Qərbi Avropanın ən yüksək dağları

İsveçrə Alpləri dərhal Matterhorn Dağı ilə əlaqələndirilir. Bu möhtəşəm zirvələr Alplərdəki buzlaqların ən yüksək nöqtəsidir və fəth etmək üçün ən çətin olanıdır. Bunun üzərinə çıxan hər bir addım bu səylərə dəyərdir – ruhu sehrləndirən sonsuz mənzərələr dünyanın heç bir yerində tapıla bilməz.

Avropanın gölləri

Qərbi Avropa göllərlə zəngindir. Lakin ərazidə göllər eyni dərəcədə paylanmamışdır. Göllərin ən çox yayıldığı sahə Fennoskandiya və Alp dağlarıdır. Başqa sahələrdə ara-sıra kiçik göllərə rast gəlinir.Qərbi Avropa göllərinin əksəriyyəti tektonik-buzlaq mənşəlidir. Bu genetik tipə aid edilən göllər Fennoskandiyada geniş yayılmış və tipik göllük landşaft əmələ gətirmişdir.Burada ən böyük göllərin (Vettern, Venern, İnari, Sayma və s.) çalaları tektonik qırılmalar nəticəsində yaranmış və buzlaqlar tərəfindən formalaşmışdır. Xırda və çox girintili-çıxıntılı sahillərə malik olan göllərin əksəriyyəti buzlaqların fəaliyyəti ilə yaranmış çalalarda yerləşir. Göllər həm buzlaq ekzarasiyası, həm də akkumulyasiyası (moren gölləri) sahəsində yayılmışdır.

Buzlaq və bənd gölləri Alplarda çoxdur. Yüksək dağlarda kar gölləri, dağətəyində isə böyük dərə-bənd gölləri yerləşir. Bu tip göllər Alp dağlarının şimal (Cenevrə, Sürix, Boden, Firvaldştet və s.) və cənub ətəklərində (Komo, Qarda, Laqo-Macore və s.) qruplaşmışdır.

Digər sahələrdə olan göllərdən Macarıstanda Balaton gölünü göstərmək olar. Cənubi Avropada əsasən karst və vulkan mənşəli göllər var. Karst gölləri Dinar dağlarında və başqa tipik karst rayonlarında yaranmış karst çökəklərində yerləşir. Burada ən böyük tektonik və karst-tektonik mənşəli göllər var (Skutar, Prespa, Oxrida və s.).

Sürix gölü

Vulkan mənşəli göllərin ən böyükləri Apennin yarımadasındadır (Trazimen, Bolsena, Braççano gölləri). Reyn Şistli dağlarında olan maarların da vulkan mənşəli olması güman edilir. Onlar dairəvi formalı partlayış kraterlərində yerləşirlər. Bundan əlavə kiçik vulkan göllərinə İslandiyada Mərkəzi Fransa massivində, Siciliya adasında Vezuvinin kraterində rast gəlmək mümkündür. Böyük çayların sahillərində axmaz göllər geniş yayılmışdır. Bunların ən böyükləri Aşağı Dunay ovalığında çayın sol sahilinə paralel zəncir kimi uzanan Baltalardır. Dəniz sahillərində laqun gölləri əmələ gəlmişdir. Bunlara Landlarda, Venetsiya yaxınlığında, Almaniya – Polşa ovalığının dəniz sahillərində və Qara dəniz sahillərində rast gəlmək mümkündür.

İtaliya və Şimali Alp göllərinin gözəl mənzərəsi dünyanın bütün ölkələrinin turistlərini cəlb edir. Macarıstanda Balaton gölü sahillərində böyük turizm mərkəzi və sağlamlıq ocaqları yaradılmışdır.

Qərbi Avropanın ən yüksək dağları

Qərbi Avropanın ən yüksək dağları Alplərdir . Səkkiz ölkə – Fransa, İtaliya və İsveçrə, Almaniya, Avstriya, Lixtenşteyn, Sloveniya və Monako ərazilərinə uzanırlar. Buradakı iqlim çox sərtdir, hətta yaz aylarında dağlarda sərin olur, qışları qış qarışıqları ilə qeyd etmək deyil.

Avropadakı ən yüksək zirvənin adı haqlı olaraq Mont Blanc dağına məxsusdur. Burada dünyanın hər yerindən gələn xizək idmançıları oraya getməyə çalışırlar, burada yüksək səviyyəli xizək mərkəzlərinin kütləsi var.

Mont Blanc və ya Elbrus: Avropanın ən yüksək dağ nədir?

Elbrusun 800 metrə qədər üstündə olmasına baxmayaraq, Mont Blancın Avropanın ən yüksək nöqtəsi hesab ediləcəyi barədə tez-tez mübahisələr var. Avropanın ən yüksək zirvəsi olan Elbrus , hətta crossword bulmacalarında da bu cür cavab bəzən doğrudur.

