Mətbuat tarixi

Mətbuatın sovet dövrü
1919-cu ildə 20-dən çox bolşevik qəzeti nəşr olunmuşdur. Azərbaycan dilində “Bakı Fəhlə Konfransının Əxbarı”, “Azərbaycan gəncləri”, “Hürriyyət”,”Haqq”, “Füqəra sədası”, “Zəhmət sədası”, “Oktyabr inqilabı”, “Gənc işçi”, “Azərbaycan füqərası”, rus dilində “Nabat”, “Molot”, “Proletari”, “Raboçi put”, “Qolos truda”, “Bednota”, “Molodoy raboçi”, “Novı mir”, və başqaları Azərbaycan bolşeviklərinin nəşr etdikləri qəzetlər idi. Doğrudur, bu qəzetlərin ömrü çox az olmuş, bəzilərinin cəmi bir və ya bir neçə nömrəsi çıxmışdır. “Kommunist” qəzeti “Hümmət’’, “Qoç-Dəvət”, “Təkamül”, “Yoldaş”, “Hümmət” (1917-1918-ci il-lər), “Bakı Şurasının Əxbarı” kimi bolşevik qəzetlərinin davamçısı olaraq meydana atıldı.
“Kommunist” 1919-cu il avqustun 29-da həyata gəldi. Azərbaycan bolşevikləri “Kommunist”i hökumət orqanlarından xəbərsiz, gizli buraxmışdılar. “Kommunist” in 1919-cu il gizli çıxan nömrəsini Ruhulla Axundov redaktə etmişdi. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1920-ci il aprelin 30-da Əliheydər Qarayevin redaktorluğu ilə”Kommunist” leqal şəkildə öz nəşrinə başladı.
Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin ilk illərində “Kommunist” və “Bakinski raboçi” qəzetlərinin səhifələrində qəzalardan tez-tez materiallar dərc olunurdu. 1923-cü il iyunun 16-da Bakıda “Kəndçi qəzetəsi”nin birinci nömrəsi çapdan çıxdı.
Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsi (KPMK) 1923-cü il iyulun 2-də Bakıda Şərq qadınlarının, xüsusilə Azərbaycan qadınlarını ictimai-siyasi həyata alışdırmaq məqsədilə aylıq, ədəbi, ictimai və siyasi jurnal olan “Şərq qadını”nın nəşr olunmasını qərara aldı. “Şərq qadını”jurnalının 1-ci nömrəsi 1923-cü ilin noyabrında 40 səhifədən ibarət 1000 nüsxə tirajla çapdan çıxmışdır. Jurnalın ilk redaktoru Ayna Sultanova olmuşdur. 1938-ci ildən “Şərq qadını”, “Azərbaycan qadını” adı ilə nəşr olunmağa başlayıb.
1926-cı ildə Bakı şəhər komsomol təşkilatının konfransı çağırılmışdı. Konfransın keçirildiyi gün bir dəstə fəal məktəbli üzərində “Pioner”sözü yazılmış 28 səhifəlik jurnal hazırlamışdı. Uşaqların xətti ilə yazılmış cəmi 50 nüsxə jurnal konfrans iştirakçılarının çox xoşuna gəldi.Həmin nüsxələr “Pioner” jurnalının ilk qaranquşu oldu. Aradan bir neçə ay keçəndən sonra, yəni, 1927-ci ilin fevralında “Pioner” jurnalı kütləvi tirajla çıxmağa başladı.
1934-cü il sentyabrın 2-də “Kommunist maarifi” qəzeti nəşrə başladı. 1938-ci ildə adı dəyişdirilərək “Müəllim qəzeti” adlandırıldı. Qəzet 1941-ci ilin iyununadək bu adla nəşr olundu. 1946-cı ilin aprelindən “Azərbaycan müəllimi” adı ilə yenidən nəşrə başlayan qəzet sonrakı illərdə də bu adla yaşadı.
İdman mətbuatımızın ən böyük tarixə malik nəşri olan “İdman” qəzeti həm də Azərbaycan mətbuatının ən qocamanlarından biri sayılır. 1932 – ci ildə ilk dəfə “Azərbaycan bədən tərbiyəçisi” (“Fizkulturnik Azerbaydjana”) adı altında işıq üzü görmüş “İdman” qəzetinin artıq 70 – dən çox yaşı var.
Sonrakı illərdə “Ədəbiyyat” (1933)”, Azərbaycan pioneri” (1938), “Kirpi” jurnalı (1952), “Bakı ” (1958) və s. qəzetləri meydana gəlmişdir.
Sovet dovründə şəhər və rayonlarda nəşr olunan qəzetlər: Bakı – “Bakı”, “Baku”; Gəncə – “Kirovabad kommunisti”; Naxçıvan – “Sovet Naxçıvanı”; Xankəndi – “Sovetskiy Karabax”; Mingəçevir – “Mingəçevir işıqları”, “Oqni Minqeçevira”; Sumqayıt – “Sosialist Sumqayıtı”, “Kommunist Sumqaita”; Ağcabədi – “Sürət”; Ağdam – “Lenin yolu”, “Ağdam”; Astara – “Sovet Astarası”; Abşeron – “Abşeron”; Ağdaş – “Əmək”; Ağsu – “Birlik”; Əli Bayramlı – “İşıq”, Mayak”; Bərdə – “Kommunizm yolu”; Balakən – “Şən həyat”; Oğuz – “Lenin bayrağı”; Göyçay – “Yeni həyat”; Daşkəsən – “Daşkəsən”; Cəlilabad – “Yeni gün”; Cəbrayıl – “Kolxozçu”; Dəvəçi – “Qurucu”; Culfa – “Zəfər”; Yevlax – “Təşəbbüs”; Beyləqan – “Yüksəliş”; Zaqatala – “Qırmızı bayraq”; Zəngilan – “Kənd həyatı”; Zərdab – “Pambıqçı”; Şərur – “İşıqlı yol”; İsmayıllı -“Zəhmətkeş”; İmişli – “Qızıl ulduz”; Qazax – “Qalibiyyət bayrağı”; Gədəbəy – “Tərəqqi”; Goranboy – “Mübariz”; Qax – “Şəlalə”; Kəlbəcər – “Yenilik”; Quba – “Şəfəq”; Qubadlı – “Avanqard”; Qusar – ” Qızıl Qusar”; Qəbələ – ” Qalibiyyət”; Kürdəmir – “İrəli”; Laçın – “Laçın”; Lənkəran – “Leninçi”; Lerik – “Bolluq uğrunda”; Masallı – “Çağırış”; Tərtər – “Qızıl bayraq”; Neftçala – “Oktyabr bayrağı”; Ordubad – “Yeni Ordubad”; Biləsuvar – ” Məhsul”; Sabirabad – “Muğan”; Saatlı – “Dönüş”; Salyan – “Qələbə”; Tovuz – “Həqiqət”; Ucar – “Yeni söz”; Füzuli – “Araz”; Xaçmaz – “Dostluq”; Xanlar – “Kommunist əməyi”; Şəmkir – “Ulduz”; Şəki – “Şəki fəhləsi”; Şamaxı – “Yeni Şirvan”, “Novıy Şirvan”; Şuşa – “Şuşa”; Şahbuz – “Qabaqcıl”; Yardımlı – “Yeni kənd”; Babək – “Əmək bayrağı” və s.
Bəzi qəzetlərina adları bir neçə dəfə dəyişmişdir.

Azərbaycan mətbuatı

1832-ci ildə “Tiflis əxbarı” qəzeti və 1845-ci ildə “Закавказский вестник-Zaqafqazski vestnik” qəzetinə “Qafqazın bu tərəfin xəbəri” adlı Azərbaycanca buraxılan əlavə milli mətbuatın yaradılması istiqamətində atılmış ilk addımlar olmuşdur. Rəsmi bülleten xarakteri daşıyan həmin nəşrlər sözün əsl mənasında hələ qəzet adlandırıla bilməzdi.

Milli mətbuatımızın bünövrəsi 1875-ci il iyulun 22-də “Əkinçi” qəzetinin ilk nömrəsinin nəşri ilə qoyuldu. Bütün Qafqazda böyük əks-səda doğuran bu qəzetin naşiri də, redaktoru da, korrektoru da Azərbaycan milli maarifçilik hərəkatının banilərindən biri, təbiətşünas alim Həsən bəy Zərdabi idi. Qəzetin ərsəyə gəlməsində Mirzə Fətəli Axundov, Seyid Əzim Şirvani, Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Gorani və başqa ziyalıların böyük xidmətləri olmuşdur. Dövrünün görkəmli maarifçiləri olan bu şəxsiyyətlər “Əkinçi” qəzeti səhifələrində öz maarifçi və demokratik ideyalarını təbliğ edərək, ictimai, siyasi və bədii fikrin inkişafına böyük təsir göstərmişlər. [1] [2]

Mütərəqqi ideyaların carçısı və tribunası olan “Əkinci” elm, maarif və mədəniyyətin, ədəbiyyat və incəsənətin inkişafına, yeni tipli məktəblərin yaradılmasının zəruriliyinə aid materiallar dərc edirdi. Qəzetin qazandığı ən böyük uğurlar ilk növbədə onun dilinin xalq dilinə yaxın, sadə və səlis olması idi. Xalqın elmi və mədəni cəhətdən tərəqqi etməsi uğrunda çalışan “Əkinçi” qadın azadlığı və qadın təhsili ideyasını təbliğ edən ilk Azərbaycan qəzeti olmuşdur. O, dini mövhumata, xurafata və cəhalətə qarşı kəskin çıxışlar edirdi. Qəzetdə təbiət elmləri və kənd təsərrüfatının inkişafı ilə bağlı elmi-kütləvi məqalələr verilirdi. “Əkinçi” Azərbaycandan kənarda da – Gürcüstan, Dağıstan, Özbəkistan və başqa yerlərdə yayılırdı.

Milli demokratik mətbuatın “Əkinçi” qəzeti tərəfindən bəyan edilmiş başlıca prinsipləri – maarifləşmə, müasirləşmə, məfkurə saflığı, ümummilli məqsədlərin təbliği, bəşəri dəyərlərin milli ənənələrlə üzvi vəhdəti, ədəbi dilin danışıq dilinə yaxınlaşdırılması, hadisələrin obyektiv işıqlandırılması Azərbaycanda milli demokratik mətbuatın gələcək inkişafı üçün təməl daşları rolunu oynadı.

