Azərbaycanda elektron kitabxanaların mövcud durumu necədir

Ş.Xuduoğlu kommersiya tipli e-kitabxanaların yaradılmasını, ondan gəlir əldə edilməsini mümkün hesab etmir: “Bizdə müəyyən arxiv var və bəlkə gələcəkdə müstəqil elektron kitabxana yaratmaq fikrimiz oldu. Gəlir perspektivləri olmadığı üçün hazırda müstəqil elektron kitabxana yaradıb ondan pul qazanmaq mümkün deyil. Nəinki pul qazanmaq, hətta işçi saxlamaq da imkansızdır. Bu sahə inkişaf etməyib və inanmıram ki, yaxın vaxtlarda işlək, perspektivi olan sahəyə çevrilsin. Deyək ki, Azərbaycandan kənarda yaşayan soydaşlarımız kitab oxumaq üçün e-kitabxanalardan istifadə edəcəklər-filan, bu xəyallara düşmək əbəsdir. Hələ mən görməmişəm ki, dünya azərbaycanlılarından kimsə kitab sifariş etsin. Mənim nəşriyyatçılıq təcrübəm dövrümdə bir dəfə Belçikadan gələn azərbaycanlı uşaqları üçün yeddi nüsxə kitab ayrılsa da, heç biri alınmadı”.

Azrbaycan dbiyyatı elektron kitabxana

Elektron kataloq

Klassik ədəbiyyat
Xalq yaradıcılığı (folklor)
Müasir ədəbiyyat

Avropa ədəbiyyatı
Şərq ölkələri ədəbiyyatı
Amerika ədəbiyyatı

Orfoqrafiya lüğətləri
İzahlı lüğətlər
Sahəvi lüğətlər
Tərcümə lüğətləri

Azərbaycan ədəbiyyatının dünyada təbliği

Dünya ədəbiyyatının Azərbaycanda təbliği

“Macar etüdləri” kitabı nəşr olundu
Homerin əsəri “Açıq kitab” da
“Asiya xalqlarının nağıl və əfsanələri” “Açıq kitab”da
“Azərbaycan – ərəb dili danışıq kitabçası” nəşr olundu
Tomas Vulfun əsərləri “Açıq kitab” da

Xəbərlər

09 Mart 2023 “Qanlı tarix – Xocalı soyqırımı” videoçarxı xarici KİV-də
03 Mart 2023 Sabir Rüstəmxanlının şeirləri İspaniya ədəbiyyat portalında
27 Fevral 2023 “Macar etüdləri” kitabı nəşr olundu
25 Fevral 2023 Qanlı tarix – Xocalı soyqırımı
20 Fevral 2023 Afaq Məsudun “Acın acımızdır, Türkiyə” essesi Türkiyə portallarında
13 Fevral 2023 ACIN ACIMIZDIR, TÜRKİYƏ!
06 Fevral 2023 “Azərbaycan – ərəb dili danışıq kitabçası” nəşr olundu
25 Yanvar 2023 Dövlət Tərcümə Mərkəzi Seçim Turlarını davam etdirir
23 Yanvar 2023 “Şuşa – sənətkarlıq və ticarət mərkəzi” videoçarxı xarici KİV-də
16 Yanvar 2023 Səməd Vurğunun şeirləri Almaniya ədəbiyyat portalında
09 Yanvar 2023 Nəsiminin qəzəllər toplusu Fransada işıq üzü gördü
06 Yanvar 2023 Rəşad Nuri Güntəkinin romanı “Açıq kitab”da
05 Yanvar 2023 Vaqif Bayatlı Odərin şeirləri Almaniya ədəbiyyat portalında
27 Dekabr 2022 “Xəzər” dünya ədəbiyyatı jurnalının yeni sayı nəşr olundu

AZTM-in rəsmi səhifəsi

Facebook

www.aztc.gov.az

www.afaqmesud.az

www.epiloq.az

www.aydinyol.az

www.xezerjurnali.az

Azərbaycanda elektron kitabxanaların mövcud durumu necədir?

