Avrasiyanın islam dövlətləri

Tanınmış alim, fəlsəfə doktoru Cavanşir Feyziyevin uzun illər ərzində apardığı elmi axtarışların nəticəsi olan bu tədqiqat əsərini Avrasiyanın gələcəyinə dəyərli elmi baxış kimi qiymətləndirmək olar. Hələ əsərin əlyazmasını oxuyarkən Cavanşir Feyziyevin çağdaş dövrümüzdə türk dünyasının qarşılaşdığı və gələcəkdə də üzləşə biləcəyi problemlər barədə düşüncələri, təklif etdiyi çıxış yolları və irəli sürdüyü model məni çox təsirləndirdi. Müəllifin mənsub olduğumuz müqəddəs bir dünyanın – türk dünyasının keçmişi və bugünü barədə dərin bilgiyə malik olmasından çox məmnunluq keçirdim.

Əsrin müqaviləsi

1994-cü ilin 20 sentyabrında “Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi haqqında” sazişin imzalanmasıyla Azərbaycan neft sənayesi tarixində tamamilə yeni era başlandı.

Read Full Text Download
Read Full Text Download

Related Papers

“Türk dünyası gənc tədqiqatçılar dərnəyi”nin Araşdırmaları

Становление узбеков как народа и формирование государственных традиций в Центральной Азии имеют давнюю историю. Узбеки создали свое государство, уничтожив самое могущественное государство эпохи. За это время сражения Тимуридов и узбеков за Мавераннахр имеет особое значение. В статье будет обсуждаться история развития этих отношений. The formation of Uzbeks as a people and the formation of state traditions in Central Asia have a long history. The Uzbeks created their own state, destroying the most powerful state of the era. During this time, the battles of the Timurid and Uzbeks for Maverannahr have a special meaning. The article will discuss the history of the development of these relations.

Avrasiyanın islam dövlətləri

Bu gün bütün istiqamətlərdə olduğu kimi, ictimai-siyasi və humanitar elmlər sahəsində də Azərbaycanın inkişafı mühüm nailiyyətlərlə müşayiət olunmaqdadır. Bu, hər şeydən əvvəl ölkəmizin sivilizasiyalararası dialoq məkanı kimi tanınmasında və bütün dünya ölkələri tərəfindən Azərbaycanın siyasi, mədəni, dini tolerantlıq nümunəsi kimi qəbul olunmasında öz təsdiqini tapır. Milli elmi-humanitar düşüncəmiz Azərbaycanı türk dünyasının, türk dünyasını isə planetar həyatın bir hissəsi və hərəkətverici qüvvəsi kimi görməyə, qavramağa imkan verən münasibətləri aktuallaşdırmağa səy göstərir. “Ümumbəşəri zəncir”də sivilizasiyalararası münasibətləri “türk halqası ilə” möhkəmləndirməyə çalışan bu yeni metodoloji kontekstin önə çıxarılması bu gün həm bizim üçün, həm də bütün dünya üçün olduqca vacibdir. Bu baxımdan, yenicə çapdan çıxmış “Türk Dövlətləri Birliyi: Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli” adlı kitabı türk dünyasının problemlərinə yeni elmi-metodoloji yanaşmanı sərgiləyən uğurlu bir nümunə hesab etmək olar.

Tanınmış alim, fəlsəfə doktoru Cavanşir Feyziyevin uzun illər ərzində apardığı elmi axtarışların nəticəsi olan bu tədqiqat əsərini Avrasiyanın gələcəyinə dəyərli elmi baxış kimi qiymətləndirmək olar. Hələ əsərin əlyazmasını oxuyarkən Cavanşir Feyziyevin çağdaş dövrümüzdə türk dünyasının qarşılaşdığı və gələcəkdə də üzləşə biləcəyi problemlər barədə düşüncələri, təklif etdiyi çıxış yolları və irəli sürdüyü model məni çox təsirləndirdi. Müəllifin mənsub olduğumuz müqəddəs bir dünyanın – türk dünyasının keçmişi və bugünü barədə dərin bilgiyə malik olmasından çox məmnunluq keçirdim.

Həqiqətən də son dərəcə sürətlə dəyişən, gözlənilən və gözlənilməz risklərlə dolu dünyada yaşayırıq. Qərbin siyasət dəhlizlərində formalaşdırılıb meydana buraxılan “qloballaşma”, “inteqrasiya”, “insan haqları”, “demokratiya”, “beynəlxalq hüquq normaları” barədə qulaqbatırıcı çağırışlar dünyanı ağzına alıb gedir. Kifayət qədər güclü hərbi-iqtisadi potensialı olmayan ölkələr bu çağırışların, daha doğrusu, supergüclərin xüsusi məqsədlərlə yeritdiyi siyasətin yedəyində getməyə məhkumdurlar. Dünyanı dəfələrlə bölüşdürmüş və yaşadığımız planetin, o cümlədən Şərqin sərvətlərini öz ölkələrinə toplamış böyük dövlətlər “qloballaşma” və “inteqrasiya” siyasətinin cilovunu öz əllərində saxlayırlar. “İnsan haqları”, “demokratiya”, “beynəlxalq hüquq normaları” barədə çağırışlar isə supergüclərin dünyanın müxtəlif bölgələrini öz təsir dairəsində saxlamaq üçün düşündükləri, həm də zahirən çox cəlbedici olan vasitələrdən başqa bir şey deyildir. Dünyanı bəzən ədalət, beynəlxalq hüquq normaları deyil, ədalətsizlik və güc idarə edir. Bəs qalan xalqlar, o cümlədən yenicə müstəqilliyə qovuşmuş türk dövlətləri üçün çıxış yolu nədədir?! Belə bir taleyüklü sualın tarixi dəlillərə söykənərək elmi əsaslarla cavablandırılması baxımından Cavanşir Feyziyevin böyük məmnuniyyətlə oxuduğum bu əsəri çox qiymətli bir tədqiqatdır. Müxtəlif elmi dərgilərdə və mətbuatımızda tez-tez çap olunan elmi-publisistik məqalələri ilə böyük maraq doğuran fəlsəfə doktoru Cavanşir Feyziyevin “Türk Dövlətləri Birliyi: Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli” adlı əsəri də məhz belə araşdırmalardan biridir.

Türk dünyasının problemlərinə həsr olunmuş çoxsaylı əsərlərin əhəmiyyətini qeyd etməklə yanaşı, mən bu kitabın müstəsna dəyərini onda görürəm ki, burada Türk Dövlətləri Birliyi ideyası ilk dəfə olaraq sistemli surətdə, konseptual bir model kimi, geniş və dərin təhlillər əsasında irəli sürülür. Hər bir suveren türk respublikası – Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan, Şimali Kipr Türk Respublikası və onların müasir inkişaf səviyyələri, eyni zamanda, digər dövlətlərin ərazisində bu və ya digər statusda yaşayan türk toplumları haqqında tarixi əlaqəli şəkildə gərəkli informasiyalar verilir. Kifayət qədər geniş kontekstdə və çoxspektrli yanaşmada türk dünyasının birliyi bütövlükdə müasir beynəlxalq həyatın aktual problemi kimi qaldırılır.

Fikrimcə, müəllifin uğurla əsaslandıra bildiyi başlıca imperativ belədir: Avrasiya geopolitikasını tarixən yaradan türklər olmuşdur, bu gün onu yaşadan da türklərdir və gələcəkdə də türklər olmalıdır! Məhz bu kontekstdə müəllif Türk Dövlətləri Birliyi ideyasını bütün türk dünyası üçün böyük önəm daşıyan vahid strateji istiqamət kimi dəyərləndirir. Kitabda bu ideya türk dünyasının tarixi-siyasi inkişafının məntiqi nəticəsi kimi irəli sürülür. Doğrudan da, türk dünyası özünün əzəli vətənində – Avrasiyanın özəyində bənzərsiz bir sivilizasiyanın elə möhtəşəm tarixi təməlini yaradıb ki, bu təməl üzərində Türk Dövlətləri Birliyini yaratmaq uzun əsrlər kərpic-kərpic tikilən binanın son qatını tamamlamaq kimi labüddür.

Müəllifin analitik şərhləri türk dünyasının inkişafının dolğun tarixi mənzərəsini gözlərimiz önündə canlandırır. Cavanşir Feyziyevin araşdırması bir daha sübut edir ki, türklər həqiqətən də Avrasiya quruculuğunun memarıdırlar. Türk dövlətçiliyinin genezisini diqqətlə araşdıran tədqiqatçı göstərir ki, tarixdə bəlkə də ilk dəfə türklər Millət və Dövlətin identifikasiyasını yaradıblar. Tarix boyu hər bir türk eli, türk etnosu vahid bir toplum – dövlət halında birləşib, mədəni tərəqqiyə və siyasi-hərbi qələbələrə qovuşub. Bütün bu proseslərdə dövlət quruculuğunun başlıca şərti olan dövlətçilik şüuru formalaşıb. Türk sivilizasiyasının ən böyük qüdrəti isə geniş Avrasiya məkanında bir-biri ilə etnosiyasi varisliyi, genealoji bağlılığı olan türk dövlətlərinin getdikcə inkişaf edərək imperiyalara (“cahan dövlətlərinə”) çevrilməsi prosesində üzə çıxır. Bu tarixi təkamülün əsas istiqamətlərini və dönüşyaradıcı məqamlarını həssaslıqla analiz edən Cavanşir Feyziyev göstərir ki, Avrasiyada türk etnocoğrafiyasının getdikcə genişlənməsi, türk xalqları və dillərinin diferensiasiyası həm də özünəqayıdışın labüd prosesləri ilə müşayiət olunmuşdur. Bu gün həmin diferensiasiya yenidən inteqrasiyaya dönmək zərurəti almışdır.

Müəllif türk sivilizasiyasının arxitektonikası üzərində incələmələrini davam etdirərək diqqəti belə bir mühüm cəhətə yönəldir ki, sistem bütövlüyünə malik olan türk sivilizasiyası özünün bütün komponentləri ilə orqanik bir harmoniyaya malikdir. Burada köklü ənənələri olan maddi və mənəvi mədəniyyət sanki tarix boyunca bir-birinə ideya ötürə-ötürə inkişaf edib. Türk varlığının təcəssümü olan, “Milli Vəsiyyətnamə” adlandırılan Orxon-Yenisey daş yazılı abidələri Göy Türk imperiyasının (552-745-ci illər) yenilməz dövlətçilik ruhunu, sarsılmaz milli yetkinliyini bütün əzəməti ilə əks etdirir. “Türk” adını tarixdə ilk dəfə dövlət adına yüksəldən Göy Türk imperiyası Avrasiyanın ən uzaq nöqtələrini birləşdirərək öz dövrünün qüdrətli dövlətləri olan Çin, Sasani, Bizans imperiyaları ilə diplomatik münasibətlər qurub. Belə bir davamlı prosesdə türk siyasi mədəniyyəti dövlət quruculuğu ənənələrini daha da inkişaf etdirərək, özünün türkçülük ideologiyası kimi fundamental dünyagörüşü sistemini ərsəyə gətirib. Monoqrafiyada bu ideologiya təməli üzərində təşəkkül tapan türkçülük hərəkatı, onun əsas nümayəndələrinin fəaliyyəti və yaradıcılığı ətraflı şəkildə nəzərdən keçirilir. Bu hərəkatın ictimai-fəlsəfi və ideya-siyasi cərəyanları araşdırılır, böyük türk birliyi uğrunda mübarizənin ideoloji əsasını təşkil edən türkçülük hərəkatının siyasi-humanistik mahiyyəti üzə çıxarılır.

Bəzi Qərb filosofları sivilizasiyaların toqquşmasından yazır və bunun labüdlüyünü sübut etməyə çalışırlar. Bu kitabda isə Cavanşir Feyziyev Qərb siyasi-kulturoloji dünyagörüşünün müasir dövrdə meydana gətirdiyi “toqquşdurucu” nəzəri paradiqmasına qarşı özünün əks-arqumentini irəli sürür və çox dəqiq tarixi faktlarla fikirlərini sübuta yetirir. Müəllifin fikrincə, tamamilə fərqli genezisə və özünəməxsus arxetipik keyfiyyətlərə malik olan türk sivilizasiyası ilə islam sivilizasiyasının bir-birinə qaynayıb-qarışması buna ən yaxşı sübutdur. Türk və islam orduları müəyyən tarixi situasiyalarda savaş meydanlarında üz-üzə gəlsə də, bu, türk və islam sivilizasiyalarının toqquşmasına gətirib çıxarmamışdır. Əksinə, onlar tarixdə görünməmiş sintezləşmə prosesinə daxil olaraq bir-birini qidalandırmış, daha da inkişaf etdirmış və gücləndirmişlər. Nəticədə Şərqdə dünyanın ən əzəmətli türk hökmranlıqlarının əsası qoyulmuş və türk-islam imperiyaları bütün orta əsrlərin tolerantlıq nümunəsini, sivilizasiyalararası münasibətlərin zəngin praktikasını yaratmışlar. Bu baxımdan tədqiqatçı, haqlı olaraq, gerçək türk tarixini təhrif edən yanlış mövqeləri alt-üst edərək göstərir ki, əslində türklərin siyasi-mədəni missiyası tarixən sivilizasiyaları ziddiyyətə gətirməkdən deyil, yaxınlaşdırmaqdan və harmonikləşdirməkdən ibarət olmuşdur. Məhz belə bir tarixi missiya ilə türklər Böyük İpək yolu diplomatiyasının əsasını qoymuşlar. Türk dövlətləri və imperiyaları Böyük İpək yolunun genişlənib böyüməsini təmin etmiş, uzun bir tarixi zaman müddətində ona nəzarəti öz əllərində saxlayaraq, Avrasiya ölkələrinin ticarət və əməkdaşlıq münasibətlərinə bir nizam gətirmişlər. “Tarixdən doğulan Gələcək” perspektivini düzgün müəyyən edən müəllif günümüzün həqiqətini belə ifadə edir: “Müasir beynəlxalq həyatda Böyük İpək yolunun yenidən aktuallaşması dünya inkişafının tarixi qanunauyğunluğudur: bu o deməkdir ki, yenidən Böyük Siyasətə qayıdan türk dünyasının çağdaş Avrasiyanın siyasi, iqtisadi, mədəni həyatında rolu aktuallaşır. Böyük İpək yolunun tarixi qoruyucuları olan türklər bu gün onun qurucuları missiyasında çıxış edirlər”.

Avrasiya geopolitikasının tarixi inkişafında türk dövlətlərinin rolu həlledici əhəmiyyət daşıdığından tədqiqatçı bu problemi daha geniş kontekstdə araşdırır. Bu xüsusda elmi-nəzəri ədəbiyyatın və siyasətçilərin təqdim etdiyi polemikaya fəal şəkildə qoşulur. Öz mövqeyini inandırıcı dəlillərlə sübuta yetirir. Müəllifin analitik-tənqidi şərhində Rusiya tərəfindən gündəmə gətirilən neoavrasiyaçılığın birtərəfli mahiyyəti, eyni zamanda Qərbin Avrasiya siyasətindəki imperialist mövqeyinin kökləri açılır. Bu gün qlobal siyasətdə Avrasiyanın inkişaf perspektivinə münasibətin dəyişməsi zərurəti, Asiya – Avropa münasibətlərinin inkişafına Türk Dövlətləri Birliyinin verə biləcəyi geopolitik və geostrateji imkanların kifayət qədər etibarlı və təminatlı olması fikri əsaslandırılır. Avrasiyanın “Türk konsensusuna” bu regionun geopolitik təhlükəsizliyinin başlıca şərti kimi önəm verilir.

Türk Dövlətləri Birliyi ideyasının beynəlxalq aləm üçün hansı əhəmiyyət kəsb etməsinə diqqəti yönəldən müəllif bir sıra maraqlı nəticələrə gəlib çıxır. Müəllifin qənaətinə görə, müasir dövrümüzdə dünya dövlətlərinin ümummilli, regional, linqvistik, dini, sivilizasion əsaslarda daxili inteqrasiyaya girməsi və bu inteqrasiyanın uzunmüddətli perspektivdə onların siyasi və iqtisadi maraqları ilə uzlaşması birlik yaratmanın çox ciddi təminatına çevrilir. Türk Dövlətləri Birliyi də türk dövlətlərinin daxili inteqrasiyasının labüd proseslərində və bu proseslərin qlobal inteqrasiya “orbitinə” daxil olması şəraitində beynəlxalq siyasətin zərurətinə çevrilir və beynəlxalq hüququn qanunları ilə yaradılmaq imkanına malikdir. Bu imkan suverenliyin milli maraqları ilə dövlətlərarası münasibətlərin universal hüquqi prinsiplərini uzlaşdıran müttəfiqləşmə siyasətinin nəticəsi olaraq həyata keçirilə bilər.

Müəllif belə bir reallıqdan çıxış edir ki, əgər XX əsrdə Avrasiyanın qərbində Avropa Birliyinin təşəkkülü buradakı daxili inteqrasiyanı başa çatdırmışdısa və bu birlik beynəlxalq həyatda çox mütərəqqi dönüşlərə səbəb olmuşdusa, XXI əsrdə ondan da böyük zərurətlə Avrasiyanın türk geopolitik regionunda Türk Dövlətləri Birliyinin yaradılması mümkündür. Bu birlik xüsusi olaraq Asiyanın taleyi ilə bağlı beynəlxalq siyasi sistemdə güclü transformativ prosesləri stimullaşdıra bilər. Avropa Birliyi və Türk Dövlətləri Birliyi – Avrasiyanın siyasi-sivilizasion bütövləşməsi tarixinin fenomenal hadisəsi kimi sözün əsl mənasında Asiya və Avropanı kontinental qütbləşmədən gerçək inteqrasiyaya və əməkdaşlığa yönəldən həlledici transformasiyanın başlanğıcı olardı. Belə bir situasiyada Avrasiyada hansısa bir hegemonun dominantlıq etməsi, hansısa bir dövlətin mütləq üstünlüyü praktiki olaraq mümkün olmazdı. Türk geopolitik regionunda Avropa Birliyinə alternativ olan, lakin onunla ziddiyyətə gəlməyən Türk Dövlətləri Birliyinin reallaşması bütövlükdə Avrasiya quruculuğu layihəsini vahid qlobal siyasi məkan çərçivəsində başa çatdıra bilərdi.

Cavanşir Feyziyev həmin ideyanın konseptual əsası, mötəbər qaynağı kimi öz xalqlarının milli iradəsini həyata keçirən müstəqil türk dövlətlərinin siyasi liderlərinin mövqelərinə, həmin dövlətlərin səyi ilə son iyirmi ildə qəbul edilmiş birgə bəyannamələrə, çoxsaylı dövlətlərarası sənədlərə istinad edir. Təsadüfi deyil ki, müəllif özünün kitabına türk dünyasının tanınmış simalarının – Mustafa Kamal Atatürkün, Heydər Əliyevin, İlham Əliyevin, Abdullah Gülün, Nursultan Nazarbayevin və Almazbek Atambayevin türk birliyi haqqında fikirlərini epiqraf seçib.

Müəllif türk dünyasının daxili əlaqələrinin dərinləşməsinə, türk dünyasının özünün siyasi-coğrafi məkan olaraq beynəlxalq sistemdə zəruri konfiqurasiya almasına kömək edən tendensiyaları araşdırır və haqlı olaraq Azərbaycanla Türkiyə arasındakı çoxəsrlik tarixi əlaqələri və bugünkü müttəfiqliyi “türk dünyasını inkişaf etdirən münasibətlərin cazibə mərkəzi” kimi mənalandırır.

Cavanşir Feyziyev Türk Dövlətləri Birliyinin yaradılması prosesini uğurla başa çatdıracaq başlıca fəaliyyət istiqamətlərini həm ümumi kontekstdə, həm də analitik tərzdə təhlil edərək suveren türk respublikalarının vahid humanitar siyasətinin həyata keçirilməsi zərurəti üzərində dayanır. Doğrudan da ideologiya, mədəniyyət, elm, təhsil, ədəbiyyat, incəsənət, mətbuat sferasında müasir zaman üçün ortaq dəyəryaratma praktikasının genişlənməsi və dərinləşməsi türk dünyasında humanitar münasibətlərin inkişafının önəmli şərtlərindəndir.

Kitabın son bölümü “Türk Dövlətləri Birliyinin strategiyası” problemi ilə bağlıdır. Tədqiqatçı müstəqil türk dövlətlərinin milli strategiyalarının üzvi vəhdətindən təşəkkül tapa biləcək ümumi strategiyanın əsas prinsiplərini müəyyən edir. Milli, ümumtürk və dünya parametrləri üzrə quruluş alan geostrateji platformanın əhəmiyyətini üzə çıxarır. Bu əsərdə Cavanşir Feyziyev müasir dünyada baş verən proseslərin aparıcı tendensiyalarını, zəruri dəyişmələri motivləşdirən amilləri analiz edərək beynəlxalq münasibətlərin inkişafında Türk Dövlətləri Birliyinin rolunun nədən ibarət olacağını göstərir. Müasir qlobal siyasi proseslərin gedişini, dünya inkişafının dialektikasını, Ən Yeni Tarixdə yönəldici və hərəkətverici siyasi qüvvələrin optimal konfiqurasiyasını və dövrümüzün çağırışlarına müvafiq olaraq türk dünyasının “Türk Dövlətləri Birliyi” ilə özünütəsdiq zərurətini nəzərə alsaq, müəllifin bu paradiqma ideyasındakı “rasional toxumu” belə dəyərləndirmək olar: XXI əsr – Təklərin deyil, Müttəfiqlərin əsri olacaq!

Müəllif elmi axtarışlar apararkən müxtəlif dillərdə olan çoxsaylı ilk mənbələrdən və elmi ədəbiyyatdan zəngin faktik materialları nəzərdən keçirmiş, saf-çürük etmiş, dərin analitik təhlillər aparmış və gələcəyə istiqamətlənmiş elmi nəticələr çıxarmışdır. Fikrimcə, müəllifin müxtəlif Qərb dillərində olan elmi ədəbiyyatı elmi-tədqiqat dövriyyəsinə daxil etməsi onun çox böyük uğurudur. Böyük məmnunluqla oxuduğum və “Ön söz” yazdığım “Türk Dövlətləri Birliyi: Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli” monoqrafiyasını mən elmimizin mühüm uğuru hesab edirəm. Yeri gəlmişkən, kitabın elmi redaktoru müasir milli fəlsəfə elmimizdə öz dəst-xətti ilə seçilən görkəmli filosof professor Fərman İsmayılovdur.

Sonda qeyd edim ki, bu əsəri oxumaqla türk dünyasının tarixini – dünənini, bugününü və sabahını yaşamaq, Böyük Türk Ruhunun əzəmətini duymaq mümkündür. Bu qiymətli əsərin qardaş türk xalqlarının dillərində də nəşr edilməsi, düşünürəm ki, ümumtürk oxucuları üçün dəyərli töhfə olardı.

əməkdar elm xadimi, AMEA-nın müxbir üzvü, Dövlət mükafatı laureatı

Əsrin müqaviləsi

Əsrin müqaviləsi – 1994-cü ilin sentyabrın 20-də Bakıda “Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və hasil olunan neftin pay şəklində bölüşdürülməsi” haqqında dünyanın 11 ən iri neft şirkəti ilə bağlanmış müqavilə. [1]

Əsrin müqaviləsi

Mündəricat

• 1 Müqavilənin bağlanması
• 2 “Əsrin müqaviləsi”nin ilk günləri
• 3 “Əsrin müqaviləsi”nin həyata keçirilməsi
• 4 Əhəmiyyəti
• 5 İstinadlar
• 6 Mənbə
• 7 Həmçinin bax
• 8 Xarici keçidlər

Müqavilənin bağlanması

1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda Gülüstan sarayında Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli” yataqlarının dərin su qatlarındakı neftin birgə işlənməsi haqqında dəyəri 7,4 mlrd. dollar olan “məhsulun pay bölgüsü” tipli müqavilə imzalandı. Müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə “Əsrin müqaviləsi” adlanmış, təxminən 400 səhifə həcmində və 4 dildə öz əksini tapmışdır. “Əsrin müqaviləsi”ndə dünyanın 8 ölkəsinin (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (Amoco, BP, McDermott, UNOCAL, ARDNŞ, Lukoil, Statoil, Exxon, Türkiyə Petrolları, Pennzoil, ITOCHU, Ramco, Delta) iştirak etmişdir. Bu müqavilədə Böyük Britaniyanın “British Petroleum” (qoyulacaq investisiyanın 17,12 faizi) və “Ramco” (2,08 faizi), ABŞ-ın “Amoco” (17,01 faiz), “UNOCAL” (11,2 faiz), “Penzzoil” (9,81 faiz), “McDermott” (2,45 faiz), Rusiyanın “Lukoil” (10,0 faiz), Norveçin “Statoil” (8,56 faiz), Türkiyənin “Türk petrolları şirkəti”nin (1,75 faiz) və Azərbaycan Neft Şirkətinin isə 20 faiz payı var idi.Bununla da “Yeni neft strategiyası” və doktrinası uğurla həyata keçirilməyə başlandı.

“Əsrin müqaviləsi” Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən təsdiq edildi və 12 dekabr 1994-cü ildə qüvvəyə mindi. İlk dəfə hesablanmış çıxarılabilən neft ehtiyatı 511 milyon ton olmuş, sonralar qiymətləndirici quyuların nəticələrinə görə bu ehtiyat 730 milyon tona çatmışdır və bununla əlaqədar yataqların işlənilməsinə tələb olunan sərmayə xərcləri 11,5 milyard ABŞ dolları qəbul edilmişdir; ümumi təmiz gəlirdən Azərbaycanın payına 80%, sərmayəçilərin payına 20% düşür.

“Əsrin müqaviləsi”nin ilk günləri

“Əsrin müqaviləsi”nin ilk günlərindən başlayaraq Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat şirkəti yaradıldı və təsdiq olunmuş vahid proqram üzrə ARDNŞ ilə birgə işlərə başlandı. Bu saziş sonradan dünyanın 19 ölkəsinin 41 neft şirkəti ilə 30-dək sazişin imzalanması üçün yol açdı. “Əsrin müqaviləsi” həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarına, həm də qoyulan sərmayələrin həcminə görə dünyada bağlanan ən iri sazişlər siyahısına daxil olmuşdur.

İmzalanmış neft sazişləri üzrə Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafı üçün nəzərdə tutulmuş 64 milyard ABŞ dolları qoyuluşunun 57,6 milyardı dəniz yataqlarının mənimsənilməsinə və perspektivli strukturlarda axtarış-kəşfiyyat işlərinin aparılmasına yönəldilmişdir.

“Əsrin müqaviləsi”nin həyata keçirilməsi

1995-ci ildə ilkin neft hasilatı layihəsi çərçivəsində Çıraq-1 özülü qərb standartlarına uyğun olaraq bərpa olundu və böyük maillikli quyuların qazılması məqsədilə bu özülün üst modulu modernizə edilərək yeni qazma avadanlıqları ilə təchiz olundu. Yeni qazma qurğusu laylara horizontal quyuların qazılmasına imkan verdi. Maksimal mailliklə qazılmış A-18 (inhirafı-5500 m), A-19 (inhirafı-6300m-dən artıq) və s. istismar quyuları böyük neft hasilatı ilə işə düşdülər. 1997-ci ildə Çıraq yatağından neft hasilatına başlandı.

Əhəmiyyəti

Neft hasılatı üzrə “Əsrin müqaviləsi”nin 20 illiyinə həsr edilmiş marka

1999-cu ilin dekabrında Azərbaycanın “mənfəət nefti” ilə doldurulmuş ilk tanker dünya bazarlarına çıxarıldı. Bu neftin satışından əldə edilən valyuta sabiq prezident Heydər Əliyev tərəfindən yaradılmış Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fonduna daxil edildi. Şimal istiqamətindəki uzunluğu 231 km, diametri 720 mm olan Bakı-Novorossiysk neft kəmərinin Azərbaycan hissəsi bərpa və inşa edilmişdir və ilk dəfə 25 oktyabr 1997-ci ildə Azərbaycan nefti Novorossiysk limanına (Rusiya Federasiyasına) nəql olunmuşdur. Kəmər istifadəyə verilən gündən 2007-ci ilin sonunadək bu marşrutla 11 milyon 34 min ton neft nəql edilib.

Qərb istiqamətində uzunluğu 837 km, diametri 530 mm Bakı-Supsa boru kəməri inşa edilərək, 17 aprel 1999-cu ildə işə salınmışdır. İstifadəyə verilən gündən 2007-ci ilin sonunadək Bakı-Supsa kəməri ilə 45 milyon 542 min ton neft nəql edilib. 1997-ci ildə Azərbaycanda neft hasilatı 9 milyon ton idisə, 2007-ci ildə bu rəqəm 40 milyon tonu keçmişdir.

Xəzərin böyük dərinliklərində yerləşən sahələrdə dərin kəşfiyyat quyularının qazılması məqsədilə “Dədə Qorqud” (keçmiş “Kaspmorneft”) yarımdalma üzən qazma qurğusu təmir və modernizə edilmişdir və 50–475 m dəniz dərinliyində 7620 m dərinliyinə qədər quyu qazmaq imkanına malikdir. Digər qurğu “İstiqlal” (keçmiş “Şelf-5”) yarımdalma üzən qazma qurğusu təmir və modernizə edilərək, 50–700 m dəniz dərinliyində 7620 m dərinliyə qədər quyu qazmaq mümkün olmuşdur. Modernizə olunmuş qazma qurğularının köməyi ilə “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarında birgə aparılan işlər nəticəsində 6 kəşfiyyat quyusu qazıldı, bunların səhəsində sonradan neft ehtiyatları 30%-dən çox artırıldı. Bu qurğular 1996-cı ildə yaradılmış “Kaspian Drillinq Kompani” müştərək müəssisənin tərkibində “Şahdəniz” və “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarında öz işlərini uğurla davam etdirirlər. Xarici şirkətlər tərəfindən Azərbaycan üçün tikilmiş, Heydər Əliyev adına “Lider” qurğusunun köməyi ilə də texnika-texnoloqiya sahəsində böyük irəliləyişlər əldə edilmişdir.

1999-cu ilin noyabrında Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilmiş ATƏT-in Sammitində ABŞ, Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan və Türkmənistan prezidentləri tərəfindən Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) “Əsas İxrac Neft Kəməri”nin çəkilişi haqqında dövlətlərarası Müqavilə imzalanmışdır. 2002-ci il sentyabrın 18-də Bakıda, Səngəçal terminalında sabiq prezident Heydər Əliyevin, Türkiyə və Gürcüstan prezidentlərinin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft kəmərinin təməl daşı qoyulmuş və tikintisinə başlanmışdır. BTC-nin Azərbaycan hissəsinin Gürcüstan hissəsi ilə birləşdirilməsi 2004-cü ilin oktyabrında baş tutdu. 2006-cı il iyulun 13-də isə Türkiyənin Ceyhan şəhərində XXI əsrin ən böyük enerji layihəsi olan Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin təntənəli açılış mərasimi keçirildi. BTC istismara verilən gündən 2007-ci ilin sonunadək Ceyhan limanından 36 milyon 796 min 555 ton Azərbaycan nefti dünya bazarlarına yola salınmışdır.

İstinadlar

1. ↑ Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir: (Çoxcildliyin I-IX cildlərinin köməkçi aparatı).- Bakı, 2008.- 339 səh.

• Cabir Məmmədov. “Avrasiyanın islam dövlətləri”. Bakı,2000.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

• Mətbuat və siyasətçilər “Əsrin müqaviləsi” barədə nə deyirdilər?
• Vəfa Quluzadənin 20 il saxladığı sirr – Eksklüziv
• “Əsrin müqaviləsi” beynəlxalq əhəmiyyətli hadisədir
• ‘Heydər Əliyev dedi: ‘Bu haqda hələ heç kim bilmir, neft kontraktlarını təcili imzalayaq

Noyabr 26, 2021
Ən son məqalələr

Baccharis schomburgkii

Baccharis scoparia

Baccharis scoparioides

Baccharis sculpta

Baccharis sessilifolia

Baccharis sessiliflora

Baccharis serrula

Baccharis singularis

Baccharis sinuata

Baccharis sordescens

Ən çox oxunan

Daşkəsən (Sayınqala)

Daşkəsən (Vərziqan)

Daşkəsən (dəqiqləşdirmə)

Daşkəsən Dövlət Rəsm Qalereyası

Daşkəsən bələdiyyələri

əsrin, müqaviləsi, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, noyabr, 2021, 1994, il. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz noyabr 2021 Esrin muqavilesi 1994 cu ilin sentyabrin 20 de Bakida Xezer denizinin Azerbaycan sektorunda Azeri Ciraq yataqlarinin derinlikde yerlesen hissesinin birge islenmesi ve hasil olunan neftin pay seklinde bolusdurulmesi haqqinda dunyanin 11 en iri neft sirketi ile baglanmis muqavile 1 Esrin muqavilesi Mundericat 1 Muqavilenin baglanmasi 2 Esrin muqavilesi nin ilk gunleri 3 Esrin muqavilesi nin heyata kecirilmesi 4 Ehemiyyeti 5 Istinadlar 6 Menbe 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerMuqavilenin baglanmasi Redakte1994 cu il sentyabrin 20 de Bakida Gulustan sarayinda Xezerin Azerbaycan sektorundaki Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinin derin su qatlarindaki neftin birge islenmesi haqqinda deyeri 7 4 mlrd dollar olan mehsulun pay bolgusu tipli muqavile imzalandi Muqavile oz tarixi siyasi ve beynelxalq ehemiyyetine gore Esrin muqavilesi adlanmis texminen 400 sehife hecminde ve 4 dilde oz eksini tapmisdir Esrin muqavilesi nde dunyanin 8 olkesinin Azerbaycan ABS Boyuk Britaniya Rusiya Turkiye Norvec Yaponiya ve Seudiyye Erebistani 13 en meshur neft sirketi Amoco BP McDermott UNOCAL ARDNS Lukoil Statoil Exxon Turkiye Petrollari Pennzoil ITOCHU Ramco Delta istirak etmisdir Bu muqavilede Boyuk Britaniyanin British Petroleum qoyulacaq investisiyanin 17 12 faizi ve Ramco 2 08 faizi ABS in Amoco 17 01 faiz UNOCAL 11 2 faiz Penzzoil 9 81 faiz McDermott 2 45 faiz Rusiyanin Lukoil 10 0 faiz Norvecin Statoil 8 56 faiz Turkiyenin Turk petrollari sirketi nin 1 75 faiz ve Azerbaycan Neft Sirketinin ise 20 faiz payi var idi Bununla da Yeni neft strategiyasi ve doktrinasi ugurla heyata kecirilmeye baslandi Esrin muqavilesi Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi terefinden tesdiq edildi ve 12 dekabr 1994 cu ilde quvveye mindi Ilk defe hesablanmis cixarilabilen neft ehtiyati 511 milyon ton olmus sonralar qiymetlendirici quyularin neticelerine gore bu ehtiyat 730 milyon tona catmisdir ve bununla elaqedar yataqlarin islenilmesine teleb olunan sermaye xercleri 11 5 milyard ABS dollari qebul edilmisdir umumi temiz gelirden Azerbaycanin payina 80 sermayecilerin payina 20 dusur Esrin muqavilesi nin ilk gunleri Redakte Esrin muqavilesi nin ilk gunlerinden baslayaraq Azerbaycan Beynelxalq Emeliyyat sirketi yaradildi ve tesdiq olunmus vahid proqram uzre ARDNS ile birge islere baslandi Bu sazis sonradan dunyanin 19 olkesinin 41 neft sirketi ile 30 dek sazisin imzalanmasi ucun yol acdi Esrin muqavilesi hem karbohidrogen ehtiyatlarinin miqdarina hem de qoyulan sermayelerin hecmine gore dunyada baglanan en iri sazisler siyahisina daxil olmusdur Imzalanmis neft sazisleri uzre Azerbaycanin neft senayesinin inkisafi ucun nezerde tutulmus 64 milyard ABS dollari qoyulusunun 57 6 milyardi deniz yataqlarinin menimsenilmesine ve perspektivli strukturlarda axtaris kesfiyyat islerinin aparilmasina yoneldilmisdir Esrin muqavilesi nin heyata kecirilmesi Redakte1995 ci ilde ilkin neft hasilati layihesi cercivesinde Ciraq 1 ozulu qerb standartlarina uygun olaraq berpa olundu ve boyuk maillikli quyularin qazilmasi meqsedile bu ozulun ust modulu modernize edilerek yeni qazma avadanliqlari ile techiz olundu Yeni qazma qurgusu laylara horizontal quyularin qazilmasina imkan verdi Maksimal maillikle qazilmis A 18 inhirafi 5500 m A 19 inhirafi 6300m den artiq ve s istismar quyulari boyuk neft hasilati ile ise dusduler 1997 ci ilde Ciraq yatagindan neft hasilatina baslandi Ehemiyyeti Redakte Neft hasilati uzre Esrin muqavilesi nin 20 illiyine hesr edilmis marka 1999 cu ilin dekabrinda Azerbaycanin menfeet nefti ile doldurulmus ilk tanker dunya bazarlarina cixarildi Bu neftin satisindan elde edilen valyuta sabiq prezident Heyder Eliyev terefinden yaradilmis Azerbaycan Respublikasi Dovlet Neft Fonduna daxil edildi Simal istiqametindeki uzunlugu 231 km diametri 720 mm olan Baki Novorossiysk neft kemerinin Azerbaycan hissesi berpa ve insa edilmisdir ve ilk defe 25 oktyabr 1997 ci ilde Azerbaycan nefti Novorossiysk limanina Rusiya Federasiyasina neql olunmusdur Kemer istifadeye verilen gunden 2007 ci ilin sonunadek bu marsrutla 11 milyon 34 min ton neft neql edilib Qerb istiqametinde uzunlugu 837 km diametri 530 mm Baki Supsa boru kemeri insa edilerek 17 aprel 1999 cu ilde ise salinmisdir Istifadeye verilen gunden 2007 ci ilin sonunadek Baki Supsa kemeri ile 45 milyon 542 min ton neft neql edilib 1997 ci ilde Azerbaycanda neft hasilati 9 milyon ton idise 2007 ci ilde bu reqem 40 milyon tonu kecmisdir Xezerin boyuk derinliklerinde yerlesen sahelerde derin kesfiyyat quyularinin qazilmasi meqsedile Dede Qorqud kecmis Kaspmorneft yarimdalma uzen qazma qurgusu temir ve modernize edilmisdir ve 50 475 m deniz derinliyinde 7620 m derinliyine qeder quyu qazmaq imkanina malikdir Diger qurgu Istiqlal kecmis Self 5 yarimdalma uzen qazma qurgusu temir ve modernize edilerek 50 700 m deniz derinliyinde 7620 m derinliye qeder quyu qazmaq mumkun olmusdur Modernize olunmus qazma qurgularinin komeyi ile Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinda birge aparilan isler neticesinde 6 kesfiyyat quyusu qazildi bunlarin sehesinde sonradan neft ehtiyatlari 30 den cox artirildi Bu qurgular 1996 ci ilde yaradilmis Kaspian Drillinq Kompani musterek muessisenin terkibinde Sahdeniz ve Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinda oz islerini ugurla davam etdirirler Xarici sirketler terefinden Azerbaycan ucun tikilmis Heyder Eliyev adina Lider qurgusunun komeyi ile de texnika texnoloqiya sahesinde boyuk irelileyisler elde edilmisdir 1999 cu ilin noyabrinda Turkiyenin Istanbul seherinde kecirilmis ATET in Sammitinde ABS Turkiye Azerbaycan Gurcustan Qazaxistan ve Turkmenistan prezidentleri terefinden Baki Tbilisi Ceyhan BTC Esas Ixrac Neft Kemeri nin cekilisi haqqinda dovletlerarasi Muqavile imzalanmisdir 2002 ci il sentyabrin 18 de Bakida Sengecal terminalinda sabiq prezident Heyder Eliyevin Turkiye ve Gurcustan prezidentlerinin istiraki ile Baki Tbilisi Ceyhan ixrac neft kemerinin temel dasi qoyulmus ve tikintisine baslanmisdir BTC nin Azerbaycan hissesinin Gurcustan hissesi ile birlesdirilmesi 2004 cu ilin oktyabrinda bas tutdu 2006 ci il iyulun 13 de ise Turkiyenin Ceyhan seherinde XXI esrin en boyuk enerji layihesi olan Heyder Eliyev adina Baki Tbilisi Ceyhan esas ixrac boru kemerinin tenteneli acilis merasimi kecirildi BTC istismara verilen gunden 2007 ci ilin sonunadek Ceyhan limanindan 36 milyon 796 min 555 ton Azerbaycan nefti dunya bazarlarina yola salinmisdir Istinadlar Redakte Heyder Eliyev Musteqilliyimiz ebedidir Coxcildliyin I IX cildlerinin komekci aparati Baki 2008 339 seh Menbe RedakteCabir Memmedov Avrasiyanin islam dovletleri Baki 2000 Hemcinin bax RedakteAzerbaycan neft senayesiXarici kecidler RedakteMetbuat ve siyasetciler Esrin muqavilesi barede ne deyirdiler Vefa Quluzadenin 20 il saxladigi sirr Ekskluziv Esrin muqavilesi beynelxalq ehemiyyetli hadisedir Heyder Eliyev dedi Bu haqda hele hec kim bilmir neft kontraktlarini tecili imzalayaq Menbe https az wikipedia org w index php title Esrin muqavilesi amp oldid 5702613, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.