Atmosfer, Onun Əhəmiyyəti Və Tədqiqat metodları

Gecə işıqlandırma mənbəyi canlıların bioloji saatını dəyişdirir, çünki gecə -gündüz algılarını da dəyişir. Bu da insanlarda yuxu pozğunluğuna səbəb olur və bu da öz növbəsində tükənməyə və sinir sistemi problemlərinə səbəb olur.

Atmosferin çirklənməsi

Respublikamızda SSRİ-nin dağılması nəticəsində ətraf mühiti kirləndirən sənaye müəssisələrinin əksəriyyəti dayandıqdan sonra atmosferə atılan zəhərli maddələrin miqdarı kəskin azaldı. 1987-ci ildə respublikanın hava hövzəsinə 2,05 mln.t zərərli tullantılar atılmışdır. Bunun 0,25 mln. tonu bərk maddələr (toz), 0,15 mln. tonu kükürd qazı, 0,99 mln. tonu isə karbohidrogenli birləşmələr olmuşdur. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin məlumatına əsasən SSRİ-nin dağıldığı 1991-ji ildə atmosfer havasına atılan zərərli tullantıların ümumi miqdarı artaraq 2,6 mln. tona çatmışdır. Bunların 0,11 mln. tonu bərk toz hissəciklər, 0,09 mln. tonu kükürd 2-oksid, 0,64 mln. tonu karbon oksidi, 0,08 mln. tonu azot oksidi, 1,67 mln. tonu karbon qazı, 0,04 mln. tonu buxarlanan kimyəvi maddələr təşkil edirdi.

Kokslaşdırma sobasından çıxan tüstü nəticəsində atmosferin çirklənməsi.

Mündəricat

• 1 Sənaye müəssisələrinin atmosferi çirkləndirməsi
• 2 Avtomobilin atmosferi çirkləndirməsi
• 3 Xarici keçid
• 4 Həmçinin bax
• 5 İstinad

Sənaye müəssisələrinin atmosferi çirkləndirməsi

Stasionar mənbələrdən atılan tullantıların əsas hissəsi tikinti materialları 26,6%, neft-kimya sənayesi 16,9%, energetika 16,9%, qaz sənayesi 15,7%, neft sənayesi 7,3%, əlvan metallurgiya 4,7%, elektrotexnika sənayesi 1,8% müəssisələrinin payına düşür. Əsas sənaye şəhərlərindəki vəziyyət sözün əsl mənasında təşviş doğururdu. Sumqayıtda zərərli tullantıların xüsusi təzyiqi 1200 t/km² (ümum respublika göstəricisindən 50 dəfə, ümumittifaq göstəricisindən 500 dəfə çox), Şirvan şəhərində 1000 t/km², Gəncədə 550 t/km², Mingəçevirdə 480 t/km², Bakıda 400 t/km² olmuşdur. Respublikada atmosferə buraxılan tullantıların miqdarının 80%-dən çoxu bu 5 şəhərin payına düşür: o cümlədən Bakı şəhərinin payına (66,1%), Sumqayıtın (4,5%), Gəncənin (3%), Mingəçevirin (2,5%), Şirvanın (5%) zərərli tullantı düşür. Bakı ilə yanaşı digər sənaye şəhərlərinin atmosferinin çirklənməsi nəticəsində də yaranan ekocoğrafi şəraitin əlverişli olmadığını söyləmək olar. Misal üçün, Gəncədə alüminium zavodu yenidən işə salındıqdan sonra təkə Gəncə şəhərində deyil, həmçinin ətrafdakı Samux, Xanlar, Şəmkir, Goranboy rayonlarında da havada olan zəhərli maddələrin miqdarı artmış və qəbul olunmuş həddən xeyli çox olmuşdur. Belə bir vəziyyət Şirvan şəhəri və ona bitişik rayonlarda da müşahidə edilir.

Şəhərlərin hava hövzəsinin çirkləndirilməsinin əsas səbəbi avadanlıq və qurğuların 50 ilə yaxın bir müddətdə dəyişdirilməməsi, atmosferin mühafizəsi üçün nəzərdə tutulmuş təbiəti mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməməsi, ətraf mühitin mühafizəsinə sərf edilən maliyyə vəsaitinin az olması və ya əksinə ayrılan pulların mənimsənilməməsi olmuşdur. İstilik elektrik stansiyalarında və istilik qızdırıcı mərkəzlərində təbii qaz əvəzinə mazutdan, xüsusilə bir çox hallarda yüksək faizli kükürdlü mazutdan istifadə edilməsi atmosferin çirkləndirilməsini daha da gücləndirmişdir. İlk müstəqillik illərində sənaye müəssisələrinin çox hissəsinin dayanmasına baxmayaraq, havanın tənzimləyici qurğularının təmirinə və bərpasına heç bir vəsait ayrılmadığından atmosferin çirklənməsi ağır olaraq qalırdı.