Amma həqiqətən belədir? Axı, coğrafi cəhətdən Elbrusun yeri dəqiq Avropa deyil. Əksinə, qitənin Asiya hissəsi ərazisində yerləşir.

Bununla bağlı mübahisələr yüzlərlə ildir davam edir və bu günə qədər bu mövzuda fikir birliyi yoxdur. Tarixçilər və coğrafiyaçılar Avropa və Asiya arasında aydın bir sərhəd müəyyən edə bilməzlər, çünki təbiətdə hər şeyi birmənalı şəkildə və düzəldən fərqləndirmək mümkün deyil. Belə ki, Elbrusun taleyi hələ də həll olunmayıb. Əlbəttə ki, Avropalılar və Asiyalılar da bu dağın ən yüksək zirvəsi olaraq görməkdən məmnun qalırlar.

Qərbi Avropanın dağları

Elbrus üzərindəki mübahisələr nə olursa olsun, Alplərin ərazisi mübahisəsiz və şərtsiz olaraq Avropaya aiddir. Çox kilometr uzunluğunda dağlar kristal göllər şəklində təbii gözəllikləri, xizək üçün əlverişli yamaclar, mənzərəli buzlaqlar, sonsuz cazibədar dağlıq növlərdən daha çoxdur.

Qərbi Avropanın bu yüksək dağları xizək üçün ideal bir yerə çevrilmişdir. Bu mövsüm burada mövsüm açılır, çünki hava və iqlim bu işə töhfə verir. Alp dağ xizək mərkəzlərinə təriflər söyləmək lazım deyil – hər kəs və hər kəs bu barədə eşitmişdir. Çimərin hər hansı bir qalınlığına və hər hansı bir bacarıq səviyyəsinə sahib bütün istirahət mərkəzləri alın.

Alps nə üçün məşhurdur?

Gözəl yalnız qarla örtülü Alplər deyil , həm də yaşıl yamaclarıdır. Məsələn, Veneto Dolmita Bellunesi Milli Parkı bütün dünyada tanınır. Parkın ərazisində, 30 min hektara qədər uzanan, dağlıq və çəmənliklərdən təpə və dağ zirvələrinə qədər müxtəlif gözəl və gözəl mənzərələr var. Parkda təbii bioloji müxtəlifliyin nümayəndəsi deyil, həm də kənd və kənd əməyinin ənənələri də qorunur.

Burada İtaliya, Castello del Buonconsiglio qalası rahat bir şəkildə – Trentino’daki ən böyük binalar kompleksidir. 18-ci əsrin sonuna qədər piskoposların və şahzadələrin yaşayış yeri idi.

Fransız Alpləri onların əzəmətindən aşağı deyil. Xüsusilə cazibədar Rhone-Alp bölgəsi – Rhone və Alp dağlarının şərəfinə. Bu bölgənin ərazisində 8 qorunan zona vardır və hər biri öz gözəlliyində unikaldır. Uşaqların nağılları səhifələrindən gələn kokulu üzüm bağları, qalın zeytun ağacları və pitoresk vadilər var.

İsveçrə Alpləri dərhal Matterhorn Dağı ilə əlaqələndirilir. Bu möhtəşəm zirvələr Alplərdəki buzlaqların ən yüksək nöqtəsidir və fəth etmək üçün ən çətin olanıdır. Bunun üzərinə çıxan hər bir addım bu səylərə dəyərdir – ruhu sehrləndirən sonsuz mənzərələr dünyanın heç bir yerində tapıla bilməz.

Yaxşı, Avstriya Alplərini qeyd etmək mümkün deyil – burada dağlar ölkənin bütün ərazisinin yarısından çoxunu işğal edir ki, bütün görməli yerlər bir-biri ilə bağlıdır. Bu, Gastein vadisində, Hafelekarspitze dağında və Innsbruckda Stift Winten monastırı və daha bir çox müalicəvi termal yaydır.

Avropanın relyefi

Avropa Avrasiya materikinin qərb hissəsində yerləşən qitədir. Qitədə regionlar relyefinə görə bir-birindən kəskin fərqlənir. Şimali Avropada yerləşən qədim Skandinaviya dağları bütün Skandinaviya yarımadası boyunca uzanır. Bu dağlar yüksək deyil, onların ən hündür zirvəsi – Qalxepiggen dağıdır (2469 m).

Skandinaviya yarımadası 20 min il əvvələ qədər buzlaqlarla örtülü olmuşdur. Hazırda bu ərazilərdə belə buzlaqlar yoxdur, lakin buzlaqların fəaliyyəti nəticəsində yaranan relyef formaları geniş yayılmışdır. Bunlar moren tirәlәri, tәpәlәri və troq dәrәlәridir. Buz örtüyü əridikdən sonra okeanda suyun səviyyəsi qalxmış, sahilboyu dərələr su altında qalmışdır. Dərələr körfəzlərə çevrilmişdir. Quruya daxil olmuş bu ensiz və dərin körfəzlər fyordlar adlanır.