1971-ci ildə amerikalı professor Maykl Hart “Qutenberq layihəsi” adlı ilk elektron kitabxananın əsasını qoydu.

APA-nın məlumatına görə, layihə Amerika üçün milyonlarla dollara başa gəlsə də, sonralar bütün dünyada məhz Amerika təcrübəsinin uğurla tətbiq olunması ölkə büdcəsinə çəkilən xərclərdən dəfələrlə artıq vəsait qazandırdı.

1992-94-cü illərdə ABŞ və Avropada ilk dəfə elmi əsaslar üzərində elektron kitabxanaların yaradılması işinin ardınca, Rusiyada alternativ kitabxanalar meydana gəldi.

Azərbaycanda ilk elektron kitabxana yaratmaq təşəbbüsləri 1980-ci illərin sonlarına təsadüf edir. Bu işə musiqi alətlərinin elektron kitabxanasının yaradılması ilə start verildi. Sahənin kompleks inkişafı isə son on ilə təsadüf edir. Azərbaycanda “Anl.az”, “Preslib.az”, “Kitabxana.net”, “Kitab.az” və s. kimi elektron kitablar təklif edən saytlar fəaliyyət göstərsə də, mütəxəssislərin fikrincə, onların hazırkı fəaliyyəti qənaətbəxş deyil. Məsələn, Türkiyə, Rusiya, ABŞ kimi ölkələrdə fəaliyyət göstərən “Amazon.com”, “Lit.ru”, “Epubkitap.com” və s. kimi kommersiya tipli e-kitabxanalar fəaliyyətindən dövlət büdcəsinə vergi ödəsələr də, Azərbaycan təcrübəsində, necə deyərlər, bu haqda danışmağa dəyməz.

Xəlil İsmayılov: “Köhnə ittifaq respublikalarının çoxunda vəziyyət bizdən daha yaxşıdır”

Bakı Dövlət Universiteti Kitabxanaçılıq-İnformasiya fakültəsinin “Kitabxana resursları və informasiya axtarış sistemləri” kafedrasının müdiri, professor Xəlil İsmayılovun fikrincə, e-kitabxananın yaradılması istiqamətində müəyyən başlanğıc olsa da, bu, “Azərbaycanda elektron kitabxana var” deməyə əsas vermir: “Heç bir oxucunun bu gün evində oturub elektron kitabxanadan material götürmək imkanı yoxdur. Proqramlar və kitabların elektron versiyaları hazırlansa da, işlər çox aşağı səviyyədə, hətta yox dərəcəsindədir. Düzdür, bu problemləri dilə gətirmək çox adamın xoşuna gəlmir, amma bir həqiqət var: elektron kitabxana işində bizim vəziyyətimiz xarici ölkələrlə müqayisə olunmaz səviyyədədir. Dövlət tərəfindən Azərbaycanda kitabxana işinin yaxşılaşdırılması istiqamətində böyük addımlar atılıb. Məsələn, “Kitabxana işinin yaxşılaşdırılması haqqında” prezidentin fərmanları var, ali məktəblər elektron kitabxanalarını yaratmaq üçün çalışırlar və s. Amma bu istiqamətlərdə problemlərin aradan qaldırılması üçün ilk növbədə dünya təcrübəsi ciddi şəkildə öyrənilməlidir. İdarə və müəssisələr haqqında mənim konkret fikir söyləməyim yaxşı çıxmaz, fakt budur ki, bizim görməli olduğumuz işlər çoxdur. Məsələn, Litva bu işlərdə bizdən xeyli irəlidədir. Axşam kitab sifariş versən, səhər öz rəfində həmin kitabı görəcəksən. İstəsən, hansısa səhifəsini çıxar, istəsən, tam olaraq elektron versiyasını əldə et. Bu cür texnoloji proses Azərbaycanda yoxdur”.

Professor X.İsmayılov əlavə edib ki, bu sahədə olan pərakəndəlik ardıcıl iş aparmağa imkan vermir. Onun fikrincə, aidiyyəti nazirliklər güc tətbiq etməli, mütəxəssislər cəlb olunmalıdır: “Azərbaycanda 4500-dən yuxarı dövlət kitabxana şəbəkələri var. Təxminən bu qədər də məktəb kitabxanaları mövcuddur. Nazirliklər güc tətbiq etməli, vəsait sərf etməlidir ki, problemlər aradan qaldırılsın. Bilirsiniz, vəsait sərf olunmadan bu işləri görmək mümkün deyil. Məsələn, ABŞ-ın bir sıra təşkilatları, səfirlik on rayonda informasiya mərkəzi yaradıb. Amma həmin mərkəzlərdə də iş getmir. Yəni koordinasiya yoxdur, korporativ kitabxana sistemi yaradılmır, mütəxəssis rəyi öyrənilmir. Milli Kitabxanadan, Prezidentin Kitabxanasından, Bakı Dövlət Universitetinin kitabxanasından hansı işlərin görülməsi haqqında hesabat alınmır. Qonşu Gürcüstanda, yaxud keçmiş sovet respublikalarının çoxunda vəziyyət bizdən daha yaxşıdır”.

Dövlət kitabxanaları ilə nəşriyyatların “20 qəpiklik disk” söhbəti.

M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru Kərim Tahirov hesab edir ki, nəşriyyatlar çap etdikləri kitabların elektron variantını Milli Kitabxanaya göndərmədiyi üçün bu sahənin inkişafı, şəbəkənin genişlənməsi sual altına düşür: “Elektron kitabxana sahəsində ən böyük problem müəllif hüquqları məsələsidir. Bu problem bütün dünyada mövcuddur. Türkiyənin Milli Kitabxanası nəşriyyatda çap olunan kitabın elektron variantını diskdə məcburi nüsxə kimi hazır alır. Amma biz məcbur oluruq kitabları sonradan skanerdən keçirib elektron versiyasını hazırlayaq. Ona görə də Milli Məclisə müraciət edib bildirmişik ki, “Kitabxana işi haqqında” qanuna düzəliş edilsin ki, nəşriyyatlar çap etdikləri kitabların elektron variantını Milli Kitabxanaya məcburi göndərsinlər. Nəşriyyatların hansısa kitabın elektron variantını 20 qəpiklik diskə yazıb göndərməsi çətin iş deyil. Biz isə həmin kitabın hazırlanmasına həftələrlə vaxt sərf edirik. Düşünürəm ki, Milli Məclis bu məsələni müsbət həll edəcək. Bu, bütün dünyada qəbul olunan formatdır. Təəssüf ki, bizdə bu problemlər mövcuddur. Milli Kitabxananın elektron kitabxanasında 1,5 milyondan artıq informasiya resursu var. Biz Milli Kitabxanaya daxil olan kitabların elektron versiyasını yaradıb lokal şəbəkədə yerləşdiririk. Arxiv fondunda olan materialların tam şəkildə elektron kitabxanasını yaratmışıq. Hətta qəzetlərin elektron versiyalarını yaradırıq. Məsələn, “Azərbaycan”, “Kommunist”, “Ədəbiyyat qəzeti”, hətta ötən əsrin əvvəllərində çap olunan “Əkinçi”, “İrşad”, “Həyat” qəzetlərinin elektron versiyalarını hazırlayırıq”.

Kərim Tahirov: “Mexanizm yaratmalıyıq ki, insanlar “dövlət kitabxanası pulla kitab satır” kimi fikirlərə düşməsinlər”.

K.Tahirovun fikrincə, e-kitabxana resurslarını yaratmaq üçün geniş texniki imkanlara, külli miqdarda vəsaitə ehtiyac yoxdur. O, bu sahədə yaranan problemlərin əsas səbəbini ümumi prosesin gec başlaması ilə əlaqələndirir: “2012-2013-cü illərdə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birgə layihə həyata keçirdik. Həmin layihəyə uyğun olaraq kitabxanada bütün proseslərin avtomatlaşdırılması baş tutdu. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin regionlardakı kitabxanalarını vahid sistemə qoşacağıq. Rayon kitabxanaları bu sistem vasitəsilə istədiyi kitabı götürüb oxuculara təqdim edəcəklər. Bu ildən etibarın işə başlanacaq. Düşünmürəm ki, Azərbaycanda elektron kitabxana sistemini yaratmaq üçün külli miqdarda vəsait lazımdır. Sadəcə, ixtisaslı kadrlara ehtiyac var. Hesab edirəm, Bakı Dövlət Universitetinin “Kitabxanaçılıq-İnformasiya” fakültəsi də kadr hazırlığını bu istiqamətə yönəltməlidir.

Təəssüf ki, ixtisaslı kitabxanaçı kadrlar bu işləri bilmirlər. Fakültəni bitirən tələbələr gəlib bizim kitabxanada təcrübə keçir, öyrənirlər. İki-üç ildən sonra onlar püxtələşir və bu işləri həmin kadrların köməkliyi ilə həyata keçiririk. Kimsə deyirsə ki, biz elektron kitabxana məsələsində qonşu ölkələrdən geri qalırıq, belə deyil. Bu gün kitabxanaya daxil olan kitabın elektron variantını yaradırıqsa, bu geri qalmaqdır? Sadəcə, biz bu işlərə gec başlamışıq. Azərbaycanda “Kitabxana.az” və “Kitab.az” saytları var. Amma onların bazaları qənaətbəxş deyil. Vahid baza olmalıdır və bu işi biz görməliyik. Özəl təşkilatların elektron kitabxana yaradıb kitab satmaqla ondan gəlir mənbəyi kimi istifadə etməsi bizim təcrübəmizdə yoxdur. Daha doğrusu, bizim oxucularımız buna hələlik psixoloji hazır deyillər. Məsələn, 3-4 il əvvəl Milli Kitabxanada pullu xidmətlə bağlı layihə həyata keçirmək istədik, amma cəmiyyətdə mənfi rezonans yarandığına görə, ondan imtina etdik. Bu saat cəmiyyət buna hazır deyil. Qəzetlər yazdı ki, kitabxana pullu olacaq-filan. Bizim heç vaxt belə fikrimiz olmayıb. Gec-tez, bu məsələlərə yenidən qayıdacağıq. Sadəcə, bu gün onun mexanizmini yaratmalıyıq ki, insanlar “dövlət kitabxanası pulla kitab satır” kimi fikirlərə düşməsinlər”.

Azərbaycanda müstəqil e-kitabxanadan pul qazanmaq mümkündürmü?

“Qanun” Nəşrlər Evinin direktoru Şahbaz Xuduoğlu dövlət kitabxanaları ilə özəl nəşriyyatların işgüzar münasibətindən narazıdır. Naşir düşünür ki, dövlət kitabxanaları müstəqil nəşriyyatların çap etdiyi məhsulları razılıq olmadan elektron bazalarında yerləşdirə bilməz: “Dövlət kitab xidmətini pulsuz elan etsə də, bu o demək deyil ki, mənim kitablarımdan pulsuz istifadə olunmasına şərait yaratmalıdır. Dövlət kitabı özəl nəşriyyatdan alandan sonra onu insanların istifadəsinə verməlidir. Amma bu cür olmur. Dövlət kitabxanası kitabları götürüb skanerdən keçirir, kitabxanaya yerləşdirir və bunun əvəzində mənə pul ödəmir. Bizim bu kimi hallarla mübarizə aparmaq imkanımız yoxdur. Dövlət kitabxanalarında oturuşmamış çox problemlər var. Kitabxanaların arasında ən çox kolleksiyası, şəraiti olan Milli Kitabxanadır. Bu kitabxanada sanballı arxiv var və həqiqətən insanlar bundan istifadə edirlər. Amma eyni amanda Milli Kitabxanada çatışmayan xeyli qüsurlar var. Fonddan istifadə şəraitinin yaranmasından tutmuş, digər məsələlərə qədər. Azərbaycanda “Kitabxana işi haqqında” qanun mövcud olsa da, biz onun real həyatda tətbiqini görmürük. O mənada ki, alternativ kitabxanalar yoxdur. Bu tip kitabxanalar dəstəklənməlidir. Məsələn, Gənclər Fondu, Mədəniyyət Fondu fəaliyyət göstərir. Bəlkə bu fondlar bundan sonra bu cür kitabxanaların yaranmasına köməklik edəcəklər. Dünyanın hər yerində alternativ kitabxanalar var. Tutalım, mən Niderlandda alternativ kitabxananın fəaliyyətindən istifadə etmişəm. Biz nəşriyyat olaraq kitablarımızın elektron kitabxanaya yerləşdirilib ondan pulsuz istifadə edilməsinin əleyhinəyik. Məsələn, Kitabxana.net portalı türkcə pirat kitabları götürüb onları istifadəyə verir. Yaxud bizim kitablardan bir neçəsini yerləşdirmişdilər, danışıq apardıq, aradan qaldırıldı. Müəllifin, yaxud nəşriyyatın icazəsi olmadan kitabları elektron şəbəkəyə yerləşdirmək yolverilməzdir. Bu, o zaman mümkündür ki, aramızda anlaşma olsun. Yəni bu işlər oğurluq yox, düzgün yolla olmalıdır”.

Ş.Xuduoğlu kommersiya tipli e-kitabxanaların yaradılmasını, ondan gəlir əldə edilməsini mümkün hesab etmir: “Bizdə müəyyən arxiv var və bəlkə gələcəkdə müstəqil elektron kitabxana yaratmaq fikrimiz oldu. Gəlir perspektivləri olmadığı üçün hazırda müstəqil elektron kitabxana yaradıb ondan pul qazanmaq mümkün deyil. Nəinki pul qazanmaq, hətta işçi saxlamaq da imkansızdır. Bu sahə inkişaf etməyib və inanmıram ki, yaxın vaxtlarda işlək, perspektivi olan sahəyə çevrilsin. Deyək ki, Azərbaycandan kənarda yaşayan soydaşlarımız kitab oxumaq üçün e-kitabxanalardan istifadə edəcəklər-filan, bu xəyallara düşmək əbəsdir. Hələ mən görməmişəm ki, dünya azərbaycanlılarından kimsə kitab sifariş etsin. Mənim nəşriyyatçılıq təcrübəm dövrümdə bir dəfə Belçikadan gələn azərbaycanlı uşaqları üçün yeddi nüsxə kitab ayrılsa da, heç biri alınmadı”.

Aydın Xan: “Azərbaycanda e-kitabxanaların yaradılması üçün ayrılan vəsaitin çox hissəsi vergiyə və əmək haqqına sərf olunur”

“Kitabxana.net” e-kitabxanasının rəhbəri, kulturoloq Aydın Xan Əbilov qonşu ölkələrin təcrübəsində yaradılan müstəqil e-kitabxanalara ayrılan maliyyə vəsaitinə diqqət çəkib. O, qeyd edib ki, inkişaf etmiş qabaqcıl ölkələrdə bu tip kitabxanaların yaradılması prioritet sahədir: “Qonşu ölkələrdə – məsələn, Rusiya və Türkiyədə 30-40 min elektron kitabxana olduğu halda, Azərbaycanda normal elektron kitabxana sayıla biləcək ona qədər kitabxananı göstərə bilərik. Təəssüf ki, Azərbaycanda bu proses çox ləng gedir. Vaxtilə dövlət bununla bağlı proqramlar işləyirdi. 2013-cü il İKT ili elan olunandan sonra dövlət proqramlarının bir çox bölümləri həyata keçirildi. Kitabxana.net olaraq biz son üç ildə 600-dən çox yeni kitab hazırlayıb internet istifadəçilərinin ixtiyarına vermişik. Azərbaycanda bu prosesin ləng aparılmasının bir sıra səbəbləri var. Məsələn, bizim kadr və maliyyə bazamız çox zəifdir. Bu işləri həyata keçirmək üçün dövlətin xüsusi proqramı olmalıdır. Bu, iki üç-nəfərin fədakarlığı ilə həyata keçirilən iş deyil. Bizdə elektron kitabların sayı həddən artıq azdır. Ona görə tələbələr və şagirdlər ingilis, rus və türk dilli saytlardan kitablar oxuyur. Əlbəttə, bu dillərdə kitab oxuyan adamlar azərbaycanlılıqdan çıxmış olur. Ya qloballaşır, ya da ingilisdilli, yaxud rusdilli kontingentin üzvünə çevrilir. Təklif edirik ki, bu işlərlə bağlı xüsusi dövlət proqramı olsun”.

A.Xan bildirib ki, qonşu Rusiyada prezident tərəfindən e-kitabxananın saxlanılması, şəbəkəsinin genişlənməsi üçün hər il 100 min avro məbləğində vəsait ayrılır: “Dünyanın hər yerində dövlət istər ictimai, istərsə də dövlət kitabxanalarına maliyyə köməkliyi edir. ABŞ, Avstraliya, Kanadada internetin inkişafı və onun bir hissəsi olan elektron kitabxanaların inkişafı ilə bağlı milyardlarla maliyyə vəsaitləri ayrılır. Məsələn, “Lit.ru” saytına Rusiya prezidenti tərəfindən hər il 100 min avro məbləğində birdəfəlik yardım edilir. Azərbaycanda isə bu sahəyə cüzi məbləğli layihələr ayrılır və vəsaitin çox hissəsi vergiyə, əmək haqqına sərf olunur. Elektron kitabların hazırlanması, onun biznes məhsulu olaraq istehsalı ilə bağlı Azərbaycanda da müəyyən proqramlar həyata keçirilməlidir. Çünki hər yeni yaranmış əsər intellektual mülkiyyətdir və o, müəllifə xeyir gətirməlidir”.

Yarı yolda qalan layihə.

E-kitabxanaların əsas komponentindən biri kimi qəzetlərin elektron variantının işlənib hazırlanması, bazasının yaradılması xüsusi önəm kəsb edən məsələdir. Bəs “divarsız” kitabxana hesab olunan e-kitabxanaların problemlərindən mətbuat tarixinə, qəzetlərə də pay düşürmü? Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov APA-ya bildirib ki, Şuranın vaxtilə başladığı layihəni başa çatdırmaq mümkün olmayıb: “Biz Mətbuat Şurası olaraq qəzetlərin elektron variantının hazırlanması üçün kitabxanalarla birgə layihə başlamışdıq. Çox böyük layihə olduğu üçün təəssüf ki, başa çatdıra bilməmişik. Yəni hazırda layihə işlək vəziyyətdə deyil. Hazırda Mətbuat Şurası XIX əsrdən çap olunmağa başlayan qəzetlərin latın əlifbasına transliterasiya olunub elektron bazasının hazırlanması istiqamətində iş aparır. Məsələn, bizim təşəbbüsümüzlə “Ziya” qəzeti transliterasiya olunub. Bundan sonra “Ziyayi-Qafqaziyyə”, “Şərqi-Rus”, “Kəşkül”, “Həyat” qəzetlərinin elektron bazasını hazırlamaq istiqamətində iş aparılacaq. Daha sonra Sovet və müstəqillik dövründə çıxan qəzetlərin elektron bazasının hazırlanması məsələsinə baxıla bilər. Müasir dövrdə çıxan qəzetlərin əksəriyyətinin elektron versiyaları var, amma mənə elə gəlir ki, işə kompleks yanaşmaq lazımdır. Ona görə də Mətbuat Şurası məsələnin kökündən başlayıb. Bu təcrübə artıq dünya ölkələrində mövcuddur. Məsələn, Rusiyada, Ukraynada, Amerikada tarixən çıxan qəzetlərin elektron variantı işlənib hazırlanıb. Bu iş tələbələr və bu sahədə tədqiqat aparan mütəxəssislər üçün önəmli olur. Layihəni başa çatdırmaqdan ötrü ixtisaslı kadrlar, vaxt və maliyyə lazımdır. Amma məsələ təkcə yaratmaqdan getmir, bu bazanı qoruyub saxlamaq, onun mühafizəsini təşkil etmək daha vacibdir”.

Milli.Az