəti. Flora Xəlilzadə. Azərbaycan. 4 sentyabr 2009. S. 5.
      46. ↑ . 2012-03-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2012-03-03 .
      47. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Məscid
      48. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Kilsə
      49. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – İnzibati bina
      50. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Heydər Almazovun türbəsi
      51. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş həmvətənlərimizin xatirə abidəsi.
      52. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş həmvətənlərimizin xatirə abidəsi.
      53. ↑ Anar Ağalarzadə.Kürqırağı abidələri: (Neftçala bölgəsi əsasında tarixi-epiqrafik tədqiqat). Avropa, 2005. Səh. 37
      54. ↑ Ağalarzadə, Anar. Kürqırağı abidələri: (Neftçala bölgəsi əsasında tarixi-epiqrafik tədqiqat). Avropa, 2005. Səh. 38
      55. ↑ Azər Turan. “Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 6. Bakı, Yurd, 1999.
      56. ↑ Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 10–11. Bakı, Yurd, 1999.
      57. ↑ Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 21. Bakı, Yurd, 1999.
      58. ↑ Azər Turan. 1918-ci ilin 31 günü. Gülü gülşən edənlər. s. 29. Bakı, 2008.
      59. ↑ Azər Turan. Darülmöminin. s. 228. Bakı, 2012.
      60. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Xol Qaraqaşlı yaşayış yeri
      61. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Boyat nekropolu
      62. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – II Boyat nekropolu
      63. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Qaravəlli yaşayış yeri
      64. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Bankə yaşayış yeri
      65. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Ərəbqardaşbəyli yaşayış yeri
      66. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Qaraqaşlı yaşayış yeri
      67. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Xıllı yaşayış yeri
      68. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Xıllı nekropolu
      69. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Qaramanlı yaşayı yeri
      70. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Qaramanlı nekropolu
      71. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Üst Qoltuq yaşayış yeri
      72. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Kürqarabucaq yaşayış yeri
      73. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Kür Qarabucaq qəbiristanlığı
      74. ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi – Xol Qarabucaq yaşayış yeri
      75. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 51.
      76. ↑ Mikayılova, Əzizə. Onomastik vahidlərin üslubi imkanları. (ХIХ əsrin ikinci yarısında yaranmış nəsr əsərlərinin matеrialları əsasında linqvistik tədqiqat). Mеmar Nəşriyyat–Poliqrafiya, Bakı, 2008, Səh. 212
      77. ↑ Oralarda kimlər var: kənd və onun insanları
      78. ↑ 12 Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 53.
      79. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 70.
      80. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 42.
      81. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 22.
      82. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 45.
      83. ↑ Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi № 458-IIQ qərarı
      84. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 74.
      85. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 27.
      86. ↑ 12 Azərbaycan Respublikasının Bakı şəhəri, 14 iyul 1998-ci il, № 524-IQ qanunu
      87. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 50.
      88. ↑ Azərbaycan Respublikasının Milli Məclis № 515-IIIQ qərarı
      89. ↑ 12 Azərbaycan Respublikası Biləsuvar, Bərdə, Qusar, Yardımlı, Yevlax, Gədəbəy, Göyçay, Lənkəran, Masallı, Neftçala, Saatlı, Samux, Siyəzən və Xızı rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qərarı.Bakı şəhəri, 19 may 1993-cü il. № 611.
      90. ↑ 123 Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 24.
      91. ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1977 года. Четвертое издание. Б., Азернешр, 1979. Səh. 79
      92. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 41.
      93. ↑ Azərbaycan Respublikasının bəzi şəhər və rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu. Bakı şəhəri, 1 sentyabr 2004-cü il. № 727-IIQ
      94. ↑ Azərbaycan Respublikasının bəzi rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu. Bakı şəhəri, 8 fevral 2000-ci il. № 809-IQ
      95. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 48.
      96. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 52.
      97. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 55.
      98. ↑ Azərbaycan Respublikasının İmişli, Neftçala, Tovuz, Xaçmaz və Şəmkir rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı şəhəri, 11 fevral 1997-ci il. № 248-IQ
      99. ↑ Tapdıqoğlu, Nazim. Neftçala rayonu və onun toponimiyası. Təhsil, 2006. Səh. 35.

      Həmçinin oxu

      • İbrahim Nuriyev, “XXI əsrin astanasında: Neftçala, I kitab. Bakı, “Araz” nəşriyyatı-1997, 434 səh.
      • İbrahim Nuriyev, “XXI əsrin astanasında: Neftçala, II kitab. Bakı, Şərq-Qərb. 1998, 426 səh.

      Həmçinin bax

      • Neftçala
      • Bankə
      • Neftçala FK
      • Pambıqçı FK
      • 60 saylı Salyan-Neftçala seçki dairəsi
      • 61 saylı Neftçala seçki dairəsi
      • Gündoğar
      • Sübh adasında qürub (film, 1987)
      • Pambığın yanğından qorunması (film, 1991)
      • Əriyən ada (film)
      • Kür Dili

      Xarici keçidlər

      • Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
      • Bələdiyyə İnformasiya Sistemi
      • mcdmerkez.org [ölü keçid]
      • Neftçala Rayon İcra Hakimiyyətinin rəsmi saytı 2011-08-23 at the Wayback Machine
      • Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati rayonları üzrə əhalinin sayı
      • Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati rayonları üzrə daimi əhalinin sayı
      • Neftçala rayon Mərkəzi Kitabxanasının saytı 2011-07-09 at the Wayback Machine
      • Böyük tarixin şahidi Neftçala

      Avqust 01, 2021
      Ən son məqalələr

      Gülablı

      Gülablı (Abaran)

      Gülalan

      Gülanlıq dağı

      Gülarə Cabbarlı

      Gülarə Azaflı

      Gülarə Qədirbəyova

      Gülarə Əliyeva

      Gülağa Cabbarov

      Gülağa Məmmədov

      Ən çox oxunan

      Albumin

      Albulalar

      Albulaq (Bukan)

      Albulaq (Soyuqbulaq)

      Alburnus

      neftçala, rayonu, məqalə, haqqındadır, şəhər, üçün, neftçala, səhifəsinə, baxın, azərbaycan, respublikasında, inzibati, ərazi, vahidi, fevral, 1940, ildə, rayon, kimi, təşkil, olunmuşdur, sahəsi, 1451, əhalisi, nəfərdir, rayonda, inzibati, ərazi, dairəsi, üzrə. Bu meqale Neftcala rayonu haqqindadir Seher ucun Neftcala sehifesine baxin Neftcala rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi 11 fevral 1940 ci ilde rayon kimi teskil olunmusdur Sahesi 1451 7 km2 ehalisi 88 846 neferdir Rayonda 18 inzibati erazi dairesi uzre numayendelik 17 belediyye fealiyyet gosterir 3 Rayonun inzibati merkezi Neftcala seheri Kur cayinin denize tokulduyu yerin yaxinliginda yerlesir Rayonda 1 seher 3 seher tipli qesebe 48 kend vardir Rayonun iri yasayis menteqelerine Neftcala seheri Hesenabad Xilli ve Banke seher tipli qesebeleri Asagi Surra Xol Qarabucaq Qirmizikend Asagi Qaramanli kendleri daxildir 3 RayonNeftcalaNeftcala rayonunun xeritesi39 23 sm e 49 15 s u Olke AzerbaycanDaxildir Aran iqtisadi rayonuInzibati merkez NeftcalaIcra bascisi Mirhesen SeyidovTarixi ve cografiyasiYaradilib 11 fevral 1940Sahesi 1 451 7 1 km EhalisiEhalisi 88 846 2 nefer 2020 Reqemsal identifikatorlarISO kodu AZ NEFTelefon kodu 994 2126Poct indeksi AZ 4700Avtomobil nomresi 47Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Rayonun tarixi 1 1 Qedim dovr 1 2 Orta esrler 1 3 1918 ci il hadiseleri 1 4 Sovet dovru 2 Cografiya 2 1 Relyef ve geologiya 2 2 Iqlim 3 Geoloji qurulusu 4 Caylari ve su hovzeleri 5 Landsaftlari ve bioloji muxtelifliyi 6 Geoloji tebiet abideleri 7 Tebieti 8 Ehali 8 1 Ehalinin illere gore sayi 9 Belediyyeler 10 Iqtisadiyyat 10 1 Neft 10 2 Yod istehsali 10 3 Senaye ehemiyyetli sular 10 4 Baliqciliq ve baliq artirilmasi 10 4 1 Xilli Nere Baliqartirma zavodu 10 5 Boyuk muessiseler 10 5 1 Yod Brom Zavodu 10 5 2 Dizayn Glass suse emali zavodu 10 5 3 Diger muessiseler 11 Tikinti 12 Neqliyyat 13 Kend teserrufati 13 1 Heyvandarliq 14 Tehsil 15 Edebi muhit 16 Medeniyyet ve sehiyye muessiseleri 17 Tarixi medeniyyet ve memarliq abideleri 17 1 Neftcalada sehid turk zabitlerinin mezarlari 18 Tarixi yasayis meskenleri 18 1 Kecmis yasayis menteqeleri 19 Maraqli faktlar 20 Taninmis sakinleri 21 Menbe 22 Istinadlar 23 Hemcinin oxu 24 Hemcinin bax 25 Xarici kecidlerRayonun tarixi RedakteQedim dovr Redakte Neftcalada memarliq abidesi Qedim tarixi menbelerde Kur cayinin mensebinde parfiyalilara aid olunan boyuk bir seherin oldugu barede melumatlar vardir Hal hazirda Cenub Serqi Sirvan duzunde Kur cayinin mensebi yaxinliginda kecmis Nord Ost Qoltuq kendi ile Bendovan el arasinda ona Bebduan yaxud Bendyuyan burnu arasinda hemin qedim seherin xarabaliqlarina rast gelinir Bu erazide hem quruda hem de denizde IX XI esre aid coxlu maddi ve medeni qaliq numuneleri uzeri hendesi ve nebati naxislarla ortulmus sirli ve sirsiz gil qab parcalari tapilmisdir Arxeoloji materiallar gil qablarin hazirlanmasi medeniyyetinin tekce Orenqala ve Gencede deyil Neftcala rayonuna da aid oldugundan xeber verir 9 Bendovanla beraber ondan texminen 10 12 km aralida yerlesen basqa bir seher de movcud olmusdur Alimlerin apardigi arasdirmalar ve arxeoloji qazintilar neticesinde her iki seherden xeyli qaliqlar tapilmisdir Hemin qaliqlar suyun altindan cixarilib ve bir hissesi Sirvan milli parkin erazisindeki muzeyde saxlanilir Neftcalanin indiki adi burada zengin neft ve qaz yataqlarinin olmasi ile baglidir Neftcala toponimi neft ve cala sozlerinden ibaret olub neftli cala menasindadir XX esrde Sovet hakimiyyetinin ilk illerinde Neftcala rayonu erazisinde boyuk neft yataqlari askar edildikden sonra burada fehle ve qulluqcular ucun Trest Qesebe adli iri yasayis menteqeleri salinmisdir 1952 ci ilde rayona sehere xalq arasinda movcud olmus Neftcala adi verilmisdir Uzun muddet bu adi 26 lar qesebesi dasimisdir Ehali arasinda bura Noyutxana da deyilirmis Tarixi menbelerde Neftcala adi Boyat Seyidler Qobu Cala Piretevan adlari ile yanasi isledilib 4 Lakin buranin evveller Xanqislagi adlandirilmasi ise kecmisde qisin saxtali gunlerinde yaxinliqdaki dagliq erazide yerlesen xanliqlarin qoyun surulerini qislamaq ucun buraya getirilmesi ile baglidir 5 Rayondaki Yeniqislaq kendinin kecmis adi da Xanqislagi adlanib 6 Rayon ehalisi bu kendi hele de Xanqislagi olaraq adlandirir Sirvan xanligi 1747 1820 dovrunde indiki rayon erazisi Salyan mahali terkibinde olub 1868 ci ilin fevralinda Baki quberniyasi daxilinde Cavad qezasi yaradilir Bu dovrde ise Neftcala rayonu bu qezanin inzibati idarecilik ve medeni merkezi olan Salyanin bir parcasi olur 7 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde Cavad qezasi 5 pristavliqdan ibaret olur Qezanin reisi Mehemmed bey Suleymanbeyov qezani Salyan seher pristavi Haciyev komekci Xelil Memmedov Xilli Boji Promisel rus Bozhij Promysel kendi pristav Haqverdiyev komekci Hesenov Cavad Mugan ve Bilesuvar sahe pristavliqlarinin vasitesi ile idare edirdi 8 Orta esrler Redakte Cenub Serqi Sirvan duzunde Kur cayinin mensebi yaxinliginda kecmis Nord Ost Qoltuq kendi ile Bendovan el arasinda ona Bebduan yaxud Bendyuyan burnu arasinda seher xarabaligi vardir Xarabaliqda hem quruda hem de denizde IX XI esre aid coxlu maddi ve medeni qaliqlar numuneleri uzeri hendesi ve nebati naxislarla ortulmus sirli ve sirsiz gil qab parcalari tapilmisdir Arxeoloji materiallar gil qablarin hazirlanmasinin tekce Orenqala ve Gencede deyil Neftcala rayonuna da aid oldugundan xeber verir 9 Bendovanla beraber ondan texminen 10 12 kilometr aralida yerlesen basqa bir seher de movcud olub Alimlerin apardigi arasdirmalar ve arxeoloji qazintilar neticesinde her iki seherden xeyli qaliqlar tapilib Hemin qaliqlar suyun altindan cixarilib ve biz hissesi milli parkin erazisindeki muzeyde saxlanilir 10 Tarixi menbelerde Kur cayinin mensebi sahesinde qedim parfiyalilara ve ya azerilere aid olunan boyuk bir seherin oldugu barede melumatlar vardir Coxlu mulahizelerin olmasina baxmayaraq indiyedek hec kes Xaraba seher ve ya Yunan seheri adlandirilan bu seherin yerini tapa bilmemisdir Ancaq bolgenin tarixini etrafli arasdirmis Azer Turan Darulmominin kitabinda tarixi faktlara xususen Bezzazin XIV yuzil Sefvetus Sefa eserine esaslanaraq bu seherin Kustaspi adlandirildigini Kustaspinin ise bir muddet Sirvansahlar dovletinin paytaxti oldugunu bildirir Deyilenlere gore cox cox qedimlerde Kur cayi indiki Cengen kendi yaxinliginda daha bir qola ayrilirmis Sirvan duzune eyilib xeyli simala dogru geden bu qol Baba Zenan Babazanli daginin cenub eteyini yarandan sonra Dirov daginin Ilan dag etrafinda dovre vurub Xezer denizine tokulurmus Hemin bu adada cox boyuk bir seher movcud imis 11 Professor Gul Xezer Atlantidasi adli meqalesinde Azerbaycan gencleri qezeti 19 noyabr 1967 ci il qeyd edir Xalq nagil ve efsanelerinden melumdur ki Baki yaxinliginda Sehri Yunan adli bir seher de olmus ve o Xezerin sulari altinda qalmisdir Ereb cografiyasunaslari Ebu Ishaq Istexri 950 1000 ci iller Dovletlerin yollari kitabi ndaki xeritede Ebu Abdullah Mehemmed Idrisi 1154 cu il tertib etdiyi xeritede 1375 ci ile aid kataloniya xeritesinde ve venesiyali Fra Mauronun 1459 cu ile aid xeritesinde Kur cayinin mensebinde seher oldugu gosterilmisdir Tarixciler burada icmeli suyu olan reng almaq ucun boyaq koku istehsal edilen boyuk bir adanin oldugunu xeber verirdiler XIV esrden sonra bu senedli izler xeyli muddet itir XVIII esrin evvellerinedek cekilen xeritelerde Kur cayinin mensebinde hec bir yasayis menteqesi gosterilmir XVIII esrin I yarisindan etibaren Azerbaycana gelmis rus tarixcileri seyyahlari tedqiqatcilari F Bibersteyn S Qmelin Bode B Dorn I Berezin ve basqalari oz yazilarinda xalq efsanesini tekrar edir Abbasqulu aga Bakixanov 1840 ci ilde bu xarbaliqlari tedqiq etmek ucun tesebbus gostermisdir Bu yerlerde ilk ciddi axtaris 1958 ci ilde baslanmisdir Azerbayca EA Cografiya Institunun elmi ekspedisiyasinin sualti arxeologiya qrupunun emekdaslarinin 1968 ci ilde apardiqlari tedqiqatlar da neticesiz qalmisdir Neftcalali tarix elmleri namizedi etnoqraf Elisefa Memmedovun fikrince axtaris yerleri duzgun secilmediyi ucun butun bu tedqiqatlar neticesiz qalmisdir E Memmedov 1968 ci il iyun ayinda bir qrup alimle Banke qesebesinden 6 8 km arali Nord Ost Qoltuq kendinde maddi medeniyyet numuneleri olan adi sireli bismis kerpicden olan qirmizi rengli gil qablar anqoblanmis bedii saxsi memulatinin irili xirdali qiriqlarina rast gelmisdir Askar edilmis bu keramika numuneleri Azerbaycan Tarix muzeyinde Nizami adina Muzeyde Azerbaycan EA Tarix Institutunda saxlanilan Orenqala Qedim Gence maddi abideleri ile tutusdurulduqda eyniyyet teskil etdiyi melum olmusdur Tarix Institutunun ve Tarix Muzeyinin elmi iscileri bu tapintilarin IX XIII esrler Azerbaycan saxsi memulatinin qaliqlari oldugu qenaetine gelmisler Hec subhesiz nece nece esrlerden beri haqqinda sohbet geden Xaraba seherin yerinin ciddi tedqiq olunmasi Azerbaycan orta esrler tarixinin xeyli zenginlesmesine komek ede bilecek materiallar verecekdir 11 1918 ci il hadiseleri Redakte 1918 ci il aprel ayinin 21 de ise Cavad qezasinin Salyan seherinde Sovet hakimiyyeti elan olundu 12 Mesedi Ezizbeyovun rehberliyi Bakidan Salyana 240 neferlik herbi deste az sonra aprelin 23 de ise bura Korqanovun gosterisi ile Lenkerandan 200 nefer doyuscu ve bir herb gemisi olmaqla basqa bir heyet gonderildi Resid Axundovun teskilatciligi ile Salyanda Qizil Qvardiya yaradildi 1918 ci il 12 mayinda Cavad qezasinin Xilli kendinde Baki Fehle Qizil Esger ve matros deputatlari Soveti Icraiyye Komitesinin komissari Resid Cabbarovun sedrliyi ile kendli deputatlarin qurultayi kecirilmisdi Resid Cabbarovun sedrlik etdiyi hemin qurultaya Necefqulu Agayevle Ageli Eliyev katib secilmisdiler Izvestiya Bakinskoqo Soveta 13 iyun 1918 ci il tarixli sayinda bu barede etrafli melumat vardir Hele iyun ayinda da ermeni rus herbi birlesmeleri bura 2000 neferlik herbi quvve 12 pulemyot 6 top 2 herbi ve 1 neqliyyat gemisi ile yeridilmisdi Hele ustelik yerli yad ve bedmezheb ehali arasinda elave seferberlik heyata kecirilmis bu hesaba da esgeri quvvenin sayi 6000 nefere catdirilmisdi Ordunun terkibi 200 nefer gelme rusdan 300 nefer iranlidan tarixi menbelerde onlar iranli xalqin yaddasinda sahsevenler turk menbelerinde ise ecemler olaraq bildirilir 1500 nefer ermeniden qalan 4000 nefer ise yerli ruslardan ruslar esasen malokanlardir XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Neftcalada car ordusunun boyuk bir korpusu yerlesdirilmisdi ve yerli hummetcilerden ibaret teskil olunmusdu Xezer denizinden Kur cayi vasitesi ile Azerbaycanin icerilerine dogru irelilemekle dasnak bolsevikler strateji menafelerden cixis edirdiler Bir terefden Yevlax korpusunun mehv edilmesi bununla da Gence ile Bakinin arasindaki elaqelerin kesilmesi diger terefden ise Muganin bol taxil ehtiyatina yiyelenmekle dasnak bolsevik qvardiyasini corekle temin etmek Baki komissarlari Sovetinin Saumyanin qeyd etdiyimiz kimi herbi strateji meqsedi bu idi Ilk doyusler Salyan etrafinda Qaraqaslida bas vermisdi Qaraqasli Xezerden Kurboyu Salyana qeder sonuncu menteqedir Bunu hesaba alsaq onda facienin miqyasi toredilmis genosidin ehate dairesi bizi xeyli sarsidacaqdir Kur cayina daxil plani ermeni herbi birlesmeleri Banke Seyidler Uzunbabali Tatarmehle Xilli Abasalli Qarali Qezvinli Qarabucaq Surra Erebbebirxanli Cengen Qaraqasliya qeder hereket etmisdiler Silahli ermeninin silahsiz azerbaycanli ile tekbetek qaldigi erazilerin adlari bunlardir 1918 ci ilin 27 28 iyununda ise Surra ile Qarabucaq arasinda cox siddetli doyusler bas vermisdi Qeyri beraber quvvelerin temsil olundugu hemin bu doyusde turk azerbaycan herbi birlesmesi geri cekilmeye mecbur olmusdu Hem de ki bu dovusde ermenileri Kur cayindan herbi gemiler musayiet edirdi Surra Qarabucaq meglubiyyetinden sonra Qafqaz Islam Ordusundan bura elave quvveler celb edildi bir piyada boluyu bir pulemyot taqimi ve bir dag topu Qaraqaslida movqe tutan turk bolmesinin terkibi 40 esgerden 2 Maksim pulemyotundan ve 2 topdan ibaret idi 13 Avqustun evvelinde Bankeni terk eden turkler burada silahli bir boluyun saxlanilmasini meqsede muvafiq bilmisdiler Turk Azerbaycan herbi birlesmeleri Bankedeki doyusde 11 nefer itki vermisdi 14 Sovet dovru Redakte Neftcala rayonu Azerbaycan SSR de inzibati rayon kimi 1940 ci il fevralin 11 de teskil olunmusdur 24 yanvar 1939 cu ilden bir il muddetine Xilli rayonunun terkibinde o vaxta kimi ise Salyan rayonunun terkibinde olmusdur Neftcala rayonu sirf senaye rayonu kimi teskil olunmus kend inzibati erazileri ise Xilli rayonuna tabe edilmisdi Xilli rayonu 1959 cu il sentyabrin 24 de legv edilerek Neftcala rayonunun erazisine qatilmisdir 15 1959 cu ilin dekabrinda 15 ise Neftcala rayonu da legv edilerek erazisi Salyan rayonu ile birlesdirilmisdir 1963 cu ilde Salyan rayonundan ayrilaraq Neftcala senaye zonasi teskil edilmis lakin bele qarisiq idareetme sistemi ozunu dogrultmadigindan 1965 ci ilde legv edilerek yeniden Salyan rayonunun terkibine daxil edilmisdir 1973 cu il aprelin 27 de edilen novbeti deyisiklikden sonra bir daha musteqil rayon statusu almisdir 16 Cografiya RedakteRelyef ve geologiya Redakte Neftcala rayonu Azerbaycan Respublikasinin cenub serq hissesinde Kur cayinin Xezer denizine tokulduyu erazide qedim karvan yolunun ustunde Kur Araz ovaliginin serqinde yerlesir Serqden Xezer denizi ile ehatelenir 16 Rayon 390531 390331 simal enlikleri ile 480361 490271 serq uzunluqlar arasinda yerlesir Rayon simaldan Sirvan Dovlet Qorugu ile cenubdan Qizilagac dovlet tebiet qorugu hemserheddir ve hemin qoruqlarda esasen ceyran quslar muhafize olunur 15 Rayon erazisinin sethi duzenlikdir Cenub serqi Sirvan ve Salyan duzu qismen Mugan duzunde yerlesir Erazisi deniz seviyyesinden 22 m asagida yerlesir Antropogen cokuntuleri yayilmisdir 16 