Uşaq yıxılıb və başı dəyibsə nə etməli? İlk yardım

25- Uşaq bağçaları, bağçalar, yataqxanalar, məktəblər və uşaq xəstəxanaları uşaq hüquqlarına uyğun qurulur və bunlar mütəmadi olaraq yoxlanılır.

Usaq huquqlari haqqinda melumat

Usaq huquqlari haqqinda melumat sahibi olmaq üçün bizim saytımızı seçə bilərsiniz. Burada ətraflı şəkildə sizlər üçün ən geniş məlumatlar təqdim olunur. Uşaqlar bu dünyanın təməlidir. Bu səbəblə də onları ən yaxşı şəkildə yetişdirməli, şəxsiyyət olaraq formalaşmasında əlimizdən gələn hər cür köməkliyi göstərməliyik. Xoşbəxt uşaqlar xoşbəxt gələcək deməkdir. Məlum olduğu kimi bu məsum və saf varlıqlar hansı mühitdə, necə bir ailədə dünyaya göz açsalar şəraitə uyğun da davranıb o şəkildə formalaşırlar. Buna görə də hər bir valideyn daha sonra isə bütün bir cəmiyyət usaq huquqlari haqqinda melumat sahibi olmalıdır ki, onların hüquqlarını əlindən almadan onlar üçün ən yaxşısını edə bilsin.

Bütün dünyada uşaqların hüquqlarını genişləndirmək və onların mövcud hüquqlarını qorumaq üçün fəaliyyət göstərən bir çox qeyri-hökumət təşkilatları və fəallar var. Uşaq Hüquqları Konvensiyası 54 maddədən ibarətdir.

Uşaq Hüquqları Günü hər il noyabrın 20-də qeyd olunur. Uşaq hüquqları bütün dünyada uşaqların hüquqlarını müəyyən edən uşaq hüquqlarının müdafiəsi kimi müəyyən edilə bilər.

Uşaq hüquqları nədir?

İnsan hüquqları anlayışı çərçivəsində nəzərə alınmalı olan uşaq hüquqları inkişaf etmiş ölkələrdə yaxşı qorunduğu halda, inkişaf etməmiş ölkələrdə uşaqlar istismar olunur. Qidalanma, sığınma kimi ən elementar ehtiyaclarından belə məhrum olan uşaqlar təhsil hüququndan da məhrumdurlar. Xüsusilə bu pozuntulara inkiaşf etməmiş ölkələrdə daha çox rast gəlindiyini deyə bilərik.

Uşaqların hüquqlarının pozulması

Uşağın və ya böyüklərin hər bir hüququ qanunla müəyyən edilir. Lakin inkişaf etməmiş ölkələrdə bu qanunlar kifayət qədər səviyyədə deyil və icra baxımından da uğursuzdur. Nəinki uşaqların böyüklərin belə yetəri qədər hüquqlarının pozulmasını görmək mümkündürş Bu gün müxtəlif ölkələrdə milyonlarla uşaqların hüquqları ciddi şəkildə pozulur, onlar incidilir, şiddət görür. Bu cür hüquq pozuntuları yad insanlarla yanaşı valideyn, yaxın qohumlar, tanışlar tərəfindən edilir. Uşaqlar cinsi və ya psixoloji istismara məruz qaldıqları kimi aclıq kimi problemlərlə də mübarizə aparmalı olurlar. Bundan əlavə, hər il yüz minlərlə uşaq müharibələr nəticəsində həlak olur. Təhsil hüquqları əlindən alınan, yetkinlik yaşına çatmadan ailə məcburiyyəti nəticəsində evləndirilən, fiziki işlərə məcburən cəlb olunan və s kimi istismara məruz qalan uşaqların ciddi şəkildə hüquqları pozulur. Bu məqsədlə uşaqların haqqlarını qorumaq məqsədilə bir çox qurum və təşkilatlar yaradılmışdır. Uşaqların hüquqları Birləşmiş Millətlər Təşkilatının “Uşaq Hüquqları Haqqında Konvensiyası təmin edilir.