Mәrkәzi Avropanın relyefi üçün düzənliklər səciyyəvidir. Onlardan ən böyüyü Almaniya-Polşa ovalığıdır. Mərkəzi Avropanın Atlantik okeanı sahillərində qurunun tektonik әyilmәsi baş verir. Tədrici enmələr sahilboyu ərazilərin su altında qalması ilə nəticələnir. Subasmaların qarşısını almaq üçün bəndlər tikilir, dəniz qurudulur və antropogen mәnşәli düzәnliklәr yaradılır.

Mərkəzi Avropada hündür, cavan dağlar – Alp, Karpat, Sudet dağları yerləşir. Bu dağlardan bəziləri, məsələn, Alp və Karpat qövsvarı formaya malikdir. Bu dağlar Afrika və Avrasiya litosfer tavalarının toqquşması nəticəsində əmələ gəlmişdir. Mərkəzi Avropanın dağları Şimali Avropanın qədim dağlarından yüksək, şişuclu (pikşəkilli) zirvələri və yamaclarının dik olmaları ilə fərqlənir.

Hündürlüyü 3500 m-dən yüksək zirvələr, o cümlədən Alp dağlarının hündürlüyü 4807 m olan ən yüksək zirvəsi Monblan (fr. “Mont Blanc” – ağ dağ deməkdir) dağ buzlaqları ilə örtülüdür. Alp dağlarının yerləşdiyi Fransa, İsveçrə, Avstriya, İtaliya kimi ölkələrdə həm qışda, həm də yayda fəaliyyət göstərən dağ kurortları yaradılmışdır. Bu kurortlar qış idman növləri həvəskarları arasında çox məşhurdur. Onlar ölkənin iqtisadiyyatına xeyli gəlir gətirməyə imkan verir. Lakin seysmik cəhətdən aktiv ərazilərdə zəlzələlər təsərrüfata, əhaliyə və səyahətə gəlmiş turistlərə ziyan vurur.

Turizm İsveçrə və Avstriya iqtisadiyyatının əsas sahələrindən biridir. Bu ölkələr zəngin rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. Rekreasiya tәbii ehtiyatları istirahәt, turizm vә müalicә mәqsәdilә istifadә olunan tәbii ehtiyatlardır. 2014-cü ildə turizmdən Avstriyanın dövlət büdcəsinə 44,5 mlrd., İsveçrənin dövlət büdcəsinə isə 44,1 mlrd. avro daxil olmuşdur. Turizmin inkişafı minlərlə iş yerinin yaranmasına imkan verir. Avstriyada hər 10 nəfərdən biri turizmlə əlaqədar olan sahələrdə çalışır.

Cәnubi Avropa Aralıq dənizinin şimal sahillərini əhatə edir. Mərkəzi Avropa ilə müqayisədə sahil xətləri çox parçalanmışdır. Yarımada və adaların relyefi, əsasən, dağlıqdır. Pireney, Apennin, Balkan yarımadalarındakı dağlar intensiv tektonik və seysmik proseslərlə səciyyələnir. Etna, Vezuvi kimi fəaliyyətdə olan vulkanlar da burada yerləşir.

Balkan yarımadasında Karst platosu vardır. O, əsasən əhəngdaşı süxurları ilə örtülüdür. Bu süxurlar intensiv yuyulmaya məruz qalır. Onlarda karst relyef formaları, o cümlədən, mağaralar yaranır.

Şәrqi Avropada geniş Şərqi Avropa düzənliyi Ural dağlarına qədər uzanır. Bu düzənliyin şimalında buzlaq relyef formaları geniş yayılmışdır. Şərqi Avropa düzənliyi Ukrayna, Belarus ölkələrinə və Rusiyanın Avropa hissəsinə uyğun gəlir. Şərqi Avropa düzənliyi əhalinin ən çox məskunlaşmış ərazilərindən biridir. Burada Moskva, Sankt- Peterburq, Kiyev və başqa nəhəng sənaye şəhərləri yerləşir.

Şərqi Avropa düzənliyinin cənubunda cavan dağ sistemləri olan Krım və Qafqaz dağları (Elbrus zirvəsi, 5642 m) uzanır. Qafqaz dağları Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarından ibarətdir. Bu dağlar Qara və Xəzər dənizləri arasında uzanır.

Mənbə: Coğrafiya – 9. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik.
Müəlliflər: Elbrus Əlizadə, Nərminə Seyfullayeva, İrkən Aktoprak, Yelena Şabanova

• Teqlər:
• Avropa
• , Avropanın relyefi
• , relyef
• , Avropanın coğrafiyası