Rayon erazisi deniz seviyyesinden asagida oldugu ucun Xezer denizinin seviyyesinin qalxmasi ve azalmasi rayona birbasa tesir gosterir Rayon erazisinde yerlesen Kur Dili bezen su seviyyesi yuxari qalxdiqda adaya dusdukde ise yarimadaya cevrilir Rayon erazisinde quruda bir nece palciq vulkanlari vardir Xezer denizinde ise Neftcala rayonu sahiline yaxin Kur dasi adasi var Bu ada palciq vulkanlari neticesinde formalasmisdir Palciq vulkanlarinin tesnifatindaki Baki arxipelaqi vilayeti Xezerin simalda Baliqci burnundan baslamis cenubda Qizilagac korfezinedek uzanan genis qerb hissesini ehate edir Bu vilayetin palciq vulkanlari konuslari su sethinden bas qaldiran ada ve ya sualti saylardan ibaretdir 17 Neftcala sahillerinde de bir cox sualti saylar movcuddur Bunlar Borisov Kalmickov Karagedov Kornilov Pavlov Kur Poqorelaya Plita rifi Qolovacev sualti saylardan ibaretdir Xezer denizinde su seviyyesi asagi oldugu vaxtlar bu saylar adaya cevrilir Babazenen ve Durovdag yuksekliyi arasinda Salyan rayonuyla olan serhedde duzlu gol olan Duzdag golu var Neftcala rayonu simalda Salyan simal qerbden Bilesuvar qerbden Celilabad cenub qerbden Masalli cenubdan Lenkeran rayonlari ile ehate olunmusdur 15 Iqlim Redakte Yayi quraq kecen mulayim isti yarimsehra ve quru col iqlimine malikdir Orta temperatur yanvarda teqriben 3 S iyulda 25 36 S dir Illik dusen yagintinin miqdari 300 mm dir 16 Erazinin kulekli olmasi iqliminin keskin deyismesine sebeb olur Yarimsehra col ve soran torpaqlar genis yayilmisdir 15 Geoloji qurulusu RedakteAntropogen cokuntuleri yayilmisdir Caylari ve su hovzeleri RedakteKur cayi rayon erazisinde delta emele getirerek Xezer denizine tokulur Duz dag golu vardir Landsaftlari ve bioloji muxtelifliyi RedakteErazinin iqlimi yayi quraq kecen mulayim isti yarimsehra ve quru col tiplidir Yarimsehra col ve soran boz cemen karbonatli alluvial cemen ve cemen torpaqlar genis yayilmisdir 18 Erazinin dora ve faunasi Salyan rayonu ile demek olar ki eynidir Sirvan Milli Parki ve Sirvan Dovlet Tebiet Qorugunun bir hissesi Neftcala rayonu erazisine dusur Erazide Baki geveni itikenarli susen siskin velemir sober sorgilesi araliqdenizi tisbagasi ceyran turac kimi nadir ve nesli kesilmekde olan bitki ve heyvanlar yasayir 19 Neftcala rayonu Qirliq golu palciq vulkani jpgGeoloji tebiet abideleri RedakteErazinin on gozel geoloji tebiet abideleri buradaki palciq vulkanlari ve Kur cayinin Xezerle qovusdugu sahesi Kurun deltasidir Palciq vulkanlari asagidakilardir Duzdag palciq vulkani Xilli kendinin cenubunda yerlesir ve Kurun sag sahilindeki en hundur yukseklikdir 18 metr 59 ft Qolovacev palciq vulkani Kur cayinin deltasindan cenub serqde yerlesen sualti palciq vulkanidir Oblivnoy adasi palciq vulkani Bondovan burnundan cenub serqde ve Svinoy adasindan cenub qerbde yerlesir Ada palciq vulkani konusunun qaligidir Kur Dasi adasi Bondovan burnundan cenub serqde yerlesir Ada palciq vulkani menselidir Adanin uzunlugu 308 m eni ise 252 m dir Komilov Pavlov sayi palciq vulkani Bondovan burnundan cenub serqde yerlesir Say qerbden serqe uzanmis ucbucaq sekilli kesik konus formasinda sualti palciq vulkanidir Tebieti Redakte Bala Kur Kur cayi rayon erazisinde delta emele getirerek Xezer denizine tokulur Bala Kur kanali Mugan Salyan kollektoru rayonun erazisinden kecir Boz cemen karbonatli alluvial cemen ve cemen bataqliq torpaqlari var Soranliqlara rast gelinir Bitki ortuyu sehra ve yarimsehra tiplidir Tuqay meseleri var 20 Rayonun heyvanat alemi zengin ve rengarengdir Burada ceyran ve qutanlardan baslamis sigirlara ve nere baliqlarina qeder muxtelif canlilara rast gelmek olar Nere baliqlarinin yetisdirilmesi ile mesgul olan Kur Tecrube Zavodu burada yerlesir Zavodun laboratoriyasinda korpe nere baliqlari yetisdirilir ve qiymetli baliq novleri ehtiyatlarinin tekrar istehsali ucun onlar Kur cayina buraxilir Zengin flora ve faunaya malik olan Qizilagac dovlet tebiet qorugunun erazisinin ekser hissesi bu rayonda yerlesir Rayonun erazisinde coldonuzu Kicik Asiya qum sicani qirmiziquyruq qum sicani dovdaq bezgek suilani tisbaga gurze 16 caqqal canavar ceyran col pisiyi dovsan porsuq tulku 21 ve s heyvanlara rast gelinir Nane itburnu biyan qatirquyrugu cobanyastigi ve diger derman bitkileri rayon erazisinde bitir 5 Sirvan milli parkinin 1325 hektar sahesi rayon erazisinde yerlesir Kur cayinin delta erazisinde su bataqliq quslarinin ve diger qeyriterzli fauna novlerinin yasayis ariali movcuddur 20 Rayon merkezinden 10 km aralida Kur cayi Xezer denizine tokulen yerde Kur cayinin suyunun denizin suyundan ideal duz xett boyunca ayrilmasi kimi qeyri adi menzere musahide olunur Rayon erazisi hesab olunan Kurkosa adasi baliq ovu ucun cox munasib yerdir 2020 ci ilin yayinda Kur cayinin seviyyesi enmeyinin neticesinde Xezerden su cayin yatagina axib onu sorlasdirib Neticede Neftcala rayonun Kurun qiragindaki 20 ye yaxinde kendinde ehali artezian quyularda su almaga mecbur qaldi Yerli heyvandarlar heyvanlarin sor sudan olduyunden xeber verir AMEA Cografiya Institutunun direktoru akademik Ramiz Memmedov bunu pambiqciliqnan elaqendirir 22 Ehali Redakte Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Rayon ehalisinin sayi 88846 23 nefer ehalinin orta sixligi ise 1 km de 55 23 neferdir Ehalinin 47 8 i seherde 52 2 i kendlerde yasayir Rayon ehalisinin 48 8 faizi kisi 51 2 faizi qadinlardir 15 Ehalinin illere gore sayi Redakte Il 1979 1989 1999 2009 2019 24 Seher ehalisi 22400 25300 32300 37900 41264Kend ehalisi 31000 34800 39200 41700 47582Umumi ehali 53400 60100 71500 79600 88846Hesablama novu Resmi siyahiyaalinma Resmi siyahiyaalinma Resmi siyahiyaalinma Resmi siyahiyaalinma Statistik melumatBelediyyeler RedakteBelediyyelerin bezileri legv edilerek digerleri ile birlesdirilmisdir Legv edilen belediyyeler Kurkend ve Banke belediyyeleri Belediyyelerin adi Belediyyeler uzreehalinin sayi Terkibi1 Neftcala belediyyesi 32407 Neftcala seheri Kurkend Banke2 Hesenabad belediyyesi 6926 Hesenabad qesebesi3 Asagi Surra belediyyesi 5595 Asagi Surra kendi4 Xol Qarabucaq belediyyesi 4631 Dordler Xol Qarabucaq Xoltezekend5 Xilli belediyyesi 4401 Xilli qesebesi6 Xol Qaraqasli belediyyesi 3441 Xol Qaraqasli Mursequlu7 Yuxari Qaramanli belediyyesi 3265 Ikinci Qarali Pirebbe Yuxari Qaramanli8 Boyat belediyyesi 3137 Boyat Ballicali Dordler9 Qaraqasli belediyyesi 25 4113 Bestali Bala Surra Cengan Erebqardasbeyli Qaraqasli ve Sorkend10 Qirmizikend belediyyesi 2783 Qirmizikend11 Qedimkend belediyyesi 4290 Birinci Qarali Kur Qarabucaq kendi Qedimkend12 Qacaqkend belediyyesi 2543 Xanmemmedli Qacaqkend Qazaxberesi ve Ramazanli13 Asagi Qaramanli belediyyesi 3684 Asagi Qaramanli kendi Astanli kendi 25 14 Xezer belediyyesi 1449 Xezer kendi15 Tatarmehle belediyyesi 1966 Abasalili Mirzequrbanli Tatarmehle ve Uzunbabali16 Yenikend belediyyesi 2807 1 li Mayak Qirmizi Sefeq Sulh Subh Sirvanli kendi ve Yenikend17 Yeniqislaq belediyyesi 1408 Yeniqislaq Haqverdiler Mikayilli Dalgali Kurdili Qizqayitdi Sahiloba SariqamisCemi 88846Iqtisadiyyat RedakteNeftcala rayonu Aran iqtisadi rayonuna daxil olan 18 rayondan biridir Neftcala neft qaz ve baliqciliqla taninir Lakin rayonun iqtisadiyyatinin esasini pambiqciliq taxilciliq yemcilik ve heyvandarliq teskil edir 1996 ci ile qeder rayonda 16 kolxoz fealyyet gostermisdir Kolxozlarin torpaq fondu 94320 ha teskil edirdi Bunun 6764 hektari dovlet fondunda saxlanilmis 46560 hektari yerli belediyyelere 1418 hektari ozel teserrufatlara verilmisdir 39578 hektar torpaq ise kend ehalisinin mulkiyyyetindedir Hazirda rayonda 8134 fermer teserrufati fealiyyet gosterir 26 2000 2009 cu iller arasinda kend teserrufati bitkilerinin ekin sahesi uzre azalma musahide olunsa da bir cox esas bitkicilik mehsullarinin istehsalinda artim musahide olunmusdur 23 2009 cu ilin gostericilerine gore rayonda senaye sahesinde 23 muessise fealiyyet gosterir Senaye mehsulunun hecminde qeyri dovlet sektorunun xususi cekisi 87 8 faizi teskil edir 23 Senaye sahesinde esasen medencixarma xam pambigin emali tikinti ucun kerpic istehsali qazin techizati ve bolusdurulmesi qeyri mehsullarinin istehsali baslica yer tutur 20 Burada neftcixarma senayesi Banke baliq kombinati yod brom zavodu konserv ve baliqyetisdirme zavodlari ve basqa muessiseler fealiyyet gosterir 2006 ci ilin gostericilerine gore rayonda 17 saneye muessisesi fealiyyet gosterir Rayonda texniki yod istehsal eden Azer Yod MMC xam pambigin istehsali uzre fealiyyet gosteren Leqno Neftcala MMC kerpic istehsal eden Xezer MMC baliq ovu ile mesgul olan Neftcala Baliq ASC sernisin ve yuk dasima fealiyyeti ile Neftcala Avtoneqliyyat ASC qus ve yumurta istehsal eden Qaraqasli broyler ASC emteelik baliq istehsali ile mesgul olan Oriyat baliq ASC fealiyyet gosterir 20 Rayonun erazisinde neftle yanasi qaz yod brom mualicevi ehemiyyetli yodlu bromlu sular 15 xorek duzu kimi faydali qazintilar movcuddur 16 2018 ci ilde rayonun senaye muessiselerinde istehsal olunmus esas mehsul novleri Mehsul novleri 2018 ci ilde istehsal edilmisdir 2017 ci ilde istehsal edilmisdir 2018 ci il 2017 ci ile nisbeten faizle 01 01 2019 cu ile hazir mehsulun qaligiXam neft min ton 33 8 33 1 102 1 1 0Tebii qaz milyon kub metr 1 2 1 1 109 1 xYod ton 185 1 198 5 93 2 17 0Avtomobil istehsali eded 712 Berk polietilen borular borusuqlar ton 9 3 Heyvan yemi kimi istifade edilen sair mehsullar ton 101 1 Neft Redakte Menbelere gore Neftcala erazisinde neft hele qedim zamanlardan melumdur Bele ki ereb cografiyasunasi El Istexrinin 930 cu ilde yazdigi Yollar ve olkeler kitabi ereb كتاب المسالك والممالك Kitab al Masalik wa l Mamalik eserinde Baki ile yanasi Muganda da neft menbelerinin oldugunu qeyd etmisdi Menbelere gore o zamanlar bu erazilerde yasayan sakinler qara maye sandiqlari nefti Allahin mocuzesi hesab edirdiler Ve insanlar ondan yalniz mualice daha sonralar ise evleri isiqlandirmaq ve yanacaq meqsedile istifade etmisler Faydali qazinti kimi nefte maraq bu erazide XIX esrin 40 ci illerine tesaduf edir Akademik Q V Abixin 1849 cu ilde Neftcalanin Babazanan yuksekliyinde yerustu neft qaz elametlerinin ve hidrogen sulfidli isti su bulaqlarini oyrenmis 1859 cu ilde II defe Kuryani duzenlikde ve Neftcala yataginda geoloji tedqiqat isleri aparmisdir 1861 ci ilde hemin erazilerde ve Xezer denizinde Kumani adasinin emele gelmesi ile elaqedar III defe tedqiqat islerini davam etdirmis ve 1863 cu ilde ise tedqiqatlarini Xezer denizinde adalar emele gelmesi ve Xezer vilayetinde palciq vulkanlari haqqinda melumatlar adli eserinde toplayib cap etdirmisdir Bundan sonra 1890 ci ilden 1901 ci ile kimi Qafqaz Dag Meden idaresinin geoloqlarindan A I Sarokin A I Konsin Xezer sahilinin cenub hissesindeki mineral bulaqlari ve neftli sahelerin oyrenilmesi 1890 Barbot de Marni Xezer sahili neft yataqlarinin muqayiseli ocerki 1892 B Muller Qafqaz vilayetinin faydali qazintilari haqqinda 1890 N O Lebedev ve basqalari Kuryani erazilerde geoloji tedqiqat isleri aparmislar Burada XX esrin evvellerinde neft senayesi sahibkarlarindan Nobel Bekkendorf Putilov ve bir cox kapitalistlerin sermaye qoyduqlari neft quyulari qazilmisdi Ilk neft quyusu ise Neftcalada 1872 ci ilde qazilmisdi Lakin daha ardicil ve semereli neft axtarisi ve neft hasilatina olan maraq daha cox sovet hakimiyyeti illerine tesaduf edir Bele ki 1926 ci ilde 1 li kesfiyyat quyusu senaye ehemiyyetli neft vermisdir Belelikle de bu erazilere diqqet ve maraq mehz qara qizil sayilan bu servetin movcudlugu Neftcalanin bir seher kimi yaranmasina ve formalasmasina xususi tekan vermisdir Deyilenlere gore 1923 cu ilde boyuk kimyaci alim Qubkin Neftcala erazisinde geoloji kesfiyyat isleri apararken o vaxt bos soran torpaqlari gostermis ve ayaq basdiginiz bu yerlerin her qarisinin alti qizildir boyuk servetdir demisdir O vaxt aparilan kesfiyyatlar neticesinde az derinlikden bele neft yataqlari tapilmisdir 1937 ci ilde genis axtaris kesfiyyat isleri neft yataginin kesfi ile neticelendi Belelikle Neftcalada Neftcalaneft NQCI yaradildi 1963 1992 ci illere qeder bu muessise bir nece defe Salyanneftle birlesdirilib ayrilib Neftcala yatagindan esasen parafinsiz qatransiz yungul fraksiyanin coxlugu ile ferqlenen yuksek keyfiyyetli neft alinir 27 Neftcala seherinde heftede bir nece tankerin nefti doldurub aparmaq ucun istifade etdiyi neftdoldurma korpusu yerlesir 28 Rayondaki neft yataqlariQuruda Neftcala yatagi Xilli yatagi Durovdag Babazanan yatagiDenizde Atesgah Yanan tava Mugan deniz Inam Inam strukturu Xezer denizinin Azerbaycan sektorunda Lenkeran Neftcala zonasinda yerlesir Inam yataginda INX 2 kesfiyyat quyusu istifadededir INX 2 quyusunun layihe derinliyi 5300 metr suyun derinliyi ise 186 metrdir Qazmadan sonra ve gelecekde Inam yataginda muqavile sahesi boyunca ekoloji veziyyete dair aparilacaq tedqiqatlar BP Azerbaijan sirketinin Kompleks Ekoloji Monitorinq Proqraminin bir hissesi olaraq heyata kecirilecek Qazma quyusunun etrafinda mecburi 500 metrlik qadaga zonasi yaradilacaq Layihede BP 25 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Neft Sirketi 50 Koreya Dovlet Neft Sirketi 20 ve Shell 5 sirketi istirak edir Ilk kesfiyyat quyusu INX 1 2000 ci ilin dekabr ayinda strukturun Cenub sektorunda qazilib Lakin kollektorda tezyiqin gozlenilmez derecede yuksek olmasi sebebinden qazma isleri 4500 metrlik derinliyinde dayandirilib bu da INX 2 quyusunun qazilmasi planinin hazirlanmasina imkan yaradib 29 Yod istehsali Redakte Senaye ehtiyatlari tesdiq edilmis yodlu bromlu su yataqlari uzun iller erzinde istismar edilerek respublika iqtisadiyyatinda onemli rol oynamisdir Hal hazirda respublika uzre 5 yodlu bromlu su yataginin Xilli Babazenen Misovdag Bine Hovsan ve Neftcala ikisi Xilli ve Neftcala yataqlari istismar olunur 2007 ci ilden fealiyyet gosteren Azeryod MMC rayondaki iki yataqda Xilli ve Neftcala yataqlarinda umumilikde 70 yataqda