X azərbaycan dili bsq -2

1-3 –cü suallar mətnlə bağlıdır

Azərbaycan ədəbi dilinin ÜSLUBLARI

Ədəbi dilin xarakterik cəhətlərindən biri də onun müxtəlif üslublara malik olmasıdir.

Üslub nədir? Üslub sözü bir çox mənalarda işlənir. Məsələn: dilin üslubu, yazıçının üslubu və s. Dilin üslubu ilə yazıçının üslubu eyni anlayış deyildir. Ona görə bu anlayışlari bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz.

Dilin üslubu dedikdə ümumi üslublar nəzərdə tutulur. Lakin yazıçının üslubu onun ümumxalq dilindən, dil vasitələrindən öz arzu və zövqünə, mövzu və məqsədinə görə necə seçib işlətməsi üsulları ilə bağlıdır. Hər bir yazıçının üslubu onun həyata münasibəti, elmi və siyasi biliyi, mədəniyyəti və bacarığı əsasında yaranır. Buna görə də yazıçının dünyagörüşü ilə ifadə tərzinin vəhdəti onun üslubudur. Lakin yazıçının üslubu ümumdil xaricində mövcud deyildir. Bu ümumidən asılı olaraq onun bir hissəsidir. Bədii yaradıcılıqda hər bir sənətkarın öz üslubunun olması əsas şərtlərdəndir. Çünki fərdi üslub sənətkarın yaradıcılıq orijinallıgını müəyyən edir və onu başqalarından fərqli bir sənətkar kimi tanıdır. Elə buna görədir ki, Səməd Vurğun demişdir: —öz üslubunu təyin etmək və ona daima sadiq yaşayıb yaratmaq şair üçün səadətdir! Başqalarından söz, düşüncə və duyğu pərdələri altında gizlənib qalmaq isə şair üçün fəlakətdir.”

Dilin üslubları müxtəlif səbəblər nəticəsində əmələ gəlir. Bu hər şeydən əvvəl, insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələri ilə əlaqədar olaraq bu və ya başqa şəraitdə fikrin ifadə olunması üçün dil vasitələrindən istifadə edilərkən yaranır. Hər bir üslub dilin milli xüsusiyyətləri əsasında qurulur. Bunların yaranmasında həm yazıçıların, həm də alim-müəllim və digər qrup ziyalıların böyük xidməti olur.

Dildəki üslubların əmələ gəlməsi və digər cəhətlərindən bəhs edən xüsusi elm sahəsi vardır. Buna dilçilikdə üslubiyyat deyilir. Üslubiyyatda dilin ifadə vasitələrinin müxtəlif üslublarda işlənilmə üsulları geniş şəkildə öyrənilir.

Azərbaycan ədəbi dilində, qədim dövrlərdən başlayaraq, zəngin üslubi sistem yaranmışdir. Ədəbi dilimizin ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərində müxtəlif üslublar olmuşdur. Zaman keçdikcə bu üslublar daha da artmış, zənginləşmiş və təkmilləşmişdir. Hazırda Azərbaycan ədəbi dilinin aşağıdakı üslubları vardır. Bədii üslub, elmi üslub, ictimai-publisistik üslub, rəsmi üslub. Bu üslubların həm ümumi, həm də hər birinin özünəməxsus fərqli xarakterik cəhətləri vardır.

1.Ədəbi dilin bədii üslubu

Fikrin bədii ifadə və təsvir vasitələri ilə ifadə olunmasına bədii üslub deyilir. Bədii üslub eyni zamanda bədii dil də adlanır.

Azərbaycan ədəbi dilində bədii üslub xüsusi yer tutur. Bu üslub tarixən qədim, mahiyyətinə görə isə çox kütləvidir. Bədii üslub ədəbi dilimizin ilk formalaşdığı dövrdən onun əsasını təşkil etmişdir.

Bədii üslubun iki forması vardır: nəzm üslubu və nəsr üslubu.

Bədii üslubun bu formaları bir sıra cəhətlərinə və əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənir. Məsələn, şeirlə yazılan əsərlərdə müəyyən ölçü olur; belə ki, şeirdə hecalara fikir verilir, qafiyə nəzərə alınır və s. Lakin nəsr əsərlərində isə bu ölçülər hazırkı dövrdə nəzərə alınmır (ədəbiyyatımızda qafiyəli nəsr də olmuşdur).

Bədii üslubun hər iki formasında janrlarla əlaqədar bir sıra üslublar da olur; məsələn, qəzəl üslubu; qoşma üslubu; hekayə üslubu; dram üslubu; satira üslubu və s.

Ədəbi dilin bədii üslubunun özünəməxsus bir sıra xüsusiyyətləri vardır ki, bunlar onu başqalarından fərqləndirir. Həmin fərqlər, əsasən, aşağıdakı sahələrdə özünü göstərir.

Söz seçməkdə. Bədii üslubda yazılan əsərlərdə müxtəlif söz qruplarına müraciət olunur və oradan rəngarəng sözlər seçilib işlədilir. Dildə elə bir söz qrupu ola bilməz ki, bədii üslub oradan istifadə etməsin. Dildə hər nə varsa bədii üslubun ixtiyarındadır. Bədii üslubda bu və ya başqa üslubi məqam, yaxud surətin nitqini fərdiləşdirmək üçün sənət, peşə ilə əlaqədar və ya dialekt sözlərindən istifadə edilir. Bununla bərabər həmin üslubda sözlərin məna qruplarından — eyni səslənməyə malik müxtəlif sözlərdən (omonim); müxtəlif formalı, lakin yaxın məna ifadə edən sözlərdən (antonom) bədii ifadə vasitəsi kimi çox geniş istifadə olunur. Bütün bunlar isə oxucu və ya dinləyicinin bədii zövqünü oxşamağa qüvvətli təsir göstərir.
Sözlərin işlədilməsində. Bədii ədəbiyyat dil sahəsində geniş novatorluq meydanıdır. Burada mövcud sözlərə yeni məna vermək, sözə emosional çalarlıq gətirmək və bunları çox müxtəlif formalarda və müxtəlif məqam və vəziyyətdə işlətmək olur.
Bədii ədəbiyyatda ayrı-ayrı sözlərdən yeni mənalarda istifadə olunması. Onların məcazi məna kəsb etməsi imkanları ilə bağlıdır. Hər bir sözün məcazi mənası dildə müəyyən obrazlılıq əmələ gətirir. Bədii ədəbiyyatda məcazların müxtəlif formalarından olduqca geniş şəkildə istifadə edilir. Buna görə də bədii üslub obrazlı olur və bu cəhətinə əsasən digər üslublardan fərqlənir.
Qrammatik vasitələrin istifadəsində. Bədii üslubda bəzi dil vasitələrinə bədii meyarla yanaşılır. Bu və ya başqa bir vasitə bədii qanunlara müvafiq olaraq bədii zərurət əsasında işlənilir. Bədii üslubda sintaktik fiqurlar — ritorik suallar, bədii nidalar və xitablar çox işlənir. Bu da öz növbəsində onu başqa üslublardan fərqləndirir.
Fonetik materialın istifadəsində. Bədii üslubda dilin səs sistemi bir növ estetik təsir vasitəsinə çevrilir. Xüsusən poeziyada gözəl ahəng, musiqilik səslərlə yaradılır. Eyni zamanda, səslərin fonetik sıralanması vasitəsi ilə bəzən ifadənin təsiri də qüvvətləndirilir. Belə bir vəziyyət, əsasən, bədii üslub üçün xarakterikdir.
Sitatlardan istifadə. Bədii üslubda sitatlardan geniş istifadə olunur. Burada işlənilən hər bir poetik sitat öz vəzifəsinə görə elmi sitatdan fərqlənir. Poetik sitatlar bədii surətlərin nitqini fərdiləşdirmək və s. kimi üslubi cəhətlər üçün işlənilir.
Epiqrafların verilməsində. Bədii üslubda epiqraflara tez-tez müraciət olunur. Hər bir epiqraf mətnin əvvəlində verilərək həmin mətnin məzmunu ilə uyğun gəlir. Bunların vasitəsilə müəllif ifadə olunan fikrin təsirini daha da artırır.

Bədii üslub bütün öz xüsusiyyətləri ilə olduqca obrazlı, emosional və ekspressivdir. Bu üslub başqa üslublara nisbətən xalq danışıq dilinə daha yaxındır. Hazırda Azərbaycan ədəbi dilinin bədii üslubu çox inkişaf etmişdir. Bu üslub ədəbi dilin və xalq danışıq dilinin xüsusiyyətləri əsasında get-gedə daha da təkmilləşir.

2.Ədəbi dilin elmi üslubu

Fikrin elmi şəkildə ifadə olunması elmi üslub adlanır. Elmi üsluba eyni zamanda elmi dil də deyilir. Elmi üslubda obrazlılıq, emosionallıq olmur. Buraya bütün elmi və metodik əsərlərin dili daxildir.

Azərbaycan ədəbi dilində elmi üslub bədii üslubdan sonra formalaşmağa başlamışdır. Bu üslub tarix boyu geniş təkmilləşmə və inkişaf yolu keçirmişdir. Hazırda elmin bütün sahələrinə dair bu üslubda mükəmməl elmi əsərlər yaradılır. Elmi üslubu digər üslublardan fərqləndirən bir sıra xüsusiyyətlər vardır. Həmin xüsusiyyətlər, əsasən, aşağıdakılarla müəyyənləşir.

Fikrin elmi izahı. Elm — təbiət və cəmiyyət qanunlarını aydınlaşdırır. Buna görə də elm mövcud anlayışlara dair dəqiq izahat tələb edir; müəyyən məsələ şərh olunarkən elmi təfəkkür əsas götürülür. Bu xüsusiyyət elmi üslubu digər üslublardan fərqləndirir.
Terminlərin çox işlənməsi. Məlum olduğu kimi termin elmin əlifbasıdır. Elə buna görə də elmi üslubda elmin müxtəlif sahələrinə dair aparılan tədqiqatla əlaqədar terminlərdən geniş istifadə olunur.
Sözün həqiqi mənada işlənməsi. Elmi üslub üçün əsas əlamətlərdən biri sözü ilk mənasında işlətməkdir. Bu üslubda sözlərin məcazi, yaxud bir neçə mənada işlədilməsinə əsasən yol verilmir. Çünki elmi üslubda sözlərin çoxmənalılığı bəzən do-laşıqlığa, anlaşılmazlığa səbəb ola bilir.
Xüsusi ifadələrin işlənilməsi. Elmi üslubda bu və ya digər məsələ şərh olunarkən “tədqiqat göstərir ki, ” “belə nəticəyə gəlmək olur ki”, “bu nöqteyi — nəzərdən” və s. kimi xüsusi ifadələrdən tez-tez istifadə olunur. Bunlar elmi üslubun xüsusiyyətləri ilə bağlı ifadələrdir.
Mürəkkəb sintaktik konstruksiyaların tələb olunması. Elmi üslubda bu və ya digər anlayışı dəqiq və düzgün ifadə etmək üçün dilin bütün qrammatik vasitələrindən, o cümlədən mürəkkəb sintaktik quruluşlu cümlələrdən istifadə edilir.
Müxtəlif işarələrin işlədilməsi. Ayrı-ayrı elm sahələri ilə əlaqədar olaraq elmi üslubda yazılan əsərlərdə müxtəlif işarələr sistemindən istifadə edilir. Dialektlərə aid yazılmış əsərlərdə transkripsiya ilə əlaqədar işarələr buna misal ola bilər.
Qədim yunan və latın əlifbalarından istifadə olunması. Bəzi elm sahələrində yunan və latın hərflərinə müraciət olunur.Məsələn, iks (x), iqrik (y) və s.

Bu və ya digər tədqiqat işi elmi üslubda şərh olunarkən hər bir müəllifin fərdi üslubu yaranır. Lakin bu fərdi üslub bədii üslubda yaranan fərdi üslub kimi xüsusi mahiyyətə malik olmur.

Elmi üslub bədii üslub qədər kütləvi xarakter daşımır. Belə ki, bədii üslubda yazılan hər bir parçanı hamı oxuyanda və ya eşidəndə başa düşür, lakin elmi üslubda müxtəlif sahələrə aid yazılan əsərləri hamı dərk edə bilmir.

Qeyd etmək lazımdır ki, ədəbi-tənqidi əsərlər də eyni üslubda yazılır. Bu növ əsərlər elmi üslubu ictimai-publisistik üsluba yaxınlaşdırır.

3. Ədəbi dilin ictimai-publisistik üslubu

İctimai və siyasi məsələlərin geniş xalq kütləsinin anlayacağı şəkildə izah edilməsi ictimai-publisistik üslub adlanır. Bu üsluba eyni zamanda kütləvi üslub, kütləvi dil də deyilir. Buraya təbliğat, təşviqat məzmunlu, adi məlumat xarakterli və tənqidi məqalələrin, yazılı məruzələrin, qəzet xülasələrinin və s.dili daxildir.

İctimai-publisistik üslubun əmələ gəlməsində mətbuatın xüsusi rolu vardır. Buna görə də bu üslubu çox zaman mətbuat üslubu da adlandırırlar. Lakin qeyd etməliyik ki, qəzet və jurnallar-dakı məqalələrin hamısı publisistik üslubda yazılmır; orada müxtəlif üslubda yazılan materiallar olur. Elə buna görə də bütün məqalələri mətbuat üslubu adı altında başa düşmək düzgün deyildir: mətbuat üslubu başqa anlayışdır. Bunun özü iki yerə bölünür: a) qəzet üslubu b) jurnal üslubu. Bunların isə fərqli cəhətləri vardır. Bu fərqlər hər şeydən əvvəl ondadır ki, qəzetdə mənası gec başa düşülən sözlərə, tərkiblərə yer verilmir. Ancaq jurnalda yeni terminlər, tərkiblər, qısaltmalar və sairə çox işlədilir.

Azərbaycan ədəbi dilinin ictimai-publisistik üslubu əsasən XIX əsrdə milli mətbuatın meydana çıxdığı dövrdən formalaşmağa başlamışdır.

İctimai-publisistik üslubun janrlara görə müxtəlif qolları olmasına baxmayaraq, bunların hamısının ümumi və digər üslublardan fərqli xüsusiyyətləri vardır. İctimai publisistik üslubun səciyyəvi cəhətləri aşağıdakılardan ibarətdir:

Sözün istehza ilə işlədilməsi;
Sarkazmlar yaradılması;
Frazeoloji vahidlərdən geniş istifadə olunması;
Bədii ədəbiyyatdan sitatlar verilməsi;
İfşa və tənqid üçün ən kəskin sözlər işlədilməsi.

İctimai-publisistik üslub, ümumiyyətlə, aydın üslubdur. Burada xalq danışıq ünsürləri yox olur. Məsələn, —Kirpi” jurnalın-dakı məqalələrin əksəriyyətində istənilən qədər xalq ifadə və tərkibləri, adi danışıq dilinə məxsus cümlələr və s. vardır.

İctimai-publisistik üslubda yazılan oçerklər bunu bədii üsluba, xülasə və tənqidi məqalələr elmi üsluba, bəzi materiallar isə rəsmi üsluba yaxınlaşdırılır.

4.Ədəbi dilin rəsmi üslubu

Cəmiyyətdə rəsmi münasibətləri bildirmək üçün yazılan dövlət sənədlərinin üslubu rəsmi üslub adlanır. Buraya bütün dövlət sənədlərinin — protokol, akt, nota, əmr, qərar, bəyanat, qətnamə və s. sənədlərin dili daxildir.

Azərbaycan ədəbi dilinin rəsmi üslubu əsasən XIX əsrdə, yəni milli ədəbi dilin sabitləşməsi dövründə formalaşmağa başlamışdır.

Rəsmi üslubda yazılan sənədlərdə fikrin konkret şəkildə izahı tələb olunur. Buna görə həmin üslub üçün aşağıdakı cəhətlər xarakterikdir:

hər bir məsələ aydın və olduqca qısa izah edilir;
artıq və lüzumsuz sözlərə, təkrarlara, bədii vasitələrə yer verilmir;
ikimənalılığa, dolaşıqlığa yol verməmək üçün hər bir anlayışa dair dəqiq terminlər seçilir.
hər hansı bir məfhumun izahı üçün ədəbi dilin qrammatik normalarına düzgün riayət olunur;
ştamp xarakterli xüsusi tərkiblərdən, ifadələrdən geniş istifadə olunur.

Ədəbi dilin üslubları cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar olaraq dəyişir və inkişaf edir. Sovet dövründə Azərbaycan ədəbi dilinin üslubları hər cəhətdən geniş inkişaf etmişdir və indi də bu iş davam edir.

Mənbə: Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti, ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti, Bakı 2015
Müəlliflər: Akif Bayramov, Ziyəddin Məhərrəmov, Mustafa isgəndərzadə

Teqlər:
üslublar
, üslubiyyat
, Azərbaycan dili
, üslub
, Azərbaycan dilinin üslubları

X azərbaycan dili bsq -2

2.Publisistik üslub haqqında hansı fikir yalnışdır?

A) Bu üslubda bədiilik də özünü göstərə bilir B) Şifahi və yazılı formaları olur

C) Lüğət tərkibinin əsası ümumişlək sözlərdən ibarət olur.

D) Yalnız mətbuatda funksionllaşır.

E) Publisistik üslubda gedən proseslər ümumxalq dilinə də təsir edə bilir.
3.Baş üzvlərin hər ikisi II növ təyini söz birləşməsi ilə ifadə olunan cümləni göstərin.

A) Nigarın anası fizika müəllimidir. B) Ata qayğısna hər kəsin ehtiyacı var.

C) Şirvan torpağı şairlər yurdudur D) Dədə Qorqud oğuz elini ağsaqqalı idi.

E) Saib Təbrizi Füzulini davamçısıdır.

4.Veilənlər içərisində hansı üsluba aid xüsusiyyət yoxdur?

1. Olduqca müxtəlif mövqe və maraqları əks etdirir

2.Dialoji nitq bu üslubun canıdır.

3.Terminolji funksiyasına görə seçilir.

4. Müəyyən tarixi təkamül prosesində standartlaşmış formalardan kənara çıxmır.

A) elmi B) publisistik C) məişət D) bədii E) rəsmi –işgüzar

5.Nümunədə obrazlılıq göstəricisinin tam sırasını göstərin.

Neçə yazdır düşmür yolum

Yəqin,dağlar küsüb məndən

A) fonetik B) fonetik,leksik C) fonetik,qrammatik D) leksik ,qrammatik

E) fonetik,leksik,qrammatik
6. Biri işgüzar sənədlərə aid deyil:

A) əmr B) tərcümeyi-hal C) protokol D) elan E) arayış

7.Məişət üslubu üçün səciyyəvi deyil:

A) dialoji nitq şəklində olur B) nitqin sərbəstliyi və təbiiliyi C) əsasən,şifahi şəkildə mövcudluğu

D) mürəkkəb cümlələrdən istifadə E) intonasiya jest və mimikadan istifadə
8. Dövlət bayrağımızın üstündəki göy,qırmızı,yaşıl zolaqlar hansı yazı növünə aiddir?

A) piktoqrafik B) fonoqrafik C) ideoqrafik D) sillabik E) əşyəvi

9. Orfoqrafik normaya uyğun olmayan sözü göstərin.

A) əhəmiyyət B) istiqlaliyyət C) üslubiyyat D) nəqliyyat E) tövsiyyə
10.Cümlələrin birində xəbərə müxtəlif sintaktik əlaqələrlə bağlanan iki zərflik vardır.

A) Gənc müğənnini səhnəyə dəvət etdilər. B) Bayarağı yuxarıya qaldırdılar.

C) O,sözünü həmişə doğru söyləyir D) Havaların yaxın zamanda isinəcəyi gözlənilir.

E) Belə hadisələr kənddə tez-tez baş verir.

11.Cümlədə hansı durğu işarələri buraxılmışdır?

O axşam düşən kimi buraya Kürün sahilinə gələrdi.

A) qoşa nöqtə,vergül,tire B) vergül,iki tire C) iki tire D) iki vegül,tire

E) qoşa nöqtə,vergül, tire
12.Verilmiş cümlədə cümlə üzvlərinin işlənmə ardıcıllığını müəyyən edin.

Çayın kənarında yerləşən kəndimizə baxa-baxa mən keçmiş günləri xatırladım.

1. Mübtəda 2. Xəbər 3.Təyin 4. Tamamlıq 5.Zərflik

13.Hansı xüsusiyyət rəsmi üslub üçün səciyyəvi deyil.

A) qədim leksika B) yığcamlıq C) təkmənalılıq D) standart forma E) obrazlılıq

A) fikrin ifadəsi üçün bilavasitə tələb olunan dil vasitəsinin seçilməsi

B) dildən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə qaydalarının öyrənilməsi

C) dilin ifadə imkanlarının genişliyi

D) nitq prosesində dilin fonetik,leksik,qrammatik qayda-qanunlarının gözlənilməsi

E) dil vasitələrindən məqsədəuyğun istifadə üsulu

15.Daha çox elmi üsluba aid cəhətlər:

A) dəqiqlik,konkretlik,məntiqlilik,ardıcıllıq B) məcazlardan geniş istifadə

C) obrazlılıq,emosianallıq D) ümumxalq dilinə əasalanmaq

Düz________ Səhv_________ Qiymət_________ Müəllim

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2023
rəhbərliyinə müraciət

7-Sinif Azərbaycan Dili KSQ 1,2,3,4,5,6,7 BSQ 1,2

Azərbaycan dili Kiçik summativ qiymətləndirmə – 1 Ad______________________________Soyad________________________________________Tarix_________________ 1-4-cü tapşırıqlar mətnlə bağlıdır. Qayıq Sahibkar qayığını rənglə_mək üçün qonşuluqda yaşayan balıqçını dəvət etdi. İş vaxtı balıqçı qayığın dibində deşik olduğunu gördü və onu bağladı. Qayığı boyayıb qurtardı,əməkhaqqını alıb sahilə getdi. Onu gözləyən yoldaşları ilə gör_dü və səhərki balıq ovuna hazırlaşmağa başladı. Səhər aç_dı. Balıqçı torunu yığmaq istəyirdi ki, qapı döy_dü. Gələn sahibkar idi. Əlindəki qızılla dolu kisəni ona uzatdı: – Buyurun, bu sizin haqqınızdır. – Nəyə görə, – deyə balıqçı təəccübləndi. – Mən haqqımı almışam! – O pulu mən qayığın rənglənməsi üçün ödəmişdim. Bunu isə qayığı təmir etdiyiniz üçün verirəm. – Belə xırda iş üçün? – balıqçı lap məəttəl qaldı. – Mən buna görə pul almaq fikrində deyildim. – Sizin xırda adlandırdığınız iş mənim uşaqlarımın həyatını xilas edib.Mən qayıqda deşik olduğunu tamam unutmuşdum. Axşam mən iş dalınca şəhərə gedəndə nəzarətsiz qalan uşaqlar qayığa minib dənizə çıxıblar. Biz dəhşət içində idik. Hamı ağla_ırdı. Düşünürdük ki, onlar batıblar. Uşaqlar sağ-salamat qayıtdıqda isə məlum oldu ki, onların həyatını siz xilas etmisiniz. 1. Balıqçı qayığın dibindəki deşiyi nə üçün bağladı? A) Əlavə əməkhaqqı almaq üçün.

C) Boş vaxtı çox olduğu üçün.

B) Bunun təhlükəli olduğunu bildiyi üçün.

D) Boya deşikdən axıb getdiyi üçün.

2. Baş verəcək faciəyə hekayə iştirakçılarının hansı hərəkətlərinin səbəb olduğunu yazın. Sahibkar. Ailə üzvləri. Uşaqlar. 3. Mətnin ideyasını bir cümlə ilə ifadə edin. . . 4.Konteksdən asılı olaraq fərqləndirilmiş feillərdə qrammatik məna növ şəkilçilərini bərpa edin. 5.Şəkilçiləri bərpa edib feilin növünü müəyyənləşdirin. 1. Yenə də üzü payız buludu kimi tut_muşdu. (________________) 2. Cinayətkar tez bir zamanda tut_du. (________________) 3. Babam bağda yeni meyvə ağacları ək_di. (_______________) 4. Nərmin kənddəki rəfiqəsi ilə tez-tez yaz_ır. (_______________) 5. Gözlərimə birdən-birə onun xəyalı gör_dü. (_______________)

6. Bütün işlər bir anda gör_dü. (______________) 7. Körpə uşaq məzəli hərəkətləri ilə hamını gül_dü. (______________) 8. Uşaqlar klounun məzəli hərəkətlərinə gül_dülər. (_______________) 6. Verilmiş feilləri həm məchul, həm də qayıdış növdə işlətməklə cümlələr qurun. çəkildi, atıldı ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ _______________________________________________________ 7. Cümlələrə aşağıdakı mübtədaları əlavə edərək şəxssiz növ feilləri məlum növ feillərə çevirin. münsiflər heyəti, azarkeşlər, piyadalar, dostlar 1. Təəssüf ki, heç də həmişə yol hərəkəti qaydalarına əməl edilmir. ___________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Çoxdan davam edən mənasız mübahisəyə bu gün son qoyuldu. ___________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 3. Hər yerdə idmançılarımızın yarışlarda qazandıqları uğurlardan danışılır. ___________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. Rəfiqəmin mahnı müsabiqəsindəki çıxışına yüksək qiymət verildi. ___________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 8.Məlum növ feilləri icbar növ feillərlə əvəz edərək yeni cümlələr qurun. 1. Müəllimin tapşırığı ilə şeiri mən oxudum. ____________________________________________________________________________

2. Bayram süfrəsi üçün anama lazım olan ərzaqları həmişə qardaşım alır. ____________________________________________________________________________

Duz cavablar________Səhv cavablar__________Cavablandırılmayan_______Qiymət______Müəllim__________

7-ci sinif Azərbaycan dili II bölmə üzrə KSQ 2 Şagirdin soyadı və adı_______________________________ sinif_______________ tarix_________________

1-3 –cü suallar mətnlə bağlıdır

SİLUET XVIII əsrdə Fransada yürüdülən maliyyə siyasəti nəticəsində dövlət xəzinəsi tamamılə boşalmışdı.Bunun əsas səbəbi orduya və zadəganlara böyük pullar ayrılması idi. Dövlət kəndlilərdən verginin yığılmasını özəl bir şirkətə tapşırmışdı və ona müəyyən bir vergi planı qoymuşdu.Bu plandan artıq yığılan məbləğ şirkətə qalırdı.Təbii ki, şirkət özünə daha çox pul əldə etməyə çalışırdı, nəticədə isə ___________ XVIII əsrin sonuna yaxın Fransa kralı XV Lüdovik yeni maliyyə naziri təyin etdi.Bu şəxs saray əyanlarına və zadəganlara ayrılan vəsaitləri xeyli azaltdı. Onun göstərişi ilə__________ Əlbəttə, onun islahatları zadəganlar tərəfindən etirazla qarşılandı. Saray əyanları maliyyə nazirini xəsis adlandırır ə ona kinayə edirdilər. Bununla belə, onun apardığı siyasət nəticəsində____________ Maliyyə naziri onu xəsis adlandıranlara çox maraqlı tərzdə cavab verirdi.O, kağız üzərində harınlaşmış,yekəqarın əyanların karikaturasını konturlarla çəkirdi.Bu şəkillərdə heç bir sifət cizgisi olmasa da, hər kəs özünü tanıyırdı.Həmin nazirin adı Etyen de Siluet idi. O vaxtdan heç bir əlavə detal olmadan yalnız ətraf konturları görünən istənilən predmet onun adı ilə siluet adlanır. 1.Mətnin məzmunundan çıxış edərək cümlələri davam etdirin. A) ölkədə iqtisadı vəziyyət sabitləşdi. B) xalq çapıb-talanırdı. C) kəndlilərdən yığılan verginin miqdarı dəqiq müəyyənləşdirildi. 2.Birinci abzasda altından xətt çəkilmiş sözlərin hamısı üçün ortaq cəhəti göstərin. ________________________________________________________________________ 3.” Ayrılması idi” sözündə idi hissəciyinin ayrı yazılışının səbəbini izah edin. ________________________________________________________________________ 4. Tələffüz formasında verilmiş feilləri orfoqrafik normalara uyğun yazın. Biri vardı,biri yoxdu,bir kəndli vardı.Bu kəndlinin bir parça bostan yeri vardı.Kəndli burada qovun əkmişdi.Qovunlar şəkər kimi şiriniydi.İndi kəndli qovunlara daha yaxşı qulluq etməliydi.Yoxsa məhsul bata bilərdi._________________________________________________________________ 5.Feilləri tapın , şühudi keçmiş zaman şəkilçisi qəbul etmiş feillərin altından bir xətt,idi hissəciyi qəbul etmiş feillərin altından iki xətt çəkin.Orfoqrafik normanın pozulduğu sözü göstərin. 1.Dəvə palçığa batdı ,milçək onu çıxartdı. 2. Tez-tez laləli dağları,buz bulaqları xatırlayırdı. 3.Bağrı çatlayardı,daşardı Araz. Ürəyin dənizə boşaltmasaydı.

4. Dəvə durdu,dam uçurdu. 6. Feilləri cədvəl üzrə qruplaşdırın.1)işlənərdi, 2) deyirmiş, 3) çağırdı 4) soruşacaqmış, 5) yandırdı , 6) danışırsa, 7) gətirsə 8) yığmadı, 9) boyanmışdır, 10) qoparırsa, 11) keçirirdi, 12) gəlirsə, 13)fikirləşməzdi Keçmiş zaman şəkil çisi qəbul edib

Imiş hissəciyi ilə işlədi lib

Idi hissəciyi ilə işlədilib

Isə hissəciyi ilə işlədilib

7.Cümlələrdə müvafiq sözlərdən sonra durğu işarələri yazın.Şərt məzmununda işlənmiş feillərin şərt şəklində olduğunu,yoxsa isə hissəciyi ilə işləndiyini əsaslandırın. 1.Əğər sən məni bir dəfə aldadırsansa deməli axmaqlıq edirsən.yox,əgər bacarıb bir də aldadırsansa deməli mən axmaqlıq edirəm ________________________________________________________________________ 2.Sənin haqqında nə fikirləşsələr də sən ədalətli saydığını elə. ________________________________________________________________________ 3.Əgər biz öz zəif cəhətlərimizi biliriksə bunların bizə ziyanı dəyməz. ________________________________________________________________________ 4.Rəqibinə qalib gələ birmirsənsə onunla birləş.___________________________________________________________________ 5.Əgər iş varsa icraçısı tapılacaq.________________________________________________________________ 8.”Yazsam, yazıramsa”- feilləri haqqında verilmiş fıkırlərdən hansı səhvdir? A) Hər ikisi feilin məlum növündədir. B) Hər ikisi sadə feildir. C) Hər ikisi feilin xəbər şəklindədir. D) Feillərin birində isə hissəciyi işlədilib. 9.Hansı feillərdə hərf səsdən çoxdur? 1.kövrəlmək 2.təkrarlamaq 3.alışmaq A) 3,6,7

10.Feillərdən hansı sadədir? A) anlamaq

7 sinif Azərbaycan dili fənnindən III bölmə üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə 3 Tarix: _____________________________ Sinif:______________________________ Soyadı və adı _____________________________

1-5 – tapşırıqlar mətnlə bağlıdır. FIRTINA Təbiəti qəribə bir sükut çulğamışdı. Hər sabah səs-səsə verən bülbüllər, torağaylar, bildirçinlər, nədənsə, daha oxumurdu. Bu, fırtına əlaməti idi. Dağın başındakı çəhrayı, gümüşü, mavi rənglərə çalan yüngül bulud təbəqələrindən aşağıda qıvrılmış ilana bənzər qara bir bulud üfüqdə sürünə-sürünə irəli hərəkət edirdi. Bu, fırtına buludu idi. Doğrudan da, bir an içində, sabahın bu nurlu çağında hava qaraldı. Bir-birinin ardınca şimşək çaxdı. Qorxunc bir gurultu qopdu, sanki göy yerə tökülmək istəyirdi. Əvvəl xırda, get-gedə iriləşən dolu yağdı. Elə yağdı ki, guya indi hər şeyi məhv edəcəkdi. Azacıq sonra birdən-birə buludların arxasından çıxan günəş gözqamaşdırıcı bir işıqla parlayıb yüksəldi. Güllərin, çiçəklərin, körpə budaqların bükülmüş boyunları dikəldi. Quşlar sanki hamısı birdən dilə gəldi. Yenə üfüqlər saf, göylər şəffaf idi, yenə dağın ağsaçlı məğrur başı vüqarla ucalırdı. İşıq qaranlığa qalib gəlmişdi! (M.Rzaquluzadədən) 1. Mətnin tipini müəyyən edin. a) təsviri b) nəqli

2. “Çulğamışdı” sözünü hansı sözlərlə əvəz edə bilərsiniz? ________________________________________________________________________________ 3. Doğru, yoxsa yanlış: D

Axşamın alatoranlığı bir anda qatı zülmətə çevrildi. Əvvəl şimşək çaxdı, sonra göy guruldadı. Əvvəl iri yağan dolu getdikcə xırdalaşıb kəsdi. Dolu güllərin, çiçəklərin, körpə budaqların boynunu əymişdi. Fırtınadan sonra quşlar yenidən oxumağa başladılar. 4. Dağın başının qarla örtüldüyünü söyləməyə əsas verən məqamı göstərin. ______________________________________________________________________________ 5. Mətndəki təsriflənməyən feilləri seçərək qruplaşdırı. Məsdər

6. Verilmiş feilləri təsriflənməyən formada işlədib atalar sözlərini tamamlayın.

at, tut, qocal, boşalt, axtar 1. İnsan _____________ aynaya az baxar. 2. Əl ___________ Əlidən qalıb. 3. Eyibsiz dost ___________ dostsuz qalar. 4. Dostun ____________ daş baş yarmaz. 5. Dənizi çömçə ilə ____________olmaz. 7. Nöqtələrin yerinə feilin təsriflənməyən formalarının şəkilçilərindən uyğun gələnini artırıb yazın.

-an2, -mış4, -maq2, -anda2 1. Biz azad ol . . . istəyiriksə, qanunların qulu olmalıyıq. (Siseron) 2. Hər tapşırıl . . . işə görə yalnız bir nəfər məsuliyyət daşımalıdır. (Bismark) 3. Həyat öt . . . günlər deyil, yadda qal . . . günlərdir. (P.A. Pavlenko) 4. İnsan ruhdan düş . . . onun atı da çapa bilmir. (Şərq məsəli) 8. Feilin təsriflənən formalarını feili sifətə çevrilib yazın. 1. Əsər yazılacaq. ___________________________________________________ 2. İş görüləcək.

3. Məktub yazılasıdır.

4. Kitab oxunasıdır.

5. Yol salınasıdır.

6. Ev tikilməlidir.

9. Tut, kəs, al sözlərini ayrı-ayrılıqda məsdər, feili sifət, feili bağlama kimi cümlədə işlədin. _______________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________ 10. Dördündən biri fərqlidir: a) qaçanda b) yazılası c) qaçır d) yazan a) görər-görməz b) görüləcək (iş) c) başlamaq d) alar a) gözləyir b) düşünməliyik c) başlamadan d) qoruyacaq a) veriləsi (pul) b) oxunmuş (məktub) c) yazılmaq d) deyir 11. Feilin təsriflənməyən formalarını tapıb şəkilçilərini elə dəyişin ki, cümlənin məzmununa təsir etməsin. 1. Mehman qayıdanda Əbülfətə rast gəldi. 2. Müəllim sinfə daxil olanda şagirdlər ayağa qalxıb salamlaşdılar. 3. Həsən atını çağıb oradan uzaqlaşdı. Testin nəticələri Düzgün cavabların sayı Səhv cavabların sayı

Qiymət: “ Fənn müəllimi: /

Azərbaycan dili 7-ci sinif. K.S.Q No 4 adı______________________

1-4-cü tapşırıqlar mətnlə bağlıdır. ” İKİ QARDAŞ ” İki qardaş müdrik bir qocadan onları şagird götürməyi xahiş etdi. Lakin qocanın yalnız bir şagird saxlamaq imkanı var idi. Buna görə də düzgün seç. etmək üçün qardaşları sınamaq qərarına gəldi. Qoca, qardaşların hərəsinə bir tapşırıq verdi. Bir qədər keçmiş onlara yaxınlaşıb su gətirməyi xahiş etdi. Qardaşlardan biri o dəqiqə su dalınca getdi, o biri isə yerində qaldı və əvvəlki işini davam etdirdi. Gənc suyu gətirib işini davam etdirmək istəyirdi ki, qoca, qardaşlardan damı təmir etməyi xahiş etdi. ________________________________________ qardaş vedrələri yerə qoyub dama çıxdı, o biri qardaş yenə öz işində idi. Bundan sonra ağıllı qoca əyilmiş çəpəri düzəltməyi xahiş etdi. __________________________________________ qardaş işini yarımçıq qoyub aşağı endi. Qoca yenə damdan şikayət edəndə ___________________________________________________ qardaş heysiz halda yerə çökdü. İkinci qardaş isə işini qurtarıb əvvəl damı, sonra çəpəri təmir etdi. Qoca öz yanında həmin qardaşı saxladı. 1) 1-ci abzasda nöqtələrin yerinə hansı şəkilçi yazılmalıdır? a) –kı4 b) –ıcı4 c) –ım4 d) –ma2 2) Aşağıdakı ifadələri uyğun gələn boşluqlara yazın. damın üstündəki çəpəri düzəltməyə çalışan

3) Sizcə, nə üçün qoca öz yanında ikinci qardaşı saxladı? __________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________ 4) Qoşma kimi işlənən “sonra” soö züö nüö n altından xətt çəkin. 5) Qoşmaların yazılışında buraxılmış səhvi düzəltməklə misraları köçürün. . . .Səninçün bitibsə, amma mənimçün Bitməyib, yaşayır bu günüm hələ. ( B.Vahabzadə) __________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________ İndi isə qoşmaların aid olduğu sözləri əvvəl çıxışlıq, sonra yönlük halda işlədin. Hallara uyğun olaraq elə qoşmalar işlədin ki,cümlə öz mənasını itirməsin.

6) Nöqtələrin yerinə hansı bağlayıcılar yazılmalıdır? Dostluğa . . . qul, . . . ağa lazımdır. O, bərabərliyi sevir. ( İ.Qançarov ) a) nə, nə də

7) Hansı cümlələrdə ilə bağlayıcı (B), hansında qoşma (Q) kimi işlənib? 1. A) Onünla soö hbətim üzün çəkdi. B B) Onünla mənim soö hbətim yarımçıq qaldı. B 2. A) Otagğ a girməyi ilə çıxmagğ ı bir oldü. B B) Otagğ a girməyi ilə səs-küö y kəsildi. B 3. A) Elmlə başqalarının nəzərində ücalmaq olar. B B) Elmlə əxlaq insanın bəzəyidir. B 4. A) Bir güö l ilə bahar olmaz. B B) Bü kitabla qələm sənindir. B

Q Q Q Q Q Q Q Q

8) Bağlayıcılardan əvvəl və ya sonra buraxılmış vergülləri artırıb yazın. 1. Tox elə bilir ki heç acmaz, Ac elə bilir ki heç doymaz.________________________ 2. Ya əlini kəs ya ətəyini. ____________________________ 3. Bir toö vlədə at da olar eşşək də.___________________ 4. Bagğ ban tələsər ancaq armüd vaxtında yetişər.____________________ 5. Dostüna sirr vermə çüö nki dostünün da dostü var.______________________ 9) “Ki” bağlayıcısı işlənmiş cümləni tapın ( durğu işarələri burxılmışdır). a) Evə gəlməyəcəksən ki? b) Məktəbə ona goö rə getdim ki elm oö yrənim. c) Madam ki istəmir , qoy geyməsin. d) Mən ki səni yaxşı tanıyıram. 10) “Biz onun barəsində dostundan başqa kimsə ilə danışmadıq”cümləsində qoşmaların məna növlərini müəyyənləşdirin. a) fərqləndirmə b) aidlik c) birgəlik d) məsafə e) zaman

Sual_____________________ Doğru____________________ Yanlış____________________ Qiymət__________________________ Fənn müəllimi:_________________________________________

Azərbaycan dili 7-ci sinif. K.S.Q No 5

soyadı və adı ________________ tarix __________________ 1-5-ci suallar mətnlə bağlıdır. “Tar” Simli musiqi alətləri arasında bir çox xüsusiyyətlərinə görə tar ən . çalğı alətlərindən biridir. Tar aləti bir çox ölkələrdə – İranda, Orta Asiya respublikalarında və başqa yerlərdə geniş yayılmışdır.Tarın adına orta əsr klassiklərimizdən Qətran Təbrizi, Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli və başqalarının əsərlərində rast gəlmək olur. “Tar” sözü farsca “tel, sap” deməkdir. Azərbaycan tarı . quruluşa malikdir. O, üç hissədən – çanaq, qol və kəllədən ibarətdir. Tarın çanaq hissəsi tut ağacından, qol və kəllə hissələri isə qoz ağacından hazırlanır. Səsin tənzimlənməsi üçün kəlləyə aşıqlar bərkidilir. Qoluna 22 pərdə bağlanır. Çanağının üzərinə mal ürəyinin pərdəsi çəkilir. 11 metal simi vardır. Müasir tar ifaçılığı XX əsrdə daha güclü inkişaf mərhələsinə başlanışdır. Belə ki, 1931-ci ildə yaradılmış ilk notlu xalq çalğı alətləri orkestrində tar . alət kimi əsas yeri tutmuşdur. Tar muğam sənətinin inkişafında . rol oynayır. Muğam operalarında solo ifaları, əsasən, tarın müşayiəti ilə aparılır. Azərbaycan bəstəkarları tar ilə orkestr üçün bir çox irihəcimli əsərlər yazmışlar. Ümumuyyətlə, Azərbaycan xalqının qəlbində tara hər zaman böyük sevgi olub. Böyük şairimiz Mikayıl Müşfiq “Oxu, tar” şeirində “Ey geniş kütlənin acısı, şərbəti, Alovlu sənəti!” misraları ilə Azərbaycan xalqının ayrılmaz bir parçası olduğunu çox gözəl ifadə etmişdir. 1. Konteksdən çıxış edərək nöqtələrin yerinə “özünəməxsus”, “müstəsna”, “mükəmməl”, “aparıcı” sözlərini yaz. 2. Tünd rənglə verilmiş sözləri müvafiq çərçivələrdə yaz.

3. “Tar sümük və ya ebonitdən hazırlanmış kiçik mizrabla səsləndirilir.” cümləsi hansı qara boşluqda yazıla bilər? 4. Altından xətt çəkilmiş sözlərdən hansı modal söz deyil? ______________________ 5. Mətndə “Oxu, tar ” şeirindən gətirilmiş misarsda ” Ey ” nidasından sonra vergül işarəsinin nə üçün qoyulmadığını izah edin.______________________________________________________ 6. Nümunədə köməkçi nitq hissələrini seçib aşağıdakı cədvəldə qruplaşdır. Ədat Nida Modal söz

1. Nə yaman olur eldən ayrı düşəndə, Bəlkə də, yaxşı-yaman qanmamışam mən. 2. Qoy sənə desinlər ay qoçaq Nəbi! Həcəri özündən ay qoçaq Nəbi! 3. Ömür sürməli dövrandır, Səsin gəlsin barı, bülbül. 4. Aman, ovçu, vurma məni! Mən bu dağın maralıyam. ( Xalq mahnılarından ) 7. Cümlələrdə müvafiq yerlərə durğu işarələri əlavə et. 1. Neynim aman aman sarı gəlin ( Xalq mahnısı ) 2. Məncə döyüşə hazır olan əsgər artıq qalibdir 3. Vay-vay nə yaman yarıldı bağrım Bir nazik ipə sarıldı bağrım( M.Ə. Sabir ) 4. Ey dalaşan, torpaqlaşan ulu babam Dünənindən bu günündən uzaqlaşan ulu babam ( M.Araz ) 5. Kobudluğun iki səbəbi var: birincisi hirsdir ikincisi isə onu idarə edə bilməməkdir 8.Verilmiş sözləri köməkçi nitq hissəsi kimi cümlədə işlədib yaz. bircə,şübhəsiz,elə,əhsən,məgər,xülasə _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________ 9. ” Təki sənin arzuların çin olaydı, ay Nazpəri ” cümləsində ədatın hansı növü işlənmişdir? a) əmr

10. ” Oho. Lap vaxtında gəlmisən ” cümləsində nida nə bildirir? a) həyacan b) kədər c) sevinc d) narahatlıq doğru _________________

Azərbaycan dili 7-ci sinif. K.S.Q No 6

soyadı və adı __________________ tarix _________________ 1-5-ci tapşırıqlar mətnlə bağlıdır. Çiçəyə qarşı peyvənd Çiçək xəstəliyi əvvəllər vəba, taun, və başqa yoluxucu xəstəliklər kimi qorxunc və təhlükəli olmuşdur. XVIII əsrdə ingilis həkimi və bioloqu Edvard Cenner . etmişdi ki, inək sağan qadınlar çiçək xəstəliyinə tutulmurlar. Cenner bunu onunla . etmişdi ki, (1) inək südünün tərkibində olan xüsusi maddə sağıcıların əllərindəki (2) çatlara hopur, nəticədə həmin adamlarda xəstəliyə qarşı immunitet yaranır. Buna əsaslanan Cenner vaksin adlanan peyvənd materialı hazırlamış, və çiçək xəstəliyinə tutulmuş 8 yaşlı uşağa . etmişdi. Beləliklə, bu gün çiçəyə qarşı peyvənd üsulunun kəşfi Cannerin adı ilə bağlanır. Əslində isə bu üsul ondan xeyli əvvəl Osmanlı imperiyasında məlum idi. Belə ki, 1717-ci ildə İngiltərənin Osmanlı dövlətindəki səfirinin xanımı Meri Montegü yerli əhalinin mədəniyyəti, məişəti, həyat tərzi ilə yaxından tanış olmuş, burada gördükləri və eşitdikləri barədə məktublar yazmışdı. Xanım Montegü öz qızı ilə (2) oğlunu da (1) burada (2) peyvənd etdirmişdi. Sonralar dünya ədəbiyyatı tarixinə “Montegünün məktubları” adı ilə (1) daxil olan bu yazılardan da məlum olur ki, həmin vaxt Osmanlı türkləri _________________________________________________________________ bilirlərmiş. 1) Mətnin məzmunundan çıxış edərək sonuncu cümləni tamamla. 2) Birinci abzasda nöqtələrin yerinə “peyvənd”, “müşahidə”, “izah” sözlərini yaz. 3) Birinci abzasdan çıxış edərək “immunitet” sözünün mənasını açıqla. _______________________________________________________________________ 4) Mətndə altından xətt çəkilmiş sözlərin qrammatik mənasını yaz. ki (1) ____________________ ilə (1) ____________________ da (1) ____________________

ki (2) ilə (2) da (2)

______________________ ______________________ ______________________

5) Birinci abzasda işlənmiş “başqa” və “qarşı” sözlərinin mətndəki qrammatik mənalarını yaz. başqa -___________________ qarşı- ______________________ 6) “Sən də öz torpağın uğrunda döyüşməlisən” – cümləsində “də” bağlayıcısının yerini elə dəyiş ki, ədat yerində iştirak etsin. _________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 7) Hansı cümlələrdə modal söz işlənib?

1.Kaş gedib bu sözləri ona da deyəsən. 2.Deyəsən,bu işdən onun xəbəri yoxdur. 3.Uzaqlarda əzəmətli Qoşqar dağı görünür. 4.Görünür, fikrim sənə çatmadı, Həmidə. 5.Görəsən, yad ellərdə başına nə gəldi? a) 1,3,4 b) 2,4,5 c) 1,3,5 d) 1,2,5 8) Cümlələrin birində əmr ədatı işlənmişdir? a) Bu yatan tayfanı onlar oyatdı. b) Kaş ki dostum olaydın. c) Durnanın qatarı gör nə qəşəngdir. d) Gecənin ürəyi döndümü daşa? 9) “Ah” sözü hansı cümlədə nida kimi işlənmişdir? a) Xalidə dərindən ah çəkdi. b) Ahın dağlara, daşlara. c) Ah, onun görkəmi nə tarimardır?! d) Ah eylədiyim nəşeyi-qəlyanın üçündür. 10) Verilmiş sözləri ədat və bağlayıcı rolunda cümlədə işlədib yaz. ancaq, ki, da (də) _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _____________________________________________________________

doğru _______________ yanlış ________________ qiymət________________

VII sinif Azərbaycan dili KSQ—7

Soyadı və adı _______________________ tarix_________________________ 1-4 cü tapşırıqlar mətnlə bağlıdır.

Kağızın ixtirası Kağız Miladdan sonra 105-ci ildə çinli Tsay Lun tərəfindən______________________.Çinlilər bu ixtiranın sirrini uzun müddət gizli saxladılar. 751-ci ildə Tyan-Şan dağları ətəyində ərəb ordusu ilə Çin ordusu qarşılaşdı. Bu döyüşdə ərəblr bir neçə çinli kağız sənətkarını əsir götürdülər və onlardan kağız emalının sirrini öyrəndilər.Səmərqənddə kağız fabriki tikdirildi. Uzun müddət Səmərqənd kağızı dünyada ən keyfiyyətli kağız sayılmışdır. Avropa xalqları arasında kağız istehsalını ilk olaraq ispanlar mənimsədilər. İtaliyada kağız istehsalına 1154-cü ildə, Almaniyada 1228-ci ildə,İngiltərədə 1309-cu ildə başlandı. Azərbaycanda kağız istehsalına Avropadan xeyli qabaq başlamışlar. IX əsrin sonunda Xunəc şəhərində kağız fabriki fəaliyyət göstərmişdir.Sonralar bu şəhər Kağızkunan adlandırılmışdır. Böyük mütəfəkkir Fəzlullah Rəşidəddin də Təbriz yaxınlığında kağız fabriki tikdirmişdi. Müasir dövrə qədər insanlar yazı yazmaq üçün kağızdan əlverişli material düşünməyiblər, buna görə də Tsay Lunin adı haqlı olaraq dünyanın böyük ixtiraçılarının adları ilə bir sirada çəkilir. 1.Altindan xətt çəkilmiş feillərin qrammatik məna növünü qeyd edin. Tikdirildi—————————-növ Başlandı——————————-növ 2.2-ci abzasın son cümləsindıki feili məlum növdə işlətməklə cümləni dəyişdirib yazın. ___________________________________________________________________________ 3.Mətndəki icbar növdə işlənmiş feilləri seçib yazın. __________________________________________________________________________4. Nöqtələrin yerinə hansı feili yazardınız? A)kəşf edilmişdir

C)tapılmışdır D)kəşf etmişdir

5.Hansı feilə -dır4 şəkilçisi artırılsa da, icbar növ düzəltmək mümkün deyil? A)tikmək B)yazmaq C)gülmək D) düzmək E)sökmək 6.-ış4 (ş) şəkilçisi ilə düzəlmiş feillərdən biri qarşılıq-birgəlik növdə deyil. A)qaçışmaq B)mələşmək C)vidalaşmaq D)hazırlaşmaq E)salamlaşmaq 7.Aşağıdakı feillərdən biriin işləndiyi cümlənin mübtədası olmur. A)oxundu B)yazıldı C)açıldı D)baxıldı E)hazırlaşdı

8.Subyektin hərəkəti öz üzərində icra etdiyi cümlələri seçin.

1.Həkimin müalicəsindən sonra xəstə sağaldı. 2.Aramsız yağışdan sonra, nəhayət, hava açıldı. 3.Qonaqlar gələnə kimi həyət-baca büsbutun təmizləndi. 4.Baharın gəılişi ilə yal-yamac gül-çiçəyə büründü. 5.İclasda yeni dərs ilinə hazılığa xüsusi toxunuldu. 6.Gələn qonaqları tanımadığı üçün xeyli sıxılırdı. A)2,4,6 B)1,3,5

9.Hansı cümlələrdə feillər birgə hərəkət ifadə edir? 1.Uşaqlar sevindikləri üçün bərkdən gülüşdülər. 2.Dostlar xeyli vaxt idi ki, sosial şəbəkədə yazışırdılar. 3.Ana ilə bala uzun illərin həsrətlisi kimi qucaqlaşmışdılar. 4.Paltar ütülənmədiyindən qırışmışdı. 5.Quşlar yem gətirən analarını görüb civildəşdilər. A)1,3,5

10.Bağlayıcıların altından bir düz xətt çəkin. Onların cümlələri, yoxsa cümlə üzvlərini əlaqələndirdiyini qeyd edin. 1.Cahandar ağa gah özünə hirslənir, nahaq yerə başını cəncələ saldığını duyub peşmanlayır, gah da özünə ürək-dirək verirdi(İ.Şıxlı) A)cümlələr B)cümlə üzvləri 2.Lakin həftələr keçib aylar dolandısa da, ortaya çıxan olmadı. A)cümlələr B) cümlə üzvləri 3.Yetimə “gəl,gəl” deyən çox olar, ancaq çörək verən az. A)cümlələr B)cümlə üzvləri 4.Şamxal həm mal damı,həm də ev olan daxmada darıxdı.(İ.Şıxlı) A)cümlələr B) cümlə üzvləri 5.Ancaq bunu nə Şamxal, nə də ki Çərkəz hiss edirdi.(İ.Şıxlı) A)cümlələr B) cümlə üzvləri 6.Zülm ilə şahlıq külək ilə şam kimidir.(M.Övədi) A)cümlələr B)cümlə üzvləri Doğru __________________ Səhv__________________ qiymət______________ Müəllim_______________

Təsdiq edirəm______________Məktəbin direktoru_______________

BÖYÜK SUMMATİV QİYMƏTƏNDİRMƏ 1 Azərbaycan dili- VII sinif 1. Şəxssiz növ felli cümləni göstərin: a) Onlar Hüseyn Cavid haqqında maraqlı tədqiqat aparırdılar. b) Orkestrdə bu alətdən istifadə olunur. c) Yazda toxum səpildi. d) Dostlar tez-tez yazışırdılar. 2. Subyektin altından bir, obyektin altından iki düz xətt çəkin: Mübariz avtomatı bərk-bərk sinəsinə sıxdı. 3. Zərifə xanım, bu gün xüsusilə gözəl görünürsünüz. – Cümləsini nə adlandırmaq olar. a) nitq etiketi b) kompliment c) muştuluq 4. Dördündən biri qrammatik məna növü baxımından fərqlidir. a) görüşmək b) döyüşmək c) yazışmaq

5. Tanış olduğunuz yeni sözləri onların izahı ilə uyğunlaşdırın. 1) umman a) b) c) d)

Simli alətlərin qolundakı bölmələrdən biri ev – eşik, ata yurdu, məskən böyük dəniz, dərya, okean məşhər günü

6. Keçirərmişlər – felində – miş . a) İmiş hissəciyinin ixtisar formasıdır. b) Nəqli keçmiş zaman şəkilçisidir. 7. Aşağıdakı sözlərdən biri fel deyil. a) bilsə b) işlədirsə

8. Tələffüz formasında verilmiş felləri düzgün formada yazın: 9. Təsriflənməyən felin altından xətt çəkin: Qurddan qorxan qoyun saxlamaz. 10. Hansı sözü şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişmək mümkün deyil. a) demişdir b) deyilən c) deyir d) danışır

Səhv cavablar: ____ Müəllim______________

Azərbaycan dili 7-ci sinif. B.S.Q NO 2 soyadı və adı ____________________ tarix________________________ 1. Feilin aşağıdakı növlərindən birində iş görən qrammatik cəhətdən məlum olmur. a) məlum növ b) məchul növ c) qayıdış növ d) icbar növ 2. Fərqləndirilmiş feillərin qrammatik məna növünü müəyyənləşdir. Günəş doğdu, yer şəfəqə büründü, Bulud qaçıb üfüqlərdə süründü, Ürəyimdə Heydərbaba göründü. a) məlum növ b) məchul növ c) qayıdış növ d) icbar növ 3. Feili sifətdə hansı nitq hissələrinin əlamətləri olur? a) ismin və sifətin b) sifətin və zərfin c) feilin və zərfin d) feilin və sifətin 4. Feili sifətlərdən ibarət cərgəni göstər. a) qorxmalı, baxılmış b) qorxaq, baxış c) sınıq, qırıq d) gülünc, qorxunc 5. Feili bağlamanı göstər. Görüb gül üzünü gəncin o pəri, Ürəkdən bağlandı, xoşladı Xeyri a) gəncin b) ürəkdən c) görüb d) pəri 6. Sonra, əvvəl, qabaq sözləri mənaca qoşmanın hansı növünü bildirir? a) zaman b) məsafə c) aidlik d) bənzətmə 7. ” Düşmənə qarşı qılınc işlət, xalqa qarşı qanun ” cümləsində qoşma hansı mənanı ifadə edir? a) istiqamət b) zaman c) məsafə d) səbəb-məqsəd

8. “Gah gün çıxır, gah da bulud olurdu” cümləsində işlənən bağlayıcı hansı növə aiddir?  inkar

9. “ Elə sən mən deyən adamsan, Güləli.”cümləsində ədatın hansı məna növü işlənmişdir?  arzu

10. Cümlədə modal sözlərin hansı növü işlənib? “ Şübhəsiz, sənin yaratdığın gülüstan həmişə gülzar olacaqdır.”  nəticə

d) fikrin mənbəyi

doğru ___________________ yanlış __________________ qiymət______________________

Komissiya üzvləri: Direktor: Müavin: Fənn müəllimi:

X azərbaycan dili bsq -2

Azərbaycan ədəbi dilinin ÜSLUBLARI

1.Ədəbi dilin bədii üslubu

2.Ədəbi dilin elmi üslubu

3. Ədəbi dilin ictimai-publisistik üslubu

4.Ədəbi dilin rəsmi üslubu

X azərbaycan dili bsq -2

7-Sinif Azərbaycan Dili KSQ 1,2,3,4,5,6,7 BSQ 1,2

Похожие статьи

Related posts: