Press "Enter" to skip to content

Azərbaycan xalq cümhuriyyətinin hərb tarixi

Ağır günlərin ordusu

File : Azerbaijan Democratic Republic’s Army 1918-1920.jpg

This work was first published in Azerbaijan and is now in the public domain because its copyright protection has expired by virtue of the Law of the Republic of Azerbaijan on Copyright and Related Rights, enacted 1996, amended 2008. The work meets one of the following criteria:

  • It is an anonymous work, pseudonymous or a collective work and 70 years have passed since the date of its publication
  • It is another kind of work, and 70 years have passed since the year of death of the author (or last-surviving author)
  • It is a a posthumous work, published at first time during 30 years and 70 years have passed since the date of its publication

You must also include a United States public domain tag to indicate why this work is in the public domain in the United States. Note that a few countries have copyright terms longer than 70 years: Mexico has 100 years, Jamaica has 95 years, Colombia has 80 years, and Guatemala and Samoa have 75 years. This image may not be in the public domain in these countries, which moreover do not implement the rule of the shorter term. Côte d’Ivoire has a general copyright term of 99 years and Honduras has 75 years, but they do implement the rule of the shorter term. Copyright may extend on works created by French who died for France in World War II (more information), Russians who served in the Eastern Front of World War II (known as the Great Patriotic War in Russia) and posthumously rehabilitated victims of Soviet repressions (more information).

Public domain Public domain false false

This work is in the public domain in its country of origin and other countries and areas where the copyright term is the author’s life plus 70 years or fewer.

You must also include a United States public domain tag to indicate why this work is in the public domain in the United States. Note that a few countries have copyright terms longer than 70 years: Mexico has 100 years, Jamaica has 95 years, Colombia has 80 years, and Guatemala and Samoa have 75 years. This image may not be in the public domain in these countries, which moreover do not implement the rule of the shorter term. Côte d’Ivoire has a general copyright term of 99 years and Honduras has 75 years, but they do implement the rule of the shorter term. Copyright may extend on works created by French who died for France in World War II (more information), Russians who served in the Eastern Front of World War II (known as the Great Patriotic War in Russia) and posthumously rehabilitated victims of Soviet repressions (more information).

https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/ PDM Creative Commons Public Domain Mark 1.0 false false

File history

Click on a date/time to view the file as it appeared at that time.

Date/Time Thumbnail Dimensions User Comment
current 20:59, 27 May 2021 480 × 360 (89 KB) Dr.Wiki54 (talk | contribs) better
12:19, 9 March 2014 698 × 411 (54 KB) Cekli829 (talk | contribs) User created page with UploadWizard

You cannot overwrite this file.

File usage on Commons

There are no pages that use this file.

File usage on other wikis

The following other wikis use this file:

  • Usage on az.wikipedia.org
    • Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
    • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Milli Ordusu
    • Göyçay döyüşü
    • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İstehkamçılar Məktəbi
    • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Ümumi Qərargahı
    • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərb tarixi
    • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin keçirdiyi döyüş əməliyyatları
    • Quba üsyanı (1920)
    • Guba Uprising (1920)
    • Fuerzas Armadas de Azerbaiyán
    • Histoire militaire de l’Azerbaïdjan
    • Губинское восстание (1920)
    • Guba Ayaklanması (1920)

    Metadata

    This file contains additional information such as Exif metadata which may have been added by the digital camera, scanner, or software program used to create or digitize it. If the file has been modified from its original state, some details such as the timestamp may not fully reflect those of the original file. The timestamp is only as accurate as the clock in the camera, and it may be completely wrong.

    Azərbaycan xalq cümhuriyyətinin hərb tarixi

    (+994 12) 493 30 77

    • Fəlsəfə
    • Tarix
    • Azərbaycan tarixi
    • Sosiologiya
    • Etnoqrafiya
    • İqtisadiyyat
    • Dövlət və hüquq
    • Siyasət. Siyasi elmlər
    • Elm və təhsil
    • Mədəniyyət
    • Kitabxana işi
    • Psixologiya
    • Dilçilik
    • Ədəbiyyatşünaslıq
    • Folklor
    • Bədii ədəbiyyat
    • İncəsənət
    • Kütləvi informasiya vasitələri

    Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərb tarixi: I cild

    Abunə

    Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə “Rusiya Federasiyasının Qanunvericilik Bazası” təqdim olunur.

    Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə bütün elm sahələri üzrə 5 000 e-kitabdan ibarət elektron kitabxana – Elektron Kitabxana Sistemi İPR Books təqdim olunur.

    Polpred.com Medianin İcmalı. Hər gün minlərlə xəbərlər, Rus dilində tam mətn, son 15 ilin informasiya agentliklərinin və işgüzar nəşrlərin ən yaxşı milyon mövzusu.

    Bannerlər

    Əlaqə

    Ünvan: AZ1005, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri,
    Nizami küçəsi 58

    Tel.: (+99412) 596-26-13

    İş vaxtı:
    Bazar ertəsi – Cumə: 9:00-18:00
    Fasilə: 13:00-14:00
    İstirahət günləri: Şənbə, Bazar

    Copyright © 2013 Prezident Kitabxanası. Bütün hüquqlar qorunur.
    Məlumatlardan istifadə zamanı istinad vacibdir.

    Azərbaycanın milli ordusunun yaranma tarixi

    1918-ci il mayın 28-də qəbul edilmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Istiqlal bəyannaməsində qeyd edilirdi ki, Azərbaycan özünü xarici müdaxilələrdən müdafiə etmək, daxili düşmən qüvvələri zərərsizləşdirmək üçün nizami orduya malik olmalı, özünün silahlı qüvvələrini yaratmalıdır. Çünki müstəqil ordusu olmayan dövlətin milli dövlətçiliyi həmişə yadellilərin təhlükəsi altında yaşamağa məhkumdur. Bu zərurətlə bağlı 1918-ci ilin may ayının 28-də yaradılan ilk kabinədə Azərbaycan hökumətinin müdafiə naziri vəzifəsinə general Xosrov bəy Sultanov təyin edildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordu quruculuğu haqqında tədbirlər planına müvafiq olaraq 1919-cu il noyabr ayının 1-nə qədər ordunun ən mühüm struktur bölmələri və hissələri yaradılıb başa çatdırılmalı idi. Bu müddət ərzində üç polkdan ibarət iki piyada diviziyası, artileriya diviziyası, xüsusi hissələrin daxil olduğu teleqraf, atlı, pulemyotçu dəstələri, tərkibində üç polk olan süvari diviziyası, hava dəstəsi, dəmir yol batolyonu təşkil edilməli idi.

    Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin milli ordusu – 1918-ci ildə, Azərbaycana qarşı Ermənistan və Rusiya tərəfindən hərbi təcavüz təhlükəsinin qarşısının alınması məqsədilə yaradılmışdır.

    Ermənistan yaranmış gərgin vəziyyətdən istifadə edərək zorla Azərbaycanın Zəngəzur, Dağlıq Qarabağ və Naxçıvan bölgələrini işğal etmək məqsədi ilə onun sərhədlərini pozur və sərhədyanı rayonlarda hərbi toqquşmalar yaradırdı. Belə bir şəraitdə ölkənin ərazi bütövlüyü, müstəqilliyini müdafiə etmək üçün güclü ordu yaratmaq dövlətin birinci dərəcəli vəzifəsi idi.

    Ordu quruculuğu proqramının həyata keçirilməsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökuməti bir sıra çətinliklərlə üz-üzə gəlirdi. Çar Rusiyasının hərbi siyasətində bir çox xalqlarla bərabər azərbaycanlılara qarşı qərəzli münasibət mövcud idi. Azərbaycanlılar bəzi istisnalar nəzərə alınmasa, əsasən hərbi məktəblərə qəbul edilmir, ordu sıralarına çağırılmır, yalnız hərbi vergi verirdilər. Elə bu səbəbdən, Azərbaycanda böyük hərbi hissələr və kifayət qədər hərbi silah yox idi. O vaxt yalnız Qafqaz atlı diviziyasının tərkibinə daxil olan azərbaycanlı atlı polku var idi.