UŞAQ HÜQUQLARI HAQQINDA QANUN

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının “Uşaq Hüquqları Haqqında Konvensiyası 20 noyabr 1989-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmişdir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının xalqları Nizamnamədə əsas insan hüquqlarına və fərdin bir insan kimi ləyaqət və dəyərlərinə qəti inamını və sosial tərəqqiyə və daha yaxşı həyat səviyyəsinə kömək etmək əzmində olduqlarını bir daha təsdiq etdilər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatında, Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində və İnsan Hüquqları üzrə Beynəlxalq Paktlarda irqindən, rəngindən, cinsindən, dilindən, dinindən, siyasi və ya digər əqidəsindən asılı olmayaraq hər kəs bu mətnlərdə təsbit edilmiş hüquq və azadlıqlara malikdir. Uşağın cəmiyyətdə fərdi həyat tərzi sürmək üçün hərtərəfli hazırlanmasının və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsində elan edilmiş ideallar ruhunda, xüsusilə də sülh, ləyaqət ruhunda tərbiyə olunmasının zəruriliyini nəzərə alaraq, tolerantlıq, azadlıq, bərabərlik və həmrəylik kimi əsas meyarları göz önündə tutaraq ölkələrdə uşaqların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün beynəlxalq əməkdaşlığın vacibliyini dərk edərək aşağıdakı qaydalar barədə razılığa gəldilər:

Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyanın maddələri

On səkkiz yaşına qədər hər bir fərd uşaq sayılır. Hər bir uşağın ayrılmaz hüquqları var.

2- Uşaq hüquqları bütün uşaqlar üçündür. Onların harada doğulmasının, hansı dildə danışdıqlarının fərqi yoxdur. Heç bir uşağa böyüklərinin inanclarına və fikirlərinə görə ayrı-seçkilik edilmir.

3-Uşaqlarla bağlı bütün qanun və əməlləri yaradanlar ilk növbədə uşaqların mənafeyini nəzərə almalıdırlar. Dövlət uşaqları qoruyan və onlara qulluq edənlərin öz vəzifələrini yerinə yetirmələri üçün tədbirlər görür və onların üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirib-yetirmədiklərini araşdırır.

4- CRC-də yazılmış hüquqların həyata keçirilməsi üçün hər cür səy göstərilməlidir. Dövlət uşaqların bu hüquqlardan istifadəsini təmin edir.

5-Dövlət hüquqların həyata keçirilməsi üçün səy göstərərkən, uşağa cavabdeh olan şəxslərin, xüsusilə də valideynlərin hüquqlarına hörmət edir.

6- Yaşamaq hər bir uşağın təməl haqqıdır və hər kəsin birinci vəzifəsi uşaqların həyatını qorumaqdır.

Hər bir uşağın ad və vətəndaşlıq hüququ vardır. Dövlət uşaq dünyaya gələndə bu adı qeydiyyata alır və uşağa şəxsiyyət verir.

8- Uşaqlara verilən ad, vətəndaşlıq hüququ və qohumluq əlaqələri qorunmalıdır. Bütün bunları zorla dəyişdirmək və almaq olmaz, dəyişdirilmək istəsələr və ya uşaqdan bu hüquqlar alınırsa, dövlət bu vəziyyətə qarşı çıxmalıdır.

9- Hər bir uşağın öz ailəsi ilə yaşamaq hüququ vardır. Valideynlər uşağa baxa bilmirlərsə, dövlət qayğı göstərilməlidir ki, uşaq bu vəziyyətdən əziyyət çəkməsin. Bu halda hər bir uşağın valideynləri ilə müntəzəm əlaqə saxlamaq hüququ vardır.

10- Valideynləri müxtəlif ölkələrdə yaşayan uşaqların ailələri ilə birlikdə olmasını dövlətlər asanlaşdırır.

11- Heç bir uşaq valideynlərinin icazəsi olmadan başqa ölkəyə aparıla bilməz. Bu yolla uşaqları başqa yerə aparan insanlara qarşı mübarizə aparmaq lazımdır.

12- Hər bir uşaq öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək və ona aid olan istənilən məsələdə fikirlərinin nəzərə alınması hüququna malikdir. Hər kəs uşaqları dinləməyə, onlardan öyrənməyə və fikirlərinə hörmət etməyə borcludur.

13- Hər bir uşaq öz hiss və düşüncələrini istədiyi kimi ifadə etmək hüququna malikdir. Uşaqlar digər insanların zərər görməməsi üçün lazım olanı da etməlidirlər.

14- Hər bir uşaq öz düşüncəsini inkişaf etdirmək və istədiyi dini seçmək hüququna malikdir. Bu məsələlərdə uşaq böyüdən böyüklərin də onlara rəhbərlik etmək hüququ və vəzifəsi var.

15- Uşaqların dostları ilə dinc şəkildə toplaşmaq, dərnəklər qurmaq və ya dərnəklərə üzv olmaq hüququ vardır.

16- Heç kim uşaqları aşağılaya bilməz, onları aşağılaya bilməz, şəxsi həyatına qarışa bilməz. Uşaqların bu hüququ qanunla qorunur.