Avtomobilin atmosferi çirkləndirməsi

Sonrakı illərdə Azərbaycanda iqtisadiyyatın inkişafı və respublikaya gətirilən avtomobillərin sayının durmadan artması, yuxarıda qeyd olunan şəhərlərdə atmosferin ekoloji vəziyyətinin ağır olaraq qalmasına səbəb olmuşdur. 2000-ci ildə atmosfer havasına çirkləndirici maddələr atan stasionar mənbələrin sayı 9839 olmuşdur. Stasionar mənbələrdən ayrılan və tutulan (zərərsizləşdirilən) maddələrin miqdarı 111 min ton olmuşdur ki, bu da tullantıların cəmi 18%-ni təşkil etmişdir. Son illərdə respublikanın paytaxtı Bakıda və digər iri şəhərlərdə avtomobil nəqliyyatının havanı çirkləndirməsi təşviş doğurur. Bəzi günlərdə sakit hava şəraitində baş verən tıxaclar zamanı insanların nəfəs alması çətinləşir və xəstələr, qocalar buna dözə bilmirlər. Dəhşətli hal odur ki, Azərbaycanda istehsal olunan benzin etilləşdirilmiş benzindən ibarətdir. Müasir maşınların mühərriklərində yüksək oktanlı benzin yandırılması tələb olunduğuna görə, Bakının neftayırma zavodlarında oktanlığı artırmaq üçün benzinə qurğuşun tozu əlavə edilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hazırda avtomobillərdən Bakı şəhərinin atmosferinə atılan zəhərli maddələrin orta illik miqdarı 300 min tona çatmışdır. Avtonəqliyyat tullantılarının tərkibində olan qurğuşun insan orqanizminə təhlükəli təsir göstərir və yüksək zəhərləyici xüsusiyyətlərə malikdir. Tullantılar atmosferin aşağı qatlarında küləksiz günlərdə zəif yayılır. Belə havada şəhərin mərkəzi küçələrində güclü şəkildə qalxan hava kütlələri hakim olur və zəhərli tullantılar çox da uzaq məsafəyə yayıla bilmir. Ən çox tullantıların yığılması hündür binaların aralarında və şəhərin ən alçaqda yerləşən məhəllələrində müşahidə olunur. Hazırda respublikamızda avtomobil parklarında olan maşınların 75-80 %-i yüngül maşınlar, 20-25 %-i isə avtobus və yük maşınları təşkil edir. Əhalinin sıx məskunlaşdığı iri şəhərlərdə-Bakı, Sumqayıt, Mingəçevir, Gəncə, Əli-Bayramlı və Yevlaxda hava hövzəsi avtonəqliyyat tullantıları ilə daha çox çirklənmişdir. Azərbaycan ərazisi üçün qəbul edilmiş orta sutkalıq konsentrasiya həddi azot oksidləri üçün 0,85 mq/m³, karbohidrogenlər üçün 0,035 mq/m³, karbon oksidləri üçün 1,0 mq/m³, sulfat anhidridləri üçün 0,25 mq/m³ təşkil edir. Abşeron, Kür-Araz, Gəncə-Qazax, Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonlarının ərazisindən keçən magistral yollarda və sənaye mərkəzlərində atmosferin yerə yaxın olan təbəqəsində qaz və toz tullantılarının orta sutkalıq və birdəfəlik hədd qiyməti «YVB» normadan bir neçə dəfə çoxdur. Təkcə onu qeyd etmək lazımdır ki, azot oksidlərinin 1 m³ havada qəbul edilmiş hədd norması 6 mq təşkil edir. Lakin bu rəqəm 2003-cü ildə Bakı şəhərində 88 mq, Sumqayıtda 102 mq, Mingəçevirdə 45 mq, Gəncədə 65 mq, Şirvanda isə 48 mq/m³ olmuşdur. Bu vəziyyət hərəkətin intensiv olduğu vaxtlarda səhər saat 700-1000-a və axşam saatlarında 1600-1900-a qədər xüsusilə daha çox müşahidə edilir. Avtomobillərin yanma mühərriklərindən çıxan zəhərli tullantı maddələrin miqdarı karbon oksidləri 0,5-10%, azot oksidləri 0,8-25%, karbohidratlar 3%, aldehidlər 0,2% təşkil edir. Avtonəqliyyatın mühitə mənfi təsirlərindən biri də güclü səs-küyün yaranmasıdır. Səs-küyün intensivliyi destibellə (Db) ölçülür. Təcrübələrlə sübut edilmişdir ki, insanın qulağı 20-120 Db-ə qədər olan səs dalğalarının diapozonunu qəbul edə bilir. Ayrı-ayrı nəqliyyat növləri üzrə səs-küyün orta intensivlik dərəcəsi də müxtəlifdir. Bu göstərici yük avtomobilləri üçün 80-90 Db, avtobuslar üçün 80-85 Db, yüngül avtomobillər üçün 70-80 Db, metro qatarları üçün 95-100 Db, sərnişin təyyarələri üçün 110-130 Db, yaşayış evləri üçün 54-59 Db-dir. Sutka ərzində Bakı şəhərinin mərkəzi küçələrində səs-küyün intensivliyi 80-90 Db-ə, bəzi hallarda, o cümlədən səsli-küylü toy məclislərində 120 Db-ə çatır və ondan da çox ola bilir. İnsan üçün 20-30 Db zərərsiz hesab olunur. 30-80 Db zərərli olub, insanların əmək fəaliyyətini 10%-dən 60%-ə qədər aşağı sala bilir. [1] .

Xarici keçid

• Havanın çirklənməsi intensivləşib

Həmçinin bax

1. ↑ Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri Bakı 2006

Avqust 08, 2021
Ən son məqalələr

Postmodernizm

Postmodernizmin tənqidi

Postmortem fotoqrafiya

Postanarxizm

Poster

Postimpressionizm

Postsovet məkanı

Postsənaye cəmiyyəti

Posttravmatik stress pozuntusu

Pa-de-Kale boğazı

Ən çox oxunan

Tokio Skytree (teleqüllə)

