Azrbaycan dili qrammatikasi

Administratorlar (2):
2ral Apollon

Azərbaycan dili

Azərbaycan dilinin qrammatikası
Azərbaycan dilinin fonetikası, leksikası, morfologiyası, stilistikası.

Yaradılıb 8 fevral 2010 Topik 148 Abunəçi 41 Reytinq 48.38

Administratorlar (2):
2ral Apollon

Moderatorlar (0):
Moderator yoxdur

Sadə, nəqli və nida cümlələri

Azərbaycan dili
1 yanvar 2023, 11:36

Cümlə.
Cümlə məsələsinə gəldikdə, göstərmək lazımdır ki, bu problem çox tədqiq olunduğu qədər, çoxlu mübahisələr də doğurmuşdur. Bir sıra alimlər cümlə haqqında dolaşıq fikirlər irəli sürürdülər. Onlardan bir neçəsinə diqqət yetirək.

Cümlə üzvlərin iştirakına görə sadə cümlənin növləri

Azərbaycan dili
16 dekabr 2022, 00:01

Sadə cümlə. Sadə cümlə baş üzvlərin iştirakına görə müxtəlif qruplara bölünür. Bu meyarla sadə cümlənin aşağıdakı növləri qeyd olunur:

1. Təktərkibli cümlələr.
2. Cüttərkibli cümlələr.

Təktərkibli cümlələr. Baş üzvlərdən hər hansı biri iştirak etməyən cümlə təktərkibli adlanır. Belə cümlələrdə ya xəbər, ya da mübtəda iştirak etmir. Əgər xəbər iştirak etmirsə, cümlə mübtəda kütləsi əsasında formalaşır. Belə cümlələrin aşağıdakı növləri vardır:

Cümlənin üzvləri

Azərbaycan dili
7 dekabr 2022, 22:35

Dilin ən böyük vahidi olaraq cümlə də müəyyən hissələrdən -üzvlərdən ibarətdir. Cümlə üzvü dedikdə nə nəzərdə tutulur? Cümlə mürəkkəb sintaktik-qrammatik və məntiqi semantik əlaqələrin məcmusu olduğu üçün onun konstruktiv elementləri də bir-biri ilə əlaqədar olmalıdır. Cümlənin tərkibinə daxil olan bütün elementlər onun üzvü ola bilməz. Cümlə tərkibində çıxış edən dil elementlərindən yalnız elələri cümlə üzvü olur ki, onlar bu tərkibin hər hansı bir üzvü ilə qrammatik və məntiqi əlaqəyə girmiş olsun. Başqa sözlə, cümlə üzvlərindən heç olmazsa biri ilə sintaktik əlaqəyə girməyən bir vahid həmin cümlənin üzvü hesab edilmir. Məsələn, xitablar, ara sözlər, bağlayıcılar və s. cümlədə bu və ya digər qrammatik məna daşısa da, cümlə üzvü funksiyasını yerinə yetirmir. Cümlə üzvləri ilə uzlaşma idarə və yanaşma əlaqələrindən biri vasitəsilə birləşən hər hansı bir dil vahidi cümlə üzvü hesab edilir.

Cümlədə həmcins üzvləri

Azərbaycan dili
1 dekabr 2022, 01:06

Cümlədə eyni qrammatik vəzifə daşıyan üzvlər həmcins üzvlər adlanır. Onlar eyni cür idarə olunur, eyni cür yanaşır (və ya yanaşılır, eyni cür uzlaşır. Buna görə də onlar həmcins adlanır. Cümlənin bütün üzvləri həmcins ola bilər. Məs.:

Qrammatik əlaqə vasitələri

Azərbaycan dili
16 noyabr 2022, 16:59

Təkrarlar
Dünya dillərində geniş yayılan qrammatik vasitələrdən bir də təkrarlardır. Təkrarlar dildə müxtəlif məqsədlər üçün işlədilir. Hansı məqsədlə işlədilməsindən asılı olmayaraq, təkrarlar dildə qrammatik məna ifadə etməlidir. Eyni sözün təkrarı həmişə qrammatik məna daşımır. Məsələn,

Edəmən tərki Füzuli səri-kuyin yarın,

Vətənimdir, vətənimdir, vətənimdir, vətənim. (Füzuli)

Ümumi qrammatik kateqoriyalar

Azərbaycan dili
16 noyabr 2022, 16:35

Xəbərlik kateqoriyası bilavasitə təfəkkürlə bağlıdır. Obyektiv gerçəkliyin inikası məhz təfəkkürdə xəbərlik kateqoriyası vasitəsilə reallaşır. Obyektiv gerçəklik haqqında hər hansı təsdiq və inkarın qrammatik ifadəsi xəbərlik kateqoriyasının özüdür.

Qrammatik məna, onun ifadə vasitələri. Qrammatik kateqoriyalar

Azərbaycan dili
16 noyabr 2022, 16:29

Fikrin reallaşması üçün — dilin ekspressiv funksiyasının həyata keçirilməsi üçün qrammatik mənanın da çox böyük əhəmiyyəti vardır. Əgər leksik məna dilin nominativ funksiyasını realaşdırırsa, qrammatik məna nominativ vahidlərin ekspressiv ifadəlilik sistemində fəaliyyət göstərməsini şərtləndirir. Əgər qrammatik mənalar olmasaydı, sözlər təkcə adlıq səviyyədə işlənər, ünsiyyət yaratmazdı.

Nitqin əsas keyfiyyətləri

Azərbaycan dili
21 avqust 2022, 22:22

Ritorikanın yüksək mərhələsinə qalxmaq istəyən hər bir natiqin nitqindən aşağıdakı keyfiyyətlər tələb olunur: düzgünlük, aydınlıq, məntiqilik, yığcamlıq, səlislik, zənginlik, canlılıq, ahəngdarlıq, sadəlik, dəqiqlik, anlaşıqlıq, inandıra bilmək.
Yeri gəlmişkən, göstərmək lazımdır ki, bu keyfiyyətlərin bəzisi haqqında ritorikanın başqa elmlərlə əlaqəsindən danışarkən bəhs etmişik. Ona görə də bu keyfiyyətlərin hər biri haqqında qısa məlumat verməklə kifayətlənəcəyik.

Ritorikanın qısa tarixi

Azərbaycan dili
14 avqust 2022, 23:35

1. Yunanıstanda ritorika.
Ritorikanın tarixi e.ə. V-IV əsrlərdən başlanır. Ritorika dedikdə, onu həm sənət, həm də elm kimi başa düşmək lazımdır. Qədim Yunanıstanda məhkəmələr açıq havada çoxsaylı insan izdihamında keçirilməli, habelə bayramlar, təziyələr, dostluq görüşləri çox izdihamlı olardı. Burada xalqın hörmətini qazanmış Demosfen, Lisi, Sokrat, Perik kimi məşhur ritorlar çıxış edərdi. Onlar böyük nüfuza malik və savadlı insanlar idi. Eyni zamanda ritorikanın nəzəri problemləri də hazırlanır -sistemləşdirilir, elmi-nəzəri əsərlər meydana gəlirdi. Bu əsərlərdə ritorika — natiqlik sənətinin sirrləri və onlara yiyələnmək yolları göstərilirdi.
Davamı →

Üslubi fiqurlar

Azərbaycan dili
9 avqust 2022, 02:19

Nitq mədəniyyəti müstəqil fənn kimi çox qədim tarixə malikdir. Nitq mədəniyyəti — Ritorika qədim Yunanıstanda, Romada, Ərəbistanda, Çində geniş yayılmışdı (Bu haqda irəlidə bəhs ediləcək). Azərbaycanda isə nitq mədəniyyətinin -ritorikanın bu və ya digər elementi dağınıq halda min ildən bəridir ki, mövcuddur. Azərbaycanın şair və mütəfəkkirləri nitqin gözəlliyi, ekspressivliyi, təmizliyi, konkretliyi və s. cəhətləri haqqında çox bəhs etmişlər. Lakin bir müstəqil sahə olaraq nitq mədəniyyəti Azərbaycanda XX əsrin ortalarında diqqəti cəlb etmiş, Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutu nəzdində nitq mədəniyyəti şöbəsi açılmış, 80-ci illərdən başlayaraq bəzi ali məktəblərdə tədris planına salınmışdır.
Davamı →