Azərbaycan diLİNİn funksional

Torpaq uğrunda ölən varsa Vətəndir şerin bu misrasındakı vergüllər haqda həmişə mübahisə edirdik sinif yoldaşlarımla. Mənim versiyam: Torpaq, uğrunda ölən varsa, Vətəndir – idi. Yəni, – Uğrunda ölən varsa, torpaq Vətən olur. uşaqlar iddia edirdilər ki, Torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndir – mən bu versiyanı belə başa düşürəm, kim torpaq uğrunda ölsə O vətəndir. Sizcə bəs?

Azərbaycan dilinin qrammatikası – incə məqamlar

3) -da, -də bağlayıcısı aid olduğu sözdən ayrı yazılır.

Sən də, mən də bunu bilirik.

1) -ki bağlayıcısından sonra vergül qoyulur.

Məsələn: Düşünürəm ki, bu ədəbiyyatdır.

2) -ki ədatından sonra vergül qoyulmur.

Məsələn: Bu ki ədəbiyyatdır!

Diqqət! “o ki, qaldı ədəbiyyata” yox, “o ki qaldı ədəbiyyata, … ” olmalıdır.

3) -ki şəkilçisindən sonra vergül qoyulmur.

Məsələn: Dünənki hadisə …

-mı, -mi, -mu, -mü ədatı aid olduğu sözə bitişik yazılır.

Məsələn: Gəldinmi? Gördünmü?

-mı, -mi, -mu, -mü ədatı yalnız -da, -də ədatından sonra gəldikdə ayrı yazılır.

Məsələn: Sən də mi gəldin?

Share this:

Bunu bəyən:

Bəyən Yüklənir.

Oxşar

Öğretmenim növbəti dərsimiz nə vaxt olacaq?
sadə adların qaydası necedir
Sadə adlar? Bu kateqoriya ilə tanış deyiləm. Bəlkə “mürəkkəb adlar”ı nəzərdə tutursunuz?

Torpaq uğrunda ölən varsa Vətəndir şerin bu misrasındakı vergüllər haqda həmişə mübahisə edirdik sinif yoldaşlarımla. Mənim versiyam: Torpaq, uğrunda ölən varsa, Vətəndir – idi. Yəni, – Uğrunda ölən varsa, torpaq Vətən olur. uşaqlar iddia edirdilər ki, Torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndir – mən bu versiyanı belə başa düşürəm, kim torpaq uğrunda ölsə O vətəndir. Sizcə bəs?

İkivuriki, senin versiyanda torpaqdan sonra vergul qoyulub bu da onu xitaba chevirir. “Torpagh”in xitab olmasinda bir problem yoxdu o halda ki, “Veten” sozu “Vetensen” yazilsin. Yeni: “Torpaq, ughrunda olen varsa Vetensen!” Oxshar cumle ile desek: Natiq, ughrunda olen varsa oghulsan!” ves. Amma Torpaq ughrunda olen varsa, Vetendir!” Achilishi torpaghin ughrunda olen varsa, Vetendir (Vetene chevrilir)… Umumi cumlenin menasi bosh torpaq parchasi ile Fexr edilen Veten sozlerinin ferqinden behs edir… Ona gore de, duzgun versiya seni chadirmasin! Yeni burda torpaq ughrunda olen adam veten olmur, hemin adam öıüb torpaghi Veten chevirir. Umid edirem komek oldu…
Ureyim achildi lap. ��

Salam. Xeyr, mənim versiyamda “Torpaq” xitab deyil.
Uğrunda ölən varsa, Torpaq Vətəndir. İndi Torpaq sözünü önə keçirsək, gərək cümlələri bir-birindən ayıraq…. Amma götürsək ki, torpaq uğrunda ölən (adam) Vətən olur, onda düzdür �� hərçənd ki, hər torpaq uğrunda ölən də vətən olmur :)))

Torpaq uğrunda ölən varsa,vətənrir Şair burda ,məncə, demək istəyir ki, torpağı vətən edən şəhid qanıdır.Şair torpağa XİTAB etməyib. -SA felin şərt şəklinin şəkilçısındən istıfadə edib .

Azərbaycan diLİNİn funksional

AZƏRBAYCAN DİLİNİN FUNKSİONAL
QRAMMATİKASI: MORFOLOGİYAYA
YENİ BAXIŞLAR VƏ LEKSEMATİKA

ÖN SÖZ (M.M. Musayev)
I.

AZӘRBAYCAN DİLİNİN MORFOLOGİYASINA YENİ
BAXIŞLAR (M.M. Musayev)

II.