istismar isleri aparir Bu yataqlardan Xilli yatagi uzre 13000 m3 gun Neftcala yatagi uzre 4800 m3 gun yodlu su istehsal olunur Hasil olunmus yodlu sular evvelce borularla cenlere daha sonra kollektor xetti ile Azeryod MMC nin istehsal zavoduna dasinir ve burada 99 5 lik texniki yod istehsal olunur Azeryod MMC de hal hazirda 194 nefer rayon sakini isle temin olunmusdur Azeryod MMC 2017 ci ilde 198 5 ton 2018 ci ilde 185 ton 2019 cu ilde ise 190 3 ton texniki yod istehsal etmisdir Senaye ehemiyyetli sular Redakte Senaye ehtiyatlari tesdiq edilmis yodlu bromlu su yataqlari uzun iller erzinde istismar edilerek respublika iqtisadiyyatinda onemli rol oynamisdir Respublika uzre 5 yodlu bromlu su yataginin Xilli Babazenen Misovdag Bine Hovsan ve Neftcala umumi senaye ehtiyatlari 229 5 min m gun teskil edir o cumleden Xilli yatagi uzre 47 7 min m gun Babazenen 50 1 min m gun Misovdag 28 5 min m gun Bine Hovsan 51 2 min m gun Neftcala 52 min m gun Bine Hovsan ve Neftcala yataqlari 1995 ci ile qeder istismar edilmisdir Bu yataqlarin lay sularinin terkibinde 40 mq l e qeder yod 60 80 mq l e qeder brom ve diger kimyevi komponentler vardir Tekce yeni Neftcala zavodunda ilde 800 t yod 3000 t brom alinmasi nezerde tutulmusdur Yod guclu radiasiyaya meruz qalmis insanlari mualice etmek ucun en tesirli vasitelereden biridir Cernobil qezasinda 10 minlerle adam mehz Baki zavodunda istehsal olunan yodun tesiri ile sefa tapmisdir Son illere qeder Bine Hovsan yataginin bazasinda fealiyyet gosteren Baki yod zavodunda texniki yod kalium yod ag yod ve kristallik yod istehsal olunmusdur 30 Baliqciliq ve baliq artirilmasi Redakte Kend Teserrufati Nazirliyinin 1 yanvar 2011 ci il tarixli melumatina esasen Neftcala rayonunda baliq yetisdirmek ucun 25 nohur ve gol vardir Gol ve nohurlarin sahesi cemi 1880 hektardir Sahelerin 1265 hektari Neftcala Baliq Emtee Aciq Sehmdar Cemiyyetinin erazisinde yerlesir 31 XIX esrin evvellerinde indiki Tataramehle kendi erazisinde o zamanin senedlerine gore Boji promisel rus Bozhij Promysel azerb Allah medeni kimi teqdim olunan meshur baliqciliq muessisesi vardi Tacirler burda duzlanmis baligi ve emal olunmus kurunu Kurden Xezere hereket eden gemiler vasitesile dasiyirdilar Bu muessise Hesterxandan gelmis hindistanli Sobra Maqundas terefinden 10 il muddetine icareye goturulmusdu 27 32 Burda qulluqcular ucun tikilmis binalar xestexana baliqciliq levazimatlari satilan magaza ve s den ibaret olan sehercik var idi 1826 27 ci illerde Irandan edilen basqinlar zamani vetege dagidildi ve Sobra Maqundas bu isden el cekdi 27 32 Oten esrin ilk onilliyinin ortalarinda vetegede dehsetli yangin bas verdi ve neticede butun vetegeler oz inzibati idare yasayis saheleri ile birlikde Banke qesebesine kocuruldu Boji promisel 1841 ci ilde oz iqtisadi funksiyasini Banke Baliq Kombinatina verdi Belelikle Bankede baliqciliq senayesinin vuseti Boji Promiselin tenezzulunden sonra baslayir XX esrin evvellerinde Haci Zeynalabdin Tagiyev Banke vetegelerini icareye goturmusdu Boyuk Veten muharibesinden evvel ve sonra rayonda 4 baliqciliq kolxozu olub Kurkosada Volna Prorvada Kalinin Z O Qoltuqda Stalin N O Qoltuqda Beriya adina kolxozlari 27 Kecmis Sovetler mekaninda nere cinsli baliqlarin suni artirilmasi uzre ilk zavod Neftcala rayonunun Banke qesebesi yaxinliginda tikilib istifadeye verilmisdir Nere cinsli baliqlarin suni yolla artirilmasinin biotexnologiyasi ve biotexniki normativleri alimler terefinden mehz bu zavodda hazirlanmis ve sonralar diger Xezeryani olkelerde Rusiya Qazaxistan Iran insa edilmis analoji zavodlarda tetbiq edilmisdir 33 Azerbaycanda umumilikde 4 nere baliq artirma zavodu var Onlardan 3 u Neftcalada biri ise Sirvan seherinde yerlesir 34 Rayonda esasen nere cinsli baliqlarinin artirilmasi ile mesgul olan 3 zavod Xilli nere baliqartirma zavodu Kur agzi nerebaliq yetisdirme zavodu ve Kur tecrube Nere baliqartirma zavodu fealiyyet gosterir Tekce 2008 ci iin birinci yarimilinde bu zavodlar terefinden 12 milyon eded nere cinsli baliq korpeleri yetisdirilerek Kur cayi vasitesile Xezer denizine buraxilmisdir 20 Xilli Nere Baliqartirma zavodu Redakte Zavodda umumilikde dord sex fealiyyet gosterir Bunlar inkubasiya sexi dairevi hovuzlar suni ve canli yem tedaruk etme ve bir de elektro sexlerdir Zavodda bir il erzinde 15 milyon eded baliq korpesi erseye getirilir Zavodda hazirda dord nere cinsli baliq yetisdirilir Bunlar Bolge Sip Uzunburun ve Nere novleridir Zavodda 150 200 qramdan baslamis 10 kiloqrama qeder cekisi olan baliq yetisdirilir Baliqlar Kur cayindan sudurulducu qurgular vasitesile elde olunan sularda yetisdirilir 2003 cu ilde fealiyyete baslayan zavoddan ilk defe 2004 cu ilde denize baliq buraxilib Alti il erzinde Xezer denizine 41 milyon eded nere cinsli baliq korpeleri buraxilib Onlardan bir 1 milyon 500 min ededi 2010 cu ilin payina dusur Zavodun esas terefdaslari Caspian Fish ve Xezerbaliq MMC baliqovlama sirketleridir 34 Rayonda Nere cinsli baliq korpelerinin suni yolla artirilmasi ve berpasi ucun Seymur Qezenferoglu Kerimov adina Tecrubi Nere Baliqartirma Zavodu Banke qesebesi ve C Cavadov adina Nere Baliqartirma Zavodu 2 ci mayak qesebesi fealiyyet gosterir CITES in the Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora 35 2010 iyulun 2 e qara kuru ixraccilari emalcilari ve qablasdiricilarinin siyahisina 4 Azerbaycan sirketinin adi daxil edib Azerbaycanda qanuni olaraq nere baliqlarinin tutulmasi ile uc sirket Xezerbaliq Lenkeran Baliq Kombinati ve Neftcala Baliq Kombinati mesgul olur Sonuncu iki sirket Caspian Fish Co Azerbaijan in Britaniya nezareti altinda isleyir Qara kurunun emali ve ixraci huququ Caspian Fish Co Azerbaijan a mexsusdur 36 Boyuk muessiseler Redakte Yod Brom Zavodu Redakte 1927 ci ilde 5 sayli quyu 50 metr derinlikden neftle birlikde duzlu su fontan vurdu Analiz aparilarken bu suyun terkibinde yod oldugu askar oldu Bundan sonra bu erazilerde zengin yod ehtiyati askarlandi Hemin illerde quyular seklinde ilkin yod zavodu tikildi 1931 ci il aprelin 28 de ilk mehsul 1500 kq Neftcala yodu Bakiya gonderildi ordan da Moskvaya dasindi 1932 ci il mayin 1 de 1 May adina Yod zavodu evveller 26 Baki Komissari adina qesebede indiki Mirqurbanli kendinde tikilib istifadeye verilmisdi 1950 1955 ci illerde Xezer denizi sahilinde yeni yataqlar yodlu bromlu su yataqlari kesf olundu Sonradan 1984 cu ilde Xezer sahilinde evvelkinden 4 defe guclu yeni Yod Brom zavodu tikilib istifadeye verildi Sovetler Ittifaqinin dagilmasindan sonra melum iqtisadi siyasi problemler uzunden bu zavod da iflic veziyyete dusdu ve yalniz 2004 cu ilden burada hemin baza esasinda tikinti qurasdirma isleri aparildi 2007 ci ilde Azer Yod MMC resmi sekilde fealiyyete basladi Burada istehsal olunan texniki yod kristal yod ve demir bromid duzu Azerbaycanda ve xarici bazarda ugur qazanmisdir 27 Dizayn Glass suse emali zavodu Redakte Dizayn Glass MMC suse emali zavodu AzeriYod Mehdud Mesuliyyetli Cemiyyetin nezdinde fealiyyete baslayib Erazisi 4 min kv metr olan zavodda Italiya Macaristan ve Cin istehsali olan suse memulatlari uzerinde en cetin emeliyyatlari yerine yetiren universal avadanliq qurasdirilib Muessisede sifarisler esasinda yuksek keyfiyyetle suselerin kesilmesi renglenmesi hermetik 2 ve ya 3 qat paketlenme xususi termik emaldan sonra zerbeye davamli ve umumilikde 50 ye qeder emal emeliyyatinin aparilmasi nezerde tutulur Ilkin merhelede zavodda esasen yuksek temperatur altinda cilalanmaqla muxtelif renglerde sinmaya davamli yasti fasad suseleri hazirlanacaq Muessisede ay erzinde 18 min kv metrden cox suse emal edilecek 37 Diger muessiseler Redakte Neftcala Baliq Kombinati ASCHaci Zeynalabdin Tagiyev adina baliq kombinati herraca cixarilaraq Caspian Fish Co sirketine satilmisdir Bundan sonra muessisenin adi Neftcala Baliq olaraq adlandirilmisdir 26 Xezerbaliq MMC Neftcala Pambiq ASC Neftcala baliq emteeTikinti Redakte 2018 ci ilde rayonun tikinti muessiseleri terefinden yerine yetirilmis insaat islerinin strukturu 2018 ci ilde rayonun iqtisadi ve sosial sahelerinin inkisafi ucun butun maliyye menbelerinden esas kapitala 89745 7 min manat vesait yoneldilmis onun 60668 8 min manati ve ya 67 6 faizi dovlet sektoruna 29076 9 min manati ve ya 32 4 faizi ise qeyri dovlet sektoruna yoneldilmisdir 2017 ci ile nisbeten rayonda esas kapitala investisiya qoyulusu 4408 5 min manat ve ya 4 7 faiz azalmisdir 2014 cu ille muqayisde ise esasli kapitala yoneldilmis investisiya hecmi 2 7 defe artmisdir Esas kapitala yoneldilmis vesaitlerin 87708 4 min manati ve ya 97 7 faizi tikinti qurasdirma islerine serf edilmisdir 2017 ci ille muqayisede tikinti qurasdirma isleri 11616 1 min manat ve ya 15 3 faiz 2014 cu ile nisbeten ise 2 7 defe artmisdir 2018 ci ilde 58802 1 min manatliq esas fondlar istifadeye verilmisdir Hesabat dovrunde rayon ehalisinin sexsi vesaiti hesabina 3687 0 kv metr saheye malik 640 1 min manat deyerinde 34 ferdi yasayis evleri tikilib istifadeye verilmisdir ki bu da evvelki ile nisbeten 30 6 faiz azdir 2018 ci ilde tikinti muessiseleri terefinden yerine yetirilmis insaat islerinin 48 9 faizini esasli temir 51 1 faizini ise cari temir isleri teskil etmisdir Umumi tikinti islerinin 49 6 faizini qeyri dovlet tikinti muessiseleri yerine yetirmisdir 2018 ci ilde fealiyyet gosteren 5 tikinti muessiselerinde iscilerin orta siyahi sayi 157 nefer olmus onlarin orta ayliq nominal emek haqqi 290 0 manat teskil etmisdir ki bu da oten ilin muvafiq dovrune nisbeten 2 5 faiz cox olmusdur Neqliyyat RedakteRayon daxilinde Respublika ehemiyyetli 40 km uzunlugunda III dereceli R 46 Salyan Neftcala 60 km uzunlugunda Neftcala Xol Qaraqasli Sorsulu yerli ehemiyyetli 54 km uzunlugunda IV dereceli Salyan Banke Neftcala ve 155 km uzunlugunda yerli ehemiyyetli yollar var Rayon merkezinden Baki seherine sose yolu ile 176 km dir 38 Rayon merkezinden Salyan seherine qeder 43 km avtomobil yolu onun Elet Astara avtomobil magistralina cixisini temin edir Rayon iqtisadi elaqelerini avtomobil yolu vasitesile heyata kecirir 15 Dovlet ehemiyyetli avtomobil yoluna 39 sayli Yol Istismar Idaresi baxir 39 Rayonda Neftcala Salyan demiryol xetti var Kur cayinda neqliyyat vasiteleri hereket edir Cay uzerinde Neftcala Banke 1980 ci il Qarali Yuxari Qaramanli 1992 ci il yasayis menteqelerinin ve magistral yollar birlesdiren korpuler var Rayonda ozel avtovagzal fealiyyet gosterir 38 Salyan seherinden Neftcala seherine qeder demiryolu movcuddur Bu istiqametde demiryolu 1941 ci ilde cekilmisdir 40 XX esrin evvellerinden cay neqliyyati movcud olmusdur 1907 ci ilde Kur cayinda 10 gemi uzurdu Onlar Baki limanlarina da gelir esasen ise Baki Salyan arasinda isleyirdi Diger buxarla isleyen ve yelkenli gemiler daxili yukdasima ile mesgul olur esasen neft ve taxil dasiyirdilar 41 Kend teserrufati Redakte Kend teserrufatinin umumi mehsulunun strukturu min manat 2018 ci ilde kend teserrufatinin umumi mehsulunun faktiki qiymetlerle deyeri 101604 5 min manat teskil etmisdir ki onunda 53594 7 min manati heyvandarliq 48009 8 min manati ise bitkicilik mehsullarinin payina dusmusdur 2017 ci ille muqayisede kend teserrufati mehsulu istehsali 1 5 faiz o cumleden bitkicilik mehsullari 1 2 faiz heyvandarliq mehsullari uzre ise 1 7 faiz artim elde olunmusdur 2014 cu ille muqayisede ise kend teserrufati mehsullarinin istehsalinda 47 5 faiz artim elde olunmusdur Heyvandarliq Redakte 2018 ci ilde diri cekide 13661 1 ton et 27162 6 ton sud 9520 min eded yumurta ve 283 0 ton yun istehsal edilmisdir 2017 ci ile nisbeten sud istehsali 10 8 faiz yumurta istehsali 20 2 faiz yun istehsali ise 1 0 faiz artdigi halda et istehsalinda 6 8 faiz azalma olmusdur 2014 cu ile nisbeten et istehsali 7 2 faiz sud istehsali 13 8 faiz yumurta istehsali 2 2 defe yun istehsali ise 11 3 faiz artmisdir 2019 cu il yanvar ayinin 1 i veziyyetine rayonda 42741 bas iri buynuzlu mal qara o cumleden 20959 bas inek ve camis 141378 bas qoyun ve keci movcud olmus ve onlarin bas sayi oten ille muqayisede iri buynuzlu mal qaranin sayi 81 bas inek ve camislarin sayi 80 bas azaldigi halda qoyun ve kecilerin sayi ise 705 bas artmisdir 2014 cu ille muqayiede ise iri buynuzlu mal qaranin sayi 582 bas qoyun ve kecilerin sayi ise 10993 bas ve quslarin sayi ise 382874 bas artmisdir Tehsil RedakteXX esrin evvellerinde insanlarin maariflenmesi ugrunda muhum isler gorulmusdur Kecmis inzibati erazi bolgusune gore Azerbaycan 17 qezaya bolunurdu Bu qezalardan biri de Salyan Cavad qezasi idi Salyan qezasina daxil olan 6 nahiyenin icerisinde yalniz Xilli nahiyesinde indiki Neftcala rayonu erazisinde 1898 ci ilde 2 sinifli ibtidai rus tatar mektebi acilmisdir Burada dersler rus dilinde aparilirdi Heftede 1 defe azerbaycan dilinde seriet dersleri kecirilirdi Bu mektebde 40 45 nefer oxuyurdu Mektebde ilk derslik Gulustan kitabi olmusdur 11 1916 ci ilde xalqdan toplanan pullar hesabina Xillida birmertebeli dovlet binasi tikildi ve kohne mekteb buraya kocdu Mektebde milliyeti rus olmaqla 2 muellim isleyirdi 1917 18 ci tedris ilinden baslayaraq mekteb ana dilinde ibtidai mekteb kimi fealiyyet gostermeye basladi Xilli mektebinin direktoru Qori muellimler seminariyasini bitirmis Axundov Ebulhesen olmusdu Axundov Mirze Ebulhesen ve oglu Qulam Axundov Muganda ilk tarix elmleri namizedi olmuslar 42 Rayonda ikinci acilan 1912 ci ilde cemi 8 otaqdan ibaret ikimertebeli mekteb Novo Vasilyevka kendinde olmusdur Mektebin birinci mertebesi sinif otaqlari ikinci mertebesi ise yasayis otaqlari olmusdur 1912 22 ci illerde mekteb ancaq rus mektebi kimi fealiyyet gostermisdi Yalniz 1922 ci ilde mektebe azerbaycanli usaqlar da qebul edilir 42 1916 ci ilde Z O Qoltuq besillik rus tatar mektebi fealiyyete baslayib Mektebin ilk direktoru Mirze Heyder Qeniyev olub 1938 ci ile kimi mekteb beynelmilel mekteb kimi fealiyyet gosterib 1926 27 ci ilde Xillida