1877-ci ildə “Əkinçi” qəzeti bağlandıqdan sonra müxtəlif səylər göstərilməsinə baxmayaraq Azərbaycanda bir müddət Azərbaycanca mətbu orqan çıxmamışdır. Ölkədə cərəyan edən ictimai proseslər və cari məsələlər bir müddət yerli rusdilli mətbuatda öz əksini tapırdı. Bakıda rus dilində çıxan ilk qəzet isə birinci nömrəsi 1871-ci ilin mart ayında işıq üzü görən “Бакинский листок-Bakinski listok” olmuşdur. 1876-cı ildə ikinci rusdilli qəzet “Бакинские известия-Bakinskiye izvestiya” nəşrə başlamışdır. Rusdilli qəzetlər içərisində daha uzunömürlü olmuş “Kaspi”nin 1897-ci ildən etibarən nşirliyini Hacı Zeynalabdin Tağıyev öz üzərinə götürmüş və təxminən həmin dövrdən onun redaktoru Əlimərdan bəy Topçubaşov, sonralar isə Əlibəy Hüseynzadə olmuşdur. Rus dilində nəşr edilən qəzetlər Azərbaycan səhifəsi yaratmaq təşəbbüsü göstərsələr də buna nail ola bilməmişlər. 1879-cu ildə Hacı Səid Əfəndi Ünsizadə Tiflisdə “Ziyayi-Qafqaziyyə” qəzetini çıxarmağa nail olmuşdur. Qəzetin cəmi 104 nömrəsi çıxdıqdan sonra 1880-ci ildə o, çapını dayandırmışdır. 1883-1891-ci illərdə Tiflisdə “Əkinçi” üslubunu davam etdirən “Kəşkül” qəzeti və jurnalı çıxırdı.

XX əsrin əvvəlində Azərbaycan mətbuatı

Həmçinin bax: 1905-1906-cı illər Azərbaycan mətbuatı

XX əsirdə isə Azərbaycan dilində çıxan ilk qəzet Məmmədağa Şaxtaxtinskinin 1903-cü ildə Tiflisdə buraxdığı ictimai-siyasi, iqtisadi, elmi, ədəbi “Şərqi-rus” qəzeti olmuşdur. Qəzetin Azərbaycanda ictimai fikir tarixinin inkişafında xüsusi yeri olmuşdur. Qəzetdə dünyəvi elmlər, ana dili, qadın azadlığı ilə bağlı mütərəqqi fikirlər öz əksini tapırdı. “Şərqi-rus” qəzeti Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Ömər Faiq Nemənzadə , Hüseyn Cavid, Məmməd Səid Ordubadi, Əliqulu Qəmküsar, Əli Nəzmi kimi böyük maarifçiləri öz ətrafında birləşdirə bilmişdi. Qəzetin ən böyük xidmətlərindən biri də Cəlil Məmmədquluzadəni bir jurnalist kimi üzə çıxarması oldu. O, mətbuatda demokratik cərəyanın bərqərar edilməsində mühüm rol oynayan peşəkar bir redaktor kimi məhz bu qəzetdə yetişmişdir.

Çar hökumətinin oktyabr bəyannaməsindən sonra ölkənin hər tərəfinə yayılan mətbuat, buluddan sivrilib çıxan ulduzlar kimi parlamağa başlamışdı. O dövrdə Azərbaycan ziyalıları arasında siyasi-ictimai fikrin istiqamətini, məslək mübarizələrini müəyyən etmək, bunların nə qədər ziddiyyətli, mürəkkəb şəraitdə getdiyini bilmək üçün 1917-ci ilə qədər çıxan, qapanan və yenidən çıxan, adını, ünvanını, hətta yolunu dəyişən müxtəlif qəzet və məcmuələri gözdən keçirmək kifayətdir. Bakıda “Kaspi” mətbəəsindən əlavə Tiflisdə və Gəncədə kiçik mətbəələr yaranmışdı. Xüsusilə Orucov qardaşlarının bu sahədəki fəaliyyəti nəticəsində mətbəələr genişlənir, istər qəzet, məcmuə və istərsə kitab nəşri üçün böyük imkan yaranırdı. Şuşa, Naxçıvan kimi şəhərlərdə də zəif, məhdud imkanla olsa da, çapxana binası qoyulurdu.

“Təkamül” ilk nömrəsini Məhəmməd Hadinin “El fəryadı” adlı azadpərəst şeiri ilə başlayır. Şair millətin səadətini hürriyyətdə görür. “Təkamül” uzun müddət davam edə bilmədi. 1907-ci ildə onun əvəzinə “Yoldaş” nəşr olundu, o da tez bağlandı. Bu dövrdə müxtəlif dünyagörüşləri təmsil edən qəzet və jurnallar nəşr olunur, sürətlə bir-birini əvəz edirdilər ki, bunlardan “Molla Nəsrəddin”, “Dəvət-Qoç”, “Bakinski raboçi”, “Dəbistan”, “Hilal”, “Tərəqqi”, “Tuti”, “Kəlniyyət”, “Babayi Əmir” və s. göstərmək olar.

Qəzetlər arasında az-çox ardıcıl demokratik xətti Haşım bəy Vəzirovun nəşr etdirdiyi “Tazə həyat” (1907-1908), “İttifaq” (1908-1909), “Səda” (1909-1911), “Sədayi-vətən” (1911-1912), “Sədayi-həqq”, “Sədayi-Qafqaz”da (1915-1916) görmək olar.

“Məzəli” jurnalı “Molla Nəsrəddin”dən sonra mətbuat tarixində ən görkəmli məzhəkə jurnalıdır. Burada günün siyasi həyatı kəskin bir qələm ilə əks olunur. “Məzəli” yalnız ümumi məsələlərdən yox, ölkənin daxili vəziyyətindən, şəhər həyatından da bəhs edirdi. Burada köhnə pərəstlər, avamlar, maarif və mədəniyyət düşmənləri, rüşvətxorlar, yalançı ruhanilər şiddətlə tənqid olunurdular. “Məzəli”də Əli Nəzmi, Məmməd Səid Ordubadi, Əliağa Vahid, Cənnəti və s. qüvvətli qələm sahibləri iştirak edirdilər.

“Dəbistan” (1906-1907), “Rəhbər” (1906), “Məktəb” (1911-1918) isə tərbiyə və məktəb məsələlərindən bəhs edən pedaqoji məcmuələr idi. Burada sadə dildə şeirlər, hekayələr, nağıllar, məsəllər çap olunurdu. Süleyman Sani Axundovun “Qorxulu nağıllar”ı, bir sıra müəlliflərin (Abdulla Şaiq, M.A.Əliyev, Ə.M.Mustafayev və b.) yazdığı “Gülməli nağıllar” bu nəşrlərin ən faydalı yazılarındandır.

“Şərqi-rus” qəzeti ətrafında formalaşmış yaradıcı heyət Azərbaycanda mətbuatın inkişafının yeni mərhələsinin başlanması üçün zəmin yaratdı. Cəlil Məmmədquluzadənin təşəbbüsü, redaktorluğu və naşirliyi ilə 1906-cı il aprelin 7-də Tiflisdə həftəlik illüstrasiyalı ilk Azərbaycan satirik jurnalı – “Molla Nəsrəddin” işıq üzü gördü. “Molla Nəsdəddin” jurnalı 1906-1918 –ci illərdə Tiflisdə, 1921-ci ildə Təbrizdə, 1922-1931 illərdə Bakıda nəşr edilib.748 nömrəsi (340-ı Tiflisdə, 8-i Təbrizdə, 400-ü Bakıda) çıxıb.

Mütərəqqi ideyaların carçısı olan “Molla Nəsrəddin” jurnalı müstəmləkəçilik siyasətini, geriliyi, mövhumatı amansız satira atəşinə tutur, Azərbaycan dilinin saflığı uğrunda ardıcıl mübarizə aparırdı. Kəskin və cəsarətli tənqidi çıxışlarına, acı həqiqətləri söylədiyinə görə daim hücum və təqiblərə məruz qalan jurnalın nəşri çar senzurası tərəfindən dəfələrlə dayandırılmış, bir sıra nömrələri müsadirə olunmuş, redaktoru bir neçə dəfə məhkəmə məsuliyyətinə cəlb edilmiş, cərimə edilmişdir. Lakin bütün təqib və təzyiqlərə baxmayaraq, “Molla Nəsrəddin”in haqq səsi çox keçmədən Qafqazın hüdudlarını aşıb Rusiyada, türk aləmində, bütün Yaxın və Orta Şərqdə eşidildi. Jurnalın Mərkəzi Asiyada, Krımda, İrəvan, Kazan, Ufa, Həştərxan, Orenburq, Təbriz, Tehran, Ərzurum, İstanbul, Qahirə, Bombey, Kəlküttə və sair şəhərlərdə çoxlu oxucusu var idi.

“Molla Nəsrəddin” dövrünün mühüm siyasi hadisələrinə səs verir, milli oyanış prosesinə xidmət edirdi. Jurnalın mövzu və təsir dairəsi çox geniş idi. “Molla Nəsrəddin” Azərbaycan xalqının mütərəqqi qüvvələrini, demokratik ziyalıları öz ətrafında toplamışdı. Jurnalda Azərbaycanın görkəmli şair, yazıçı və jurnalistləri ilə yanaşı Oskar Şmerlinq, İosif Rotter, Əzim Əzimzadə kimi rəssamlar da fəaliyyət göstərərək Azərbaycanda yeni rəssamlıq məktəbinin təməlini qoydular. “Molla Nəsrəddin”in müasir ədəbiyyat, maarifləşmə, demokratikləşmə uğrunda mübarizəsi, onun güclü satirası jurnalda əməkdaşlıq edən sair və yazıçıların yaradıcılıq istiqamətini müəyyən etmiş, onların görkəmli sənətkar kimi formalaşmasında həlledici amil olmuş, beləliklə də “Mollanəsrəddinçilik” adlı böyük bir ictimai-ədəbi hərəkat yaranmışdı. Mollanəsrəddinçilər klassik Azərbaycan, Şərq, rus və dünya bədii-publisist irsinin ənənələrindən, xalq yumorundan məharətlə bəhrələnərək, milli mətbuat tarixində satirik jurnalistikanın bünövrəsini qoyulmuş, Azərbaycan publisistikasını janr və üslub rəngarəngliyi ilə zənginləşdirərək onun inkişafında misilsiz rol oynamışlar. Bu dövr Azərbaycanda uşaq və valideynlər üçün “Dəbistan”, “Rəhbər”, “Məktəb” kimi jurnalların buraxılması ilə də əlamətdar idi. Azərbaycan ziyalılarının fəal iştirakı ilə nəşr olunan “Həyat”, “Füyuzat”, “Təzə həyat”, “Şəlalə”, “Açıq söz”, “Dirilik” kimi qəzet və jurnalların da mətbuatımızın inkişafında böyük rolu olmuşdur.