TÜRKOLOJİ DİLÇİLİK BU GÜN: PROBLEMLӘR,
PERSPEKTİVLӘR VӘ YENİLİKLӘR (M.M. Musayev)
III.
AZӘRBAYCAN DİLİNİN LEKSİK-SEMANTİK SİSTEMİ
(Q. C
əfərov)

II cild

BAKI

Kitab Az
ərbaycan Respublikasının Prezidenti
c
ənab İlham Əliyevin 29 may 2012-ci il tarixli sərəncamına
əsasən çap olunmuşdur.

Kitab Az
ərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik
İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə çapa tövsiyə edilmişdir.
(pr.№8, 13.06.2012)

Redaksiya hey
əti:

akademik Abdullayev K.M. (s
ədr)
akademik Axundov A.A.

akademik Hacıyev T.İ.
akademik M
əmmədəliyev V.M.
professor Veys
əlli F.Y.

Monoqrafiyada Azərbaycan dilinin morfologiyasının bir sıra aktual
məsələləri funksional-morfematik təhlilə cəlb olunur. Söz qavramı, əsası və
forması, morfem, morf və allomorf anlayışları açıqlanır, sözün mənası və anlamı
bir-
birindən konseptual-semiotik özəlliklərinə görə fərqləndirilir. Felin tərz, növ
və şəkil kateqoriyaları həm leksik-semantik, həm də qrammatik-üslubi quruluşları
ilə öyrənilir, ikincilərin və üçüncülərin yeni linqvistik təsnifləndirmələri aparılır.
Bununla b
ərabər, felin leksik-semantik sistemi leksematik olaraq araşdırılır və
Az
ərbaycan dilində feillərin ayrı-ayrı tematik qrupları konkret örnəklərinə görə
t
əsbit edilir.

Kitabın içindәkilәr
Ön söz

I HİSSӘ
AZӘRBAYCAN DİLİNİN MORFOLOGİYASINA
YENİ BAXIŞLAR

I Fəsil
Azərbaycan dilinin funksional qrammatikası:
əsaslar və prinsiplər
1.
1. Funksional qrammatika və funksional-semantik sahə anlayışı
1.
2. Türkoloji dilçilikdə funksional qrammatika məsələsi və tədqiqi
1.
3. Azərbaycan dili funksional qrammatikasının
konseptual-linqvistik perspektivl
əri
Ədəbiyyat

II Fəsil
Funksional v
ə konseptual-qrammatik qavramlaşmalar
v
ə kateqoriyalaşmalar
2.1. Türk
ədəbi dillərinin konseptual-struktur qrammatikası
2.1.1. Felin növ kateqoriyasının konseptual-struktur modeli
2.1.1.1. Bir işin yerinə yetirilməsinə dair r (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür)
etdir
ənlik feilləri
2.1.1.2. -ar, -er//-
ər etdirənlik feilləri
2.1.1.3. –
ır, (-ir, -ur, -ür) etdirənlik feilləri
2.1.1.4. T (-
ıt, -it, -ut, -üt) etdirənlik feilləri
2.2. Felin şəkil kateqoriyasının konseptual-struktur təsnifləndirməsi
2.2.1. Felin r
əvayət olunan keçmiş zamanının iki növü
2.2.2. Felin dar v
ə geniş mənalı vacib şəkli
Ədəbiyyat

III Fəsil
Söz: vurğusu, mənası, anlamı, əsası və şəkli
3.1. Morfemika, söz
və morfem
3.
2. Söz qavramı və forması
3.
3. Morfem anlayışı və termini haqqında
3.4.
Azərbaycan dili morfemlərinin morfematik təsnifi
Ədəbiyyat

IV Fəsil
Azərbaycan dilində söz yaradıcılığı və ya yeni tipli dil-danışıq
alışqanlıqları
4.1.
Ədəbi dilin di-danışıq normalarında yeni inkişaf meylləri
4.2. Azərbaycan dilində yeni dil-danışıq alışqanlıqları və alınmalar
4.2.1. Türk mənşəli leksik-funksional alınmalar
4.2.2. Sinonim xarakterli və yaxın mənalı leksik-funksional
alınmalar və ya yeni dil-danışıq normaları və normalaşmaları
4.2.3. Azərbaycan dilinə Türkiyə türkcəsindən keçən müxtəlif
mənşəli leksik alınmalar
4.2.4. Azərbaycan və Türkiyə türkcələrində yeni leksik-qrammatik
və sintaktik normalar və normalaşmalar
4.3.
Feil köklərinin müqayisəli-tutuşdurmalı morfematik lüğəti
Ədəbiyyat

II HİSSӘ
TÜRKOLOJİ DİLÇİLİK BU GÜN: PROBLEMLӘR,
PERSPEKTİVLӘR VӘ YENİLİKLӘR

I F
əsil
Türkoloji dilçilikd
ə ənənəvi və yeni linqvistik yöntəmlər
1.1. Ənənəvi-təsviri türkoloji dilçiliyin çatışmazlıqları və ya
tutarsızlıqları
1.2. Modern linqvistik araşdırmalardakı çatışmazlıqlar və ya
tutarsızlıqlar

1.3. Türkoloji dilçilikd
ə modern linqvistik yöntəmlərin tətbiq
olunması
1.3.1. Türkoloji dilçilikd
ə riyazi və sosiolinqvistik istiqamətlər
1.3.1.1. Riyazi-linqvist
ik araşdırmalar
1.3.1.2. Sosiolinqvistik-
filoloji araşdırmalar və fəaliyyətlər
1.3.1.2.1. Mühacir v
ə ya diaspor türk yazı-danışıq dilləri

II F
əsil
Konseptual-
funksional qrammatika anlayışı
v
ə türkoloji dilçilikdə yeni tədqiqatlar
2.1. Sad
ə cümlənin qrammatik-semantik və aktual-konseptual
paradiqması
2.2. Şeirlə söylənilən və ya yazılan bədii mətn örnəkləri
2.3. N
əsrlə söylənilən və ya yazılan bədii mətn örnəkləri
2.3.1. Kamal Abdullanın “Unutmağa kimsə yox” romanının
qavramlar dünyası və konseptual-linqvistik təhlili
2.3.1.1.
“Unutmağa kimsə yox” romanında semasioloji və semiotik
işarələr
2.3.1.2. İşarələrin seçimi dünyasında
2.3.1.3. Kamal Abdullanın bədii mətnində mətnqurucu işarələrin
işlənilməsi
Ədəbiyyat

ƏLAVƏLƏR
I Əlavə
–
ır, (-ir, -ur, -ür) etdirənlik feilləri
II Əlavə
T (-
ıt, -it, -ut, -üt) etdirənlik feilləri
I
II Əlavə
Oğuz qrupu türk dillərində feilin sadə və mürəkkəb zaman
şəkillərinin morfoloji əlamətləri
IV Əlavə
Az
ərbaycan türkcəsində feil şəkillərinin şəkilçilərinin cədvəli

Azərbaycan dili

Azərbaycan dilinin qrammatikası
Azərbaycan dilinin fonetikası, leksikası, morfologiyası, stilistikası.

Yaradılıb 8 fevral 2010 Topik 148 Abunəçi 41 Reytinq 48.38

Administratorlar (2):
2ral Apollon

Moderatorlar (0):
Moderator yoxdur

İsmi birləşmələr

• Azərbaycan dili
• 4 mart 2012, 00:05

Əsas tərəfi adlarla (isim, sifət, say, əvəzlik və bəzi ərflərlə) ifadə olunan birləşmələrə ismi birləşmələr deyilir. Məsələn:dəmir qapı, almanın qırmızısı, əldən itivə s.
İsmi birləşmənin növləri çoxdur; məsələn: yaşıl yarpaq, ağac yarpağı, yarpağın rəngi, yaşıl yarpaqlı və s. birləşmələrin hər biri öz yaranma üsuluna görə o birindən fərqlənir. Belə rəngarəng birləşmələrdən üç növü dilimizdə daha çox işlənir. Buraya, qırmızı çiçək, çəmənin ətri, bülbülün nəğməsi tipli birləşmələr daxildir. Asılı tərəfləri əsas tərəf izah etdiyindən belə birləşmələrə təyini söz birləşmələri deyilir.
Təyini söz birləşmələrinin forma və məna xüsusiyyətlərinə görə üç növə bölünür:

Əvəzlik

• Azərbaycan dili
• 19 aprel 2010, 14:15

İsim, sifət, say və başqa nitq hissələrinin yerində işlənən sözlərə əvəzlik deyilir.
Məsələn: Anar əlaçı şagirddir. O, beşinci sinifdə oxuyur. Sinfimizdə əlaçı şagirdlər çoxdur. Həmin şagirdlər olimpiadada iştirak edəcəklər. Günay birinci sinifdə oxuyur. Günay neçənci sinifdə oxuyur? Müəllim təmkinlə danışırdı. Müəllim necə danışırdı? və s. Bu cümlələrdəki o, həmin, neçənci və necə əvəzlikləri sıra ilə ismin, sifətin, sayın və zərfinyerində işlənmişdir. Əvəzlik hansı nitq hissəsinin yerinə işlənirsə, onun da sualına cavab olur.
Davamı →

Qrammatik cəhətdən cümlə üzvləri ilə bağlı olmayan sözlər

• Azərbaycan dili
• 30 may 2014, 23:11

Bəzi cümlələrin tərkibində elə söz və söz birləşmələri olur ki, cümlənin heç bir üzvü ilə qrammatik əlaqəyə girmir, heç bir suala cavab vermir və cümlə üzvü olmur. Xitab və ara sözlər bu cür söz qruplarına aiddir.

Vurğu və intonasiya

• Azərbaycan dili
• 8 aprel 2011, 00:36

Azərbaycan dilində vurğunun uç növü var:
1.Heca vurğusu
2.Məntiqi vurğu
3.Həyəcanlı vurğu

Samitlər

• Azərbaycan dili
• 6 aprel 2011, 21:52

Səs tellərinin iştirakına görə samit səslər iki növə bölünür: kar, cingiltili.
1) Kar samitlərin yaranmasında səs telləri iştirak etmir və ona görə də təkcə küydən ibarət olur.
Dilimizdə 11 kar samit var: [ç], [f], [h], [x], [k], [p], [s], [ş], [t], [k`], [x`]. Son iki səsin hərfi işarəsi yoxdur.
2) Cingiltili samitlərin yaranmasında səs telləri iştirak etdiyi üçün küylə yanaşı avaz da olur.
Cingiltili saitlərin sayı 14-dür: [b], [j], [d], [g], [ğ], [c], [q], [l], [m], [n], [r], [v], [y], [z].

Fonetika, sait səslərin bölgüsü

• Azərbaycan dili
• 13 dekabr 2011, 22:04

Fonetika nəyi öyrənir?
Yazılı və şifahi nitq müəyyən vahidlərdən ibarətdir- səslər, hərflər, sözlər, cümlələr və s. Fonetikada öyrənilən səslər və hərflər ən kiçik vahidlərdir. Ümumilikdə fonetika danışıq səslərini öyrənir. Ahəng qanunu, heca, vurğu, səsartımı və səsdüşümü fonetikanın mövzuları sırasına daxildir.
Tələffüz zamanı ifadə etdiyimiz səslər danışıq səsləri adlanır.Danışıq səslərinin yaranmasında dodaqlar, dil və səs telləri fəal iştirak edir.Danışıq səsləri şifahi nitqin vahidləridir.Yazılı nitqdə isə bu, hərflərlə öz əksini tapır. Səslər hərflərdən müəyyən cəhətlərə görə fərqlənir:
Səslər tələffüz olunur və eşidilir.
Hərflər yazılır və oxunur(görünür).
Səsləri hərflərdən fərqləndirmək üçün transkripsiyadan istifadə olunur: [ ]
Tələffüz etdiyimiz səslər oxşar və fərqli cəhətlərinə görə iki qrupa bölünür: 1) sait səslər 2) samit səslər
Davamı →

Sifətin müqayisə dərəcələri

• Azərbaycan dili
• 22 aprel 2010, 11:19

Sifəti başqa nitq hissələrindən fərqləndirən əsas əlamətlərdən biri də onun dərəcə bildirməsidir. Müxtəlif əşyalardakı eyni bir əlamət başqalarından az və ya çox dərəcədə fərqlənir. Məsələn: şirin bal və şirin qarpız, sarı limon və sarı alma birləşmələrindəki əşyaların əlaməti — şirinliyi və sarılığı eyni dərəcədə dəyil. Bu baxımdan sifətin nıüqayisə dərəcələri vardır.
Əşyanın əlaməti üç dərəcədə ola bilər: normal, normadan az, normadan çox. Bu xüsusiyyətə görə sifətin üç dərəcəsi var:
1. Adi dərəcə
2. Azaltma dərəcəsi
3. Çoxaltma dərəcəsi
Davamı →

Leksika-2

• Azərbaycan dili
• 20 mart 2010, 18:09

Ümumişlək sözlər
Dilimizdəki sözlər işlənmə dairəsinə görə iki qrupa bölünür: ümumişlək sözlər və ümumişlək olmayan sözlər.
Mənası hamı tərəfindən anlaşılan sözlərə ümumişlək sözlər deyilir.
Dilimizdə işlənən sözlərin böyük əksəriyyəti hamı üçün anlaşıqlı olan ümumişlək sözlərdir. Məsələn: od, su, hava, torpaq, vətən, şən, azad, çalışmaq, oxumaq, öyrənmək və s.