17- Dövlət uşağın inkişafı üçün kütləvi informasiya vasitələrinin vacibliyini qəbul edir. Uşağın müxtəlif məlumat və sənədlərə çıxışını təmin edir və onun öz mədəniyyəti və dili baxımından bu vasitələrlə əldə edə biləcəyi ehtiyacları ödəyir. O, həmçinin uşaqları kütləvi informasiya vasitələrinin vura biləcəyi hər cür zərərdən qoruyur.

18-Uşaqların tərbiyəsi və inkişafından məsul olan böyüklər bu vəzifələri ən yaxşı şəkildə yerinə yetirirlər.

19- Heç kim uşaqlara qarşı məsuliyyətlərini onlara zərər verəcək şəkildə istifadə edə bilməz. Dövlət uşaqların heç bir zərər görməməsi üçün hər cür tədbir görməyə borcludur.

20- Hər bir uşaq ailəsindən məhrum olduqda və ya ailə mühiti ona uyğun gəlmədikdə dövlət tərəfindən xüsusi himayə və yardım almaq hüququna malikdir. Valideynləri ilə yaşaya bilməyən uşaqlar üçün diqqətlə araşdırma nəticəsində yaxşı ailələr tapılır.

21-22- Yaşadığı ölkədən başqa bir ölkəyə getməli olan hər bir uşağın getdiyi ölkə tərəfindən müdafiə olunmaq hüququ vardır.

23- Əlil uşaqların xüsusi müdafiə və hörmət hüququ vardır. Dövlət əlilliyi olan uşaqlara qayğı və təhsil verəcək müəssisələr yaratmaq öhdəliyi daşıyır. Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların ailələrinə hər cür yardım göstərilir.

24- Hər bir uşağın sağlamlıq xidmətlərindən faydalanmaq hüququ vardır. Xəstəliklərdən qorunması dövlətin və cəmiyyətin qarantiyası altındadır, uşaqların qidalanmasına və peyvənd olunmasına, ətraf mühitin təmizliyinə və digər sağlamlıq şəraitinə diqqət yetirilir. Xəstə uşaqlar müalicə olunur.

25- Uşaq bağçaları, bağçalar, yataqxanalar, məktəblər və uşaq xəstəxanaları uşaq hüquqlarına uyğun qurulur və bunlar mütəmadi olaraq yoxlanılır.

26-27- Hər bir uşağın inkişaf və sağlamlıq hüququ təmin edilməlidir. Bu baxımdan, uşaqlara daha yaxşı həyat sürmək üçün lazım olduqda köməklik göstərilir.

28- Hər bir uşaq təhsilini tamamlamaq üçün dəstəklənir və qorunur. İbtidai təhsil heç bir ayrı-seçkilik olmadan bütün uşaqlar üçün pulsuz və məcburidir.

29-30- Uşaqlara verilən təhsil onların inkişafını maksimum dərəcədə təmin edəcək səviyyədə olmalıdır. Təhsil uşaqların tolerantlığını, öz mədəniyyətinə və fərqli mədəniyyətlərə hörmətini, ayrı-seçkiliyə yol verməməsini, təbiətə hörmətini artıracaq şəkildə təşkil edilir. Əgər uşağın öz mədəniyyəti yaşadığı ölkədən fərqlidirsə, onun inkişaf və təhsil hüququnun hər mərhələsində buna lazımi diqqət yetirilir.

31- Uşaq meydançaları, uşaq klubları, kitabxanalar, idman və mədəniyyət mərkəzləri açılmalıdır ki, uşaqlar asudə vaxtlarını dəyərləndirsinlər, özlərini təkmilləşdirsinlər. Hər bir uşağın belə fəaliyyətlərdə iştirak etmək hüququ var.

32- Uşaqların məktəbə getmək və oynamaq hüququ var. Onları böyüklər kimi idarə etmək olmaz. Əgər işləməli olsalar, görəcəkləri iş onların sağlamlığına, təhsilinə problem yaratmamalıdır.

33- Bütün uşaqlar hər cür zərərli maddələrdən qorunur. Belə maddələr istehsal edib uşaqlara verənlər cəzalandırılacaq.

34- Uşaqlara fiziki və mənəvi zərər verəcək hər hansı yanaşmaya icazə verilmir.

35- Dövlət uşaqları qorumaq və uşaqları qaçıran, satan və işə götürmək istəyənlərlə mübarizə aparmaqla məsuldur.

36- Heç kim uşaqları öz xeyrinə istifadə edə bilməz. Dövlət hər bir uşağı belə bir vəziyyətdən qoruyur.37-Uşaqları heç bir şəkildə qeyri-insani üsullarla və ya alçaldıcı üsullarla cəzalandırmaq olmaz. Əgər uşaq cinayətə sövq edilirsə, ona tətbiq olunacaq cəza onun yaşına, inkişafına uyğun olmalı, təhsilinə mane olmamalıdır.

38- Hər bir uşağın sülh içində yaşamaq və müharibələrdən qorunmaq hüququ vardır. Uşaqlar hərbi xidmətə götürülməməlidir. Uşaqları silahlı münaqişələrdən və onun nəticələrindən qorumaq dövlətin üzərinə düşür.39- Uşaqlara müxtəlif səbəblərdən zərər dəyibsə, onların sağalması üçün səylər göstərilir, eyni şəkildə zərər görməməsi üçün tədbirlər görülür.

40- Bu vəziyyətdən təkbaşına qanunla problemi olan uşaqlar məsuliyyət daşımır. Uşaqlar bilərəkdən heç kimə zərər vermirlər. Cinayətə sövq edilən uşaqlar böyüklər kimi cəzalandırıla bilməz, onlar xüsusi qanunlarla cəmiyyətə inteqrasiya olunurlar.

41- Əgər dövlətin qanunları burada qeyd olunan müddəalardan daha yaxşıdırsa, heç bir şəkildə dəyişdirilə bilməz.42- Dövlət CRC-nin hər kəs tərəfindən öyrənilməsini təmin edir.

43- CRC-nin icrasını qiymətləndirmək üçün Uşaq Hüquqları Komitəsi yaradılmışdır.

44- Dövlət və həmin ölkədə yaşayan insanlar uşaq hüquqları ilə bağlı vəziyyət barədə Uşaq Hüquqları Komitəsini məlumatlandırmaq üçün məsuliyyət daşıyırlar.

45-Müvafiq təşkilatlar Uşaq Hüquqları Komitəsinin işini asanlaşdırır və köməklik göstərir.

Bu Konvensiya bütün dövlətlərin imzalanması üçün açıqdır.

Bu Saziş ratifikasiya edilməlidir. Təsdiqnamələr saxlanmaq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə verilir.

Bu Konvensiya bütün dövlətlərin qoşulması üçün açıqdır. Qoşulma haqqında sənədlər saxlanmaq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə verilir.

Bu Konvensiya iyirminci ratifikasiya və ya qoşulma haqqında sənədin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə saxlanca verildiyi tarixdən sonra otuzuncu gün qüvvəyə minir.

Bu Konvensiyanı iyirminci ratifikasiya və ya qoşulma haqqında sənədi saxlanmağa təhvil verdikdən sonra ratifikasiya edən və ya ona qoşulan Dövlətlərin hər biri üçün bu Konvensiya həmin dövlətin ratifikasiya və ya qoşulma haqqında sənədinin saxlanmağa verildiyi tarixdən sonra otuzuncu gün qüvvəyə minir.

Bu Konvensiyanın iştirakçısı olan istənilən dövlət düzəliş təklif edə və onun mətnini Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə saxlamağa verə bilər. Baş katib daha sonra təklif olunan düzəlişi İştirakçı Dövlətlərə göndərir, bir şərtlə ki, onlar təklifi araşdırmaq və ona səs vermək məqsədi ilə İştirakçı Dövlətlərin Konfransı yaratmaq istəyib-istəmədiklərini bildirsinlər. Əgər belə elandan sonra dörd ay ərzində İştirakçı dövlətlərin ən azı üçdə biri belə konfransın çağırılmasının tərəfdarı olduğunu bildirərsə, Baş katib Birləşmiş Millətlər Təşkilatı çərçivəsində belə konfransı təşkil edir. Konfransda iştirak edən və səsvermədə iştirak edən iştirakçı dövlətlərin əksəriyyəti tərəfindən qəbul edilmiş istənilən düzəliş təsdiq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasına təqdim edilir.

Bu maddənin 1-ci bəndinin müddəalarına uyğun olaraq qəbul edilmiş düzəliş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən təsdiq edildikdən və bu Konvensiyanın iştirakçısı olan dövlətlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə qəbul edildikdən sonra qüvvəyə minir.

Düzəliş qüvvəyə mindikdən sonra onu qəbul etmiş iştirakçı dövlətlər üçün məcburidir. Digər İştirakçı Dövlətlər bu Konvensiyanın müddəaları və əvvəllər qəbul etdikləri hər hansı düzəlişlərlə bağlıdırlar.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi ratifikasiya və ya qoşulma zamanı edilə bilən hər hansı qeyd-şərtin mətnini qəbul edir və bütün dövlətlərə çatdırır.

Bu Müqavilənin məqsədi və mövzusu ilə uyğun gəlməyən heç bir qeyd-şərtlərə icazə verilməyəcək.

Qeyd-şərtlər istənilən vaxt Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi tərəfindən onların geri götürülməsi barədə bildiriş vasitəsilə geri götürülə bilər. Bundan sonra Baş katib bütün dövlətləri məlumatlandırır. Belə bildiriş Baş Katib tərəfindən alındığı tarixdən qüvvəyə minir.

İştirakçı dövlət Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə yazılı bildiriş göndərməklə bu Konvensiyanı ləğv edə bilər. Xitam bildiriş Baş Katib tərəfindən alındıqdan bir il sonra qüvvəyə minir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi bu Konvensiyanın depozitarisi kimi təyin edilmişdir.

Bu Konvensiyanın ingilis, ərəb, çin, ispan, fransız və rus dillərindəki mətnləri eyni dərəcədə autentik olan orijinal mətni saxlanmaq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə verilir.

Aşağıda imza atmış Nümayəndələr öz hökumətləri tərəfindən lazımi qaydada səlahiyyət verilmiş, yuxarıda göstərilən qaydaların işığında bu Konvensiyanı imzalamışlar.

QEYD: Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya 54 maddədən ibarətdir. Konvensiyanın 54-cü ilə qədər davam edən maddələri konvensiyanın dövlətlər tərəfindən necə imzalanacağı, ratifikasiyası və icrası ilə əlaqədardır.

ƏSAS PRİNSİPLƏR

Uşaqların böyüklərdən fərqli fiziki, fizioloji, davranış və psixoloji xüsusiyyətlərə malik olması, onların daim böyüyüb inkişaf etməsi, uşaqlara qayğı göstərməyin sosial problem olduğu və bu məsuliyyəti hər kəsin elmi yanaşmalarla öz üzərinə götürməsi fikri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərargahında qəbul edilmişdir. 20 noyabr 1959-cu ildə Məclis. Bəyannamə ilə qəbul edildi”. On prinsipdən ibarət olan bu bəyanat belədir:

Prinsip 1: Din, dil, irq, rəng, cinsiyyət, milliyyət, mülkiyyət, siyasi və ya sosial sinif ayrı-seçkiliyi olmadan dünyanın bütün uşaqları bu bəyannamədəki hüquqlardan istifadə etməlidirlər.

Prinsip 2: Uşaqlar xüsusi olaraq qorunmalı, qanunun və lazımi qurumların köməyi ilə fiziki, əqli, əxlaqi, mənəvi və sosial cəhətdən sağlam, azad və ləyaqətinə xələl gətirməyən normal şəraitdə tərbiyə edilməlidir. Bu məqsədlə qəbul ediləcək qanunlarda uşağın ən yüksək maraqları nəzərə alınmalıdır.

Prinsip 3: Hər bir uşağın doğulduğu zaman adı və dövlətin vətəndaşı olmaq hüququ var.

Prinsip 4: Uşaqlar sosial təminatdan faydalanmalı, sağlam şəkildə böyümələri üçün onlara və analarına doğuşdan əvvəl və sonra xüsusi qayğı və müdafiə göstərilməlidir. Uşaqlar adekvat qidalanma, sığınacaq, istirahət, oyun imkanları və lazımi tibbi yardımla təmin edilməlidir.

Prinsip 5: Fiziki, əqli və ya sosial qüsurlu uşaq lazımi müalicə, təhsil və qayğı ilə təmin edilməlidir.

Prinsip 6: Uşağın şəxsiyyətini inkişaf etdirmək üçün anlayışa və sevgiyə ehtiyacı var. O, valideynlərinin qayğısı və məsuliyyəti altında sevgi və təhlükəsizlik mühitində tərbiyə olunmalıdır. Uşağı kiçik yaşda anasından ayırmamaq üçün bütün imkanlardan istifadə edilməlidir. Ailəsi olmayan və kifayət qədər maddi dəstəyi olmayan uşaqlara xüsusi qayğı göstərmək cəmiyyətin və qurumların borcudur. Daha çox uşaqlı ailələrə dövlət yardımı verilməlidir.

Prinsip 7: Ona ümumi mədəniyyət və qabiliyyətlərini, fərdi qərar qəbul etmə qabiliyyətini, mənəvi və sosial məsuliyyətini inkişaf etdirəcək, cəmiyyətin faydalı üzvü olmasına şərait yaradacaq təhsil hüququ verilməlidir. Bu tərbiyədə məsuliyyət ilk növbədə ailəyə aid olmalıdır. Təhsilin ilk pillələri pulsuz və icbari olmalıdır.

Prinsip 8: Uşaq bütün hallarda qorunma və xilasetmədən ilk faydalanan şəxslərdən biri olmalıdır.

Prinsip 9: Uşaqlar hər cür sui-istifadə, laqeydlik və istismardan qorunmalı və heç bir şəkildə ticarət obyekti olmamalıdır. Uşaq müvafiq minimum yaş həddinə qədər işlə təmin olunmamalı, sağlamlığına və təhsilinə xələl gətirən, fiziki, əqli və əxlaqi inkişafına mane ola biləcək işə məcbur edilməməli və ya icazə verilməməlidir.

Prinsip 10: Uşaq irqi, dini və ya digər ayrı-seçkiliyi təşviq edən təcrübələrdən qorunacaq. Anlayış, dözümlülük, dostluq, sülh və ümumbəşəri qardaşlıq mühitində enerji və istedadlarını başqalarının xidmətinə qoymalı olduqları şüuru ilə yetişdirilməlidir.

UŞAQ HÜQUQLARI HAQQINDA KONVENSİYASININ ƏSAS PRİNSİPLƏRİ

Uşaq Hüquqları Konvensiyasına əsasən:

Uşaqlara aid məsələlərlə bağlı dövlət tərəfindən qəbul edilən qərarlar, qəbul edilən qanunlar və təcrübələr uşaqların maraq və mənafeləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir.

Din, dil, irq, siyasi düşüncə kimi fərqli xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq uşaqlar və onların ailələri bu hüquqlara bərabər malikdirlər.

Uşaqların özləri haqqında fikirlərini və düşüncələrini sərbəst ifadə etmək hüququ vardır.

Bu prinsiplər əsasında hazırlanmış müqavilənin əsas maddələri aşağıdakılardır:

Uşağın tərifi (1-ci maddə): 18 yaşına çatmamış hər kəs uşaq kimi müəyyən edilir.

Bərabərlik prinsipi (Maddə 2): Bu bəyannamə irq, dil, din kimi digər fərqləndirici xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq bütün uşaqlara eyni dərəcədə şamil edilir.

Uşaqların Faydalarını Müşahidə Etmək (Maddə 3 ): Ailələr uşaqların maraqlarını ön planda tutaraq qərarlar qəbul etməlidirlər.

Yaşamaq hüququ (maddə 6): Uşaqların sağlam yaşamaq hüququ var və bu hüquq dövlət tərəfindən təmin edilir.

Uşaqların Fikir və Rəylərinə Dəyər Vermək (Maddə 12 ): Ailələr uşaqları haqqında daim qərarlar qəbul edirlər. Lakin onlar bu qərarları verərkən övladlarının fikirlərini də nəzərə almalıdırlar. Bu o demək deyil ki, uşaqlar valideynlərini istədikləri hər şeyi etməyə məcbur etsinlər. Bununla belə, uşaqların da öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək hüququ olmalıdır.

AZƏRBAYCANDA UŞAQ HÜQUQLARI NECƏ QORUNUR?

Ölkəmizdə uşaqlara qayğı böyükdür. Dövlər tərəfindən onların inkişafı üçün müxtəlif kurslar, məktəblər və s kimi mərkəzlər açılmışdır. Respublikamızda hər bir uşağın məcburi olaraq təhsil almasına çox diqqət göstərir. Məhz bu səbəblədir ki, ölkəmizdə yazıb-oxumağı bacaran kütlə çox böyük üstünlüyə sahibdir digər ölkələrlə müqayisə edildikdə. Demək olar ki, Azərbaycanda oxuyub-yazmağı bacarmayan çox az faiz insana rast gəlmək mümkündür.

Uşaq hüquqlarının müdafiəsi, onların layiqli insan kimi yetişməsi, zəruri ehtiyaclarının dolğun şəkildə ödənməsi Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Uşaqlarla bağlı siyasətin əsası 1993-cü ildən ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Bu sahənin fəaliyyətini tənzimləyən milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi məqsədilə ardıcıl islahatlar həyata keçirilmiş, respublikamız uşaq hüquqlarının təminatı ilə bağlı bir sıra beynəlxalq sazişlərə, o cümlədən 1994-cü ildə BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasına qoşulmuşdur.