Əsrin əvvəllərində Azərbaycanda çıxan dövri mətbuat orqanları sözsüz ki, milli oyanış, milli özünüdərk proseslərinin aparıcı vasitələrindən biri olmuşdur. Azərbaycan 1918-ci il mayın 28-də öz müstəqilliyini qazanmasında milli mətbuatın da mühüm rolu olmuşdur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bütün xadimlərinin həm bir lider kimi formalaşmasında, həm də onların siyasi fəaliyyətinin gerçəkləşdirilməsində mətbuatın misilsiz xidmətləri vardır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə ümummilli platformadan çıxış edən “Azərbaycan” qəzetinin dahi Üzeyir bəy Hacıbəyov tərəfindən nəşr edilməsi ictimai-siyasi proseslərin milli mədəniyyətin inkişafı ilə nə qədər bağlı olduğunun ən bariz nümunəsidir. Əslində Cümhuriyyət dövrü mətbuatının fəaliyyəti Həsən bəy Zərdabi ideyalarının, “Əkinçi” prinsiplərinin həyata keçirilməsinin yeni və çox mühüm mərhələsi idi. Təəssüf ki, bu mərhələnin ömrü az oldu.

Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra həyatın bir çox səhələrində olduğu kimi mətbuatın inkişafında da dönüş yarandı, siyasi plüralizm və söz azadlığını təmin etmək üçün mühüm işlər həyata keçirildi. Hələ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyәti illərindən sonra rüşeym halında inkişafını dayandırmış proseslər yenidən dirçәlәrәk demokratik mətbuatın inkişafına xidmət etdi.

Azərbaycan mətbuatının sürətli inkişafı respublikamızda dünya standartlarına cavab verən müstəqil kütləvi informasiya vasitələrinin yaranmasına gətirib çıxardı. Bu gün hüquqi, demokratik dövlət və vətəndaş cəmiyyəti qurmaq istiqamətində irəliləyən Azərbaycanda 650-dən çox müxtəlif kütləvi informasiya vasitəsi – qəzet, jurnal, informasiya agentliyi və teleradio şirkətləri fəaliyyət göstərir. Bu da ölkəmizin mətbuatının inkişaf yolunda olmasına dəlalət edir.

Mətbuatın sovet dövrü

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra mətbuatın inkişafı daha çox partiyalı mövqe ilə bağlı idi. Respublikanın “Kommunist” (ilk nömrəsi 1919-cu ildə çıxmışdır), “Bakinskiy raboçiy” (1906-ci ildən çıxır), “Vışka” (1928-ci ildən çıxır), “Azərbaycan gəncləri”, “Molodyoj Azerbaydjana” (ilk nömrələri 1919-cu ildə çıxmışdır), “Bakı”, “Baku” (1958-ci ildən çıxır), “Ədəbiyyat və incəsənət” (1934-cü ildən çıxır) və sair tanınmış mətbuat orqanlarında kommunist ideologiyası ilə bağlı məsələlərlə yanaşı respublikanın iqtisadi, elmi, mədəni inkişafı ilə əlaqədar problemlər də öz əksini tapırdı. Xalqın həyatının işıqlandırılmasında, ideoloji buxovların mövcudluğuna baxmayaraq, öz səhifələrində müxalif fikrə də yer verən, o dövr üçün doğrudan da vətənpərvər ruhlu məqalələr dərc edən mətbuat orqanlarının milli şüurun və özünüdərkin formalaşdırılmasında böyük rolu olmuşdur. Bu qəzetlərin xalqımızın dil, ədəbiyyat və mədəniyyətinə həsr etdiyi, azərbaycançılıq ideyasına xidmət edən yazıları bu gün də aktual olaraq qalır və totalitar rejim şəraitində belə Azərbaycan jurnalistikasının mövqeyini nümayiş etdirir. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan mətbuatı kommunist ideologiyasının güclü təsiri altında fəaliyyət göstərsə də, o öz milli varlığını qoruyub saxlaya bilmiş, əldə etdiyi zəngin ənənələri davam etdirərək respublikanın ictimai-siyasi həyatında fəal rol oynamışdır. Məhz bu dövrdə publisistikanın tamamilə yeni bir növü- teleradio jurnalistikası təşəkkül tapdı.

1919-cu ildə 20-dən çox bolşevik qəzeti nəşr olunmuşdur. Azərbaycan dilində “Bakı Fəhlə Konfransının Əxbarı”, “Azərbaycan gəncləri”, “Hürriyyət”,”Haqq”, “Füqəra sədası”, “Zəhmət sədası”, “Oktyabr inqilabı”, “Gənc işçi”, “Azərbaycan füqərası”, rus dilində “Nabat”, “Molot”, “Proletari”, “Raboçi put”, “Qolos truda”, “Bednota”, “Molodoy raboçi”, “Novı mir”, və başqaları Azərbaycan bolşeviklərinin nəşr etdikləri qəzetlər idi. Doğrudur, bu qəzetlərin ömrü çox az olmuş, bəzilərinin cəmi bir və ya bir neçə nömrəsi çıxmışdır. “Kommunist” qəzeti “Hümmət’’, “Qoç-Dəvət”, “Təkamül”, “Yoldaş”, “Hümmət” (1917-1918-ci il-lər), “Bakı Şurasının Əxbarı” kimi bolşevik qəzetlərinin davamçısı olaraq meydana atıldı.

“Kommunist” 1919-cu il avqustun 29-da həyata gəldi. “Kommunist” in 1919-cu il gizli çıxan nömrəsini Ruhulla Axundov redaktə etmişdi. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1920-ci il aprelin 30-da Əliheydər Qarayevin redaktorluğu ilə”Kommunist” leqal şəkildə öz nəşrinə başladı.

Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin ilk illərində “Kommunist” və “Bakinski raboçi” qəzetlərinin səhifələrində qəzalardan tez-tez materiallar dərc olunurdu. 1923-cü il iyunun 16-da Bakıda “Kəndçi qəzetəsi”nin birinci nömrəsi çapdan çıxdı. Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsi (KPMK) 1923-cü il iyulun 2-də Bakıda Şərq qadınlarının, xüsusilə Azərbaycan qadınlarını ictimai-siyasi həyata alışdırmaq məqsədilə aylıq, ədəbi, ictimai və siyasi jurnal olan “Şərq qadını”nın nəşr olunmasını qərara aldı. “Şərq qadını”jurnalının 1-ci nömrəsi 1923-cü ilin noyabrında 40 səhifədən ibarət 1000 nüsxə tirajla çapdan çıxmışdır. Jurnalın ilk redaktoru Ayna Sultanova olmuşdur. 1938-ci ildən “Şərq qadını”, “Azərbaycan qadını” adı ilə nəşr olunmağa başlayıb.

1927-ci ilin fevralında “Pioner” jurnalı kütləvi tirajla çıxmağa başladı.

1934-cü il sentyabrın 2-də “Kommunist maarifi” qəzeti nəşrə başladı. 1938-ci ildə adı dəyişdirilərək “Müəllim qəzeti” adlandırıldı. Qəzet 1941-ci ilin iyununadək bu adla nəşr olundu. 1946-cı ilin aprelindən “Azərbaycan müəllimi” adı ilə yenidən nəşrə başlayan qəzet sonrakı illərdə də bu adla yaşadı.

İdman mətbuatımızın ən böyük tarixə malik nəşri olan “İdman” qəzeti həm də Azərbaycan mətbuatının ən qocamanlarından biri sayılır. 1932-ci ildə ilk dəfə “Azərbaycan bədən tərbiyəçisi” (“Fizkulturnik Azerbaydjana”) adı altında işıq üzü görmüş “İdman” qəzetinin artıq 70 – dən çox yaşı var. Sonrakı illərdə “Ədəbiyyat” (1933)”, Azərbaycan pioneri” (1938), “Kirpi” jurnalı (1952), “Bakı ” (1958) və s. qəzetləri meydana gəlmişdir. Sovet ideologiyasına xidmət etməsinə baxmayaraq, “Kirpi” müxtəlif nəsillərə mənsub olan peşəkar karikaturaçı rəssamları bir araya gətirə bilmişdi.Jurnala marağın artması, oxunaqlı olması bu sahəyə 1950-1960-cı illərdə Azərbaycanın görkəmli rəssamları olan T.Salahov, K.Kazımzadə, G.Müstafayeva kimi şəxsiyyətləri cəlb etmişdi. Dövrün eybəcərliklərini əks etdirən felyeton, atmaca və karikaturalarla oxuyucularının pozulmuş hüquqlarını bərpa edir. 2012-ci il iyul ayının 10-u “Kirpi” jurnalının nəşrə başlamasının 60 illiyinə həsr olunmuş tədbir və sərgi keçirilmişdir.

Müasir mətbuat

Bütün Sovet Sosialist Respublikası İttifaqında (SSRİ) başlayan yenidənqurma havası Azərbaycana da çatdı və ictimai mühitə kəskin təsir göstərdi. Millətin dirçəliş dövrü kimi tarixdə qalan 1989-cu ildə “Azərbaycan” qəzeti yaradıldı. Müstəqil mətbuatın qaranquşları hesab edilən “Səhər” qəzeti 1989-cu ilin 4 avqust tarixində və “Azadlıq” qəzeti 1989-cu ilin 24 dekabr tarixində işıq üzü gördülər. “Səhər”ə tanınmış jurnalist Məzahir Süleymanzadə, “Azadlıq”a tanınmış jurnalist Nəcəf Nəcəfov rəhbərlik edirdilər.

1990-cı ildə “Zerkalo”, “Səs”, 1991-92-ci illərdə “Yeni Müsavat”, “İki Sahil”, “525-ci qəzet”, “Yeni Azərbaycan” qəzetləri nəşr olunmağa başladı.

1998-ci ilin avqust ayının 6-da prezident Heydər Əliyevin imzaladığı xüsusi Sərəncamla Azərbaycanda mətbuat üzərindən senzura götürüldü. Həmçinin, 1999-cu ildə Kütləvi İnformasiya Vasitələri (KİV) haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununun (ARQ), digər hüquqi-normativ aktların qəbulu həyata keçirilib.

Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin (KİV) inkişafına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyası (DDK) kimi mühüm bir sənəd təsdiq olunmuşdur. Konsepsiyaya uyğun olaraq 22 may 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu (DDF) yaradılmışdır.

Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra bir çox milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış mətbuat sahəsində də özünü göstərdi.Bu gün ölkəmizdə yüzlərlə mətbuat orqanı-qəzet və jurnal fəaliyyət göstərir. Milli mətbuatımız illər keçdikcə daha da büllurlaşacaq, saflaşacaqdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin sərancamı ilə “Əkinçi” qəzetinin nəşrə başladığı gün – 22 iyul Milli mətbuat və jurnalistika günü kimi qeyd olunur.

Hazırda ölkədə 4500-ə yaxın mətbuat orqanı Ədliyyə Nazirliyində (ƏN) qeydiyyatdan keçib.

Azərbaycan Rezərbspublikasının Prezidenti Heydər Əliyev, Bakı, 27 mart 2000-ci il, № 308.
Azərbaycan mətbuat tarixi Аkif Şahverdiyev, Əhməd Vəliyev. “Тəhsil ” nəşriyyatı, 2006 – 248 səh.

İstinadlar

↑ Məmmədov E.E. M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının dövri mətbuat fondu: tarixi, müasir vəziyyəti, oxuculara xidmət və inkişaf perspektivləri (1923-2007-ci illər): Monoqrafiya / E.E.Məmmədov; Elmi redaktor: t.ü.e.d., prof. A.A.Xələfov; Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, ADMİU. Bakı: Mütərcim, 2018, 256 s., ISBN: 978-9952-28-402-7.
↑ M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının dövri mətbuat fondu

Mir Cəlal. Azərbaycanda ədəbi məktəblər. Bakı: “Ziya-Nurlan” NPM, 2004, 392 səh.

Xarici keçidlər

http://www.e-qanun.az
http://azerbaijans.com
http://www.azeribalasi.com/azerbaycan-185/azerbaycan-metbuat-tarixi-80855/ 2014-06-30 at the Wayback Machine

Həmçinin bax

Azərbaycan qəzetləri
Azərbaycan jurnalları
Azərbaycan televiziya kanallarının siyahısı
Azərbaycan radio kanallarının siyahısı
Azərbaycan xəbər saytlarının siyahısı
Dövri mətbuat

Avqust 12, 2021
Ən son məqalələr

Burfi

Burkina-Faso

Burkina-Faso hakimiyyət çevrilişi (2014)

Burkina-Faso himni

Burhan Şəhidi

Burhanpur

Burhinidae

Burhık (Şaran)