Ümumişlək olmayan sözlər
Hamı tərəfindən istifadə olunmayan və anlaşılmayan sözlərə ümumişlək olmayan sözlər deyilir.
Ümumişlək olmayan sözlər iki qrupa bölünür: dialekt sözləri, ixtisas sözləri (terminlər).
Yalnız ayrı-ayrı bölgə və kəndlərdə işlədilən sözlərə dialekt sözləri deyilir.
Məsələn: döşəkcə ümumişlək sözdür — hamı tərəfindən başa düşülür. Eyni mənanı bildirən nimdərsözü ısə

Azərbaycan dilinin orfoqrafiyası

• Azərbaycan dili
• 24 fevral 2018, 16:36

Saitlərin yazılışı

1. O saitli alınma sözlər a və ya o ilə deyilməsindən asılı olmayaraq o ilə yazılır: avtomat, biologiya, velosiped, ensiklopediya, kollektiv, kombinat, laborant, obyekt, poeziya, poema, poçtalyon, problem, professor, solist, motor, polkovnik.
2. Ü saitli alınma sözlər ü ilə də yazılır: alüminium, bülleten, büro, jüri.
3. Aşağıdakı sözlər ədəbi tələffüzdə olduğu kimi, iki heca ilə yazılır:qəbir, qədir, eyib, ətir, zehin, isim, nəsil, ömür, səbir, sətir, sinif, fəsil, fikir, şəkil, heyif, meyil, əsil, şeir.
4. Əslində sonu a ilə bitən alınma sözlərdən aşağıdakılar a-sız yazılır: anket, aptek, armatur, atmosfer, vitrin, qəzet, idiom, kayut, kaset, kontor, konfet, lent, maşın, perspektiv, pyes, planet, reklam, sistem, sitat.
Davamı →

Durğu işarələrinin yazıda işlənməsi məqamları haqqında

• Azərbaycan dili
• 23 fevral 2016, 12:12

Dilin, dilçiliyin elə sahələri var ki, onlar daha çox mütəxəssislərin marağına daxildir, onların araşdırmalarının obyekt və predmeti kimi götürülür. Bunlar sırf elmi-nəzəri problemlərdir: morfologiya, sintaksis, leksikologiya, etimologiya, semantika, habelə qrammatikanın bir sıra başqa məsələləri və s. Amma dilçilik elminin əməli, tətbiqi sahələri, bölmələri də var ki, yalnız dilçi alimlərə, mütəxəssislərə deyil, bütövlükdə tədris işi ilə məşğul olan, ondan həmişə istifadə edən bütün insanlara: hüquq, təhsil, mətbuat, mədəniyyət, siyasət, iqtisadiyyat və b. sahələri təmsil edən şəxslərə də lazımdır. Bunların sırasına nitq mədəniyyəti, dilin orfoqrafiya (imla) qaydaları, orfoepiya (ədəbi tələffüz) məsələləri, dildə işlənən durğu işarələri (geniş mənada bu işarələrdən istifadə qaydaları və ya bu qaydaların məcmuyu — başqa cür desək, punktuasiya) daxildir.

Похожие статьи

• Azərbaycan dili toplu 2 hisse suallar

  G. Ahmedzade ♫ ♩ ♬ Elmin, texnikanın inkişafı ilə əlaqədar yaranan yeni anlayışların adlarını ifadə edən sözlər yeni sözlər, yaxud neologizmlər adlanır….

• Azərbaycan dilinin morfoloji quruluşu

  Türk dilləri ailəsi. Azərbaycan dilinin morfoloji quruluşu Piktoqrafik yazıdan sonra fikri (ideoqrafik) yazı ortaya çıxmışdır. Bu yazıda da fikir şəklin…

• Azərbaycan dil tarixi

  Azərbaycan dili Dİl nəDİR? DİLİn funksiyalari. DİLÇİLİk və onun diGƏr elmləR İÇƏRİSİNDƏ yeri. Yazi Fonetikada danışıq səsləri, heca, vurğu, ahəng qanunu…

• Azərbaycan dilli toplu 2 hisse suallar

  Azərbaycan dili test toplusu 2-ci hissə Danışıq vaxtı b ə zi sözl ə rin asan t ə l ə ffüz olunması üçün onların s ə s t ə rkibi d ə yişir v ə bel ə sözl…

• Azərbaycan dilində sözlərin leksik semantik inkişafı

  Azərbaycan dilində sözlərin leksik semantik inkişafı Qərbi sarmışdı dumanlar, sislər, Acılar duydu içindən Azər. Özləyib Şərqi, həmən çıxdı yola, Bəlkə…