Tokio Universiteti

Tokio körfəzi

Tokionun xüsusi rayonları

Tokoferol

atmosferin, çirklənməsi, respublikamızda, ssri, dağılması, nəticəsində, ətraf, mühiti, kirləndirən, sənaye, müəssisələrinin, əksəriyyəti, dayandıqdan, sonra, atmosferə, atılan, zəhərli, maddələrin, miqdarı, kəskin, azaldı, 1987, ildə, respublikanın, hava, hövz. Respublikamizda SSRI nin dagilmasi neticesinde etraf muhiti kirlendiren senaye muessiselerinin ekseriyyeti dayandiqdan sonra atmosfere atilan zeherli maddelerin miqdari keskin azaldi 1987 ci ilde respublikanin hava hovzesine 2 05 mln t zererli tullantilar atilmisdir Bunun 0 25 mln tonu berk maddeler toz 0 15 mln tonu kukurd qazi 0 99 mln tonu ise karbohidrogenli birlesmeler olmusdur Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyinin melumatina esasen SSRI nin dagildigi 1991 ji ilde atmosfer havasina atilan zererli tullantilarin umumi miqdari artaraq 2 6 mln tona catmisdir Bunlarin 0 11 mln tonu berk toz hissecikler 0 09 mln tonu kukurd 2 oksid 0 64 mln tonu karbon oksidi 0 08 mln tonu azot oksidi 1 67 mln tonu karbon qazi 0 04 mln tonu buxarlanan kimyevi maddeler teskil edirdi Kokslasdirma sobasindan cixan tustu neticesinde atmosferin cirklenmesi Mundericat 1 Senaye muessiselerinin atmosferi cirklendirmesi 2 Avtomobilin atmosferi cirklendirmesi 3 Xarici kecid 4 Hemcinin bax 5 IstinadSenaye muessiselerinin atmosferi cirklendirmesi RedakteStasionar menbelerden atilan tullantilarin esas hissesi tikinti materiallari 26 6 neft kimya senayesi 16 9 energetika 16 9 qaz senayesi 15 7 neft senayesi 7 3 elvan metallurgiya 4 7 elektrotexnika senayesi 1 8 muessiselerinin payina dusur Esas senaye seherlerindeki veziyyet sozun esl menasinda tesvis dogururdu Sumqayitda zererli tullantilarin xususi tezyiqi 1200 t km umum respublika gostericisinden 50 defe umumittifaq gostericisinden 500 defe cox Sirvan seherinde 1000 t km Gencede 550 t km Mingecevirde 480 t km Bakida 400 t km olmusdur Respublikada atmosfere buraxilan tullantilarin miqdarinin 80 den coxu bu 5 seherin payina dusur o cumleden Baki seherinin payina 66 1 Sumqayitin 4 5 Gencenin 3 Mingecevirin 2 5 Sirvanin 5 zererli tullanti dusur Baki ile yanasi diger senaye seherlerinin atmosferinin cirklenmesi neticesinde de yaranan ekocografi seraitin elverisli olmadigini soylemek olar Misal ucun Gencede aluminium zavodu yeniden ise salindiqdan sonra teke Gence seherinde deyil hemcinin etrafdaki Samux Xanlar Semkir Goranboy rayonlarinda da havada olan zeherli maddelerin miqdari artmis ve qebul olunmus hedden xeyli cox olmusdur Bele bir veziyyet Sirvan seheri ve ona bitisik rayonlarda da musahide edilir Seherlerin hava hovzesinin cirklendirilmesinin esas sebebi avadanliq ve qurgularin 50 ile yaxin bir muddetde deyisdirilmemesi atmosferin muhafizesi ucun nezerde tutulmus tebieti muhafize tedbirlerinin heyata kecirilmemesi etraf muhitin muhafizesine serf edilen maliyye vesaitinin az olmasi ve ya eksine ayrilan pullarin menimsenilmemesi olmusdur Istilik elektrik stansiyalarinda ve istilik qizdirici merkezlerinde tebii qaz evezine mazutdan xususile bir cox hallarda yuksek faizli kukurdlu mazutdan istifade edilmesi atmosferin cirklendirilmesini daha da guclendirmisdir Ilk musteqillik illerinde senaye muessiselerinin cox hissesinin dayanmasina baxmayaraq havanin tenzimleyici qurgularinin temirine ve berpasina hec bir vesait ayrilmadigindan atmosferin cirklenmesi agir olaraq qalirdi Avtomobilin atmosferi cirklendirmesi RedakteSonraki illerde Azerbaycanda iqtisadiyyatin inkisafi ve respublikaya getirilen avtomobillerin sayinin durmadan artmasi yuxarida qeyd olunan seherlerde atmosferin ekoloji veziyyetinin agir olaraq qalmasina sebeb olmusdur 2000 ci ilde atmosfer havasina cirklendirici maddeler atan stasionar menbelerin sayi 9839 olmusdur Stasionar menbelerden ayrilan ve tutulan zerersizlesdirilen maddelerin miqdari 111 min ton olmusdur ki bu da tullantilarin cemi 18 ni teskil etmisdir Son illerde respublikanin paytaxti Bakida ve diger iri seherlerde avtomobil neqliyyatinin havani cirklendirmesi tesvis dogurur Bezi gunlerde sakit hava seraitinde bas veren tixaclar zamani insanlarin nefes almasi cetinlesir ve xesteler qocalar buna doze bilmirler Dehsetli hal odur ki Azerbaycanda istehsal olunan benzin etillesdirilmis benzinden ibaretdir Muasir masinlarin muherriklerinde yuksek oktanli benzin yandirilmasi teleb olunduguna gore Bakinin neftayirma zavodlarinda oktanligi artirmaq ucun benzine qurgusun tozu elave edilir Nezere almaq lazimdir ki hazirda avtomobillerden Baki seherinin atmosferine atilan zeherli maddelerin orta illik miqdari 300 min tona catmisdir Avtoneqliyyat tullantilarinin terkibinde olan qurgusun insan orqanizmine tehlukeli tesir gosterir ve yuksek zeherleyici xususiyyetlere malikdir Tullantilar atmosferin asagi qatlarinda kuleksiz gunlerde zeif yayilir Bele havada seherin merkezi kucelerinde guclu sekilde qalxan hava kutleleri hakim olur ve zeherli tullantilar cox da uzaq mesafeye yayila bilmir En cox tullantilarin yigilmasi hundur binalarin aralarinda ve seherin en alcaqda yerlesen mehellelerinde musahide olunur Hazirda respublikamizda avtomobil parklarinda olan masinlarin 75 80 i yungul masinlar 20 25 i ise avtobus ve yuk masinlari teskil edir Ehalinin six meskunlasdigi iri seherlerde Baki Sumqayit Mingecevir Gence Eli Bayramli ve Yevlaxda hava hovzesi avtoneqliyyat tullantilari ile daha cox cirklenmisdir Azerbaycan erazisi ucun qebul edilmis orta sutkaliq konsentrasiya heddi azot oksidleri ucun 0 85 mq m karbohidrogenler ucun 0 035 mq m karbon oksidleri ucun 1 0 mq m sulfat anhidridleri ucun 0 25 mq m teskil edir Abseron Kur Araz Gence Qazax Quba Xacmaz iqtisadi rayonlarinin erazisinden kecen magistral yollarda ve senaye merkezlerinde atmosferin yere yaxin olan tebeqesinde qaz ve toz tullantilarinin orta sutkaliq ve birdefelik hedd qiymeti YVB normadan bir nece defe coxdur Tekce onu qeyd etmek lazimdir ki azot oksidlerinin 1 m havada qebul edilmis hedd normasi 6 mq teskil edir Lakin bu reqem 2003 cu ilde Baki seherinde 88 mq Sumqayitda 102 mq Mingecevirde 45 mq Gencede 65 mq Sirvanda ise 48 mq m olmusdur Bu veziyyet hereketin intensiv oldugu vaxtlarda seher saat 700 1000 a ve axsam saatlarinda 1600 1900 a qeder xususile daha cox musahide edilir Avtomobillerin yanma muherriklerinden cixan zeherli tullanti maddelerin miqdari karbon oksidleri 0 5 10 azot oksidleri 0 8 25 karbohidratlar 3 aldehidler 0 2 teskil edir Avtoneqliyyatin muhite menfi tesirlerinden biri de guclu ses kuyun yaranmasidir Ses kuyun intensivliyi destibelle Db olculur Tecrubelerle subut edilmisdir ki insanin qulagi 20 120 Db e qeder olan ses dalgalarinin diapozonunu qebul ede bilir Ayri ayri neqliyyat novleri uzre ses kuyun orta intensivlik derecesi de muxtelifdir Bu gosterici yuk avtomobilleri ucun 80 90 Db avtobuslar ucun 80 85 Db yungul avtomobiller ucun 70 80 Db metro qatarlari ucun 95 100 Db sernisin teyyareleri ucun 110 130 Db yasayis evleri ucun 54 59 Db dir Sutka erzinde Baki seherinin merkezi kucelerinde ses kuyun intensivliyi 80 90 Db e bezi hallarda o cumleden sesli kuylu toy meclislerinde 120 Db e catir ve ondan da cox ola bilir Insan ucun 20 30 Db zerersiz hesab olunur 30 80 Db zererli olub insanlarin emek fealiyyetini 10 den 60 e qeder asagi sala bilir 1 Xarici kecid RedakteHavanin cirklenmesi intensivlesibHemcinin bax RedakteEtraf muhitin cirklenmesiIstinad Redakte Xelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki 2006Menbe https az wikipedia org w index php title Atmosferin cirklenmesi amp oldid 5913743, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Atmosfer, Onun Əhəmiyyəti Və Tədqiqat metodları.

Atmosfer (q.yun. ἀτμός — buxar və σφαῖρα — sfera) – Yeri əhatə edən hava təbəqəsi. Atmosferin qalınlığı 3000 km olub, Yer kürəsi ilə birlikdə fırlanır.

Tərkibi

Atmosfer eyni zamanda Yerin qaz təbəqəsidir və tərkibi müxtəlifdir. Atmosfer iki əsas qazdan, 78% azot, 21% oksigen ibarətdir (karbon cəmi 0.03%-dir). Azot yunanca “azos” sözündən olub, “cansız, həyata kömək etməyən” mənasında işlənməsinə baxmayaraq o, canlılar üçün mühüm qazlardan biri sayılır. Azotun dövranını müxtəlif canlı orqanizmlər yaradır. Oksigen atmosferdə daha fəal element olduğu üçün canlıların tənəffüsündə, yanmada və s. iştirak edir. Onun rəngi, iyi və dadı yoxdur. Arxey və Proterezoy eralarında bitki örtüyü seyrək olduğundan havada oksigen çox az olmuşdur. Karbon qazı yaşıl bitkilərdə üzvi maddələrin əmələ gəlməsində iştirak edir. Bu qaz atmosferə vulkanların püskürtməsi, yanğınlar və canlıların tənəffüsü nəticəsində daxil olur. Sənaye müəssisələri çox olan ərazilərdə okean və meşədəki ərazilərə nisbətən karbon qazı daha çox olur. Atmosferin havasının ən çox dəyişən vacib hissəsi su buxarı və tozlardır. Su buxarı karbon qazı ilə müqayisədə daha çox isidici rol oynayır. Atmosferdəki toz hissəcikləri günəşdən gələn istini zəiflətsə də bulud, duman və yağıntıların əmələ gəlməsi üçün vacibdir. Toz hissəcikləri atmosferin aşağı qatlarında Yer mənşəli (yanma məhsulları, vulkan tozu, bitki toxumu, bitki tozcuğu, duz dənəcikləri), üst qatda isə kosmik mənşəlidir.

Quruluşu

Atmosfer 5 qatdan ibarətdir:

1. Troposfer — atmosferin alt qatı olub, orta qalınlığı 11 km, ekvatorda 17-18 km, mülayim enliklərdə 10-11 km, qütblərdə 7-8 km-dir.
2. Stratosfer — troposferin üzərində yerləşib, qalınlığı 55 km-ə qədərdir.
3. Mezosfer — stratosferin üstündə 55-80 km arasında yerləşir. Mezosferdə qütb parıltısı olur.
4. Termosfer — mezosferin üzərində 80 km-dən 800-1000 km arasında yerləşir. Bu qat Günəşin zərərli rentgen süalarını udaraq,onların yerə düşməsinin qarşısını alır. Bu qat bəzən ionosfer adlandırılır.
5. Ekzosfer — ən üst təbəqə olub, 10000 km-ə qədər davam edir.