Burime

Buriqanqa çayı

Ən çox oxunan

Sohar

Sohoista döyüşü

Soilwork

Soiçiro Honda

Sojak

azərbaycan, mətbuatı, iyun, milli, mətbuat, günü, kimi, qeyd, olunur, mündəricat, azərbaycan, milli, mətbuatının, yaranması, əsrin, əvvəlində, mətbuatın, sovet, dövrü, müasir, mətbuat, ədəbiyyat, istinadlar, mənbə, xarici, keçidlər, həmçinin, baxazərbaycan, mi. 22 iyun milli metbuat gunu kimi qeyd olunur Mundericat 1 Azerbaycan milli metbuatinin yaranmasi 2 XX esrin evvelinde Azerbaycan metbuati 3 Metbuatin sovet dovru 4 Muasir metbuat 5 Edebiyyat 6 Istinadlar 7 Menbe 8 Xarici kecidler 9 Hemcinin baxAzerbaycan milli metbuatinin yaranmasi Redakte1832 ci ilde Tiflis exbari qezeti ve 1845 ci ilde Zakavkazskij vestnik Zaqafqazski vestnik qezetine Qafqazin bu terefin xeberi adli Azerbaycanca buraxilan elave milli metbuatin yaradilmasi istiqametinde atilmis ilk addimlar olmusdur Resmi bulleten xarakteri dasiyan hemin nesrler sozun esl menasinda hele qezet adlandirila bilmezdi Milli metbuatimizin bunovresi 1875 ci il iyulun 22 de Ekinci qezetinin ilk nomresinin nesri ile qoyuldu Butun Qafqazda boyuk eks seda doguran bu qezetin nasiri de redaktoru da korrektoru da Azerbaycan milli maarifcilik herekatinin banilerinden biri tebietsunas alim Hesen bey Zerdabi idi Qezetin erseye gelmesinde Mirze Feteli Axundov Seyid Ezim Sirvani Necef bey Vezirov Esger aga Gorani ve basqa ziyalilarin boyuk xidmetleri olmusdur Dovrunun gorkemli maarifcileri olan bu sexsiyyetler Ekinci qezeti sehifelerinde oz maarifci ve demokratik ideyalarini teblig ederek ictimai siyasi ve bedii fikrin inkisafina boyuk tesir gostermisler 1 2 Mutereqqi ideyalarin carcisi ve tribunasi olan Ekinci elm maarif ve medeniyyetin edebiyyat ve incesenetin inkisafina yeni tipli mekteblerin yaradilmasinin zeruriliyine aid materiallar derc edirdi Qezetin qazandigi en boyuk ugurlar ilk novbede onun dilinin xalq diline yaxin sade ve selis olmasi idi Xalqin elmi ve medeni cehetden tereqqi etmesi ugrunda calisan Ekinci qadin azadligi ve qadin tehsili ideyasini teblig eden ilk Azerbaycan qezeti olmusdur O dini movhumata xurafata ve cehalete qarsi keskin cixislar edirdi Qezetde tebiet elmleri ve kend teserrufatinin inkisafi ile bagli elmi kutlevi meqaleler verilirdi Ekinci Azerbaycandan kenarda da Gurcustan Dagistan Ozbekistan ve basqa yerlerde yayilirdi Milli demokratik metbuatin Ekinci qezeti terefinden beyan edilmis baslica prinsipleri maariflesme muasirlesme mefkure safligi umummilli meqsedlerin tebligi beseri deyerlerin milli enenelerle uzvi vehdeti edebi dilin danisiq diline yaxinlasdirilmasi hadiselerin obyektiv isiqlandirilmasi Azerbaycanda milli demokratik metbuatin gelecek inkisafi ucun temel daslari rolunu oynadi 1877 ci ilde Ekinci qezeti baglandiqdan sonra muxtelif seyler gosterilmesine baxmayaraq Azerbaycanda bir muddet Azerbaycanca metbu orqan cixmamisdir Olkede cereyan eden ictimai prosesler ve cari meseleler bir muddet yerli rusdilli metbuatda oz eksini tapirdi Bakida rus dilinde cixan ilk qezet ise birinci nomresi 1871 ci ilin mart ayinda isiq uzu goren Bakinskij listok Bakinski listok olmusdur 1876 ci ilde ikinci rusdilli qezet Bakinskie izvestiya Bakinskiye izvestiya nesre baslamisdir Rusdilli qezetler icerisinde daha uzunomurlu olmus Kaspi nin 1897 ci ilden etibaren nsirliyini Haci Zeynalabdin Tagiyev oz uzerine goturmus ve texminen hemin dovrden onun redaktoru Elimerdan bey Topcubasov sonralar ise Elibey Huseynzade olmusdur Rus dilinde nesr edilen qezetler Azerbaycan sehifesi yaratmaq tesebbusu gosterseler de buna nail ola bilmemisler 1879 cu ilde Haci Seid Efendi Unsizade Tiflisde Ziyayi Qafqaziyye qezetini cixarmaga nail olmusdur Qezetin cemi 104 nomresi cixdiqdan sonra 1880 ci ilde o capini dayandirmisdir 1883 1891 ci illerde Tiflisde Ekinci uslubunu davam etdiren Keskul qezeti ve jurnali cixirdi XX esrin evvelinde Azerbaycan metbuati RedakteHemcinin bax 1905 1906 ci iller Azerbaycan metbuati XX esirde ise Azerbaycan dilinde cixan ilk qezet Memmedaga Saxtaxtinskinin 1903 cu ilde Tiflisde buraxdigi ictimai siyasi iqtisadi elmi edebi Serqi rus qezeti olmusdur Qezetin Azerbaycanda ictimai fikir tarixinin inkisafinda xususi yeri olmusdur Qezetde dunyevi elmler ana dili qadin azadligi ile bagli mutereqqi fikirler oz eksini tapirdi Serqi rus qezeti Celil Memmedquluzade Mirze Elekber Sabir Abbas Sehhet Omer Faiq Nemenzade Huseyn Cavid Memmed Seid Ordubadi Eliqulu Qemkusar Eli Nezmi kimi boyuk maarifcileri oz etrafinda birlesdire bilmisdi Qezetin en boyuk xidmetlerinden biri de Celil Memmedquluzadeni bir jurnalist kimi uze cixarmasi oldu O metbuatda demokratik cereyanin berqerar edilmesinde muhum rol oynayan pesekar bir redaktor kimi mehz bu qezetde yetismisdir Car hokumetinin oktyabr beyannamesinden sonra olkenin her terefine yayilan metbuat buluddan sivrilib cixan ulduzlar kimi parlamaga baslamisdi O dovrde Azerbaycan ziyalilari arasinda siyasi ictimai fikrin istiqametini meslek mubarizelerini mueyyen etmek bunlarin ne qeder ziddiyyetli murekkeb seraitde getdiyini bilmek ucun 1917 ci ile qeder cixan qapanan ve yeniden cixan adini unvanini hetta yolunu deyisen muxtelif qezet ve mecmueleri gozden kecirmek kifayetdir Bakida Kaspi metbeesinden elave Tiflisde ve Gencede kicik metbeeler yaranmisdi Xususile Orucov qardaslarinin bu sahedeki fealiyyeti neticesinde metbeeler genislenir ister qezet mecmue ve isterse kitab nesri ucun boyuk imkan yaranirdi Susa Naxcivan kimi seherlerde de zeif mehdud imkanla olsa da capxana binasi qoyulurdu Tekamul ilk nomresini Mehemmed Hadinin El feryadi adli azadperest seiri ile baslayir Sair milletin seadetini hurriyyetde gorur Tekamul uzun muddet davam ede bilmedi 1907 ci ilde onun evezine Yoldas nesr olundu o da tez baglandi Bu dovrde muxtelif dunyagorusleri temsil eden qezet ve jurnallar nesr olunur suretle bir birini evez edirdiler ki bunlardan Molla Nesreddin Devet Qoc Bakinski raboci Debistan Hilal Tereqqi Tuti Kelniyyet Babayi Emir ve s gostermek olar Qezetler arasinda az cox ardicil demokratik xetti Hasim bey Vezirovun nesr etdirdiyi Taze heyat 1907 1908 Ittifaq 1908 1909 Seda 1909 1911 Sedayi veten 1911 1912 Sedayi heqq Sedayi Qafqaz da 1915 1916 gormek olar Mezeli jurnali Molla Nesreddin den sonra metbuat tarixinde en gorkemli mezheke jurnalidir Burada gunun siyasi heyati keskin bir qelem ile eks olunur Mezeli yalniz umumi meselelerden yox olkenin daxili veziyyetinden seher heyatindan da behs edirdi Burada kohne perestler avamlar maarif ve medeniyyet dusmenleri rusvetxorlar yalanci ruhaniler siddetle tenqid olunurdular Mezeli de Eli Nezmi Memmed Seid Ordubadi Eliaga Vahid Cenneti ve s quvvetli qelem sahibleri istirak edirdiler Debistan 1906 1907 Rehber 1906 Mekteb 1911 1918 ise terbiye ve mekteb meselelerinden behs eden pedaqoji mecmueler idi Burada sade dilde seirler hekayeler nagillar meseller cap olunurdu Suleyman Sani Axundovun Qorxulu nagillar i bir sira muelliflerin Abdulla Saiq M A Eliyev E M Mustafayev ve b yazdigi Gulmeli nagillar bu nesrlerin en faydali yazilarindandir Serqi rus qezeti etrafinda formalasmis yaradici heyet Azerbaycanda metbuatin inkisafinin yeni merhelesinin baslanmasi ucun zemin yaratdi Celil Memmedquluzadenin tesebbusu redaktorlugu ve nasirliyi ile 1906 ci il aprelin 7 de Tiflisde heftelik illustrasiyali ilk Azerbaycan satirik jurnali Molla Nesreddin isiq uzu gordu Molla Nesdeddin jurnali 1906 1918 ci illerde Tiflisde 1921 ci ilde Tebrizde 1922 1931 illerde Bakida nesr edilib 748 nomresi 340 i Tiflisde 8 i Tebrizde 400 u Bakida cixib Mutereqqi ideyalarin carcisi olan Molla Nesreddin jurnali mustemlekecilik siyasetini geriliyi movhumati amansiz satira atesine tutur Azerbaycan dilinin safligi ugrunda ardicil mubarize aparirdi Keskin ve cesaretli tenqidi cixislarina aci heqiqetleri soylediyine gore daim hucum ve teqiblere meruz qalan jurnalin nesri car senzurasi terefinden defelerle dayandirilmis bir sira nomreleri musadire olunmus redaktoru bir nece defe mehkeme mesuliyyetine celb edilmis cerime edilmisdir Lakin butun teqib ve tezyiqlere baxmayaraq Molla Nesreddin in haqq sesi cox kecmeden Qafqazin hududlarini asib Rusiyada turk aleminde butun Yaxin ve Orta Serqde esidildi Jurnalin Merkezi Asiyada Krimda Irevan Kazan Ufa Hesterxan Orenburq Tebriz Tehran Erzurum Istanbul Qahire Bombey Kelkutte ve sair seherlerde coxlu oxucusu var idi Molla Nesreddin dovrunun muhum siyasi hadiselerine ses verir milli oyanis prosesine xidmet edirdi Jurnalin movzu ve tesir dairesi cox genis idi Molla Nesreddin Azerbaycan xalqinin mutereqqi quvvelerini demokratik ziyalilari oz etrafinda toplamisdi Jurnalda Azerbaycanin gorkemli sair yazici ve jurnalistleri ile yanasi Oskar Smerlinq Iosif Rotter Ezim Ezimzade kimi ressamlar da fealiyyet gostererek Azerbaycanda yeni ressamliq mektebinin temelini qoydular Molla Nesreddin in muasir edebiyyat maariflesme demokratiklesme ugrunda mubarizesi onun guclu satirasi jurnalda emekdasliq eden sair ve yazicilarin yaradiciliq istiqametini mueyyen etmis onlarin gorkemli senetkar kimi formalasmasinda helledici amil olmus belelikle de Mollanesreddincilik adli boyuk bir ictimai edebi herekat yaranmisdi Mollanesreddinciler klassik Azerbaycan Serq rus ve dunya bedii publisist irsinin enenelerinden xalq yumorundan meharetle behrelenerek milli metbuat tarixinde satirik jurnalistikanin bunovresini qoyulmus Azerbaycan publisistikasini janr ve uslub rengarengliyi ile zenginlesdirerek onun inkisafinda misilsiz rol oynamislar Bu dovr Azerbaycanda usaq ve valideynler ucun Debistan Rehber Mekteb kimi jurnallarin buraxilmasi ile de elametdar idi Azerbaycan ziyalilarinin feal istiraki ile nesr olunan Heyat Fuyuzat Teze heyat Selale Aciq soz Dirilik kimi qezet ve jurnallarin da metbuatimizin inkisafinda boyuk rolu olmusdur Esrin evvellerinde Azerbaycanda cixan dovri metbuat orqanlari sozsuz ki milli oyanis milli ozunuderk proseslerinin aparici vasitelerinden biri olmusdur Azerbaycan 1918 ci il mayin 28 de oz musteqilliyini qazanmasinda milli metbuatin da muhum rolu olmusdur Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin butun xadimlerinin hem bir lider kimi formalasmasinda hem de onlarin siyasi fealiyyetinin gerceklesdirilmesinde metbuatin misilsiz xidmetleri vardir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde umummilli platformadan cixis eden Azerbaycan qezetinin dahi Uzeyir bey Hacibeyov terefinden nesr edilmesi ictimai siyasi proseslerin milli medeniyyetin inkisafi ile ne qeder bagli oldugunun en bariz numunesidir Eslinde Cumhuriyyet dovru metbuatinin fealiyyeti Hesen bey Zerdabi ideyalarinin Ekinci prinsiplerinin heyata kecirilmesinin yeni ve cox muhum merhelesi idi Teessuf ki bu merhelenin omru az oldu Azerbaycan oz musteqilliyini berpa etdikden sonra heyatin bir cox sehelerinde oldugu kimi metbuatin inkisafinda da donus yarandi siyasi pluralizm ve soz azadligini temin etmek ucun muhum isler heyata kecirildi Hele Azerbaycan Xalq Cumhuriyyәti illerinden sonra ruseym halinda inkisafini dayandirmis prosesler yeniden dircәlәrәk demokratik metbuatin inkisafina xidmet etdi Azerbaycan metbuatinin suretli inkisafi respublikamizda dunya standartlarina cavab veren musteqil kutlevi informasiya vasitelerinin yaranmasina getirib cixardi Bu gun huquqi demokratik dovlet ve vetendas cemiyyeti qurmaq istiqametinde irelileyen Azerbaycanda 650 den cox muxtelif kutlevi informasiya vasitesi qezet jurnal informasiya agentliyi ve teleradio sirketleri fealiyyet gosterir Bu da olkemizin metbuatinin inkisaf yolunda olmasina delalet edir Metbuatin sovet dovru RedakteAzerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra metbuatin inkisafi daha cox partiyali movqe ile bagli idi Respublikanin Kommunist ilk nomresi 1919 cu ilde cixmisdir Bakinskiy rabociy 1906 ci ilden cixir Viska 1928 ci ilden cixir Azerbaycan gencleri Molodyoj Azerbaydjana ilk nomreleri 1919 cu ilde cixmisdir Baki Baku 1958 ci ilden cixir Edebiyyat ve incesenet 1934 cu ilden cixir ve sair taninmis metbuat orqanlarinda kommunist ideologiyasi ile bagli meselelerle yanasi respublikanin iqtisadi elmi medeni inkisafi ile elaqedar problemler de oz eksini tapirdi Xalqin heyatinin isiqlandirilmasinda ideoloji buxovlarin movcudluguna baxmayaraq oz sehifelerinde muxalif fikre de yer veren o dovr ucun dogrudan da vetenperver ruhlu meqaleler derc eden metbuat orqanlarinin milli suurun ve ozunuderkin formalasdirilmasinda boyuk rolu olmusdur Bu qezetlerin xalqimizin dil edebiyyat ve medeniyyetine hesr etdiyi azerbaycanciliq ideyasina xidmet eden yazilari bu gun de aktual olaraq qalir ve totalitar rejim seraitinde bele Azerbaycan jurnalistikasinin movqeyini numayis etdirir Sovet hakimiyyeti illerinde Azerbaycan metbuati kommunist ideologiyasinin guclu tesiri altinda fealiyyet gosterse de o oz milli varligini qoruyub saxlaya bilmis elde etdiyi zengin eneneleri davam etdirerek respublikanin ictimai siyasi heyatinda feal rol oynamisdir Mehz bu dovrde publisistikanin tamamile yeni bir novu teleradio jurnalistikasi tesekkul tapdi 1919 cu ilde 20 den cox bolsevik qezeti nesr olunmusdur Azerbaycan dilinde Baki Fehle Konfransinin Exbari Azerbaycan gencleri Hurriyyet Haqq Fuqera sedasi Zehmet sedasi Oktyabr inqilabi Genc isci Azerbaycan fuqerasi rus dilinde Nabat Molot Proletari Raboci put Qolos truda Bednota Molodoy raboci Novi mir ve basqalari Azerbaycan bolseviklerinin nesr etdikleri qezetler idi Dogrudur bu qezetlerin omru cox az olmus bezilerinin cemi bir ve ya bir nece nomresi cixmisdir Kommunist qezeti Hummet Qoc Devet Tekamul Yoldas Hummet 1917 1918 ci il ler Baki Surasinin Exbari kimi bolsevik qezetlerinin davamcisi olaraq meydana atildi Kommunist 1919 cu il avqustun 29 da heyata geldi Kommunist in 1919 cu il gizli cixan nomresini Ruhulla Axundov redakte etmisdi Azerbaycanda Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra 1920 ci il aprelin 30 da Eliheyder Qarayevin redaktorlugu ile Kommunist leqal sekilde oz nesrine basladi Azerbaycanda sovet hakimiyyetinin ilk illerinde Kommunist ve Bakinski raboci qezetlerinin sehifelerinde qezalardan tez tez materiallar derc olunurdu 1923 cu il iyunun 16 da Bakida Kendci qezetesi nin birinci nomresi capdan cixdi Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin Merkezi Komitesi KPMK 1923 cu il iyulun 2 de Bakida Serq qadinlarinin xususile Azerbaycan qadinlarini ictimai siyasi heyata alisdirmaq meqsedile ayliq edebi ictimai ve siyasi jurnal olan Serq qadini nin nesr olunmasini qerara aldi Serq qadini jurnalinin 1 ci nomresi 1923 cu ilin noyabrinda 40 sehifeden ibaret 1000 nusxe tirajla capdan cixmisdir Jurnalin ilk redaktoru Ayna Sultanova olmusdur 1938 ci ilden Serq qadini Azerbaycan qadini adi ile nesr olunmaga baslayib 1927 ci ilin fevralinda Pioner jurnali kutlevi tirajla cixmaga basladi 1934 cu il sentyabrin 2 de Kommunist maarifi qezeti nesre basladi 1938 ci ilde adi deyisdirilerek Muellim qezeti adlandirildi Qezet 1941 ci ilin iyununadek bu adla nesr olundu 1946 ci ilin aprelinden Azerbaycan muellimi adi ile yeniden nesre baslayan qezet sonraki illerde de bu adla yasadi Idman metbuatimizin en boyuk tarixe malik nesri olan Idman qezeti hem de Azerbaycan metbuatinin en qocamanlarindan biri sayilir 1932 ci ilde ilk defe Azerbaycan beden terbiyecisi Fizkulturnik Azerbaydjana adi altinda isiq uzu gormus Idman qezetinin artiq 70 den cox yasi var Sonraki illerde Edebiyyat 1933 Azerbaycan pioneri 1938 Kirpi jurnali 1952 Baki 1958 ve s qezetleri meydana gelmisdir Sovet ideologiyasina xidmet etmesine baxmayaraq Kirpi muxtelif nesillere mensub olan pesekar karikaturaci ressamlari bir araya getire bilmisdi Jurnala maragin artmasi oxunaqli olmasi bu saheye 1950 1960 ci illerde Azerbaycanin gorkemli ressamlari olan T Salahov K Kazimzade G Mustafayeva kimi sexsiyyetleri celb etmisdi Dovrun eybecerliklerini eks etdiren felyeton atmaca ve karikaturalarla oxuyucularinin pozulmus huquqlarini berpa edir 2012 ci il iyul ayinin 10 u Kirpi jurnalinin nesre baslamasinin 60 illiyine hesr olunmus tedbir ve sergi kecirilmisdir Muasir metbuat RedakteButun Sovet Sosialist Respublikasi Ittifaqinda SSRI baslayan yenidenqurma havasi Azerbaycana da catdi ve ictimai muhite keskin tesir gosterdi Milletin dircelis dovru kimi tarixde qalan 1989 cu ilde Azerbaycan qezeti yaradildi Musteqil metbuatin qaranquslari hesab edilen Seher qezeti 1989 cu ilin 4 avqust tarixinde ve Azadliq qezeti 1989 cu ilin 24 dekabr tarixinde isiq uzu gorduler Seher e taninmis jurnalist Mezahir Suleymanzade Azadliq a taninmis jurnalist Necef Necefov rehberlik edirdiler 1990 ci ilde Zerkalo Ses 1991 92 ci illerde Yeni Musavat Iki Sahil 525 ci qezet Yeni Azerbaycan qezetleri nesr olunmaga basladi 1998 ci ilin avqust ayinin 6 da prezident Heyder Eliyevin imzaladigi xususi Serencamla Azerbaycanda metbuat uzerinden senzura goturuldu Hemcinin 1999 cu ilde Kutlevi Informasiya Vasiteleri KIV haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanununun ARQ diger huquqi normativ aktlarin qebulu heyata kecirilib Prezident Ilham Eliyevin 31 iyul 2008 ci il tarixli Serencami ile Azerbaycan Respublikasinda Kutlevi Informasiya Vasitelerinin KIV inkisafina Dovlet Desteyi Konsepsiyasi DDK kimi muhum bir sened tesdiq olunmusdur Konsepsiyaya uygun olaraq 22 may 2009 cu ilde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Kutlevi Informasiya Vasitelerinin Inkisafina Dovlet Desteyi Fondu DDF yaradilmisdir Azerbaycan oz musteqilliyini berpa etdikden sonra bir cox milli menevi deyerlere qayidis metbuat sahesinde de ozunu gosterdi Bu gun olkemizde yuzlerle metbuat orqani qezet ve jurnal fealiyyet gosterir Milli metbuatimiz iller kecdikce daha da bullurlasacaq saflasacaqdir Azerbaycan Respublikasinin Prezidentinin serancami ile Ekinci qezetinin nesre basladigi gun 22 iyul Milli metbuat ve jurnalistika gunu kimi qeyd olunur Hazirda olkede 4500 e yaxin metbuat orqani Edliyye Nazirliyinde EN qeydiyyatdan kecib Edebiyyat RedakteAzerbaycan Rezerbspublikasinin Prezidenti Heyder Eliyev Baki 27 mart 2000 ci il 308 Azerbaycan metbuat tarixi Akif Sahverdiyev Ehmed Veliyev Tehsil nesriyyati 2006 248 seh Istinadlar Redakte Memmedov E E M F Axundov adina Azerbaycan Milli Kitabxanasinin dovri metbuat fondu tarixi muasir veziyyeti oxuculara xidmet ve inkisaf perspektivleri 1923 2007 ci iller Monoqrafiya E E Memmedov Elmi redaktor t u e d prof A A Xelefov Azerbaycan Respublikasi Tehsil Nazirliyi ADMIU Baki Mutercim 2018 256 s ISBN 978 9952 28 402 7 M F Axundov adina Azerbaycan Milli Kitabxanasinin dovri metbuat fonduMenbe RedakteMir Celal Azerbaycanda edebi mektebler Baki Ziya Nurlan NPM 2004 392 seh Xarici kecidler Redaktehttp www e qanun az http azerbaijans com http www azeribalasi com azerbaycan 185 azerbaycan metbuat tarixi 80855 Arxivlesdirilib 2014 06 30 at the Wayback MachineHemcinin bax RedakteAzerbaycan qezetleri Azerbaycan jurnallari Azerbaycan televiziya kanallarinin siyahisi Azerbaycan radio kanallarinin siyahisi Azerbaycan xeber saytlarinin siyahisi Dovri metbuatMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan metbuati amp oldid 5918080, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Mətbuat tarixi