1999-cu ildə isə “Uşaq hüquqları haqqında” və “Valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların sosial müdafiəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları qəbul edilmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev uşaq hüquqları sahəsində vahid dövlət siyasətinin həyata keçirilməsi və qarşıda duran təxirəsalınmaz vəzifələrin düzgün, operativ həlli üçün hələ 2006-cı il fevralın 6-da Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin əsasında Aliə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında fərman imzalamış, uşaqları cəmiyyətin əsas özəyi, sağlam təməli kimi dəyərləndirdiyini nümayiş etdirmişdir. Respublikanın ən müxtəlif bölgələrində 237 müasir tipli orta məktəb inşa olunaraq istifadəyə verilmiş, “Uşaq evləri və internat məktəblərinin inkişafı rroqramı” və “Məktəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisələrinin yenidən qurulması” layihəsi çərçivəsində 40-a yaxın körpələr evi, bağça və internat məktəbi əsaslı təmir olunmuşdur. Dövlət başçısının 2008-ci il 22 dekabr tarixli sərəncamı ilə 2009-cu ilin “Uşaq ili” elan edilməsi uşaq hüquqları sahəsində həyata keçirilən dövlət siyasətinin ardıcıl və məqsədyönlü xarakter daşıdığını bir daha nümayiş etdirmişdir. 2009-cu ilin ötən 9 ayında aidiyyəti dövlət qurumları tərəfindən proqramın reallaşdırılması istiqamətində bütün zəruri tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu gün respublikamızda uşaq hüquqları beynəlxalq hüquq və ölkə qanunvericiliyi normalarına əsasən qorunur. Azərbaycan dövlətinin yeritdiyi siyasət BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasının tələblərinə tamamilə cavab verir. Onlar daim Azərbaycan dövlətinin himayəsi və qayğısı ilə əhatə olunurlar. Ümidvarıq ki, ölkəmizin iqtisadi imkanları artdıqca cəmiyyətin ən həssas və kövrək təbəqəsi olan uşaqlara da diqqət və qayğı yüksələcəkdir.

Uşaq yıxılıb və başı dəyibsə nə etməli? İlk yardım

Kiçik yaşlı uşaqlarda ən çox təsadüf edilən travma – kəllə-beyin travmasıdır. Bunun da əsas səbəbi uşağın yıxılmasıdır. Uşaqlar çarpayı, stul, divan və s. hündürlüklərdən əksər hallarda başıaşağı olmaqla yıxılırlar.

Bunun da səbəbi var. Saglamolun.az bildirir ki, böyüklərdə baş, ümumi bədən uzunluğunun 1/8 hissəsini təşkil edirsə, uşaqlarda bu rəqəm ¼ hissəyə bərabər olur, yəni onların başı böyüklərlə müqayisədə bədənlərinə nisbətən daha ağır olur. Bundan əlavə böyüklər yuxıldıqda reflektor olaraq başlarını qoruyurlar – əllərini qabağa verirlər və s. Uşaqlarda bu qoruyucu refleks formalaşmamış olur.

Uşaqların yıxılmasının qarşısını hər vasitə ilə almaq lazımdır. Heç bir halda, hətta ən kiçik uşaqları onları bələdiyiniz masanın üstündə, divanda nəzarətsiz qoymayın. Əgər sizə uşaq üçün digər otaqdan nə isə gətirmək, telefona cavab vermək, qapını açmaq və s. lazım olarsa, uşağı da mütləq özünüzlə aparın! Uşaqları uzun müddət ərzində otaqda tək qoymayın. Onlar hər şeylə maraqlandıqları üçün masanın, şkafın və s. ev əşyalarının üstünə qalxmağı xoşlayırlar.

Uşaq yıxılıb və başı dəyibsə nə etmək lazımdır? İk növbədə onun vəziyyətinə diqqətlə nəzarət edin.

Uşaq yıxıldıqdan sonra dərhal qışqırıbsa, huşunu itirməyib, özünü adi halda olduğu kimi aparırsa və onun sağlamlığında heç bir dəyişiklik qeyd edilmirsə, uşağı sakitləşdirin, zədə olan nahiyəyə soyuq suda isladılmış əski və ya parçaya bükülmüş buz qoyun. Bu, ağrının azalmasına, toxumalarda şişkinliyin və qanaxmanın dayanmasına səbəb olur. Əgər qanaxma varsa “təcili yardım” çağırmaq lazımdır!

Uşaq yıxıldıqdan sonra huşunu itirib, uşaqda bəbəklərin genişlənməsi və ya daralması, bəbəklərin ölçülərinin müxtəlifliyi, baş ağrısı, əzginlik, başgicəllənmə, ona edilən müraciətə cavab verməməsi, yuxululuq, dərinin ağarması, danışığında və ya hərəkətlərində pozulmalar, ürəkbulanması və ya qusma, burnundan və ya qulaqlarından qanaxma, rəngsiz və ya qan qarışıqlı mayenin xaric olması, gözlərin altında və ya qulaqların arxasında tünd (tünd göy) ləkələrin olması kimi əlamətlər müşahidə edilirsə, onu dərhal həkimə çatdırmaq lazımdır. Sadalanan bu əlamətlər beyin silkələnməsi və ya əzilməsinin əlamətləri ola bilər.

Əgər uşaqlarda başın travması yatmazdan qabaq baş veribsə, azı 1 saat ərzində uşağı yatmağa qoymayın və ona diqqətlə nəzarət edin. Heç bir halda uşağa hər hansı sakitləşdirici və ya ağrıkəsici dərmanlar verməyin! Əgər uşaqda yuxarıda sadalanan əlamətlərdən hər hansı biri qeyd edilərsə, dərhal həkimə müraciət edin!

Beyin silkələnməsi zamanı uşaqda müəyyən bir müddət ərzində huşun itirilməsi, qusma (3 aylığına qədər olan uşaqlarda – çoxsaylı), dərinin ağarmasıı, soyuq tər kimi əlamətlər qeyd edilir. Uşaq əzgin, yuxulu olur, yeməkdən imtina edir. Sadalanan əlamətlərin qeyd edildiyi halda, tez bir zamanda “təcili yardım” çağırmaq lazımdır!

Təəssüflər olsun ki, bir sıra hallarda, valideynlər zədələnmənin ciddiliyini və uşağın vəziyyətini (məsələn, beyin silkələnməsi halda) düzgün qiymətləndirməyərək, həkimlərin məsləhətinə əməl etmirlər. Kəllə-beyin travmasını diqqətsiz qoymaq, sonadək müalicə etməmək çox təhlükəlidir!

Həkimlərin müşahidələrinə görə, kəllə-beyin travması keçirmiş və müvafiq müalicə almamış uşaqların əksəriyyətində, 3-5 il keçdikdən sonra baş ağrıları, başgicəllənmə, eşitmənin zəifləməsi, görmənin pozulması, yuxunun pisləşməsi kimi əlamətlər meydana çıxa bilər. Nadir hallarda belə uşaqlarda daha ağır fəsadlar, məsələn, epilepsiya (qıcolma tutmaları) da inkişaf edə bilər.

Bundan əlavə, bəzi hallarda kəllə sümüyünün sınıqları və beyin silkələnməsi olmadan da, beyinin əzilməsi zamanı, kəllə daxilində qan damarının partlaması nəticəsində axan qan kütləsi tədricən beyin toxumasına təzyiq edir. Belə hallarda əvvəlcə yaxşı vəziyyətdə olan uşaq, bəzən travmadan bir neçə saat sonra, birdən-birə huşunu itirir, onda qıcolmalar başlayır! Bu halda yalnız, bəzən cərrahi əməliyyat da daxil olmaqla aparılan aktiv müalicə nəticəsində uşağın həyatını xilas etmək olar!

Baş beyinin travmasının daha ağır forması – baş beyinin əzilməsidir. Bu zaman bilavasitə travmadan sonra uşaq xeyli müddət huşunu itirir (bəzən 1 saatdan da artıq müddətə). Daha ağır hallarda tənəffüs və ürək fəaliyyətinin pozulması da baş verir.

Kəllə sümüklərinin sınığı zamanı xəstəliyin simptomları dərhal deyil, yalnız travmadan bir neçə saat keçdikdən sonra meydana çıxır! Buna görə də istənilən güclü yıxılmadan sonra uşağa çox diqqətlə nəzarət etmək lazımdır! Kəllə sümüklərinin sınığı zamanı uşaqda burundan və ya qulaqdan qan və ya açıq rəngdə mayenin (likvor) ifraz edilməsi, göz ətrafında göyərmələr (“eynək simptomu”) yarana bilər. Bu zaman uşağın vəziyyəti kəskin şəkildə ağırlaşır.

Beyin silkələnməsi, əzilməsi və ya kəllə sümüklərinin sınığının ilkin əlamətləri qeyd edilən kimi, dərhal “təcili yardım” çağırmaq lazımdır!

Hər bir kəllə-beyin travması zamanı “təcili yardım” gələnə qədər:

– Uşağı sakitləşdirmək, yatağa uzatmaq, qusma olduğu halda – başını yana çevirmək lazımdır.

– Travma nəticəsində başda yara olarsa, onun üzərinə steril, sıx olmayan (!) sarğı qoymaq tələb olunur. Bu, yaraya infeksiya düşməsinin qarşısını alır və qanaxmanın dayanmasına kömək edir.

– Sarğının üstündən parçaya bükülmüş buz və ya soyuducunun buzxanasında olan hər hansı bir məhsulu qoymaq olar.

– uşaq huşunu itiribsə, onu böyür üstə qoyun. Əgər uşaq huşsuz vəziyyətdə olarsa onun nəfəs alıb-almadığını, ürək döyünməsinin olub-olmadığını yoxlayın!

Baş travmalarından sonra uşağa 24 saat ərzində nəzarət etmək lazımdır! Simptomlar bu müddət ərzində üzə çıxa bilər.

Saglamolun.Az