Atmosfer gündüz Yer səthinin həddən artıq qızmasının, gecə isə tez soyumasının qarşısını alır. Əgər atmosfer olmasaydı Yerin orta temperaturu indikindən 38°C aşağı olardı. Insan atmosfersiz 4 dəqiqədən artıq yaşaya bilməz. Atmosfer Yerdə – enerji, maddələr və qaz dövranının həyata keçməsində mühüm rol oynayır. Yerdə suyun olmasına səbəb olur. Məhz atmosferdə bulud yaranır və yağıntı düşür. Atmosfer olmasaydı Günəş şüaları səpələnməz, səs yayılmazdı. Kosmosdan gələn meteoritlər atmosferə daxil olduqda hava ilə sürtülərək alışıb yanır və əksəriyyəti Yerə çatmır. Atmosferin çirklənməsi 2 yolla — təbii (vulkan püskürməsi, meşə yanğınları) və insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində baş verir. Ozon qatının deşilməsi, “istixana effekti” (havada karbon qazının çoxalması hesabına temperaturun artması), turşulu yağışlar ( havada kükürd qazının çoxalması nəticəsində) atmosferin qlobal çirklənməsi nəticəsində yaranan problemlərdir. Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün — sənaye müəssisələrində təmizləyici qurğularından istifadə etmək, tullantısız texnologiyaya keçmək, atmosferə karbon və s. zərərli qazların atılmasının qarşısını almaq lazımdır.

Atmosferin tədqiqat metodları

Atmosfer və onda baş verən hadisələrin öyrənilməsi bir neçə əsr davam etsə də, bu tədqiqatlar Yerə yaxın qatla məhdudlaşırdı. Ancaq, XIX əsrin sonunda təyyarənin və radionun kəşfindən sonra atmosferi Yerə yaxın qatla bərabər müxtəlif hündürlüklərdə müntəzəm şəkildə öyrənməyə başladılar. Atmosferin quruluşu və fiziki xüsusiyyətləri haqqında məlumatlar almaq üçün birbaşa və dolayı metodlardan istifadə olunur. [2]

Birbaşa metodlar

Birbaşa metodlar Yer üzərində və hündürlüklərdə radiozondlar, təyyarələr və raketlərlə qaldırılan cihazlar vasitəsilə atmosferin parametrlərini ölçməyə imkan verir. 1930-cu ildə atmosferi öyrənməyin yeni – radiozond metodu yarandı. Radiozond aeroloji cihaz olaraq, temperatur, təzyiq və rütubətliyi ölçən mikrosxemlərdən, kod qurğusundan və radioötürücüdən ibarətdir. Radiozondu sərbəst uçuşa qaldırmaq üçün xüsusi şarlardan istifadə olunur. Müxtəlif hündürlüklərdə ölçülmüş meteoroloji elementlər haqqında məlumatlar radiosiqnallar vasitəsi ilə Yerə ötürülür, xüsusi kodlarla açılır və təhlil edilirlər.

Dolayı metodlar

Dolayı metodlarla atmosferin müxtəlif qatları öyrənilir. Sədəfvari və gümüşvari buludlar, meteoritlərin izləri, radio və səs dalğalarının yayılması və başqa müşahidələr aparmaqla, havanın tərkibi, temperaturu, təzyiqi, rütubətliyi və hava axınları haqqında məlumat almaq olur. Fizika elmində əsas tədqiqat üsulu təcrübə, eksperiment üsuludur. Müəyyən laboratoriya şəraitində nəzarət altında təcrübələr qoymaqla hər hansı bir fiziki hadisəyə təsir edən amilləri dəqiq nəzərə almaq olar. Təbii ki, belə təcrübələrin atmosferin ümumi sirkulyasiyası, siklon və antisiklonların inkişafı kimi irimiqyaslı proseslər ucun təşkil edilməsi qeyri-mümkündur. Beləliklə, meteorologiya digər geofizika elmləri kimi başqa tədqiqat vasitələrindən istifadə etməyə məcburdur. Bunlara ilk növbədə təbii şəraitdə baş verən proseslər üzərində fasiləsiz müşahidələrin aparılması aiddir. İnsan atmosfer proseslərinifasiləsiz müşahidə etməklə, təbiət tərəfindən qoyulan çox böyük təcrübələrin şahidi və qeyd edicisidir. Beləliklə, atmosfer və hava haqqında faktiki məlumatlar müşahidə yolu ilə alınır. Müşahidələrin nəticələrinin təhlili isə öyrənilən atmosfer hadisələri arasındakı əlaqələrin səbəblərinin araşdırılması ucun bir vasitədir.

Atmosferdə fiziki proseslərin öyrənilməsi

Atmosferdə fiziki proseslərin öyrənilməsində aşağıdakı üsullardan istifadə olunur.

1. Meteorololji müşahidə üsulu – meteoroloji kəmiyyətlərin ölçülməsi və atmosfer hadisələrinin qeydə alınması üsuludur.
2. Atmosfer proseslərinin laboratoriya modelləşdirilməsi –bir sıra atmosfer proseslərinin sadələşdirilmiş şəraitdə müxtəlif laboratoriya qurğularında kicik miqyasda gedişinin modelləşdirilməsidir.
3. Aeroloji müşahidə üsulu – atmosferinmüxtəlif hündürlüklərində meteoroloji elementlərin ədədi qiymətləri barəsində məlumatların toplanması üsuludur.
4. Riyazi statistika üsulu– vasitəsilə çoxillik müşahidə məlumatlarının təhlili işləri yerinə yetirilir.
5. Fiziki-riyazi təhlil üsulu– vasitəsilə atmosferdəki fiziki proseslərin öyrənilməsi həyata keçirilir. Belə ki, fiziki proseslərin izahı ancaq fiziki qanunlar vasitəsilə verilə bilər.
6. Radiolokasiya üsulu – atmosferdə yağıntıların və buludların, həmçinin təhlükəli atmosfer hadisələrinin yerlərinin, hərəkət istiqamətlərinin, intensivliyinin radiolokasiya üsulu ilə təyin edilməsinə əsaslanmışdır.
7. Peyk vasitəsilə müşahidə üsulu– bu üsuldan istifadə etməklə Yer kürəsi üzərində buludluq sahəsinin paylanması, yerdən kosmosa qayıdan qısadalğalı və uzundalğalı radiasiya axınları barədə televizion informasiyanı almaq olar.
8. Aviasiya (hava) kəşfiyyatı üsulu– bu üsul ilə müəyyən ərazi üzərində verilən vaxtintervalında hava şəraiti üzərində vizual və instrumental müşahidə aparmaq mümkündür.
9. Sinoptik üsul – sinoptik xəritələrin və di-gər aerosinoptik vasitələrin köməyi ilə atmosfer proseslərinin və hava şəraitinin qarşılıqlı təsir və inkişafının məkana – zamana görə fiziki təhlili üsulu başa düşülür.
10. Makrometeorologiya üsul-bu üsul vasitəsilə atmosferin ümumi sirkulyasiyasının xarakterinin uzunmüddətli dəyişməsinin və bununla əlaqədar olaraq müxtəlif c

oğrafi rayonlarda havanın proqnozunuhazırlamaq mümkündür.

Fiziki çirklənmə: xüsusiyyətlər, nümunələr

The fiziki çirklənmə onun funksional keyfiyyətinə təsir edən hər hansı maddənin və ya enerjinin mühitdə olmasıdır. Fiziki çirklənmə həm çirkləndirici maddə, həm də enerji şəklində baş verir.

Fiziki çirkləndiricilərə zibil, səs-küy, süni işıqlandırma, süni istilik mənbələri və elektromaqnit şüalanma daxildir. Sonunculardan mobil telefondan tutmuş radar stansiyasına qədər bütün elektron qurğular daxildir.

Qatı tullantıların çirklənməsi. Mənbə: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:WasteFinalDeposited.webp

Bərk tullantıların çirklənməsi və kanal və bəndlərdəki kanalizasiya və çöküntülərdən çirklənmə kimi fiziki çirklənmənin bir neçə növü var. Həm də maddi hissəciklər, akustika, istilik, işıq və elektromaqnitlə atmosferin çirklənməsi.

Təbiətdəki maddi tullantılar baxımından fiziki çirklənmənin təsirinə bir nümunə, okeanlardakı plastiklərdir. Bu tullantılar ya hərəkətsiz hala gətirməklə, ya da yeyildikdə boğularaq bir çox orqanizmin ölümünə səbəb olur.

Başqa bir misal, enerjinin təsiri kimi fiziki çirklənmənin bu halda, səs-küy çirklənməsinin çöl quşlarına təsiridir. Xüsusilə, vəhşi quşlarda cütləşmə mahnılarını və ya həyəcan zənglərini maskalayan nəqliyyat səsləri.

• 1 Xüsusiyyətlər
  • 1.1 – Tərif
  • 1.2 – Fiziki çirkləndiricilər
  • 1.3 – Fiziki çirkləndiricilərin təsir formaları
  • 1.4 – Fiziki çirklənmənin növləri və onların təsirləri
  • 2.1 – Okeanlarda plastik tullantılar
  • 2.2 – Səs çirklənməsi və vəhşi quşlar

  Xüsusiyyətlər

  – Tərif

  Bütün çirklənmənin fiziki bir ölçüsü var, çünki maddə, enerji, məkan-zaman və onların qarşılıqlı təsirinə aiddir. Hər halda, fiziki çirklənməni bioloji və kimyəvi kimi digər iki ümumi çirklənmə növündən fərqləndirmək üçün meyarlar mövcuddur.

  Bioloji və kimyəvi çirklənmə ilə fərqlər

  Bioloji çirklənmədən fərqli olaraq, fizika inert, cansız maddələrin məhsuludur. Digər tərəfdən, bu çirkləndiricilər kimyəvi çirkləndiricilərdən fərqli olaraq fəaliyyət göstərdikləri mühitin molekulyar tərkibini dəyişmir.

  – Fiziki çirkləndiricilər

  Birinci növ fiziki çirkləndirici insan tullantılarıdır. Bunların arasında zibil kimi tanınan və öz növbəsində müxtəlif növlərə təsnif edilə bilən hər şey var.

  Bu növlər təbiətinə görə üzvi və qeyri -üzvi tullantılar olaraq təyin olunur. İkincisində elektron tullantılar, zibil, plastik və digərlərindən danışa bilərik.

  Eyni şəkildə, kanalizasiyadakı inert hissəciklər və atmosferə atılan material hissəcikləri daxildir.

  Digər çirkləndiricilər səs-küy və titrəmə, radiasiya (ionlaşdırıcı və ionlaşdırıcı olmayan) və temperatur dəyişikliyinə səbəb olan ətraf mühitə təsir edən enerjilərdir.

  – Fiziki çirkləndiricilərin təsir formaları

  Maddə

  Fiziki çirklənmənin bir yolu, ətraf mühitə maddi elementlərin daxil olmasıdır. Məsələn, bərk tullantı və ya zibil, çirkab su və ətraf mühitə atılan qazlarla çirklənmə maddi çirkləndiricilərdir.

  Enerji

  Eyni şəkildə, enerjinin mövcud maddəyə təsiri nəticəsində ətraf mühitin dəyişməsi səbəbindən fiziki çirklənmə baş verə bilər. Beləliklə, səs -küy, ətrafa yayılan bir enerjinin yaratdığı havanın molekulyar bir titrəyişidir.

  İstilik çirklənməsində iştirak edən istilik enerjisi də maddi cisimlərin atom titrəyişinə səbəb olur. Eyni şey elektromaqnit şüalanması ilə də baş verir, istisna olmaqla, bu halda hətta vakuumda da yayılır.

  – Fiziki çirklənmənin növləri və onların təsirləri

  Bərk tullantıların çirklənməsi

  Buraya bütün növ materiallar, avadanlıqlar və ya onların funksionallığını dayandıran və atılan hissələri daxildir. Təkrar emal edildikləri, yenidən istifadə edildikləri və ya uyğun bir şəkildə atıldıqları üçün lazımi şəkildə emal edilmədikdə çirkləndiricilərə çevrilirlər.

  Bir nümunə, zibil və ya üzvi və qeyri -üzvi tullantıların qarışdığı zibil yığımlarıdır.

  Kanalizasiya və çöküntülərin çirklənməsi

  Bu, bioloji və ya kimyəvi olmayan (su və inert hissəciklər) kanalizasiyadakı maye və ya həll olunmuş tullantılardır. Suyun fiziki çirklənməsi su axınlarında həddindən artıq çöküntülərə də aiddir.

  Maracaibo gölündə (Venesuela) bərk tullantıların çirklənməsi. Mənbə: Fotoqraf [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]]

  Məsələn, çayların baş suları meşəsizləşdikdə, onları yaradan eroziya çöküntüləri məcraya çökdürür. Bu çöküntülər daşqınlar yaradan, su nasoslarına zərər verən və ya naviqasiyanı çətinləşdirən bəndləri və ya kanalları tıxaya bilər.

  Havanın hissəciklərlə çirklənməsi

  Havanın çirklənməsində çirkləndirici qazlarla yanaşı, süspansiyonda maddi hissəciklər də var. Bunlar tənəffüs sistemini kökündən təsir edir və həssaslığına görə insanların sağlamlığına zərər verə bilər.

  Çində hava çirkliliyi. Mənbə: Müəllif səhifəsinə baxın [İctimai sahə]

  Bu hissəciklər yanma mühərrikləri, kömür yanması, yanğınlar, sobalar və ya qızdırıcılar daxil olmaqla müxtəlif mənbələrdən gəlir. Digər hissəcik maddələri döküm, mədənçilik, tekstil sənayesi və tullantıların yandırılmasıdır.

  Səs çirklənməsi

  Səs çirklənməsi (səs və ya səs) qıcıqlandırıcı səs olan və ya şərti olaraq qəbul edilmiş səs mühitini dəyişdirən səs-küy hesab olunur.

  Çirkləndirici səs -küy şəhər trafiki, maşınlar, yüksək səsli musiqi, təyyarələr, elektrik stansiyaları, partlayışlar və digərləri kimi müxtəlif mənbələri əhatə edir. Bəzi hallarda səs -küy çirklənməsinin təyini alıcının həssaslığından və şəraitdən asılıdır.

  Londonda bir təyyarənin keçməsindən yaranan səs -küy. Mənbə: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Qantas_b747_over_houses_arp.webp?uselang=es#globalusage

  Bununla birlikdə, səs səviyyələrinin insan sağlamlığına təsiri ilə bağlı mövcud məlumatlar əsasında qurulmuş qaydalar mövcuddur. Bu mənada ÜST mənfi təsirlərdən qaçmaq üçün səs intensivliyinin maksimal həddini 70 desibel (dB) hesab edir.

  Sağlamlığa zərər verməmək üçün rahat səviyyədə səs intensivliyinin 55 dB olduğu təxmin edilir. Bundan əlavə, hesab olunur ki, gecələr adekvat istirahət etmək üçün səs-küy səviyyəsi 30 dB-dən çox olmamalıdır.

  Səs çirklənməsi psixoloji təsir göstərə bilər və fiziki xəstəliklərə (migren, stress, yuxululuq, əzələ spazmları) səbəb ola bilər. Hətta səsin intensivliyindən asılı olaraq daimi eşitmə problemlərinə səbəb ola bilər.

  Termal çirklənmə

  İnsan sağlamlığına və ya ümumiyyətlə həyatına mənfi təsir göstərən temperatur dəyişikliyinə aiddir. Xüsusilə tökmə, mətbəx və yandırıcı sobalar kimi müəyyən iş mühitlərində yaranan yüksək temperaturlar.

  Yüksək temperatur digər şərtlərlə yanaşı, istilik stressi və reproduktiv problemlər səbəbindən insanın tükənməsinə səbəb olur.

  Su ekosistemlərindəki termal çirklənmə orada yaşayan növlərin davranışına təsir göstərir. Orqanizmlərin çoxalma mərhələsi suyun temperaturunun artmasından ən ciddi şəkildə təsirlənən proseslərdən biridir.

  Heyvan istehsal sistemlərində, istilik stresi, xüsusilə qida assimilyasiya nisbətlərini azaldaraq məhsuldarlığa təsir göstərir. Quşçuluqda kökəlmə nisbətlərinə və vəzifələrdə (yumurta) məhsuldarlığa təsir göstərir.

  Bu gün bəşəriyyətin üzləşdiyi ən böyük termal çirklənmə problemi qlobal istiləşmədir. Antropik istilik istehsalına əlavə olaraq, istilik radiasiyasının kosmosa doğru çıxışının tıxanması var.

  Bu tıxanma, atmosferdə mövcud olan hissəciklər tərəfindən istehsal olunan istilik radiasiyasını Yerə qaytarır.

  İşıq çirklənməsi

  İşıq çirklənməsi, canlılara mənfi təsir göstərən süni işıq mənbələrinin təbiətə müdaxiləsidir. Düzgün istifadə olunmayan süni işıq insanlara və canlılara mənfi təsir göstərir.

  Gecə işıqlandırma mənbəyi canlıların bioloji saatını dəyişdirir, çünki gecə -gündüz algılarını da dəyişir. Bu da insanlarda yuxu pozğunluğuna səbəb olur və bu da öz növbəsində tükənməyə və sinir sistemi problemlərinə səbəb olur.

  Vəhşi heyvanlarda davranış tərzində dəyişikliklərə səbəb olur və bitkilərdə fotoperioduna təsir göstərir. Sonuncu, çiçəkləmə üçün hormonal mexanizmləri işə salan işıq və qaranlıq dövrlərin müddətini nəzərdə tutur.

  Elektromaqnit şüalarının çirklənməsi

  Elektromaqnit çirklənməsi, salınan elektrik və maqnit sahələrinin birləşməsi nəticəsində yaranan dalğaların ətraf mühitdəki yerdəyişməsidir.

  Yüksək enerjili (ionlaşdırıcı) elektromaqnit şüalanmasına məruz qalma canlılara ciddi təsir göstərir. Qama şüalarına, rentgen şüalarına və ya ultrabənövşəyi radiasiyaya məruz qalma mutasiyalar və xərçəng də daxil olmaqla ciddi orqan təsirlərinə səbəb ola bilər.

  Digər tərəfdən, ionlaşdırıcı olmayan elektromaqnit şüalanmasının, yəni aşağı enerjinin təsiri dəqiq müəyyən edilməmişdir. Bu tip radiasiya cihazları, mikrodalğalı sobalar, televizorlar və kompüterlər kimi elektron cihazlardan qaynaqlanır.

  Mobil telefon sistemi, elektron müşahidə sistemləri və radarlar da elektromaqnit şüalanmasının mühüm mənbələri hesab olunur.

  Heç bir qəti sübut olmasa da, elektromaqnit çirklənməsinin sağlamlığa təsir etdiyi vurğulanır. Təsirə məruz qalan orqan sistemləri arasında sinir, endokrin və immun sistemlər var.

  Heyvanlara gəldikdə, mənfi təsirlər açıq şəkildə göstərildi, məsələn, leyləklərdə reproduktiv qabiliyyətin azalması.

  Fiziki çirklənmə nümunələri

  – Okeanlarda plastik tullantılar

  Ən ciddi fiziki çirklənmə problemlərindən biri okeanlara atılan plastik tullantılardır. Bioloji olaraq parçalanmayan bir material olduğu üçün bu tullantılar uzun müddət suda üzür.

  Tullantılar

  Bu tullantılar çantalar, qablar, parçalar, balıq ovu vasitələri (torlar, tələlər) və s.

  Təsiri və növləri ən çox təsirlənir

  Bütün bu tullantılar üzən tələlərə çevrilir, çünki dəniz heyvanları içlərinə dolaşır. Bu, onların hərəkətliliyini qida əldə etmək imkanları baxımından nəticələrlə məhdudlaşdırır.

  Eyni şəkildə, tısbağalar nəfəs almaq üçün səthə çıxmalı, köpək balığı və şüalar isə suyun solungaçlarından keçməsi üçün hərəkətdə olmalıdır.

  Tısbağa tora düşdü. Mənbə: Doug Helton, NOAA / NOS / ORR / ERD [İctimai domen]

  Təxminən 34 müxtəlif növün iştirak etdiyi köpək balığının plastikdə sıxışdığı barədə məlumatlar var. Plastik parçaların qəbulu da boğulma və ya həzm problemlərinə səbəb olur.

  – CSəs çirklənməsi və vəhşi quşlar

  Bir çox quş növündə səs, xüsusən mahnıları vasitəsilə davranışlarının əsas hissəsidir. Quşun nəğməsi ərazini qeyd etmək, yırtıcılardan qaçmaq və həmçinin çoxalmaq üçün həyat yoldaşı əldə etmək üsuludur.

  Bundan əlavə, qadın partnyor seçərkən mahnıların mürəkkəblik səviyyələrini fərqləndirə bilir.

  Səs çirklənməsinə həssaslıq

  Bu kontekstdə müxtəlif araşdırmalar səs-küy çirkliliyinin quşlara mənfi təsirini göstərmişdir. Məsələn, magistral yolun yaxınlığındakı meşədə, magistral yolun yaxınlığında quşların müxtəlifliyində azalma aşkar edilmişdir.

  Tezlikləri trafik səs-küyündən aşağı olan, alçaq mahnı oxuyan quşlar magistral yoldan uzaqlaşdılar. Trafik səs-küyündən daha yüksək tezliklərə malik olan növlər səs-küy çirklənməsinə daha az həssas idi.

  Bəzi növlərin hətta səs -küylü mühitlərdə cinsi çağırış tonlarını tənzimlədikləri göstərilmişdir.

  Akustik maskalama

  Səs çirklənməsinin nəğmə quşlarına mənfi təsiri akustik maskalama adlanan şeydən qaynaqlanır. Başqa sözlə, ətraf mühitin səs-küyləri quşların nəğməsinin öz növünün fərdləri tərəfindən adekvat şəkildə qəbul edilməsinə imkan vermir.

  Buna misal olaraq musiqili ağcaqanad ağını göstərmək olar (Phylloscopus trochilus) yolların yaxınlığında tərəfdaşları cəlb etməkdə çətinlik çəkən.

  Böyük başlıq vəziyyətində (Parus mayor), trafik səs-küyü yırtıcı həyəcan zənglərini maskalamaq üçün göstərildi. Bu, civcivlərin bu kritik siqnalları qəbul etməsinə və təhlükədən qaçmasına mane olur.

  İstinadlar

  1. Buçiniz, Y.N., Torre, M.G. və López, H.S. (2010). Göy mənbəyinin dəyəri – gecə mənzərəsi və işıq çirkliliyi. Şifahi təqdimat. Tematik ox Ətraf Mühitə Təsir, 2010 Ətraf Mühit Konqresi, San Juan Milli Universiteti, San Juan, Argentina.
  2. Clark, J.R. (1969). Termal Çirklənmə və Su Həyatı. Elmi Amerikalı.
  3. Elías, R. (2015). Plastik dənizi: dənizdəki plastikə baxış. Rev. İnvestisiya. İnkişaf Pesq.
  4. Yaşıl sülh. Okeanlardakı plastiklər. Məlumatlar, müqayisələr və təsirlər. Mətbuat dəsti. İspaniya
  5. Nordell, B. (2003). Termal çirklənmə qlobal istiləşməyə səbəb olur. Qlobal və planetar dəyişikliklər.
  6. Rheindt, F.E. (2003). Yolların quşlara təsiri: Nəğmə tezliyi səs-küyün çirklənməsinə həssaslığın müəyyən edilməsində rol oynayırmı? Ornitologiya jurnalı.
  7. Templeton, C.N., Zollinger, S.A. və Brumm, H. (2016). Trafik səs -küyü böyük həyəcan siqnalı zənglərini boğur. Mövcud Biologiya.
  8. Wantzen, K.M. (2006). Fiziki çirklənmə: Tropik şəffaf su axınında axan eroziyanın bentik onurğasızlara təsiri. Su mühitinin mühafizəsi: dəniz və şirin su ekosistemləri.

  Related posts:

  1. Ədəbiyyat müntəxəbatı 10-cu sinif pdf
  2. Almaniya azrbaycan elm laqlri
  3. Azrbaycan dbiyyatı tarixi 4 cild
  4. Azrbaycan dili hazır tqdk