Uzun müddət Zaqafqaziyanın inzibati və mədəni mərkəzinin Tiflis şəhəri olması mətbuat və ədəbiyyata da öz təsirini göstərmişdir. Bakıda ilk rus qəzetinin nəşrinədək Azərbaycan xalqının iqtisadi və mədəni həyatına aid faktları Tiflisdə çıxan rus qəzetləri əks etdirirdi. XIX əsrin 20-ci illərindən başlayaraq “Tiflisskiye vedomosti”, “Zakavkazski vestnik”, “Kavkaz”, “Novoye obozreniye” və başqa qəzetlərdə Azərbaycan xalqının ədəbi həyatına aid yazılar əhəmiyyətli yer tuturdu.
“Tiflisskiye vedomosti” Qafqazda rus dilində çıxan ilk qəzet idi. Bu qəzetdə dekabristlərin iştirakı, qəzetin redaktor müavini V.D.Suxorukovun 14 dekabr hadisələri ilə sıx əlaqədar olması və s. haqqında məlumatlar vardır. Rus-Azərbaycan ədəbi əlaqələri haqqında maraqlı tədqiqatlar aparan alimlər “Tiflisskiye vedomosti” qəzeti haqqında da yeri gəldikcə bəhs etmişlər. “Tiflisskiye vedomosti” qəzetinin bəzi məqalələri mərkəzi qəzetlərdə yenidən dərc edilirdi. Bu qəzet 1829-cu ildə gürcü dilində, 1830-cu ildə fars dilində, 1832-ci ildə isə Azərbaycan dilində də buraxılmışdır. Azərbaycanca qəzetin adı “Tiflis əxbarı” idi.
XIX əsrin II yarısında Azərbaycanın iqtisadi və ictimai inkişafı milli mətbuatın yaranmasını zəruri edirdi. Bu zərurəti dərk edən görkəmli maarifçi Həsən bəy Zərdabi hökumətə müraciət edərək çətinliklə olsa da belə bir qəzetin nəşrinə icazə ala bilmişdi. Qəzetin nəşri üçün Zərdabi İstanbuldan xüsusi ərəb mətbəə şriftləri gətirtməli olmuş və nəhayət, xeyli əziyyətdən sonra 1875-ci ilin 22 iyulunda Bakıda qubernator mətbəəsində qəzetin ilk nömrəsinin nəşrinə nail ola bilmişdi. “Əkinçi”nin nəşrilə həm də milli mətbuatımızın əsası qoyulmuşdu. 1875-ci ilin 22 iyulundan 1877-ci ilin 29 sentyabrına qədər nəşr edilən “Əkinçi” qəzetinin ümumilikdə 56 sayı işıq üzü görmüşdür. Qəzet ayda iki dəfə 300-400 tirajla nəşr olunub.
İlk milli mətbuat orqanı olan “Əkinçi” qəzetinin işıq üzü gördüyü gün – iyulun 22-si respublikada “Mətbuat Günü” kimi qeyd edilir.
“Əkinçi” qəzetində Moskvadan Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər ağa Gorani, Şamaxıdan Seyid Əzim Şirvani və Məhəmmədtağı Əlizadə Şirvani, Dərbənddən Heydəri və Tiflisdən Mirzə Fətəli Axundovun məqalələri və digər yazıları dərc olunurdu.
1877-1878-ci illər Rus-Türk müharibəsi başlanan zaman arxa cəbhədə “türk-tatar” dilində qəzetin mövcudluğundan ehtiyat edən Rusiya hökümətinin göstərişi ilə 1877-ci ilin sentyabrın 29-da “Əkinçi”nin nəşrinə rəsmən xitam verilmişdi. Bundan sonra “Ziya”, “Kəşkül” qəzetləri işıq üzü gördü.
“Kəşkül”, “Əkinçi” ilə “Ziya” arasında orta bir mövqe tutmuşdu, lakin “Əkinçi” yə daha artıq dərəcədə meyli hiss edilir. Ziyalıların şüurunda “Azərbaycan milləti” məfhumunun oyanması “Kəşkül” dövrünə təsadüf edirdi. Onlar başa düşmüşdülər ki, “din” və “millət” məfhumları ayrı-ayrı şeylərdir. “Kəşkül” qəzeti öz səhifələrində bu məsələləri aydınlaşdırmağa səy göstərmiş və ictimai-siyasi şüurun inkişafına kömək etmişdir. “Kəşkül” Azərbaycan millətinin inkişafı və başqa millətlərlə dostluq əlaqələrini möhkəmlətməsi haqqında da müsbət səciyyə daşıyan məqalələr verirdi. Bu məqalələrin bir çoxu mövzusu , ideya istiqaməti, dili və üslubu, ehtiraslılığı ilə fərqlənirdi.
1870-ci ildən 1889-cu ilədək Qafqazda 56 mətbuat orqanı fəaliyyət göstərmişdir. Bunun 20-si rus dilində, 15-i gürcü dilində, 15-i erməni dilində, 3-ü Azərbaycan dilində idi. Əgər ayrı-ayrı elmi cəmiyyətlərin, idarə və təşkilatların rəsmi nəşrlərini də nəzərə alsaq, həmin rəqəm 69-a çatar. Həmin mətbuat orqanlarının bir çoxunun ömrü lap az olmuşdur. Cəmi 23 mətbuat orqanı 5 ildən yuxarı yaşaya bilmişdir. Bunlardan rus nəşrləri aşağıdakılardır: “Qafqaz”, “Tiflisski vestnik”, “Tiflisskiye obyavleniya”, (“Tiflisski listok”), “Kaspi”, “Yuridiçeskoe obozrenie”, “Bakinskiye izvestiya”, (“Bakinski torqovo-promışlennı listok”) və “Severnı Kavkaz”.
Bakıda rus dilində çıxan qəzetlər ideya – siyasi nöqteyi-nəzərindən Qafqazın digər şəhərlərində çıxan rus qəzetləri ilə bir cərgədə gedirdi. Azərbaycanda çıxan ilk rus qəzeti “Bakinski listok” hesab edilir. Qəzetin redaktoru Bakı real gimnaziyasının müəllimi Xristian Sink idi. Qəzetin ilk nömrəsi 1871-ci ilin martın 19-da (6-da) çıxmış, iyun ayında bağlanmışdır. 1872-ci ilin yanvarında qəzetin nəşri yenidən bərpa olunmuşdur. Həmin il iyunun 3-dək davam etmişdir.
1876-cı ildə Bakıda rus dilində ikinci bir qəzet “Bakinskiye izvestiya” nəşrə başlamışdır. Bu qəzet quberniya idarəsinin rəsmi orqanı idi və general – qubernator D.S. Staroselskinin təşəbbüsü ilə buraxılmışdı. Staroselski 1875-ci ildə “Əkinçi” qəzetinin nəşrinə də kömək etmişdi. Onun “Bakinskiye izvestiya” qəzetini çıxarmaqda məqsədi Bakı quberniyası haqqında oxuculara geniş məlumat vermək idi. O, hələ qəzet çıxmazdan xeyli əvvəl quberniya idarəsinin nəzdində mətbəə açmışdı, çapçılar dəvət etmişdi. 1888-ci ildən sonra qəzet “Bakinski torqovo – promışlennı listok” adı ilə çıxmışdır.
1894-cü ilin yanvarından “Bakinskiye qubernskiye vedomosti” adlı rəsmi dövlət qəzeti də fəaliyyətə başlamışdır. Qəzet teleqram və elanları olan əlavəsi ilə çıxırdı. Bu teleqram və elanların bir hissəsi Azərbaycan dilində buraxılırdı. Qəzet 1916-cı ilə qədər çıxmışdır.
Adları çəkilən bu qəzetlərin hamısında rəsmi xəbərlər, qərarlar, elanlar və teleqramlar geniş yer tuturdu. Bakıda rus dilində çıxan burjua qəzetləri içərisində “Kaspi” qəzeti daha uzun ömür sürmüş, müxtəlif dövrlərdə cəmiyyətin həyatını öz baxışları nöqteyi-nəzərindən əks etdirmişdir. Qəzetin 1881-ci ildən 1919-cu ilədək müddətdə 10 min 65 nömrəsi çıxmışdır.
“Kəşkül” qəzeti bağlandıqdan sonra Tiflisdə Azərbaycan dilində mətbuat orqanı yaratmaq üçün bir neçə dəfə təşəbbüs olmuşdur. Məsələn, Məmmədağa Şahtaxtinski 1896-cı ildə Azərbaycan dilində “Tiflis” adlı, Kamal Ünsizadə isə 1900-cü ildə “Daniş” adlı qəzet çıxarmaq istəmişlər. Lakin onların təşəbbüsü fayda verməmişdir.
M.Şahtaxtinskinin “Şərqi – rus” adlandırdığı qəzetin birinci nömrəsi 1903-cü il martın 30-da çıxmışdır. Əvvəllər o, həftədə üç dəfə buraxılırdı. 1904-cü il iyunun 8-dən etibarən gündəlik qəzetə çevrilmişdir. “Şərqi – rus” qəzeti XX əsrin ilk Azərbaycan qəzetidir, həm də ilk gündəlik Azərbaycan qəzetidir.
Azərbaycan mətbuatının qürurverici tarixi nəşrlərindən biri də ideyaları və onların gerçəkləşmə üsulları heç vaxt köhnəlməyən “Molla Nəsrəddin” jurnalıdır. Jurnalın redaktoru Mirzə Cəlilin əsas qayəsi milləti müasir dünyaya uyğun ölçülər səviyyəsində görmək idi. “Molla Nəsrəddin” bu amallar uğrunda mübarizə fonunda yaranmışdı. Jurnalın ilk nömrəsi 1906-cı il aprelin 7-də çıxdı. Jurnalın yazıları bütöv bir millətin başına açılan oyunların, əzab-əziyyətlərin, haqsızlıqların satirik ifadəsi idi.
Jurnalın birinci nömrəsi 1.000 nüsxə tirajla çap olunub yayılandan sonra az müddətdə “Molla Nəsrəddin” adı dillərdə gəzməyə başladı. Nəticədə jurnalın 2-ci nömrəsi 2.000 nüsxə tirajla çıxarıldı.
C.Məmmədquluzadə senzor tərəfindən jurnalda nəşr olunmasına icazə verilməyən şəkillərin və ya materialların yerini ağ saxlayır və yaxud “Bizdən asılı olmayan səbəblərə görə bu yer ağ qaldı” deyə yazırdı.
“Molla Nəsrəddin”in cəsarətli çıxışları onunla nəticələndi ki, 1907-ci il iyunun 8-də Tiflis general-qubernatoru jurnalın bağlanması haqqında əmr verdi. Bu hadisə xalqın böyük narazılığına səbəb oldu. Bakıdan, Şəkidən, Zaqafqaziyanın bir sıra başqa yerlərindən Tiflisə jurnalın nəşrinin bərpasını tələb edən məktublar gəlirdi.
Qısa fasilədən sonra jurnalın 23-cü nömrəsi iyulun 25-də çıxdı. 1908-1909-cu illərdə bir neçə dəfə “Molla Nəsrəddin” jurnalını bağlamağa təşəbbüslər edilmişdir.
1920-ci ildə C.Məmmədquluzadə öz ailəsi ilə köçüb Cənubi Azərbaycana getmişdir. 1921-ci ilin fevralında o, jurnalın nəşrini Təbrizdə yenidən bərpa etmişdir. Təbrizdə “Molla Nəsrəddin” jurnalının 8 nömrəsi çıxmışdır. Sovet hökumətinin təşəbbüsü ilə “Molla Nəsrəddin”in nəşri 1922-ci ilin noyabrında Bakı şəhərinə köçürülmüş və jurnal 1931-ci ilə qədər burada çıxmışdır. Jurnalın sonuncu nömrəsi 1931-ci il yanvarın 7-də buraxılmışdır.
Ümumiyyətlə, “Molla Nəsrəddin”in Tiflisdə 370 nömrəsi, Təbrizdə 8 nömrəsi və Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Bakıda 398 nömrəsi çıxmışdır.
“Mola Nəsrəddin” çap edilib yayıldıqdan sonra onun təsiri altında Qafqazda, Orta Asiyada, Volqa-boyunda, İranda və İran Azərbaycanında, Dağıstanda və başqa yerlərdə bir sıra satirik və yumoristik jurnallar çıxmışdır. Bu jurnalların bir çoxu “Molla Nəsrəddin”in layiqli ardıcılları olmuş, inqilabi-demokratik ideyaları yaymışdır. Bəzi satirik jurnallar isə liberal görüşlərdən irəli getməmiş, aşağı səviyyədə çıxmışdır.
1911-ci il noyabrın 29-dan Bakıda “Məktəb” adlı yeni bir uşaq jurnalı nəşrə başladı. (Bu haqda bax: uşaq mətbuatı)
1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet Hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1921-ci ildə nəşrə başlayan “Maarif” (cəmi 2 nömrəsi çıxmışdır) və “Qırmızı günəş” (sonra “Qızıl cavanlıq”), 1923-cü ildən çıxan “Gənc pioner”, 1927-ci ildən çıxan “Pioner” jurnalları, “Azərbaycan pioneri” qəzeti və s. mətbuat orqanları yeni nəslin tərbiyə olunmasında mühüm rol oynayırdılar.