kicik aqronom ixtisasi veren 3 illik orta mekteb kendli gencler mektebi acdilar Bele mekteb hemin illerde respublikada iki yerde acilmisdi Ikinci mekteb Goycayda idi Bu mektebe qonsu Saatli Sabirabad ve s rayonlardan da usaqlar gonderirdiler Mekteb pansionat tipli idi Bu mekteb 1930 cu ile kimi fealiyyet gostermisdir 11 1940 ci ilin fevralin 11 de Neftcala rayon kimi yaranandan sonra Xalq maarif sobesi yaradilmis ve onun inzibati binasi Banke qesebesinde yerlesmisdir Son illerde Heyder Eliyev Fondunun tesebbusu ile yeni mekteb binalari tikilib Bezileri ise esasli temir olunmusdur Heyder Eliyev Fondunun tesebbusu ile 2005 ci ilde 100 sagird yerlik 2 nomreli Mayak kend umumi orta mektebi 2008 ci ilde 200 sagird yerlik Kurqarabucaq kend umumi orta mektebleri ucun yeni bina tikilmisdir 2003 2019 cu illerde rayon erazisinde 22 yeni mekteb binasi insa olunmus 3 mekteb ve 1 Gimnaziyanin binasi esasli temir olunmus 4 mekteb ucun elave sinif otaqlari tikilmisdir 20 yerlik Yuxari Qaramanli kend 20 yerlik Subh kend ve 20 yerlik 1 sayli Mayak kend Korpeler evi usaq bagcasi tikilmis Neftcala seher 2 sayli Korpeler evi usaq bagcasi ise esasli temir olunmusdur Rayonda 50 umumtehsil mektebi 1 Inteqrasiya telimli internat tipli gimnaziya 16 mektebeqeder terbiye muessisesi 1 pese mektebi 36 kitabxana 23 Usaq Gencler Sahmat mektebi 1 musiqi mektebi var 38 Neftcalada tehsil reqemlerle 43 Orta umumtehsil mektebleri 28 Esas umumtehsil mektebleri 16 Internat mektebleri 1 Ibtidai umumtehsil mektebleri 6 Pese mektebleri 1 Mektebdenkenar muessise 1 Mektebeqeder terbiye muessisesi 16 Rayon uzre sinif komplektlerinin sayi 593 Sagirdlerin sayi 10359 Kitabxanalar 36 2020 ci ilde rayonda 28 tam orta 17 orta ve 6 ibtidai dovlet gunduz umumtehsil mektebi fealiyyet gostermis tehsil sisteminde saglamliq imkanlari mehdud olan usaqlar ucun xususi mekteb eyni zamanda umumtehsil mekteblerinde xususi sinifler ise fealiyyet gostermemisdir 2018 2019 cu tedris ilinin evveline rayonun dovlet gunduz umumtehsil mekteblerinde 10696 nefer sagird tehsil almis ve oten ders ili ile muqayisede sagirdlerin sayi 247 nefer ve ya 2 4 faiz artmisdir 2014 2015 ci tedris ili ile muqayisde ise sagirdlerin sayi 1187 nefer ve ya 12 5 faiz artmisdir Son illerde rayonda sagirdlerin sayinda artim davam etmekdedir Edebi muhit RedakteNeftcaladaki edebi muhit vaxtile inzibati olaraq bir hissesi oldugu Salyandaki genis miqyasda Mugan bolgesindeki edebi inkisafdan tesirlenmisdir Muganda yazili edebi orneklerin yaranmasi tarixi en azi XVI XVII esrlere soykenir Burada XVIII esrde Asiq Velican Nisat Sirvani 44 XIX esrde Qasim Hesenoglu Yaqub Edib Mirze Aslanoglu Mesedi Emrah Salyan Mirze Baxis Nadim Haciqabul el sairesi Agcaqiz Neftcala ve basqa bu kimi soz ustalarinin yazib yaratmisdir Bu zengin muhit XX esrde de yukselen xett uzre inkisaf edib 45 Bolgede deyerli soz ustalarinin mutefekkirlerinin olmasi Azerbaycan Yazicilar Birliyinin Mugan bolmesinin yaranmasini zerurilesdirmisdir Bolgenin elmi edebi ve medeni potensiala malikliyi burada daima muxtelif yonumlu qurumlarin ve o cumleden edebi birliklerin son illerde ise daha genismiqyasli edebi qurumun yaranmasini zeruri etmisdi Bolmenin merkezi kimi Salyanin secilmesi ise tesadufi deyildi Zengin edebi medeni kokleri olan Salyanda hele 1945 ci ilde merkezi kitabxananin mudiri isleyen Feyzi Memmedzadenin rehberliyi ile edebi meclis yaranib Sonralar Azerbaycan edebiyyatinda xususi yeri ve cekisi olan Xelil Rza Uluturk Agacavad Elizade Eliaga Kurcayli Oqtay Rza kimi sairler ilk qelem tecrubelerini mehz bu edebi meclisde sinamisdilar 45 1971 ci ilde Salyanda Azerbaycan Yazicilar Birliyinin seyyar plenumu kecirilib Bu muhum hadise bolgede edebi muhiti bir qeder de canlandirib Hemin ilin fevralinda Salyanda nesr olunan Qelebe qezetinin redaksiyasinda Kurun tohfesi sonralar Neftcalada Xezer negmeleri edebi birlikleri yaranir Kurun tohfesi edebi birliyine Neftcalada Xezer negmeleri edebi birliyi yaranana qeder Soltan Abbas sonralar Balas Nuri Zabil Perviz ve Namiq Haciheyderli rehberlik etmisler Xezer negmeleri edebi birliyine ise yarandigi gunden indiye qeder Neftcalada yasayan istedadli sair Soltan Abbas basciliq edir Son illerde Mugan bolgesinde yaranan edebi orneklerin miqyasi ve edebi muhitin qaynarligi artiq edebi birlikler cercivesine sigmayib daha genismiqyasli qurumun AYB Mugan bolmesinin yaranmasina sebeb oldu 45 2008 ci ilin iyulunda Azerbaycan Yazicilar Birliyinin sedri Anar birinci katibi Fikret Qoca basqa ziyalilar ve qelem adamlarinin istiraki ile AYB nin Mugan bolmesinin yaradilmasi ideyasini gerceklesdirdiler Salyan Rayon Icra Hakimiyyetinde AYB Mugan bolmesinin tesis konfransi kecirilmisdir 45 Mugan bolgesi zengin ve en azi bir nece esrlik sifahi xalq yaradiciligi enenelerine de malikdir Teessuf ki bu erazinin medeniyyeti sifahi xalq yaradiciligi etnoqrafiyasi bu gunedek ardicil sekilde arasdirilmamisdir Burada yaranan xalq yaradiciligi numunelerinin bir sira regional ozellikleri var Mugan bolmesinin sedri Namiq Haciheyderli hele 1997 ci ilden baslayaraq bu bolgede yasayan yasli nesilden bayati numuneleri toplayir AYB nin Mugan bolmesi Salyanda fealiyyet gosterse de burada solelenen edebi ocagin nuru Haciqabul Sirvan ve Neftcalada yasayan qelem sahiblerinin de yaradiciliq yolunu isiqlandirmaqdadir 45 Medeniyyet ve sehiyye muessiseleri RedakteRayonda Xanoglan Memmedov adina Neftcala seher Medeniyyet Merkezi Tarix Diyarsunasliq muzeyi yerlesir Rayonda 24 medeniyyet evi onlardan 12 si klub 1 tarix diyarsunasliq muzeyi 1 dovlet resm qalereyasi 1 Usaq Incesenet mektebi 1 merkezi xestexana kend ve qesebe xestexanalari tarixi memarliq abideleri coxlu sayda mescid var Rayonda umumi 160 carpayiliq 2 xestexana fealiyyet gosterir Neftcala Rayon erazisinde 145 carpayiliq Neftcala Rayon Merkezi Xestexanasi publik huquqi sexsi 15 carpayiliq Xol Qaraqasli kend sahe xestexanasi diger qesebe ve kendlerde ise hekim ve tibb menteqeleri fealiyyet gosterir Neftcala Rayon Merkezi Xestexanasi publik huquqi sexsi esasli temir olunduqdan sonra 24 sentyabr 2017 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti cenab Ilham Eliyevin istiraki ile istifadeye verilmisdir Neftcala rayon erazisinde kutlevi kitabxanalar oten esrin ortalarindan fealiyyet gosterir 1973 cu ilde Neftcala musteqil rayon kimi yaranandan sonra 1975 ci ilde kutlevi kitabxanalarin merkezlesmesi haqqinda serencamdan sonra rayonun bir sira kendlerinde fealiyyet gosteren kitabxanalar Xilli qesebe kitabxanasi etrafinda merkezlesdi Belelikle 1977 ci ilde rayon Xilli qesebe kitabxanasi merkez funksiyasini dasimaga basladi 1985 ci ilde Neftcala rayon Merkezi Kitabxanasi 3 mertebeli yeni binaya kocurulub Bundan sonra Merkezlesdirilmis Kitabxana sisteminin fealiyyeti 1 merkezi kitabxana ve 85 filial kitabxanani ehate etmekle daha da genislenib Neftcala rayon MKS i rayonun kend ve qesebelerinde olan filial kitabxanalara inzibati ve metodiki rehberlik edir Kitabxananin fondunda olan minlerle kitab rayon oxucularinin istifadesindedir Hazirda rayonda 1 merkezi kitabxana ve 35 filial kitabxanani fealiyyet gosterir Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyev 2007 ci ilin avqustun 23 de Neftcala rayonuna gelmisdir Heyder Eliyevin adini dasiyan parkin ve muzeyin acilisi olmusdur Park 2007 ci ilin evvelinde salinmisdir Parkin erazisi 7 min kvadratmetrdir Parkda Heyder Eliyevin heykeli ucaldilib Heykelin hundurluyu postamentle birlikde 6 4 metrdir Heyder Eliyev parkinin yaninda ise daha bir istirahet gusesi Neftciler parki salinmisdir Heyder Eliyev muzeyi oz adini dasiyan parkin erazisinde yerlesir Muzeyin tikintisine 2006 ci ilin oktyabrinda baslanmis ve 2007 ci ilin fevralinda istifadeye verilmisdir Ancaq resmi acilisi 23 avqust 2007 ci ilde kecirilmisdir Muzey bir ekspazisiya zalindan 14 fotostendden 10 vitrinde ibaretdir Heyder Eliyevin 1979 cu il mayin 30 da ilk defe Neftcalaya gelisini ve burada kecirdiyi gorusleri eks etdiren materiallar iki xususi ekspozisiyada numayis etdirilir 46 Tarixi medeniyyet ve memarliq abideleri RedakteRayonda 34 mescid var Xilli qesebesinde XIX esre aid Fatimeyi Zehra mescidi Banke qesebesinde 1898 ci ilde insa edilmis Baliq Kombinatinin inzibati binasi XIX esre mexsus Z O Qoltuq kilse 1894 cu ile aid Heyder Almazov turbesi seher qebiristanliginda Banke qebiristanliginda 1918 ci ilde sehid olmus turk esgerlerinin serefine ucaldilmis monument 2004 tarixi abideler kimi qorunub saxlanilir Bundan basqa Neftcala seherinde 1941 1945 ci il abide kompleksi 1985 ci il Xilli qesebesinde namelum esger abidesi Banke qesebesinde Ana abidesi Asagi Qaramanli Xol Qarabucaq Tatarmehle kendlerinde Boyuk Veten muharibesine hesr olunmus abide kompleksleri seher merkezinde 20 Yanvar sehidleri serefine ucaldilmis abide 1998 rayon sehidleri serefine ucaldilmis monumentler movcuddur 38 Mescid Xilli qesebesi XIX esr Inventar nomresi 4934 47 Kilse Zud Ost Qoltuq XIX esr Inventar nomresi 4935 48 Banke qesebesinde Baliq Kombinatinin inzibati binasi 1898 ci il Inventar nomresi 4936 49 Heyder Almazovun turbesi merkez qebiristanliginin erazisinde 1894 cu il Inventar nomresi 4937 50 Boyuk Veten Muharibesinde helak olmus hemvetenlerimizin xatire abidesi Neftcala seheri 1998 ci il Inventar nomresi 5676 51 Boyuk Veten Muharibesinde helak olmus hemvetenlerimizin xatire abidesi Banke qesebesi 1998 ci il Inventar nomresi 5677 52 Neftcalada sehid turk zabitlerinin mezarlari Redakte Neftcala rayonunun Seyidler kendinin eyni adli qebristanliginda sehid turk zabitleri uyuyur Adlari elme melum olmasa da sereflerine qoyulmus uzerinde ay ulduz tesvirli senduqe 2 13x 1 05 metr ve onun yanindaki yeni insa olunan kompleks turk qehremanlarinin esl sucaetinden xeber verir Vaxtile bu turk zabitlerine hec bir kitabeli mezar dasinin qoyulmamasi bugunku epiqrafik tedqiqatin islerine mane olur Lakin sevindirici haldir ki tedqiqatci filoloq Azer Turan Qafqaz Islam ordusunun Neftcaladaki qehremanliqlarini arasdirmisdir Tedqiqatcinin tebirince desek bu mezarlar Azerbaycana qarsi qelblerindeki boyuk inamin tekidi ve unudulmaz Enver Pasanin xeyir duasi ile gelen turk esgerlerinin can rahatligi tapdigi yerlerdir Coxesrlik tariximizde zaman zaman yadelli ordularin qaretlerine meruz alan torpagimiz 19 cu esrin evvellerinde iki isgalci dovlet Rusiya imperiyasi ve Iran dovleti arasinda bolusdurulurdu Xalqimizin uzun suren mustemleke esareti dovru de o vaxtdan basladi Hakim ideologiyanin tezyiqi altinda xalqimizin milli heysiyyati tehqir olundu ve tarixi saxtalasdirildi 53 20 ci esrde tariximizin qerezli suretde tehrif olunmus hadiselerinden biri de 1918 ci ilin yazinda bolsevik ve dasnak silahli desteleri terefinden meqsedyonlu sekilde Bakida ve qezalarda dinc ehaliye qarsi toredilen dehsetli soyqirimidir Bolsevik maskasi geymis qati dasnak Stepan Saumyan ordu quruculugu isinde anti muselman movqeyinde idi Birinci dunya muharibesi illerinde Qafqaz cebhesinin muxtelif bolgelerinden Bakiya minlerle silahli ermeni esgerleri gelmisdi Ele bu cehetdendir ki Sovet ordusunun rehber zabit kadrlarinin ekseriyyeti ermeni zabitleri idi Stepan Saumyan cixislarinda yaxin vaxtlarda siddetli doyuslerin baslanacagina isare edirdi Martin ortalarinda o cekinmeden bildirmisdi ki Baki Soveti Zaqafqaziyada vetendas muharibesinin baslica merkezine cevrilmelidir O qesden muselmanlarin soyqirimini vetendas muharibesi kimi qeleme verir facienin esl mahiyyetini tehrif edirdi Onun rehberliyi ile Azerbaycanin bir cox seher ve mahallarinda kutlevi qirginlar toredilmisdi Bu zaman turk qosunlarinin komeyi onlarin torpagimizda qehremancasina doyuserek sehid olmus ogullarinin al qani bahasina xalqimiz ermeni quldurlarinin ve yenice qurulmaqda olan Sovet hokumetinin genosidinden xilas olmusdu 54 Qoltuq qesebesindeki kilse 1918 ci il mart hadiseleri zamani Turkiyenin herbi naziri Enver Pasa Qafqaz Islam Ordusunun yaradilmasi barede emr verdi 1918 ci il aprelin 21 de ise Cavad qezasinin Salyan seherinde Sovet hakimiyyeti elan olundu Bundan sonra Salyan ve Neftcala etrafinda ermeni dasnaklarinin ve rus bolseviklerinin toretdiyi qorgina esl soyqirimina Qirmizi Qvardiyanin III ve V taborlari rehberlik etdi 55 Bele ki Salyandaki III tabora Ter Avakimov Neftcaladaki V tabora Danilyan basciliq edirdi Goresen Kur cayi sahilinde ne ucun genosid heyata kecirildi Azer Turan bu cirkin siyasetin ic uzunu cox gozel acaraq tehlil etmisdir Onun fikrince Xezer denizinden Kur cayi vasitesi ile Azerbaycanin icerisine dogru irelilemekle dasnak bolsevik koalisiyasi geosiyasi herbi strateji menafeleri goz altina almaq isteyirdi Muganin taxil ehtiyatina yiyelenmekle dasnak bolsevik qirmizi qvardiyasini corekle temin etmek Baki komissarlari sovetinin rehberi Stepan Saumyanin qeyd etdiyimiz kimi herbi strateji meqsedi olmusdur 56 Menbelere esasen turk azerbaycanli herbi desteleri Neftcala erazisindeki bu son doyusden 11 nefer itki ve eyni zamanda qelebe ile cixdi 57 Gorunur bu soraqsiz mezarlarda yatan 11 sehidin her birinin adinin tarixlerde yasadilmamasi o vaxtki hakim imperiyanin xofundan xeber verir Ele savas basa catdiqdan sonra bir boluyun saxlanmasi ile 1918 ci ilin iyulun sonlarinda turk ordulari Neftcala erazisini terk etmisdir 58 Turk ordusunun Qaraqaslidaki 40 neferlik bolmesine rehberlik eden turk zabiti Ramazan beyin 5 ci Qafqaz Firqesi komandanligina gonderdiyi senede esasen Bankedeki doyusde ikisi milis Azerbaycanli konullu olmaq uzre 11 sehid verilmisdir 1918 ci ilde Banke qesebesi yaxinligindaki 1 ci Mayak kendinde baliq vetegesinde fehle isleyen Usub Memmedova gore de turkler on bir sehid veribler Seyidler qebiristanligindaki mezarlarda ise 10 neferin uyudugu seksizdir Cunki Ramazan beyin 5 ci Qafqaz Firqesi komandanligina verdiyi raportdan da gorunduyu kimi hemin 11 neferden ikisi azerbaycanli konulluler idi ve Efqan Heziyevin dediyine gore o iki neferden birini 18 yasi olan sehidi 1918 ci ilde burda deyil aparib oz dogma kendlerinde Cuxanlida defn ediblermis 59 Tarixi yasayis meskenleri RedakteXol Qaraqasli yasayis yeri II XVII esrler Inventar nomresi 1625 60 Boyat kendi II XIII esrler Inventar nomresi 1626 61 II Boyat kendi XI XII esrler Inventar nomresi 1628 62 Qaravelli yasayis yeri XIII XV esrler Inventar nomresi 1629 63 Banke yasayis yeri XII XIV esrler Inventar nomresi 1630 64 Erebqardasbeyli yasayis yeri VIII XIV esrler Inventar nomresi 1631 65 Qaraqasli yasayis yeri I XIII esrler Inventar nomresi 1632 66 Xilli yasayis yeri XII XVII esrler Inventar nomresi 1633 67 Xilli nekropolu XII XVII esrler Inventar nomresi 1634 68 Qaramanli yasayi yeri XI XII esrler Inventar nomresi 1635 69 Qaramanli nekropolu XI XII esrler Inventar nomresi 1636 70 Ust Qoltuq yasayis yeri XIV XVII esrler Inventar nomresi 5972 71 Kur Qarabucaq kendi Orta esrler Inventar nomresi 5973 72 Kur Qarabucaq qebiristanligi Orta esrler Inventar nomresi 5974 73 Xol Qarabucaq yasayis yeri Orta esrler Inventar nomresi 5975 74 Kecmis yasayis menteqeleri Redakte Adi deyismis yasayis menteqeleri Xanqislagi Yeniqislaq 6 Xarabakend Krasnoye Selo 75 Qirmizikend 76 77 Kotuklu Mikayilli 78 Kuragzi Subh 79 Kurqasa Kurdili 80 Qarali Qezvinli Birinci Qarali 81 Novovasilyevka Kurkend 82 83 Oseqedem Tatarmehle 84 Prorva Dalgali 85 86 Krasniy Stan Qirmizi Sefeq 87 Saratovka Sahiloba 88 Sovetabad Hesenabad 89 Jarski rus Zharskij Sirvanli 86 Evveller movcud olmus yasayis menteqeleri 26 Baki Komissari 89 Boyuk Oryad Kohne Oryad 90 Ehverdili 91 Ismilli 92 93 Xoscobanli 90 94 Qaravelli 95 Qoltuq Zud Ost Qoltuq ve Nord Ost Qoltuq 96 Mirqurbanli 78 Musali 97 98 Yeni Oryad 90 Maraqli faktlar RedakteAzerbaycanda ilk aptek 1850 ci ilde Banke baliq vetegesi xestexanasinin nezdinde teskil olunub 11 1920 ci ilde yeni Azerbaycan Respublikasinin rehberi Neriman Nerimanov olkeye ilk seferini Bankeden baslamisdir 11 1928 ci ilde Banke qesebesinde Qadinlar klubu olmusdur 11 Kurun Salyan rayonunda ayrilan qolu Bala Kur evveller Xol adlanirmis Bu qolun etrafindaki kendlerin adlarinin onune buna gore xol sozu elave olunub 99 Taninmis sakinleri RedakteNeftcala rayonunun sakinlerinden sair Xelil Rza Uluturk mugenni Anatollu Qeniyev aktrisa Gulnar Salmanova ve digerlerini qeyd etmek olar Agasirin Ceferov Sovet Ittifaqi Qehremani Nurus Eliyev Sosialist Emeyi Qehremani Elif Piriyev Sovet Ittifaqi Qehremani Anatollu Qeniyev Azerbaycan mugennisi Xelil Rza Uluturk Azerbaycan sairi Ejder Agayev Azerbaycan sairi Behram Eliyev Azerbaycan mugennisi Otkem Isgenderov Azerbaycanin emekdar artisti Gulnar Salmanova Azerbaycan teatr ve kino aktrisasi Tofiq Haciyev Azerbaycan alimi Azer Turan Azerbaycan tenqidcisi Meleyke Esedova Azerbaycan teatr ve kino aktrisasi Zakir Eliyev Azerbaycan mugam xanendesi Xanoglan Memmedov Azerbaycanin Milli Qehremani Qenire Atasova Azerbaycan jurnalisti Samid Imanov Azerbaycanin Milli Qehremani Sakit Memmedov Azerbaycanin xalq ressami Imamverdi Ebilov edebiyyatsunas alimMenbe RedakteAzerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Kend rayonlari sehife 868 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Umumi melumat Azerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Inzibati kend rayonlari 01 01 2006 sehife 12 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017 01 yanvar 2020 ci il tarixe Neftcala rayonun ehalisi haqqinda melumat 1 2 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 57 59 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 60 61 1 2 Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Neftcala seheri 1 2 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 31 Salyan rayon Merkezi Kitabxanasinin sayti Salyan haqqinda umumi melumat 2010 11 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 07 Azer Turan Darulmominin s 234 Baki Elm ve Tehsil 2012 Neftcala rayon Merkezi Kitabxanasinin sayti Bizim Neftcala 2011 07 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 31 Batmis seherin 550 manatliq ceyranlari 2012 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 26 1 2 3 4 5 6 7 Neftcala rayon Merkezi Kitabxanasinin sayti Maraqli faktlar 2011 07 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 21 Azer Turan Qafqaz Islam Ordusu Neftcalada s 6 Baki Yurd 1999 Azer Turan Darulmominin s 211 Baki Elm ve Tehsil 2012 Azer Turan Qafqaz Islam Ordusu Neftcalada s 21 Baki Yurd 1999 1 2 3 4 5 6 7 8 IIN in Regionlarin inkisafi ve Dovlet Proqramlari sobesi Aran Iqtisadi rayonu Neftcala olu kecid 1 2 3 4 5 6 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin PREZIDENT KITABXANASI Inzibati erazi vahidleri Seh 145 olu kecid Palciq Vulkanlari 2009 12 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 26 Ibadli O V Babayev R I Ferzeliyev V S Huseynova N B Nebatat terminleri azerbaycanca rusca ve bitki adlari azerbaycanca latinca rusca ingilisce lugeti Baki Elm 2008 Musayev M E Haciyev D V Qasimov E Q ve b Azerbaycanin heyvanlar alemi 3 cildde Baki Elm 2000 2004 1 2 3 4 5 1 olu kecid Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 58 AzadliqRadiosu Tovbe bir qurtum su goturmemisem Neftcaladan ozel goruntuler 1 2 3 4 5 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Statistika Komitesi Neftcala rayonu 1 yanvar 2010 2010 11 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 19 01 yanvar 2010 cu il tarixine ehalinin sayi 2011 08 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 22 1 2 Belediyyelerin erazileri torpaqlari haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanununa elave edilmis Azerbaycan Respublikasinda belediyyelerin siyahisi nin yeni redaksiyada verilmesi barede Azerbaycan Respublikasinin Qanunu Baki seheri 29 may 2009 cu il 28 January 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 May 2011 1 2 Neftechala i neft i ryba 2003 07 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2003 07 19 1 2 3 4 5 Neftcala rayon Merkezi Kitabxanasinin sayti Iqtisadiyyatimiz 2011 07 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 31 2000 ci ilde kecirilmis Inam sahesinde kesfiyyat qazmasinin etraf muhite tesirin qiymetlendirilmesi EMTQ Seh 33 PDF 2012 03 18 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2012 03 18 Inam strukturunda ikinci kesfiyyat quyusunun qazilmasina bu ilin sonunda baslanacaq 22 Oktyabr 2007 olu kecid Mineral Sular 2010 09 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 10 2008 2015 ci illerde Azerbaycan Respublikasinda ehalinin erzaq mehsullari ile etibarli teminatina dair Dovlet Proqrami nin heyata kecirilmesi uzre Kend Teserrufati Nazirliyi terefinden 2010 cu ilde gorulmus isler barede melumat 01 01 2011 tarixe 1 2 Aleksej Feofilaktovich Pisemskij Putevye ocherki Sobranie sochinenij v 9 tomah Tom 9 Izdatelstvo Pravda bib ka Ogonek Moskva 1959 Seh 512 Hovzelerinde Bioloji Resurslarin Artirilmasi ve Muhafizesi Departamenti 2010 11 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 04 1 2 Xilli Nere Baliqartirma zavodunda 4 nov nere cinsli yetisdirilir olu kecid Kokunun kesilmesi tehlukesi olan vehsi fauna ve yabani flora novlerinin beynelxalq ticaret konvensiyasi Hansi sirketler Azerbaycandan qara kuru ixrac ede biler Baki Xeber 08 iyul 2010 ci il N 269 1877 olu kecid Azerbaycanda Qafqazda analoqu olmayan suse zavodu ise baslayir olu kecid 1 2 3 4 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin PREZIDENT KITABXANASI Inzibati erazi vahidleri Seh 146 olu kecid Azerbaycan Respublikasi Azeravtoyol Dovlet Sirketinin strukturunun tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Nazirler Kabinetinin qerari 2012 01 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 26 Azerbajdzhanskaya zheleznaya doroga Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya AZ Azerbaycan tarixi 1900 1920 ci iller Yeddi cildde V cild Baki Elm 2008 olu kecid 1 2 Neftcala rayon Merkezi Kitabxanasinin sayti Elm ve tehsil 2011 07 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 21 Neftcala Rayon Icra Hakimiyyetinin resmi sayti Tehsil 2011 08 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 22 Azer Turan Darulmominin s 142 143 Baki 2012 1 2 3 4 5 Tukenmez Muganin sozu sohbeti Flora Xelilzade Azerbaycan 4 sentyabr 2009 S 5 Neftcalada Heyder Eliyev muzeyinin acilis merasimi 2012 03 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 03 Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Mescid Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Kilse Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Inzibati bina Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Heyder Almazovun turbesi Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Boyuk Veten muharibesinde helak olmus hemvetenlerimizin xatire abidesi Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Boyuk Veten muharibesinde helak olmus hemvetenlerimizin xatire abidesi Anar Agalarzade Kurqiragi abideleri Neftcala bolgesi esasinda tarixi epiqrafik tedqiqat Avropa 2005 Seh 37 Agalarzade Anar Kurqiragi abideleri Neftcala bolgesi esasinda tarixi epiqrafik tedqiqat Avropa 2005 Seh 38 Azer Turan Qafqaz Islam Ordusu Neftcalada s 6 Baki Yurd 1999 Azer Turan Qafqaz Islam Ordusu Neftcalada s 10 11 Baki Yurd 1999 Azer Turan Qafqaz Islam Ordusu Neftcalada s 21 Baki Yurd 1999 Azer Turan 1918 ci ilin 31 gunu Gulu gulsen edenler s 29 Baki 2008 Azer Turan Darulmominin s 228 Baki 2012 Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Xol Qaraqasli yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Boyat nekropolu Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi II Boyat nekropolu Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Qaravelli yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Banke yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Erebqardasbeyli yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Qaraqasli yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Xilli yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Xilli nekropolu Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Qaramanli yasayi yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Qaramanli nekropolu Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Ust Qoltuq yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Kurqarabucaq yasayis yeri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Kur Qarabucaq qebiristanligi Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Xol Qarabucaq yasayis yeri Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 51 Mikayilova Ezize Onomastik vahidlerin uslubi imkanlari HIH esrin ikinci yarisinda yaranmis nesr eserlerinin materiallari esasinda linqvistik tedqiqat Memar Nesriyyat Poliqrafiya Baki 2008 Seh 212 Oralarda kimler var kend ve onun insanlari 1 2 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 53 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 70 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 42 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 22 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 45 Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi 458 IIQ qerari Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 74 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 27 1 2 Azerbaycan Respublikasinin Baki seheri 14 iyul 1998 ci il 524 IQ qanunu Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 50 Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclis 515 IIIQ qerari 1 2 Azerbaycan Respublikasi Bilesuvar Berde Qusar Yardimli Yevlax Gedebey Goycay Lenkeran Masalli Neftcala Saatli Samux Siyezen ve Xizi rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklik edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi qerari Baki seheri 19 may 1993 cu il 611 1 2 3 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 24 Azerbajdzhanskaya SSR Administrativno territorialnoe delenie na 1 yanvarya 1977 goda Chetvertoe izdanie B Azerneshr 1979 Seh 79 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 41 Azerbaycan Respublikasinin bezi seher ve rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin qanunu Baki seheri 1 sentyabr 2004 cu il 727 IIQ Azerbaycan Respublikasinin bezi rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin qanunu Baki seheri 8 fevral 2000 ci il 809 IQ Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 48 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 52 Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 55 Azerbaycan Respublikasinin Imisli Neftcala Tovuz Xacmaz ve Semkir rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklik edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu Baki seheri 11 fevral 1997 ci il 248 IQ Tapdiqoglu Nazim Neftcala rayonu ve onun toponimiyasi Tehsil 2006 Seh 35 Hemcinin oxu RedakteIbrahim Nuriyev XXI esrin astanasinda Neftcala I kitab Baki Araz nesriyyati 1997 434 seh Ibrahim Nuriyev XXI esrin astanasinda Neftcala II kitab Baki Serq Qerb 1998 426 seh Hemcinin bax RedakteNeftcala Banke Neftcala FK Pambiqci FK 60 sayli Salyan Neftcala secki dairesi 61 sayli Neftcala secki dairesi Gundogar Subh adasinda qurub film 1987 Pambigin yangindan qorunmasi film 1991 Eriyen ada film Kur DiliXarici kecidler Redakte Vikianbarda Neftcala rayonu ile elaqeli mediafayllar var Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi Belediyye Informasiya Sistemi mcdmerkez org olu kecid Neftcala Rayon Icra Hakimiyyetinin resmi sayti Arxivlesdirilib 2011 08 23 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasinin iqtisadi ve inzibati rayonlari uzre ehalinin sayi Azerbaycan Respublikasinin iqtisadi ve inzibati rayonlari uzre daimi ehalinin sayi Neftcala rayon Merkezi Kitabxanasinin sayti Arxivlesdirilib 2011 07 09 at the Wayback Machine Boyuk tarixin sahidi NeftcalaMenbe https az wikipedia org w index php title Neftcala rayonu amp oldid 6056005, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

      ne axtarsan burda

      en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

      Sənaye

      “Azərbaycanın sənayesi” statistika məcmuəsinə son illərdə Azərbaycan Respublikası sənayesini xarakterizə edən əsas statistik məlumatlar daxil edilmişdir. Məcmuədə sənaye sektorunun – “mədənçıxarma sənayesi”, “emal sənayesi”, “elektrik enerjisi, qaz, buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı” və “su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı” kimi fəaliyyət növləri əhatə olunur. Sənayenin ölkə iqtisadiyyatında yeri, istehsal edilmiş məhsulun həcmi, regionlar üzrə sənayenin əsas göstəriciləri, natura ifadəsində məhsul istehsalı və digər əsas göstəricilər üzrə statistik məlumatlar verilmişdir. Bundan əlavə, məcmuəyə Azərbaycan sənayesinin bir sıra dünya ölkələrinin sənayesi ilə müqayisə etmək imkanını verən müxtəlif cədvəllərdə daxil edilmişdir.
      Məcmuə iqtisadçılar, tələbələr, elmi işçilər və digər istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

      Şərti işarələrin izahı:
      « – » hadisə baş verməmişdir
      « . » məlumat əldə edilməmişdir
      « 0.0 » rəqəm istifadə olunan vahiddən kiçikdir
      « X » müqayisə mümkün deyil

      Qeyd:
      Bəzi hallarda yekunla toplananların cəmi arasındakı fərq rəqəmlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə izah olunur.

      Elektron xəritə
      Demoqrafik və sosial statistika
      İqtisadi statistika
      Ətraf mühit və digər sahələr
      Statistik məlumatlar sizi qane edirmi?

      Bəli
      Qismən
      Xeyr

      Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi
      Ünvan: AZ 1136 Azərbaycan Respublikası, Bakı, İnşaatçılar prospekti, 81

      Tel: (+994 12) 377 10 70
      Faks: (+994 12) 538 24 42
      E-poçt: sc@stat.gov.az
      Qaynar xətt:
      (+994 12) 377 10 70, 33-00
      Mətbuat xidməti:
      (+994 12) 377 10 70, 22-66
      Vətəndaşların müraciətləri ilə bağlı əlaqə:
      (+994 12) 377 10 70, 22-38
      Saytdakı məlumatlardan istifadə edərkən
      istinad etmək zəruridir.
      İstifadə sayğacı

      © 2002-2023. Saytın idarə olunması Dövlət Statistika Komitəsinin İnformasiya texnologiyaları şöbəsi tərəfindən həyata keçirilir.

      Tarixi

      Ötən əsrin 80-cı illərində stansiya kimi salınan və uzun müddət əhali tərəfindən “Vağzal” kimi tanınan Yevlax XIX əsrin sonu XX əsrin əvvələrinə aid rəsmi sənədlərdə və mənbələrdə Yelizavetpol quberniyasının Yevlax məntəqəsi və ya Yevlax stansiyası, sonra Yelizavetpol quberniyasının Yevlax kəndi, 1920-ci ildən isə Cavanşir qəzasının Yevlax kəndi adlanmışdır.

      Azərbaycan SSR MİR-nin qərarı ilə 1935-ci ilin 20 fevral tarixində Yevlax rayonu təşkil edilmişdir.

      1939-cu ilin fevral ayının 1-də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarına əsasən Yevlaxda Şəhər Soveti yaradılmaqla, Yevlaxa şəhər adı verilmişdir.

      1962-ci il dekabrın 26-da çağrılmış Azərbaycan SSR Ali Sovetinin X sessiyasının qərarı ilə Yevlax rayonu ləğv edilərək ərazisi Ağdaş, Bərdə və Qasım İsmayılov rayonlarına verilmiş, Yevlax respublika tabeli sənaye şəhərinə çevrilmişdir. 1965-ci ildə Yevlax yenidən müstəqil rayona çevrilmişdir.

      Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin 6 yanvar 1965-ci il tarixli fərmanı ilə Yevlax şəhəri respublika tabeliyində olan şəhərlər sırasına daxil edilmiş və Yevlax şəhərində sənaye müəssisələrinin tikintisinə başlanmışdır.Azərbaycan KP MK-nın 1969-cu il iyul plenumundan sonra ulu öndərimiz Heydər Əliyevin qayğısı sayəsində Yevlaxda 70-ci illərdən başlayaraq bir-birinin ardınca yeni, iri sənaye obyektləri tikilmiş və Yevlax tədricən sənaye şəhərinə çevrilmişdir.Ötən əsrin 70-80-cı illərində Yevlaxda Pambıqtəmizləmə, Tütün fermentləmə, 2 Dəmir beton məmulatları, Çörək, Traktor təmiri, Pivə və spirtsiz içkilər zavodu, “Qarabağ” istehsalat, Taxıl məhsulları,sənaye kombinatları, onlarca iri nəqliyyat, tikinti müəssisəsi, rayonlararası təchizat bazaları və.s fəaliyyət göstərmişdir.Yevlax-Xankəndi, Yevlax-Balakən dəmiryolu xətti çəkilmiş, Yevlax hava limanı, respublikamızdan kənarda da şöhrət qazanmış Xaldan kənd Kompleks orta məktəbi, Şahmat məktəbi, Uşaq gənclər idman məktəbi, 10535 şagird yerlik 19 orta məktəb, 840 yerlik 15 uşaq bağçası, xəstəxana, mədəni-maarif müəssisələri, çoxmərtəbəli yaşayış binaları tikilib istifadəyə verilmişdir.1978-ci ildə istifadəyə verilən Zaqafqaziyada ən iri sənaye müəssisəsi olan Yevlax Yunun ilkin emalı fabrikinin işə düşməsi sayəsində Yevlax şəhəri sənaye məhsullarının istehsal həcminə görə o dövrdə respublikasının 3 ən iri sənaye şəhərindən birinə çevrilmişdir.Yevlax şəhəri Bakıdan 293 km aralı Kür çayının sağ sahilində, düzənlikdədir. (Gəncə-Qazax düzənliyinin cənub-şərqi, Qarabağ və Şirvan düzlərinin şimal-qərb kənarı). Yevlax şəhəri Qədim İpək yolunun üzərindədir. Qışı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru çöl iqlimi var. Ərazidən Kür çayı, Əlican, Korçay və İncəçayın aşağı axınları keçir. Mingəçevir su anbarının cənub şərq hissəsi, Varvara su anbarı Yevlax ərazisində yerləşir. Yuxarı Qarabağ və Yuxarı Şirvan kanallarının yuxarı hissələri rayon ərazisindədir.Ərazi boz-çəmən,çəmən-boz, allüvial çəmən, şabalıdı, şorakətvarı boz-qonur, əksər hallarda isə qoran torpaqlardır. Bitki örtüyü əsasən yarımsəhra tiplidir. Kserofit seyrək meşələr, Tuqay meşə, düzən gölməçəlik və subasar çəmən, o cümlədən səhra bitkiləri yayılmışdır. Meşə fondu 4450 hektardır. Heyvanları: canavar, tülkü, boz dovşan, çöl donuzu, kirpi, porsuq, çaqqal , quşları: turac, kəklik, sığırçın,bayquş, kol xoruzu, ağacdələn, sarıköynək və sairdir. Yevlax, eyni zamanda, nəqliyyat qovşağı şəhəridir. Respublika əhəmiyyətli Bakı-Tbilisi dəmir yolu, Bakı-Qazax avtomobil yolu, Bakı-Supsa, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Qazax-Ağstafa, Bakı-Ərzurum qaz kəmərləri də Yevlaxdan keçir.Son illər çəkilişinə başlanılmış Bakı-Tbilisi-Qaz dəmir yolu xəttinin də buradan keçməsi Yevlax üçün əhəmiyyətli perspektiv vəd edir.Yevlax rayonunun ümumi ərazisi 1465.4 kv metrdir. Əhalinin ümumi sayı 127,899 nəfərdir. Yevlax şəhərində 69156 nəfər, kəndlərində(Aran qəsəbəsi də daxil olmaqla) 58743 nəfər əhali yaşayır. Yevlaxda bir şəhər,3 qəsəbə və 46 kənd vardır.

      Yevlax şəhəri
      Aran qəsəbəsi      		 Duzdaq qəsəbəsi
      Meyvəli qəsəbəsi
      Qaramanlı kəndi Bəydili kəndi
      Nəmərli kəndi Gülövşə kəndi
      Göyük kəndi Varvara kəndi
      Dəlləkər kəndi Cırdaxan kəndi
      Hacımahmudlu kəndi Aşağı salamabad kəndi
      Nuralılar kəndi Əcəmi kəndi
      Qaraməmmədli kəndi Qaraoğlan kəndi
      Rüstəmli kəndi Qoyunbinəsi kəndi
      Nemətabad kəndi Səmədabad kəndi
      Yəldili kəndi Nərimanabad kəndi
      Tanrıqulular kəndi Yeni Çovankərə kəndi
      Boşçalı kəndi İsmayılabad kəndi
      Hürüuşağı kəndi Ərəbbəsrə kəndi
      Havarlı kəndi Xanabad kəndi
      Əkşəm kəndi Kövər kəndi
      Hacıselli kəndi Kolanı kəndi
      Marzılı kəndi Balçılı kəndi
      Ərəş kəndi Ağqırax kəndi
      Yuxarı Qarxun kəndi Salahlı kəndi
      Aşağı Qarxun kəndi Malbinəsi kəndi
      Aşağı Bucaq kəndi Xaldan kəndi
      Yuxarı Bucaq kəndi Quşçu kəndi
      Yenicə kəndi Yuxarı Salamabad kəndi

      Şəhərdə uzunluğu 4200 metr olan Heydər Əliyev, uzunluğu 5500 metr olan Nizami prospektləri, 168 küçə vardır. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin abidəsi ucaldılmış, şəhərin ən böyük meydanı olan Heydər Əliyev meydanı, Heydər Əliyev xiyabanı, Dədə Qorqud, Səməd Vurğun, Nizami, Dostluq, Müstəqillik parkları salınmışdır. Burada 5000 yerlik, Avropa standanrtlarına cavab verən şəhər stadionu, 4 idman meydançası 2004-cü ilin aprel-avqust aylarında əhalinin istifadəsinə verilmişdir. 2004-cü ilin mart ayından başlayaraq şəhərdə bir sıra sənaye obyektləri yenidən qurulmuş və ya tikilmişdir. “Təmir” ATSC yenidən qurulmuş və burada müxtəlif markalı traktorlar yığılır və təmir edilir. Həmçinin “Lalə-Tekstil“ tikiş, “Arfa“ mebel fabrikləri, “Gilan“dəri emalı, “Dan“ kərpic zavodları, “Qida“ MMC, konserv sexi və başqa yeni istehsal müəssisələri fəaliyyət göstərir.Yevlaxda 57 ümumtəhsil məktəbində (40 orta, 9 əsas, 8 ibtidai məkitəb) 17146 uşaq oxuyur. 1 peşə məktəbində 9 qrupda 105 şagird müxtəlif peşələr öyrənir. 25 məktəbəqədər uşaq müəssisəsində 1379 uşaq tərbiyə alır. Uşaq Gənclər İdman və Şahmat məktəbləri, uşaq yaradıcılıq mərkəzi və texniki yaradıcılıq mərkəzi fəaliyyət göstərir.Yevlaxda 59 kitabxana, 1 Saray,18 mədəniyyət evi, 2 muzey, 22 klub, 6 musiqi məktəbi, B.Səfəroğlu adına xalq teatr və kukla teatrı, “Ərəş”, “İlkin”, “Karvan”, “Səda” muçiqi kollektivləri vardır.Yevlax rayonu ərazisində Yevlaxın qədim yaşayış məskəni olmasını sübut edən bir sıra tarixi abidələr vardır. E.ə. III minilliyin sonlarına aid olan Qoçtəpə kurqanı rayonun Qaraməmmədli kəndi ilə Rüstəmli kəndi arasındakı ərazidə yerləşir. Kurqana yaxın yerdə vaxtı ilə eyni adlı yaşayış məntəqəsi- Qoçtəpə kəndi olmuş, 1938-ci ildə həmin kənd ləğv edilərək əhalisi Qaraməmmədli kəndinə köçürülmüşdür.Yevlax rayonunun Şirvan bölgəsində yerləşən ərazi orta əsrlərdə Azərbaycanın iri şəhərlərindən biri olan Ərəş şəhərinin və bu şəhərin adından götürülmüş Ərəş mahalının bir hissəsi idi. Bu şəhərin mərkəzinin indiki Xaldan kəndindən 3 km şərqdə yerləşdiyi ehtimal olunur. Şəhərin qala divarlarının xarabaları Xaldan kəndi yaxınlığında qalır. Xaldan kəndinin əiraf ərazisi bu gün də Ərəş kimi tanınır və qədim şəhərə yaxın kənd Ərəş kəndi adlanır.Yevlax – Bərdə magistral yolunun təxminən 18 – ci kilometrliyində torpaqdan ucaldılmış Zərgərtəpə Kurqanı yerləşir. Konusvari formada olan kurqanın ətək hissəsinin diametri təxminən 58 metr, hündürlüyü 11 metr, uzunluğu 120 metrə yaxındır.Üçtəpə kurqanın topaq örtüyü 35 min kub metrə çatır və tədqiqatçılar hesablamışlar ki, bu kurqanın törpaq örtüyü façilərlə 3 ilə tökülüb başa çatdırılmışdır.

      Xaldan kəndinin 3-4 km –də antik dövrə təsadüf edən Alban Sərdabəsi olduğu ehtimal olunan Sərdabənin, Marzılı kəndi ərazisində VII əsrə aid edilən və XVI əsrdə Şeyx Həzrə Piri kimi tanınan Pirin, Malbinəsi kəndində Qarabağda tikilən qədim məscidlər tipinə aid olan, XVIII əsrdə inşa edilən Məscidin qalıqları mühavizə olunur.

      Şəhərdə 1 mərkəzi xəstəxana, 2 poliklinka, 1ağ ciyər xəstəlikləri xəstəxanası, Qadın məsləhətxanası, Təcili yardım stansiyası, kəndlərdə 9 həkim məntəqsi, 23 tibb məntəqəsi, 1 Xaldan sahə xəstəxanası vardır. 219 həkim 516 nəfər orta tibb işçisi əhalinin sağlamlığı keşiyində durur.

      Əvəllər “Mübariz”, “Qələbə”, “Yeni-Yevlax”, “Təşəbbüs” adları ilə nəşr olunan şəhərin “Kür” qəzeti 1935-ci ildən çıxır. Hazırda Yevlax şəhər İcra Hakimiyyətinin orqanı “Kür” qəzeti 6000 tirajla çıxır. Bu əyalət mətbuatı içərisində ən böyük rəqəmdir.

      Torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda döyüşlərdə Yevlaxdan 219 nəfər şəhid olmuş, 18 nəfər itkin düşmüşdür. Azərbaycan torpaqlarının və dövlətçiliyimizin müdafiəsində göstərdikləri şücaətə görə Əsədov Malik Hamil oğlu (1962-1992) Nəcəfov Fəxrəddin Vilayəddin oğlu (1967-1992), Mədətov Fariz Əlövsət oğlu (1972) Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşlər. Təhsil aldığı Hacıselli kənd orta məktəbi Milli Qəhrəman Malik Əsədovun, Yəldili kənd orta məktəbi Milli Qəhrəman Fəxrəddin Nəcəfovun adını daşıyır.

      Rayonun kənd təsərrüfatını əkinçilik və heyvandarlıq təşkil edir. Yevlaxda buğda, arpa, çəltik günəbaxan, pambıq, bostan və tərəvəz bitkiləri yetişdirilir. Əhalinin şəxsi təsərrüfailarında 72763 baş iri buynuzlu mal-qara, 192246 baş xırda buynuzlu heyvan və 392481 baş quş vardır.

      2004-cü ilin aprel ayından etibarən Yevlaxda Şəhər İcra Hakimiyyətinin Başçısı təyin edilmiş Elmar Vəliyevin rəhbərliyi ilə tikinti qurucluq işləri həyata keçirilməyə başlanmışdır.

      2019-cu ilin oktyabr ayından isə Şəhər İcra Hakimiyyətinin Başçısı təyin edilmiş Anar Tağıyevin rəhbərliyi ilə Yevlax rayonu öz inkişafının yeni dövrünə qədəm qoymuşdur.

      Related posts:

      1. Azrbaycan dili 1ci sinif umumilşdirici ders
      2. Azrbaycan dili 3-cü sinif zaçot
      3. Konvertasiya в word
      4. Ali məktəb pedaqogikası

Published in ! Без рубрики

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.