    Başlanan ordu quruculuğu və müdafiə tədbirləri Nuru paşa və Türk hərbi hissələri Azərbaycanı tərk etdikdən sonra böyük vüsət aldı, yeni hazırlıq işləri görüldü, planlar hazırlandı. Məşhur hərbçi, rus ordusu tərkibində döyüşlərdə böyük şücaət qazanmış general Əliağa Şıxlinski ordu quruculuğunu sürətləndirmək məqsədi ilə hərbi planlarla çıxış etdi, strateji təkliflər hazırladı. Plana görə, 1919-cu ildə 25 minlik, 1920-ci ildə isə 40 minlik mütəşəkkil, müasir silahla təmin edilmiş milli ordu yaradılmalı, ən vacib bölgələrdə yerləşdirilməli idi. Vacib məsələlərdən biri hərbi nazirliyin yaradılmasından ibarət idi. Hərbi nazir vəzifəsi rəsmi təsis edilməsə də, bu vəzifəni 1918-ci ilin may ayının 28-dən iyun ayının 11-nə qədər Xosrov bəy Sultanov icra etmişdir. Oktyabrın 6-dan dekabrın 26-dək hərbi işlər üzrə müvəkkil I.Ziyadxanov olmuşdur. Nazirlər Kabineti oktyabr ayının 23-də hərbi nazirliyin yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Bu qərar noyabr ayının 7-də rəsmiləşdirildi və hərbi nazir vəzifəsi Fətəli xan Xoyskiyə həvalə edildi. 1918-ci ilin dekabr ayının 26-da rus ordusunda xidmət etmiş rus arteleriya general-leytenantı Səməd bəy Mehmandarov hərbi nazir, həmin ayın 29-da rus general-leytenantı Əliağa Şıxlinski onun müavini təyin edildi. General-leytenant Süleyman Sulkeviç baş qərargah rəisi təyin edildi.

    Ağır günlərin ordusu

    1918-ci ilin dekabr ayının 13-də Gəncədən göndərdiyi məlumatda milli Azərbaycan korpusunun komandanı general Əliağa Şıxlinski bildirirdi ki, o, yeni Azərbaycan ordusunun lahiyəsini hazırlamışdır. Layihədə general ordunun quruluşunu, strukturunu, tərkibini müəyyən edən sxem hazırlamışdı. Peşəkar hərbçi, hərbi nazir vəzifəsinə böyük təcrübəyə və təhsilə malik olan zabitin təyin edilməsini, korpuslar əvəzinə ənənəvi diviziyaların yaradılmasını tövsiyə edirdi.Səməd bəy Mehmandarov yaxşı bilirdi ki, bolşeviklərin təbliğatı nəticəsində orduda vəziyyət yaxşı deyil, ərzaq çatışmır, səfərbərlik planı yerinə yetirilmir. Bütün bunları nəzərə alan nazir elə həmin gün xalqa müraciət etdi və bildirdi ki, ölkəmizin bütün vətəndaşları – istər kasıb, istər dövlətli, eyni şəkildə hərbi qulluğu çəkməli və kimsə dövlətliləri hərbi qulluqdan azad etsə, ağır cəzalanacaq. Generalın əqidəsinə və hazırladığı plana görə müstəqil Azərbaycanın milli təhlükəsizlik, ərazi bütövlüyü və dövlət sərhədlərini müdafiə etmək üçün bütün vətəndaşlar əsgərlik çəkməli, torpaqlarımızı qorumalı, vətəndaşlıq nümunəsi göstərməlidirlər.

    Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərbi quruculuq siyasətində, milliliyə, ana dilinə xüsusi əhəmiyyət verilirdi. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarovun əmrində göstərilirdi ki, orduda danışıq və dəftərxana dili ana dili olmalıdır. Əmrdə deyilirdi ki, “Sırada, eləcə də sıradan kənarda olarkən əsgərlərin azərbaycanca salamlaşması – bir sözlə ”salam”, cavabı isə “əleyküm salam” olmasını bütün zabitlərə əmr edirəm. Təltif zamanı əsgərə deyilməlidir: “mərhaba”, əsgər cavab verməlidir “çox sağ ol”. Zabitlərin çoxu rusdilli olduğu üçün əsgərlərin əmrləri çətin başa düşdüyünü nəzərə alaraq danışığın azərbaycan dilində olması zəruri idi.

    Ordu quruculuğu proqramını həyata keçirmək və güclü ordu yaratmaq məqsədi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti 9 qanunvericilik aktını müzakirə etmiş, hərbi nazirliyi kifayət qədər vəsaitlə təmin etmək üçün müvafiq qərarlar qəbul etmişdi. Bu xüsusi diqqət onunla əlaqədar idi ki, ölkədə hərbi baza zəif idi, hərbi proqramla 1919-cu ildə 25 minlik, 1920-ci ildə 40 minlik ordu yaradılmalı idi.Ordunu milli zabit kadrları ilə təmin etmək üçün hərbi təhsil müəssisələrinin yaradılması zəruri idi. Bu məqsədlə 1918-ci ilin iyun ayında Gəncədə hərbi məktəb yaradıldı və bu təhsil müəssisəsi 1919-cu ilin noyabr ayında hərbi məktəbə çevrildi. Məktəbin üç şöbəsində – ümumi, topçuluq və mühəndislik şöbələrində 250 dinləyici oxuyurdu.
    Hərbi təhsil müəssisələri

    1919-cu ilin sonunda, 1920-ci ilin əvvəlində kovalyer, topçuluq və snayper məktəbləri yaradıldı. Bu tədris müəssisələrində dərs demək üçün mütəxəssislər dəvət edildi. 1918-1920-ci illərdə türk və rus zabitlərinin köməkliyi ilə piyada və atlı polklar, artilleriya briqadası, diviziyası yaradıldı. 1919-cu ilin sonunda milli ordunun tərkibində 2 piyada diviziyası, bir kavaleriya diviziyası var idi. Birinci piyada diviziyasına birinci Cavanşir, ikinci Zaqatala və üçüncü Gəncə polkları daxil idi. Ikinci piyada diviziyasına dördüncü Quba, beşinci Bakı və altıncı Göyçay polkları daxil idi. Şirvan polku bazasında üçüncü piyada diviziyasının yaradılması başlandı. Birinci Tatar, ikinci Qarabağ və üçüncü Şəki atlı polkları bazasında kavaleriya diviziyası yaradıldı.Cənubda təhlükəsizliyi qorumaq üçün Lənkəranda ehtiyat batalyonu və “yardım alayı” – Milis polku yaradıldı.

    Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Parlamentini mühafizə etmək məqsədi ilə xüsusi bölmə, respublikanın ərazisində asayişi qorumaq üçün mobil dəstələr təsis edildi. Ordunun tərkibinə iki artilleriya briqadası, bir yüngül artilleriya diviziyası, üç bronlu poezd, beş aeroplan, bir neçə hidroaeroplan, altı ağır və yüngül bronlu avtomobil daxil idi. Ingilislər köçüb getdikdən sonra, hərbi nazirlik hərbi liman yaratdı, Xəzər hərbi donanmasını yenidən qurdu, “Qars” və “Ərdahan” adlı gəmiləri, “Astrabad”, “Araz” və “Nargin” adlı lodkaları, onun sərəncamına verdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ordunun müvafiq silah növləri və hərbi sursatla təmin edilməsi üçün daim axtarışlar aparır və ciddi tədbirlər həyata keçirirdi. Bu sahədə Azərbaycan parlamentinin 27 iyun 1919-cu ildə təsdiq etdiyi “Azərbaycan-Gürcüstan hərbi müdafiə paktı” böyük rol oynamışdır. Bu müqaviləyə müvafiq olaraq Azərbaycan Tiflisdən 12 yüngül, 12 dağ topu, 24 “Maksim” tipli pulemyot, 3 min tüfəng, çoxlu hərbi sursat aldı. Silah- sursat almaq üçün Italiya hərbi nazirliyi ilə danışıqlar başlandı.Ağqvardiyaçıların Şimali Qafqazda məğlub edilməsindən sonra cənuba qaçan denikinçilər 1920-ci ilin mart ayında Azərbaycan ordusuna 20 top, 100 pulemyot, 9 təyyarə, 15 min tüfəng, 10 milyon patron verdilər.

    Azərbaycan ordusunu silah-sursatla təmin etmək məqsədi ilə hökumət 1920-ci ilin yanvar ayında hərbi sənaye kompleksinin yaradılması haqqında qanun layihəsini, Gəncədə tikiləcək hərbi zavodun smetasını və ştatını hazırlamışdı. 1920-ci ilin fevral ayının 23-də parlament hərbi zavodun tikilməsi və onun üçün 670 milyon vəsaitin ayrılması haqqında qanun qəbul etdi. Nəzərdə tutulmuş proqramın həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti Antantanın Ali şurasına memorandum göndərmiş və hərbi zavodun müasir texnologiya ilə təmin edilməsini xahiş etmişdi.

    Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordu qruculuğu siyasətində milli hiss, milli birlik, milli iftixar, vətənə, torpağa bağlılıq duyumu əsas prinsiplərdən biri idi. Hər bir zabit və əsgər özünün tarixini, keçmişini, kökünü, soyunu bilməli, onlara qırılmaz köklərlə bağlı olmalıdır. Əsgər və zabit hər şeydən əvvəl vətəndaş, vətənpərvər olmalı, vətənini, dilini, millətini sevməlidir, onların qeyrətini çəkməlidir.

    Səməd bəy separatistlərə, ölkəni parçalamağa səy göstərənlərə xatırladırdı ki, Azərbaycanın güclü, nizamlı ordusu vardır, bu ordu cinayətkarlara dövlət əleyhinə fəaliyyət göstərənlərə imkan verməyəcəkdir. Lakin real vəziyyətdən xəbərdar olan bəzi düşmən qüvvələr Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin gənc ordusunun döyüş hazırlığının aşağı səviyyədə olduğunu zənn edərək ona qarşı təxribat əməliyyatları həyata keçirməyə səy göstərirdilər. Elə bu təsəvvürlə erməni daşnakları Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan qoparmaq məqsədi ilə 1920-ci ilin mart ayının 22-də Əsgəran keçidini bağladılar və Qarabağın dağlıq hissəsini mühasirəyə aldılar. Bu təhlükəli vəziyyəti aradan götürmək və daşnaklara dərs vermək üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti operativ və çox ciddi tədbirlər gördü. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarovun əmri ilə general Həbib bəy Səlimovun komandanlığı altında Əsgəran ətrafına güclü hərbi qüvvə göndərildi və başlanan döyüşdə düşmən darmadağın edildi, erməni hərbi dəstələrinin başçısı Dəli Qazar öldürüldü, erməni yaraqlılarının qərargahı Keşişkənd dağıdıldı, daşnak qiyamı yatırdıldı, milli ordu özünün döyüş qabiliyyətini nümayiş etdirdi.

    “Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu

    KIV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

    Похожие статьи

    Related posts:

    1. 9-cu sinif azrbaycan tarixi ksq 5
    2. Azrbaycan dili 10-cu sinif teslr
    3. Atatürkün hayatı
    4. Rus dili derslik

Published in ! Без рубрики

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.