Mətbuatın sovet dövrü
1919-cu ildə 20-dən çox bolşevik qəzeti nəşr olunmuşdur. Azərbaycan dilində “Bakı Fəhlə Konfransının Əxbarı”, “Azərbaycan gəncləri”, “Hürriyyət”,”Haqq”, “Füqəra sədası”, “Zəhmət sədası”, “Oktyabr inqilabı”, “Gənc işçi”, “Azərbaycan füqərası”, rus dilində “Nabat”, “Molot”, “Proletari”, “Raboçi put”, “Qolos truda”, “Bednota”, “Molodoy raboçi”, “Novı mir”, və başqaları Azərbaycan bolşeviklərinin nəşr etdikləri qəzetlər idi. Doğrudur, bu qəzetlərin ömrü çox az olmuş, bəzilərinin cəmi bir və ya bir neçə nömrəsi çıxmışdır. “Kommunist” qəzeti “Hümmət’’, “Qoç-Dəvət”, “Təkamül”, “Yoldaş”, “Hümmət” (1917-1918-ci il-lər), “Bakı Şurasının Əxbarı” kimi bolşevik qəzetlərinin davamçısı olaraq meydana atıldı.
“Kommunist” 1919-cu il avqustun 29-da həyata gəldi. Azərbaycan bolşevikləri “Kommunist”i hökumət orqanlarından xəbərsiz, gizli buraxmışdılar. “Kommunist” in 1919-cu il gizli çıxan nömrəsini Ruhulla Axundov redaktə etmişdi. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1920-ci il aprelin 30-da Əliheydər Qarayevin redaktorluğu ilə”Kommunist” leqal şəkildə öz nəşrinə başladı.
Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin ilk illərində “Kommunist” və “Bakinski raboçi” qəzetlərinin səhifələrində qəzalardan tez-tez materiallar dərc olunurdu. 1923-cü il iyunun 16-da Bakıda “Kəndçi qəzetəsi”nin birinci nömrəsi çapdan çıxdı.
Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsi (KPMK) 1923-cü il iyulun 2-də Bakıda Şərq qadınlarının, xüsusilə Azərbaycan qadınlarını ictimai-siyasi həyata alışdırmaq məqsədilə aylıq, ədəbi, ictimai və siyasi jurnal olan “Şərq qadını”nın nəşr olunmasını qərara aldı. “Şərq qadını”jurnalının 1-ci nömrəsi 1923-cü ilin noyabrında 40 səhifədən ibarət 1000 nüsxə tirajla çapdan çıxmışdır. Jurnalın ilk redaktoru Ayna Sultanova olmuşdur. 1938-ci ildən “Şərq qadını”, “Azərbaycan qadını” adı ilə nəşr olunmağa başlayıb.
1926-cı ildə Bakı şəhər komsomol təşkilatının konfransı çağırılmışdı. Konfransın keçirildiyi gün bir dəstə fəal məktəbli üzərində “Pioner”sözü yazılmış 28 səhifəlik jurnal hazırlamışdı. Uşaqların xətti ilə yazılmış cəmi 50 nüsxə jurnal konfrans iştirakçılarının çox xoşuna gəldi.Həmin nüsxələr “Pioner” jurnalının ilk qaranquşu oldu. Aradan bir neçə ay keçəndən sonra, yəni, 1927-ci ilin fevralında “Pioner” jurnalı kütləvi tirajla çıxmağa başladı.
1934-cü il sentyabrın 2-də “Kommunist maarifi” qəzeti nəşrə başladı. 1938-ci ildə adı dəyişdirilərək “Müəllim qəzeti” adlandırıldı. Qəzet 1941-ci ilin iyununadək bu adla nəşr olundu. 1946-cı ilin aprelindən “Azərbaycan müəllimi” adı ilə yenidən nəşrə başlayan qəzet sonrakı illərdə də bu adla yaşadı.
İdman mətbuatımızın ən böyük tarixə malik nəşri olan “İdman” qəzeti həm də Azərbaycan mətbuatının ən qocamanlarından biri sayılır. 1932 – ci ildə ilk dəfə “Azərbaycan bədən tərbiyəçisi” (“Fizkulturnik Azerbaydjana”) adı altında işıq üzü görmüş “İdman” qəzetinin artıq 70 – dən çox yaşı var.
Sonrakı illərdə “Ədəbiyyat” (1933)”, Azərbaycan pioneri” (1938), “Kirpi” jurnalı (1952), “Bakı ” (1958) və s. qəzetləri meydana gəlmişdir.
Sovet dovründə şəhər və rayonlarda nəşr olunan qəzetlər: Bakı – “Bakı”, “Baku”; Gəncə – “Kirovabad kommunisti”; Naxçıvan – “Sovet Naxçıvanı”; Xankəndi – “Sovetskiy Karabax”; Mingəçevir – “Mingəçevir işıqları”, “Oqni Minqeçevira”; Sumqayıt – “Sosialist Sumqayıtı”, “Kommunist Sumqaita”; Ağcabədi – “Sürət”; Ağdam – “Lenin yolu”, “Ağdam”; Astara – “Sovet Astarası”; Abşeron – “Abşeron”; Ağdaş – “Əmək”; Ağsu – “Birlik”; Əli Bayramlı – “İşıq”, Mayak”; Bərdə – “Kommunizm yolu”; Balakən – “Şən həyat”; Oğuz – “Lenin bayrağı”; Göyçay – “Yeni həyat”; Daşkəsən – “Daşkəsən”; Cəlilabad – “Yeni gün”; Cəbrayıl – “Kolxozçu”; Dəvəçi – “Qurucu”; Culfa – “Zəfər”; Yevlax – “Təşəbbüs”; Beyləqan – “Yüksəliş”; Zaqatala – “Qırmızı bayraq”; Zəngilan – “Kənd həyatı”; Zərdab – “Pambıqçı”; Şərur – “İşıqlı yol”; İsmayıllı -“Zəhmətkeş”; İmişli – “Qızıl ulduz”; Qazax – “Qalibiyyət bayrağı”; Gədəbəy – “Tərəqqi”; Goranboy – “Mübariz”; Qax – “Şəlalə”; Kəlbəcər – “Yenilik”; Quba – “Şəfəq”; Qubadlı – “Avanqard”; Qusar – ” Qızıl Qusar”; Qəbələ – ” Qalibiyyət”; Kürdəmir – “İrəli”; Laçın – “Laçın”; Lənkəran – “Leninçi”; Lerik – “Bolluq uğrunda”; Masallı – “Çağırış”; Tərtər – “Qızıl bayraq”; Neftçala – “Oktyabr bayrağı”; Ordubad – “Yeni Ordubad”; Biləsuvar – ” Məhsul”; Sabirabad – “Muğan”; Saatlı – “Dönüş”; Salyan – “Qələbə”; Tovuz – “Həqiqət”; Ucar – “Yeni söz”; Füzuli – “Araz”; Xaçmaz – “Dostluq”; Xanlar – “Kommunist əməyi”; Şəmkir – “Ulduz”; Şəki – “Şəki fəhləsi”; Şamaxı – “Yeni Şirvan”, “Novıy Şirvan”; Şuşa – “Şuşa”; Şahbuz – “Qabaqcıl”; Yardımlı – “Yeni kənd”; Babək – “Əmək bayrağı” və s.
Bəzi qəzetlərina adları bir neçə dəfə dəyişmişdir.

Müasir mətbuat
Bütün Sovet Sosialist Respublikası İttifaqında (SSRİ) başlayan yenidənqurma havası Azərbaycana da çatdı və ictimai mühitə kəskin təsir göstərdi. Millətin dirçəliş dövrü kimi tarixdə qalan 1989-cu ildə “Azərbaycan” qəzeti yaradıldı. Müstəqil mətbuatın qaranquşu hesab edilən “Azadlıq” qəzeti də 1989-cu ilin 24 dekabr tarixində işıq üzü görüb. Qəzetə tanınmış jurnalist Nəcəf Nəcəfov rəhbərlik edib.
1990-cı ildə “Zerkalo”, “Səs”, 1991-92-ci illərdə “Yeni Müsavat”, “İki Sahil”, “525-ci qəzet”, “Yeni Azərbaycan” qəzetləri nəşr olunmağa başladı.
1998-ci ilin avqust ayının 6-da prezident Heydər Əliyevin imzaladığı xüsusi Sərəncamla Azərbaycanda mətbuat üzərindən senzura götürüldü. Həmçinin, 1999-cu ildə Kütləvi İnformasiya Vasitələri (KİV) haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununun (ARQ), digər hüquqi-normativ aktların qəbulu həyata keçirilib.
Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin (KİV) inkişafına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyası (DDK) kimi mühüm bir sənəd təsdiq olunmuşdur. Konsepsiyaya uyğun olaraq 22 may 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu (DDF) yaradılmışdır.
Hazırda ölkədə 4500-ə yaxın mətbuat orqan Ədliyyə Nazirliyində (ƏN) qeydiyyatdan keçib.

Azərbaycan Mətbuat tarixi

Ortaya çıxan problemlərdən dolayı “Ziya” qəzetinin 76 nömrəsi çıxdıqdan sonra “Ziyayi-Qafqaziyyə” başlığı ilə nəşr 1880-cı ilin dekabrından fəalliyətinə davam edir. “Ziya”nın başlığının dəyişdirilməsi yeni və fərqli məna güdməmiş, yalnız texniki məqsəd daşımışdır. Səid Ünsizadə bu məsələyə aydınlıq gətirərək “Ziyayi-Qafqaziyyə”nin birinci nömrəsində yazmışdı: Bu yazının qalanını oxu »

“Ziya” qəzeti

Azərbaycanın ilk milli mətbuat orqanı olan “Əkinçi” bağlandıqdan sonra anadilli qəzetlərin çapı gündəmə gəldi və bu yöndə ilk cəhdi Bakı gimnaziyasının şəriət müəllimi Mirzə Məhəmməd bəy etdi. Mirzə Məhəmməd bəyin “Cam hacannüma və ayişeyi bədənnüma” adlı qəzet nəşr etmək istəyi baş tutmadı. Milli mətbuatdakı boşluğu “Əkinçi”nin bağlanmasından iki il sonra Səid Ünsizadə “Ziya” qəzeti ilə aradan qaldırdı. Bu yazının qalanını oxu »

“Əkinçi” qəzeti (II hissə)

“Əkinçi”lər. Böyük Azərbaycan mütəfəkkiri, filosofu, ilk milli dramaturgiyamızın əsasını qoyan Mirzə Fətəli Axundov “Əkinçi”nin nəşrini ilk 21 alqışlayan, ona xeyir-dua verib, məsləhətini bildirənlərdəndir. Bu mətbu orqanın çapı, nəşri, yayılması ilə bağlı Axundovla Zərdabi arasında məktublaşmalar olmuşdur. Axundov 1875-ci ilin aprel ayının 21-də Zərdabiyə göndərdiyi məktubunda deyirdi: Bu yazının qalanını oxu »

“Əkinçi” qəzeti (I hissə)

“Əkinçi”nin nəşrə başlaması. Çar Rusiyasında 1865-ci ildə qəbul olunmuş “Senzura haqqında qəti qanun”dan sonra mətbu nəşrin qeydə alınması və çapı olduqca çətin iş idi. Çar idarələrindəki süründürməçilik, hərc-mərclik Zərdabinin qəzet nəşr etmək arzusunu uzun müddət çin olmağa qoymadı. Zərdabinin rəsmi orqanlara ilk müraciəti 1873-cü ilin aprel ayında oldu. Bu yazının qalanını oxu »

Azərbaycanda “Əkinçi”yə qədər ilk mətbu orqanlar

Mətbuat tariximizin başlanğıcı ictimai-milli şüurumuzun inkişaf tarixi ilə üst-üstə düşür. Çünki bu şüurun yaradıcısı, onun altqrumu milli mətbuat nümunələridir. XIX əsrin ortalarından başlayaraq dünyada baş verən proseslər, Rusiya imperiyasının daxilindəki hadisələr Azərbaycandan da yan ötmədi. İmperiya daxilindəki xalqların həyatında milli-mənəvi oyanış prosesi baş qaldırdı. Bu yazının qalanını oxu »

Mətbuat tarixi

Azərbaycan mətbuatı

Burfi

Burkina-Faso

Burkina-Faso hakimiyyət çevrilişi (2014)

Burkina-Faso himni

Burhan Şəhidi

Burhanpur

Burhinidae

Burhık (Şaran)

Burime

Buriqanqa çayı

Sohar

Sohoista döyüşü

Soilwork

Soiçiro Honda

Sojak

ne axtarsan burda

Mətbuat tarixi

Azərbaycan Mətbuat tarixi

“Ziya” qəzeti

“Əkinçi” qəzeti (II hissə)

“Əkinçi” qəzeti (I hissə)

Azərbaycanda “Əkinçi”yə qədər ilk mətbu orqanlar

Похожие статьи

Related posts: