Azərbyacanın hərb tarixi 1991
Bakı şəhərinin mərkəzində sahəsi 22 ha. olan “İçəri Şəhər” yerləşir. “İçəri Şəhər”də 50-dən çox müxtəlif dövrləri əhatə edən tarixi və memarlıq abidələri vardır. Bu günə qədər qorunub saxlanmış abidələrə Şirvanşahlar Sarayını, Qız Qalasını, Sınıq Qalanı misal göstərmək olar.
Azərbaycan
Bakı öz tarixinə görə qədim şəhər olduğundan, burada müxtəlif dövrlərə aid çoxlu sayda tarixi və memarlıq abidələri vardır.
Bakı şəhərinin mərkəzində sahəsi 22 ha. olan “İçəri Şəhər” yerləşir. “İçəri Şəhər”də 50-dən çox müxtəlif dövrləri əhatə edən tarixi və memarlıq abidələri vardır. Bu günə qədər qorunub saxlanmış abidələrə Şirvanşahlar Sarayını, Qız Qalasını, Sınıq Qalanı misal göstərmək olar.
Azərbaycan memarlıq incilərindən biri olan Şirvanşahlar Sarayı XV əsrin əvvəllərində salınmış, buraya kompleks, saray, divanxana, şirvanşahlar türbəsi, minarəli saray məscidi, hamam, Seyid Yəhya Bakuvi türbəsi və sonralar ucaldılmış “Şərq” divanxanası abidələri daxildir. Kompleksin ilk tikililəri 1441-ci ilə, son “Şərq” divanxananın tikintisi isə 1558-ci ilə memar Əmirşaha aid olduğu qeyd edilir.
Azərbaycan memarlığının unikal abidəsi olan “Qız Qalası” İçəri şəhərin cənub-şərq hissəsində ucaldılmış və bu abidə iki mərhələdə tikilib. Abidənin 13,7 m hündürlüyünə qədər olan aşağı hissəsi bir çox alimlərin hesab etdiyi kimi eramızdan əvvəl VII-VI əsrlərə aid edilir. Qalanın hündürlüyü 29,7 m, diametri isə 16,5 metrdir. Divarlarının qalınlığı aşağı hissədə 5 m, yuxarı yaruslarında isə 4 metrdir. Qala 8 yarusdan ibarətdir, daxilində su qatlarına qədər çapılmış 21 metr dərinliyində olan quyu vardır.
Od məbədi olan “Atəşgah” Bakının 30 kilometrliyində, Abşeron yarımadasının Suraxanı qəsəbəsinin cənub-şərq hissəsində yerləşir. “Atəşgah” XVII-XVIII əsrlərdə təbii qazların çıxdığı əbədi sönməz alovların yerində inşa edilmiş od məbədidir. Məbədin ən erkən tikilisi olan tövlə eramızın 1713-cü ilinə aiddir, mərkəzi məbəd-səcdəgahı isə 1810-cu ildə tacir Kançanaqaranın vəsaiti ilə tikilmişdir.
Bakının ən qədim və zəngin tarixi abidələrindən biri də dünyada qayaüstü təsvirlərlə tanınmış Qobustandır. Qobustanda Böyükdaş, Kiçikdaş, Cingirdağ, Sonqardağ və Şıxqaya dağlarında daş dövrün və Azərbaycan xalqının ulu keçmişinin şahidləri olan çoxlu qayaüstü təsvir, düşərgə, yaşayış məskəni, qəbir abidələri və sair vardır. Böyükdaş ərazisində mezolitdən orta əsrlərə qədər bütün dövrlərin abidələrinə rast gəlmək olar.
Bakının Mərdəkan qəsəbəsində qədim tarixə malik iki qala mövcuddur. Bunlardan biri dördkünc olub, XII əsrdə Şirvanşah Mənçəhrin oğlu Axsitan tərəfindən tikilmiş və bu qala Axsitanın düşmən üzərindəki parlaq qələbəsi şərəfinə ucaldılmışdır. Qalanın hündürlüyü 22 metr, qalınlığı aşağıdan 2.10 metr, yuxarıdan isə 1.60 metrdir. İçəridən qala 5 yarusa bölünür.
2-ci qala dairəvidir, yerlilər bu qalanı Şıx qalası adlandırırlar. Qalanın hündürlüyü 12.5 metrdir, içərisi 3 yarusdan ibarətdir. Qalanın üstündəki yazıdan məlum olur ki, o, 1232-ci ildə memar Əbdülməcid Məsud oğlu tərəfindən tikilmişdir.
Azərbaycanın hərb tarixi
Onun üstündəki silahların çoxu – qolundakı massiv qolbaq (Xaçmaz), sol əlindəki toppuz (Molla Məhərrəmli-Füzuli), sağ ayağının yanına qoyulmuş təbərzin (Mingəçevir), belindəki kəmər (Qazax) tuncdandır. Bu dövrdə tunctökmə işinin səviyyəsi çox yüksək həddə çatsa da, dəmir hasilatının artması həmin metaldanda istifadəni xeyli genişləndirmişdi. Vitrindəki döyüşçünün dəmir qılıncının (Mingəçevir) dəstəyi balıq başı formasında tuncdan tökülmüşdür. Döyüşçünün belindəki tunc kəmər çox güman, magik təsirli orijinal təsvirlə – canavar və balıq rəsmləri, eləcə də həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Bədii tuncişləmənin doğrudan da gözəl nümunəsi olan kəmərin böyüdülmüş makrofotosu vitrinin yanındakı divarda asılmışdır. Bəlkə də tayfa başçısına mənsub olan bu kəmərin üstündə təsvir olunmuş canavar həmin tayfanın totemi kimi cəsurluğun, qüdrətin, hakimiyyətin, balıq isə varın, dövlətin, sərvətin rəmzləridir.
Mündəricat
- 1 Azərbaycan tarixi
- 2 Tarixi liderlərimiz
- 2.1 Cavanşir (hakimiyyət illəri: 642-681)
- 2.2 Babək (ərəb əsarətinə qarşı azadlıq mübarizəsinin başçısı: 816-838)
- 2.3 Şəmsəddin Eldəniz (hakimiyyət illəri: 1136-1175)
- 2.4 Şeyx İbrahim Dərbəndi (hakimiyyət illəri: 1382-1417)
- 2.5 Uzun Həsən (hakimiyyət illəri: 1468-1478)
- 2.6 Şah İsmayıl Xətai (hakimiyyət illəri: 1501-1524)
- 2.7 Şah I Abbas (hakimiyyət illəri: 1587-1629)
- 2.8 Nadir şah Əfşar (hakimiyyət illəri: 1736-1747)
- 2.9 Fətəli xan Əfşar (hakimiyyət illəri: 1747-1763)
- 2.10 Cavad xan (hakimiyyət illəri: 1786-1804)
- 2.11 Qubalı Fətəli xan (hakimiyyət illəri: 1758-1789)
- 3.1 Rusiyada Oktyabr çevrilişi və Azərbaycan
- 3.2 Azərbaycan xalqının soyqırımı. Zaqafqaziya Respublikasının dağılması
Azərbaycan tarixi
Azərbaycan hərb sənətinin tarixi çox qədimdir. Albaniya dövlətini idarə edən Mehranilər sülaləsinin nümayəndəsi Cavanşir həm də sərkərdəlik bacarığı ilə seçilirdi. 816-837-ci illər arasında məşhur sərkərdəmiz Babək ərəb işğalçılarının 6 ordusunu darmadağın etmişdi. Bu qələbələr bir sərkərdə kimi məhz onun həyata keçirdiyi strategiya nəticəsində əldə olunmuşdu. Erkən orta əsrlərdə Şəmsəddin Eldəniz, onun oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan, Qara Yusif, Uzun Həsən kimi hökmdar və sərkərdələrimiz də qələbə çaldıqları döyüşləri həyata keçirdikləri xüsusi taktikalar vasitəsilə əldə etmişdilər. Səfəvilər dövlətinin banisi Şah İsmayıl Xətai 14 il ərzində az qüvvə ilə 14 vilayəti özünə tabe etməyə nail olmuşdu.
Qədim və mürəkkəb, keşməkeşli tarixə malik Azərbaycan xalqı əsrlər, minilliklər boyu öz azadlığı və dövlətçiliyi uğrunda mübarizə aparmışdır. Zəngin təbii sərvətləri, əlverişli və strateji coğrafi-siyasi mövqeyinə görə Azərbaycan dəfələrlə yadelli qəsbkarların hərbi təcavüzünə məruz qalmışdır. Azərbaycan xalqının vətənin müdafiəsi uğrunda hərbi qəhrəmanlığının qədim və zəngin tarixi vardır. Bu kimi mərd sərkərdə və dövlət başçılarının şanlı ömür və fəaliyyət yolu xalqın vətən sevgisini, azadlıq və dövlətçilik hissini daha da gücləndirmış, onu həyatın ən vacib məqsədinə çevirmişdir. Onların yaratdığı dəyərli ənənələr yüzilliklər boyu, o cümlədən ötən əsr ərzində uğurla davam etdirilmişdir. XIX-XX əsrlərdə baş verən bir sıra müharibə və münaqişələrdə iştirak edərkən ayrı-ayrı Azərbaycan hərbçiləri müəyyən taktika və özünəməxsus hərbi strategiyaları ilə fərqlənmişlər. Bakıda Bakıxanovlar, Lənkəranda Talışinskilər (Talışxanovlar), Qazaxda Şıxlinskilər və Vəkilovlar, Qarabağda Cavanşirlər, Naxçıvanda Kəngərlilər, Gəncədə Cavadxanlar və digər bölgələrdə yaşayan nəsillər içərisindən çıxmış generallar Azərbaycan xalqının şan-şöhrətini bütün dünyaya yaymışlar.
Tarixi liderlərimiz
Tarixi liderlər tarixi proseslərə təsir göstərə biləcək gücdə olan, cəmiyyətdə baş verən hər hansı hadisədə uğur qazanmaq üçün kütləni öz ardınca apara biləcək şəxslərdir. Hər bir ölkə dünya tarixindəki önəmli yerinə görə öz tarixi liderlərinə borcludur. Ta qədimdən yüksək dövlətçilik mədəniyyətinə malik olan Azərbaycanda da zaman-zaman vətən tarixinə adını əbədi həkk etdirən liderlər yetişib.
Cavanşir (hakimiyyət illəri: 642-681)
Cavanşir Albaniyada hakimiyyətdə olan Mehranilər sülaləsinin ən qüdrətli hökmdarlarından biri olmuşdur. O, Sasanilərlə birlikdə ərəblərə qarşı 636-cı ildə baş vermiş Kadisiyə döyüşündə öz sərkərdəlik məharətini göstərmiş və ona Sasani hökmdarı tərəfindən bir çox dəyərli hədiyyələr verilmişdir. 651 ci ildə Sasanilər dövləti ərəblər tərəfindən süqutq uğradıldığı bir dövrdə Albaniya ərazisinə qərbdən Bizans, şimaldan xəzərlər soxulmağa can atmış, cənubdan isə ərəblər yürüş etmişlər. Belə bir zamanda Cavanşirin tarixi lider və siyasi xadim olaraq xilafət, Bizans və Sasanilər arasında etdiyi siyasi manevr ölkənin müstəqilliyini onun ölümündən sonra da 20 ildən çox bir müddət yaşamasına imkan yaratdı.
Babək (ərəb əsarətinə qarşı azadlıq mübarizəsinin başçısı: 816-838)
Babək Xürrəmi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatının simvolu, görkəmli Azərbaycan sərkərdəsi və siyasi xadimi olmuşdur. Məhz Babəkin liderlik xüsusiyyətinin göstəricisidir ki, onun hərəkatın rəhbərliyini əlinə aldığı ilk zamanlardan Xürrəmilər hərəkatı özünün ən yüksək inkişafsəviyyəsinə çatdı. 819-cu ildə paytaxtın Xorasandan Bağdada köçməsi xürrəmilər hərəkatının yenidən çiçəklənməsindən və xilafəti xeyli qorxuya salmasından xəbər verir. Orta əsr mənbələrinin məlumatına görə, bu dövr ərzində xürrəmilər qarşı tərəfin 225500 nəfər əsgər və çoxlu sərkərdəsini məhv etmişlər. Babəkin təkcə sərkərdə kimi deyil, həm də bir siyasi xadim olaraq istedadı hərəkatın məğlub olduğu ərəfədə Bizans imperatoru ilə apardığı danışıqlarda da öz əksini tapmışdır. Bu hərəkat qüdrətli Abbasilər dövlətinin ayrı-ayrı dövlətlərə parçalanmasına səbəb olan əsas siyasi qüvvələrdən bir hesab olunur.
Şəmsəddin Eldəniz (hakimiyyət illəri: 1136-1175)
Eldənizlər dövlətinin qurucusu olmuş və Qafqaz dağlarından İran körfəzinə qədər geniş bir ərazini öz hakimiyyəti altında cəmləşdirmişdir. Eldənizin tabeçiliyində olan torpaqlar Tiflis qapılarından Mekrana qədər uzanırdı. Azərbaycan, Arran, Şirvan, Cəbəl, Həmədan, Gilan, Mazandaran, İsfahan və Rey ona tabe idi. Şəmsəddin Eldəniz 2 əsrdən çox ölkəmizə ardı-arası kəsilməyən yürüşlər edən gürcü knyazlarına qarşı uğurlu mübarizə apararaq 1175-ci ildə gürcüləri məğlub etdikdən sonra qərb sərhədlərində vəziyyət sabitləşmiş, köhnə sərhədlər bərpa olunmuşdur.
Şeyx İbrahim Dərbəndi (hakimiyyət illəri: 1382-1417)
Şeyx İbrahim Məzyədilər sülaləsinin qohumu olan Dərbəndi Şirvanşahları sülaləsinin ilk nümayəndəsidir. Şeyx İbrahim görkəmli siyasi xadim olmuşdur. O, Yaxın Şərqdə Teymurun işğalçılıq müharibələri ilə bağlı ağır xarici siyasi hadisələrin baş verdiyi bir dövrdə hökmdarlıq etmişdir. Teymur Azərbaycana hücum edərkən qarşısına çıxan hər şeyi yerlə-yeksan edən işğalçı ordunun qarşısında duruş gətirməyin çətin olacağını və Şirvanın viran ediləcəyini başa düşən Şeyx İbrahim Teymura itaət göstərərək ona tabe oldu və onun rəğbətini qazanaraq Şirvanın hakimi saxlanıldı. İbrahimin müdrik siyasəti Şirvanı fəlakətdən xilas etdi, bundan əlavə də Şeyx İbrahimin apardığı uğurlu diplomatik siyasətin nəticəsidir ki sonrakı dövrlərdə Teymur məhz onun xahişi ilə Şəki hakimi Seydi Əhməd və gürcü hökmdarı Georgiyə zamin durduqdan sonra onları bağışladı. 1406-cı ildə Təbrizdə hakimiyyət daxili iğtişaşlardan istifadə edən və Teymurilərin asılılığından çıxmış Şeyx İbrahim öz qoşunları ilə Təbrizə doğru hərəkət etdi və əraziləri bir dövlətədə birləşdirmək məqsədilə Cənubi Azərbaycanı ilhaq etməyə can atdı. O, müəyyən mənada buna nail olaraq kiçik bir zaman kəsiyində də olsa da istəyinə çatdı.
Uzun Həsən (hakimiyyət illəri: 1468-1478)
1468-ci ildə Ağqoyunlu dövlətinin əsasını qoymuşdur. Uzun Həsənin tolerantlığı – başqa məzhəbə və dinlərə etiqad edən əhaliyə qayğısı bu nəhəng və çoxtayfalı ölkədə sabitləşdirici rol oynamışdır. Uzun Həsən Osmanlı imperiyası, Venesiya Respublikası, Böyük Moskva Knyazlığı, Qızıl Orda, Polşa, Avstriya, Macarıstan, Çexiya, Almaniya, Papalıq, Burqundiya, Neopolitan Krallığı, Rodos, Kipr, Qaraman bəyliyi, Misir, Hindistan və başqa dövlətlərlə diplomatik münasibətlər saxlamışdır.
Uzun Həsən ordunu təkmilləşdirmək və nizami ordu yaratmaq məqsədilə Avropadan mütəxəssislər də çağırmışdır. Venesiya və başqa ölkələrdən gəlmiş mütəxəssislər odlu silah istehsal etmək üçün Uzun Həsənə köməklik göstərmişlər. Bununla da ölkədə top istehsalına başlanılmış, topçu kadrlar hazırlanmasının əsası qoyulmuşdur.
Şah İsmayıl Xətai (hakimiyyət illəri: 1501-1524)
1501-ci ilin payızında Təbrizə daxil olan İsmayıl özünü şah elan edərək paytaxtı Təbriz olan Səfəvilər dövlətinin əsasını qoymuşdur. Onun dövründə Azərbaycan türkcəsi ana dili kimi qəbul edilmiş və əsas yazışmalar rəsmi səviyyədə bu dildə aparılmışdır. Bütün əraziləri özündə birləşdirərək böyük bir dövlət yaratmağa hələ hakimiyyətinin ilk illərində nail olan Şah İsmayıl İran, İraq, Şərqi Anadolunu və Gürcüstanı özünə tabe etdirərək Səfəvilər dövlətini Yaxın Şərqdə qüdrətli dövlətə çevirmiş, onun ərazisini 2 milyon 800 min kvadrat kilometrə çatdırdı.
Şah I Abbas (hakimiyyət illəri: 1587-1629)
Şah I Abbasın hakimiyyətə gəldiyi zamanlar Azərbaycan, demək olar ki, bütünlüklə (Hazırkı cənub bölgəsi və Ərdəbil istisna olmaqla) Osmanlının nəzarətinə keçmişdi. Şah I Abbas sülh bağladıqdan sonra keçirdiyi islahatlarla tarixi liderlik statusu qazandı. Qeyri türklər, əsasən də farslar üzərində hakimiyyəti möhkəmləndirmək üçün paytaxtı 1598-ci ildə onların sıx yaşadığı İsfahan köçürdü. Ordunu yenidən təşkil etdi. Belə ki orduda qızılbaşlarla yanaşı tüfəngçi, topçu və qulamlar adlanan birliklər yaratdı. Böyük tikinti işləri apardı, bəzi şəhərləri vergidən azad etdi. 1612-ci il Sərab və 1618-ci il Mərənd sülh müqavilələri ilə yenidən Səfəvilər dövlətinin əvvəlki sərhədlərini bərpa etməyə nail oldu və Portuqaliyalıları 1620-ci ildə Hörmüzdən çıxarmaqla müstəqilliyə olan zərbələri birdəfəlik dəf etdi. Bununla da Səfəvilərin süqutunun qarşısını aldı və yenidən inkişafına rəvac verdi.
Nadir şah Əfşar (hakimiyyət illəri: 1736-1747)
Nadir şah hаkimiyyətə gəlməsi ilə ölkə dаxilində türk tаyfаlаrının bir dövlət hаlındа birləşməsinə nаil оlmuş, yaranmış məzhəb ayrılığının qarşısının alınmasında müstəsna xidmətlər göstərmiş, hərbi sаhəni yеniləşdirmiş və möhkəmləndirmişdir. Nadir Şah, 1736-cı ildə hakimiyyətə gələn kimi Qəndəhаr və Pişəvаrı kеçib, Аttоk və Cəlum çаylаrını аdlаyıb 1738-ci ildə Lаhоru fəth etmişdir. O, 1739-cu ildə Dеhlini də öz hakimiyyəti altına almış və bеləliklə, İraqdаn, Dəmirqapı Dərbənddən Kəşmir və Dеhliyədək geniş bir əraziyə sahib olmuşdur. Nadir Şah sаysız vаrdаn, kаrvаnlа yüklənmiş dаş-qаşdаn bаşqа 3 milyаrd hind gümüş rupisi ilə gеri qаyıtmışdır. Osmanlı və Rusiya ilə müqavilələr imzalayaraq ölkədə sabitliyi qısa bir müddətə də olsa bərpa edə bilmişdir.
Fətəli xan Əfşar (hakimiyyət illəri: 1747-1763)
XVIII əsrin ortalarında Urmiya xanlığının əsasını qoymuş və Azərbaycanın bütövləşməsi uğrunda öz səylərini göstərmişdir. 1759-cu ildə Qarabağ xanlığını tutmaqla Urmiya xanlığının güclənməsinə şərait yaratmışdır. Nəticədə Urmiya, Təbriz, Xoy, Qaradağ, Marağa və Sərab xanlıqları, yəni Ərdəbil və Maku xanlıqları istisna olmaqla bütün Cənubi Azərbaycan xanlıqlarını birləşdirməklə tarixi liderlik missiyasını həyata keçirmişdir. Ölkənin paytaxtı əvvəllər Urmiya, sonralar isə Tərbriz şəhəri olmuşdur. Fətəli xan İranda ali hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan Kərim xan Zəndin üzərində qalib gəldikdən sonra hakimiyyətini Mərkəzi və Qərbi İrana da yaya bilmişdir.
Cavad xan (hakimiyyət illəri: 1786-1804)
Gəncə xanlığının son hakimi olmuşdur. Hələ hakimiyyətinin ilk illərində Nadirin verdiyi Şəmşəddil mahalını geri qaytarmışdır. 1786-cı ildən Gəncəni idarə edən Cavad xan 1804-cü ilə qədər Rusiya təbbəliyini qəbul etməmiş və xanlığın azadlığı uğrunda mübarizə aparmış və yalnız yanvarın 3-dən 4-nə keçən gecə general L. Sisianovun başçılığı ilə uzun müddət şəhəri mühasirədə saxlayan rus işğalçı qoşunları ilə qeyri-bərabər döyüşdə qəhrəmancasına həlak olmuşdur.
Qubalı Fətəli xan (hakimiyyət illəri: 1758-1789)
Nadir şah Əfşarın ölümündən sonra Qubalı Fətəli xan Quba, Dərbənd və Salyan xanlıqlarını birləşdirməklə Şərqi Qafqazın tarixi lideri kimi tanınmışdır. O, Şamaxı, Şəki, Bakı xanlıqlarını, Car-Balakən azad cəmiyyətini və Ərəş sultanlığını ittifaqa çağırmış, ittifaqa gəlməyən xanlıqları birləşdirmək üçün silaha əl atmağa məcbur olmuş və 1785-ci ildə Şəki xanlığını, 1787-ci ildə Şirvan xanlığını və bir az sonra Bakı xanlığını özünə tabe etmişdir. Otuz illik silahlı mübarizədən sonra Fətəli xan Azərbaycanın əsas xanlıqlarını birləşdirməyə nail oldu.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaranması
AXC əsgərləri (1918)
1917-ci ilin noyabrında Zaqafqaziya komissarlığı Zaqafqaziyanın respublikalarında milli hərbi korpuslarının yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Azərbaycan korpusunu təşkil etmək general Əliağa Şıxlinskiyə tapşırılmışdı.
1918-ci ildə isə Çar Rusiyasının süqutundan sonra Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandı. Cəmi 23 ay ömür sürməsinə baxmayaraq, Cümhuriyyət dövründə müstəqil dövlətin bütün atributları, o cümlədən milli ordu formalaşdırıldı. Həm ermənilərin, həm də bolşeviklərin işğalçılıq siyasətinə qarşı mübarizə aparmalı olan ADR hökuməti 1918-ci il iyunun 19-da gərgin vəziyyəti nəzərə alaraq bütün Azərbaycan ərazisində hərbi vəziyyət elan etdi. İyunun 26-da diviziya statusunda hərbi korpusun yaradılması barədə qərar qəbul olundu və Azərbaycanda milli ordunun təməli qoyuldu. 1918-1920-ci illərdə görkəmli generallarımız Səməd bəy Mehmandarov, Əliağa Şıxlinski və digər peşəkar hərbçilərimizin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda yüksək döyüş qabiliyyətli, hərbi hazırlığa və intizama malik milli ordu hissələri formalaşdırıldı. Qeyd olunduğu kimi, 1918-ci il 26 iyun tarixli fərmanla Azərbaycan Milli Ordusunun yaradılmasına başlanıldı. Avqustun 1-də isə AXC-nin Hərbi Nazirliyi təsis edildi. İstedadlı general Səməd bəy Mehmandarov dekabrın 25-də hərbi nazir, general-leytenant Əliağa Şıxlinski isə nazir müavini təyin edildilər. Qısa müddət ərzində Milli Ordu Osmanlı dövlətinin Qafqaz İslam Ordusu ilə birlikdə Bakını və ətraf qəzaları erməni-bolşevik işğalından xilas etdi. Bu hərbi birləşmələr Muğanda və Əsgəranda milli hökumətə qarşı baş vermiş qiyamları yatırmaqda yüksək səriştəlilik göstərdi, Qazaxda Azərbaycan sərhəddini pozmuş erməni nizami ordu hissələrini darmadağın etdi. O zaman Azərbaycan ordusunun Hüseynxan Naxçıvanski, İbrahim ağa Usubov, Həmid Qaytabaşı, Kazım Qacar, Cavad bəy Şıxlinski, Həbib bəy Səlimov kimi istedadlı generalları var idi.
Rusiyada Oktyabr çevrilişi və Azərbaycan
1917-ci il oktyabrın 27-də Bakı fəhlə və əsgər deputatları sovetinin fövqəladə geniş yığıncağı keçirildi. Yığıncaqda 166 səsə qarşı 246 səslə eser, menşevik və daşnak bloku üstünlük qazandı. 3 siyasi partiya (eserlər, menşeviklər və daşnaklar) adından Sovet bəyan etdi ki, inqilabın müdafiəsi Petroqradda başlanmış üsyanın qansız və dinc yolla ləğv olunmasını tələb edir, ölkədə bütün hakimiyyöt Müəssislər Məclisinə verilməli, o vaxta qədər mövcud hakimiyyətin kifayət qədər inqilabi gücü olmazsa bütün hakimiyyət demokratiya daxilində koalisiyaya verilməlidir.43 Beləliklə, xırda burjua partiyaları günün yeni şüarını – “demokratiya daxilində koalisiya” şüarını irəli sürdülər. Koalisiya bolşeviklərin də iştirakını nəzərdə tuturdu. Xırda burjua partiyalarının müsəlman demokratiyasına mənfi münasibəti yenə də özünü göstərdi. Sovetinə oktyabr seçkilərində “Müsavat”ın xeyli uğur qazanmasına baxmayaraq xırda burjua partiyaları müsəlman demokratiyasını real siyasi qüvvə kimi inkar edirdilər. Bu şəraitdə münaqişənin aradan qaldırılmasına çalışan müsavatçılar bolşevikləri müdafiə etdilər. Müsavatçılar münaqişəyə demokratik partiyalar üçün son dərəcə zororli bir hal kimi baxırdılar. Özlərinin hakimiyyət strukturlarında iştirakını artırmaq məqsədilə müsavatçılar bir neçə təklif və bəyanatlar təqdim etdilər. Bu təklifi miizakirə edən “Müsavat” 1917-ci il noyabrın 7-də aşağıdakı qətnaməni qəbul etdi: “Yerli demokratiya daxilində yaranmış münaqişənin bolşevikləri inqilabi, demokratiyanın qalan hissəsindən təcrid etm ək yolu ilə həllini bütün demokratiyanın ümumi məqsədləri üçün son dərəcə zərərli hesab edirik, çünki inqilabm sol qanadının zəifləməsi, eyni zamanda əksinqilabın sağ qanadının güclənməsi deməkdir.”48 Buna görə də “Müsavat” özünün iki rəsmi nümayondəsinin daxil olduğu İcraiyyə Komitəsində bolşeviklərlə bir yerdə işləyirdi.
1917-ci il dekabrın 12-13-də bolşeviklər və müsavatçılar arasında münasibətlərin gərginləşdirilməsi şəraitində dəyişdirilmiş seçki qaydası əsasında Bakı Sovetində seçkilər keçirildi. Nəticələr müsavatçılar üçün heç də ümidverici deyildir. Bolşcviklərin 51 səsinə qarşı müsavatçılar 21 sos aldıiar. 41 səs almış daşnaklar, 38 səs almış sol eserlər və 28 səs almış sağ eserlər də müsavatçılardan irəlidə idilər. Cəmi 11 səs alan menşeviklər m üsavatçılardan geridə qaldılar.54 Seçki ılə əlaqədar Sovetin 1917-ci il 31 dekabr tarixli iclasında çıxış edən M .Rəsulzadə bəyan etdi ki, “Sovet demokratik əsaslarla seçilmədiyinə və kəndlilər burada təmsii olunmadığına görə, partiva, hakimiyyəti indiki Sovetə verməkdən imtina edir.” Beləliklə, 1917-1918-ci illərin qışı bütövlükdə Cənubi Qafqazdakı hadisələrin gedişində, o cümlədən siyasi partiyaların horokotində əks olunan rəngarəng siyasi hadisələrlə xarakterizə olunur. Bu dövrdə diyarı siyasi baxımdan iki hissəyə – Cənubi Qafqazda Rusiya bolşcvizminin dayağına çevrilon Bakı və qalan bütün Cənubi Qafqaza bölmək olardı. Aydın olurdu ki, hakimiyyəti ələ keçirən bolşeviklər Azərbaycana muxtariyyət verilməsi üçün islahatlar keçirmək fikrində deyildirlər. Bunun əvozindo onlar bütün inqilabi-demokratik qüvvələrin Xalq Komissarları Soveti ətrafında birləşməsi haqqında mosəloyo təkrar-təkrar qayıdırdılar. 1917-ci il noyabrın 26-da bütün Cənubi Qafqazda olduğu kimi Azərbaycanda da Müəssislər Məclisinə seçkilər keçirildi. Zaqafqaziya dairəsi üzrə seçkilərdə 15 partiya iştirak etdi, bunların içərisində seçkilərin 73 faizdən çox səsini toplamış menşeviklər, müsavatçılar və daşnaklar üstünlük təşkil edirdilər. Bütövlükdə Zaqafqaziya dairəsi üzrə bolşeviklərə cəmi 4,4 faiz səs verdilər. Bakıda onlara əhalinin 20 faizi və qarnizon əsgərlərinin 70 faizdən çoxu səs verdi. Eserlərə seçicilərin 16,9 faizi, menşeviklərə isə cəmi 5,1 faizi səs verdi. Rəqəmlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, seçkilərin nəticələri əhalinin əhval-ruhiyyəsinə uyğun idi. Bütün Cənubi Qafqaz ilə müqayisədə bolşeviklərin Bakıda aşkar qələbəsi fonunda “Müsavat” və “Daşnaksütyun” partiyaları daha əlverişli mövqe tuturdular.
Azərbaycan xalqının soyqırımı. Zaqafqaziya Respublikasının dağılması
Azərbaycanda milli hərəkatm genişlənməsi, milli azadlıq partiyası olan “Müsavat”ın nüfuzunun artması, “Böyük Ermənistan” yolunda ciddi maneəyə çevriləbilərdi. Mart qırğınını törətməklə, daşnaklar, “Müsavat” sosial bazasını, yəni şəhərin müsəlman əhalisini məhv etməyi planlaşdırmışdılar. Bu məqsədlə təxminən 7 min erməni əsgəri müxtəlif cəbhələrdən Bakıya gətirilmişdi. Bundan əlavə, “Qırmızı qvardiya” adı ilə yaradılan 10-12 minlik ordunun da 70 faizi ermənilər idi. Əsasən ruslardan ibarət olan Xəzər donanması içərisində xüsusi təbliğat işi aparılmışdı. Bunlardan əlavə, Şamaxı və Muğanda ehtiyat rus-molokan silahlı dəstələri də yaradılmışdı. Müdafiə Komitəsində M.Rəsulzadənin keçirdiyi görüşdə müəyyən razılıqlar əldə edilsə də, silahları qaytarmağa söz verilsə də erməni-bolşevik koalisiyası buna əməl etm ədi, çünki “Hümmətə” o qədər də etibar etmirdilər, onlar N.Nərimanovun çoxluğu öz ətrafın da birləşib “sağa meyl etməsindən” narazı idilər. Beləliklə, əvvəlcədən sövdələşmə əsasında bolşevik-erməni koalisiyası, S.Şaumyann dediyi kimi, həlledici döyüşlərə “hər cür hazırhq görmüşdü və dərhal bütün cəbhə boyu hücuma başladı. “Martın 30-da axşam saat 5 00-da Bakıda ilk atəşlər açıldı. Mart qırğını başlanana qədər aldadıcı şəkildə özlərinin bitərəfliyini elan etmiş “Daşnaksütyun” və Erməni Milli Şurası ilk atəşdən sonra Bakı Sovetini müdafiə etdilər. Nəinki silahlı erməni əsgərləri, habelə Bakıdakı erməni ziyalıları da Sovet tərəfindən döyüşlərdə iştirak edirdilər. Bu hadisə ilə bağlı M.Rəsulzadə yazır: “Milli türk təşkilatının əzmkar müdaxiləsi ilə hadisə az bir zərərlə yatışdırılmaq üzrə ikən sayğısız bir taqım cəhlənin qərəzkar müftənlərə alət olması ilə fitnə təkrar olunmuş, zatən günlərdən bəri qətala hazırlanmış bulunan bolşevik erməni qüvveyi-müsəlləhəsi müharibə bir vəziyyət olaraq şəhərin müşəlman məhəlləsini bombardman etm əyə başlamışdır. “Tarixə qanlı faciə kimi daxil olan mart qətlləri üç gün davam etdi. Beləliklə, üç günün (18-21 mart) 30 mart – 1 aprel qətl və qarətlərindən sonra Fövqəladə istintaq Komissiyasının ümumiləşdirdiyi hesabatına görə Bakıda əksin qilabçı adı ilə 12 min türk-müsəlman əhalisi qətlə yetirildi. Mart soyqırımından bir ii sonra erm ənilər bu hadisəni bolşeviklərlə müsəlmanlar arasında baş vermiş hakimiyyət mübarizəsi kimi təqdim etməyə başladılar. 1919-cu ilin payızında Bakıya gəlmiş ABŞ missiyasının başçısı general Harboıda təqdim etdiyi sənəddə Bakıdakı erməni yepiskopu Baqrat ermənilərin mart hadisələrində iştirakını inkar edirdi. S.Şaumyandan da irəli gedərək o, Bakıda həmin hadisələr vaxtı 1000 nəfərin – 300 nəfər erməni və rus, 700 nəfər müsəlmanın öldürüldüyünü iddia edirdi.”
Məlum olduğu kimi, türk-müsəlman soyqırımı təkcə Bakı ilə məhdudlaşmadı. Aprel ayının ilk günlərindən etibarən Bakıda törədilmiş cinayətlər eyni ilə Bakıya yaxın olan Şamaxıda, Quba-Xaçmazda, Lənkəranda, Hacıqabul və Salyanda törədildi. Lakin 1918-ci ilin maymda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması milli dövlətçiliyin bərpası, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda ölüm-dirim mübarizəsinin başlanması yadelli düşmənlərin bu planlarını pozdu. Bakı hadisələri ilə əlaqədar olaraq, müsəlman fraksiyası Zaqafqaziya Seymindən Bakıya müsəlman əhalisini müdafiə etmək üçün qoşun göndərməyi tələb etdi. 1918-ci il aprelin 3-də Zaqafqaziya Seyminin Bakı hadisələrinə həsr olunmuş iclasmda Fətəlixan Xoyski bildirdi ki, “Müsəlman əhalisini müdafiə etmək üçün tədbirlər görülməsə, müsəlman nazirlər hökumətin tərkibindən çıxacaqlar”.
İkinci Dünya müharibəsi
1939-1945-ci illərdə İkinci Dünya müharibəsinin gedişi, nəticələri həqiqəti bir daha təsdiqlədi. Azərbaycan xalqı öz zəngin hərbi-tarixi ənənələrinə sadiq qalaraq bu müharibədə də əsl şücaət göstərdi. Həmin dövrdə Azərbaycan diviziyaları Qafqazdan Berlinədək şanlı döyüş yolu keçdi. İkinci Dünya müharibəsi cəbhələrində general Həzi Aslanov, Mehdi Hüseynzadə, Ziya Bünyadov, İsrafil Məmmədov, Gəray Əsədov, Məlik Məhərrəmov və başqa qəhrəman övladları şücaət və mərdlik göstərmişdirlər. Onların qəhrəmanlığı sayəsində Azərbaycanın şanlı hərb tarixi ənənələri XX əsrdə də uğurla davam etdirildi.
Müharibədən sonrakı dövrdən 1969-cu ilədək Azərbaycanda hərbi kadr hazırlığına İttifaq rəhbərliyi yenə də qısqanc münasibət bəsləyirdi.Heydər Əliyev azərbaycanlı gənclərin Bakı Ali Birləşmiş Komandanlıq və Bakı Ali Hərbi Dənizçilik məktəblərinə, eləcə də SSRİ-nin digər hərbi məktəblərinə güzəştli şərtlərlə qəbul olunmasına da nail olmuşdu. Beləliklə, Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsindən 20 il öncə milli hərbi kadr hazırlığı üçün zəruri bazanın təşkilini həyata keçirdi. Həqiqətən də bu hərbi məktəb sonra milli ordu quruculuğunun əsas dayağına çevrildi.
Heydər Əliyev respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrlərdə ordu quruculuğu, milli zabit kadrlarının hazırlığı məsələləri daim önə çəkildi. Heydər Əliyev 1971-ci ildə böyük səylər nəticəsində Azərbaycanda hərbi kadrlar hazırlayan məktəbin – görkəmli sərkərdə Cəmşid Naxçıvanskinin adını daşıyan hərbi liseyin yaradılmasına nail oldu. O dövrdə Azərbaycan hər il təxminən 60 min gənci ordu sıralarına göndərirdi. Lakin onların böyük əksəriyyəti inşaat batalyonlarına düşürdü. Hərbi hissələrdə azərbaycanlı zabitləri barmaqla saymaq olardı. Odur ki, Bakıda belə bir hərbi məktəbin açılmasının böyük əhəmiyyəti var idi. Bakıda hərbi lisey və paytaxt küçələrindən biri Cəmşid Naxçıvanskinin adını daşıyır, onun vətəni Naxçıvanda xatirə muzeyi fəaliyyət göstərir.
Azərbaycan ordusu
Azərbaycan Respublikası Hərbi İdarəsinin 1919-cu il sentyabr ayının 21-də verdiyi digər bir əmrdə isə deyilirdi: “Azərbaycan hökumətinin 1918-ci il iyunun 27-də Dövlət dili haqqında qəbul etdiyi qərara əsasən ölkə ərazisində, o cümlədən hərbi hissələrdə yazışmalarda türk dilindən istifadə edilsin. Bu məqsədlə mərkəzi Bakı şəhərində yerləşən Baş qərargahda zabitlərin türk dilini öyrənməsi məqsədilə iki mərhələli axşam kursları açılıb. Birinci mərhələ türk dilini tamamilə bilməyən hərbçilər üçün nəzərdə tutulub. İkinci mərhələdə isə türk dilini şifahi şəkildə bilənlər, ancaq onun yazılı qanun-qaydalarından, türk ədəbiyyatından və türk tarixindən xəbərdar olmayanlar savadlarını artırmalıdırlar. Hərbi nazir arzu edir ki, türk dilini bilməyən, ancaq Azərbaycan ordusunda hərbi xidmət etmək arzusunda olan bütün hərbçilər türk dilini və qrammatikasını öyrənmək məqsədilə təşkil edilən kurslarda bu dili öyrənsinlər. Belə kurslar hərbi hissələrin yerləşdikləri bütün ərazilərdə, hərbi müəssisələrdə və qarnizonlarda təşkil edilməlidir.” Həmin dövrdə orduda nizam-intizamın təmini, ordunun döyüş qabiliyyətinin artırılması daim diqqət mərkəzində olduğu üçün bu məsələlərə dönə-dönə qayıdılırdı.
Azərbaycan ordusu
Azərbaycan ordusunun formalaşmasında və təşkilində, onun döyüş qabiliyyətinin artırılmasında qardaş Türkiyədən gələn zabitlər mühüm rol oynadılar. Onların çoxu Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizədə canlarından keçdilər. Yeni yaranan Azərbaycan ordusu Qarabağın dağlıq hissəsində erməni qiyamının yatırılmasında tarixi bir vəzifəni həyata keçirdi. Bolşevik Rusiyasının əli ilə milli ordunun zabitlərinə divan tutuldu, 20 min nəfərdən yuxarı zabit və generallar məhkəməsiz güllələndi. Azərbaycan Respublikasının Sovet Sosialist Respublikası İttifaqı (SSRİ) tərkibində olduğu 1923-cü il yanvarın 1-dən sonrakı ilk 17 ildə (yəni Böyük Vətən müharibəsinin başlanmasına qədərki dövrdə) Respublika vətəndaşları Sovet Ordusu tərkibində ümumi əsgəri mükəlləfiyyətə cəlb edilməklə yanaşı,Azərbaycanda bir milli atıcı diviziya da var idi. Həmin dağ-atıcı diviziyası 1920-ci ilin 30 oktyabrında təşkil edilmişdi və 1938-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. 1924-1930-cu illərdə diviziyanın komandiri Cəmşid Naxçıvanski (1895-1938) olmuşdur. Sovet Ordusunun təşkili ərazi sistemindən sırf kadr sisteminə keçirildikdə (1938) həmin diviziya 77-ci diviziya adı ilə Zaqafqaziya hərbi dairəsi (1935-ci ildə yaradılmışdır) ordusu tərkibinə daxil edilmişdi.
1991-ci ildə Azərbaycan yenidən müstəqilliyini əldə etdi. Azərbaycanın ikinci dəfə dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra, 1991-ci ilin sentyabrında Ali Sovetin qərarı ilə Müdafiə Nazirliyi (MN), oktyabrın 9-da isə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin (ASQ) yaradılması barədə qərar qəbul edildi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1992-ci il 18 sentyabr tarixli Fərmanı ilə oktyabrın 9-u Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri günü elan edildi. Lakin 22 may 1998-ci il tarixli prezident fərmanı ilə həmin fərman qüvvədən düşürülərək 26 iyun tarixi “Silahlı Qüvvələr günü” elan edilmişdir. Hal-hazırda Azərbaycan Ordusu Azərbaycan dövlətçiliyini, ərazi bütövlüyünü qorumağa qadir olan və regionda ən böyük ordudur.
Azərbaycan milli-tarixi faciələri
- 1803-1813 və 1826-1828-ci illərdə Qacarlar dövləti ilə Rusiya arasında baş vermiş döyüşlərdə Azərbaycan iki hissəyə bölündü. 1813-cü il oktyabrın 13-də bağlanmış Gülüstan müqaviləsinə əsasən İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarından başqa şimalda olan Azərbaycan ərazisindəki Gəncə, Qarabağ, Şəki, Lənkəran, Şamaxı, Quba, Dərbənd xanlıqları Rusiyanın tərkibinə qatıldı. 1828-ci il fevralın 10-da bağlanmış Türkmənçay müqaviləsinə görə isə İrəvan və Naxçıvan xanlıqları da Rusiyanın tərkibinə ilhaq edildi. Beləliklə, Azərbaycan torpaqları bölüşdürüldü.
- 1918-ci il martın 30-dan aprelin 2-dək ermənilər Bakı Sovetinin köməyi ilə Bakıda azərbaycanlılara qarşı soyqrım həyata keçirdilər. 3 gün davam edən qanlı qırğında 12 mindən çox müsəlman öldürüldü.
- 1918-ci ilin aprelindən sentyabrınadək ermənilər bolşeviklərin köməyi ilə Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Göyçay, Kürdəmir, Hacıqabul və Salyanda azərbaycanlılara qarşı soyqrımı həyata keçirdilər. Bu soyqrımın nəticəsində Şamaxı qəzasında 58 kənd dağıdıldı, 7 minə qədər adam öldürüldü, Quba qəzasında 122 kənd dağıdıldı, yüzlərlə dinc sakin məhv edildi.
- 1918-ci ilin yayında Andranikin başçılığı ilə erməni qüvvələri Naxçıvan və Zəngəzur bölgələrində dinc Azərbaycan əhalisinə qarşı soyqrıma başladı. Daşnaklar 1918-ci ilin axırlarında Zəngəzurda 115, Cavanşir, Cəbrayıl, Şuşa qəzalarında 21, İrəvan quberniyasında 60-dan çox Azərbaycan kəndini məhv etdilər. 100 mindən çox əhali öz yurdundan qovuldu.
- 1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası Sovet Rusiyası tərəfindən işğal olundu. 23 ay fəaliyyət göstərmiş bu dövlət 1991-ci ilə qədər SSRİ-nin tərkibində qalmışdı.
- 1947-ci il dekabrın 23-də SSRİ Nazirlər Soveti «Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-nin Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında» qərar verdi. 1948-1953-cü illər ərzində 100 mindən çox azərbaycanlı öz ata-baba yurdundan kütləvi surətdə köçürüldü.
- 1990-cı il yanvarın 20-də Sovet Ordu hissələri Bakıda və respublikanın digər məntəqələrində dinc əhaliyə qarşı soyqrımı həyata keçirdi. Rəsmi məlumata görə, Sovet Ordusunun hücumu zamanı Bakıda və respublikanın digər yaşayış məntəqələrində131 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 4 nəfər itkin düşmüş, xeyli adam həbs olunmuşdu.
- 1992-ci il fevralın 26-da Xocalı soyqrımı baş verdi. Rus ordusunun köməyi ilə ermənilər Xocalıda 244 nəfəri qətlə yetirdi, 200 nəfərdən çox itkin düşdü, donaraq ölənlərin sayı isə 700 nəfərdən artıq oldu.
Azərbaycanda hərbi rütbələr
Hər bir hərbi qulluqçuya və hərbi vəzifəliyə onun qulluq vəziyyətindən, hərbi və ya xüsusi hazırlığından, hərbi xidmət müddətindən, ehtiyatda vəziyyətindən, qoşun növünə və ya xidmətinə mənsubiyyətindən və xidmətlərindən asılı olaraq müvafiq hərbi rütbə verilir. Azərbaycanda ali zabit hərbi rütbələri ali zabit vəzifələrində çalışan hərbi qulluqçulara müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilir. Hərbi qulluqçulara və hərbi vəzifəlilərə digər hərbi rütbələrin verilməsi bir qayda olaraq, növbəlik qaydasında “Hərbi xidmətkeçmə haqqında” Əsasnaməsinə və Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin İntizam Nizamnaməsinin tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirilir Qoşun növləri və xüsusi qoşun generallarının hərbi rütbələrinə mənsub olduqları qoşunların adları əlavə edilir. Tibb xidməti, ədliyyə zabitlərinin və generallarının hərbi rütbələrinə mənsub olduqları xidmətlərin adları əlavə edilir.
İstər XIX, istərsə də XX əsrdə baş verən bir sıra münaqişələrdə iştirak edərkən ayrı-ayrı Azərbaycan hərbçiləri müəyyən taktika və özünəməxsus hərbi strategiyaları ilə fərqləniblər. Bakıda Bakıxanovlar, Qazaxda Şıxlinskilər və Vəkilovlar, Qarabağda Cavanşirlər, Naxçıvanda Kəngərlilər, Gəncədə Cavadxanlar və digər bölgələrdə yaşayan nəsillər içərisindən çıxmış generallar Azərbaycan xalqını dünyaya tanıtmışlar.
Azərbaycan Cümhuriyyəti: 1918-1920 / Azərbaycan Respublikası EA A.A.Bakıxanov ad. Tarix İnstitutu; red. heyəti: F. Maqsudov, İ.Əliyev; ред. N. Ağamalıyeva. – Bakı: Elm, 1998. – 336 с.
İstinadlar
- http://www.preslib.az/
- http://azerbaijans.com/content_652_az.html
- http://kayzen.az/blog/Az%C9%99rbaycan-tarixi/4174/ordu-adr-d%C3%B6vr%C3%BCnd%C9%99.html#cut
- http://www.azerbaijan.az/portal/Society/Army/army_01_a.html 2016-03-07 at the Wayback Machine
- http://nizami.libmks.az/1314-naxgdvanski-cymeid.html [ölü keçid]
- http://xatai.libmks.az/home/2141-tarixi-liderlyrimiz-haqqdnda-mylumat.html [ölü keçid]
Xarici keçidlər
Avqust 28, 2021
Ən son məqalələrCahangir Kərimov
Cahangir Hüseynov
Cahangir Həsənzadə
Cahangir Mehdiyev
Cahangir Mirzə
Cahangir Müslümzadə
Cahangir Məmmədli
Cahangir Novruzov
Cahangir Nağıyev
Cahangir Surxayzadə
Ən çox oxunan
Afrotheria
Afrotürklər
Afrovenator
Afselius itburnusu
Afşin
azərbaycanın, hərb, tarixi, onun, üstündəki, silahların, çoxu, qolundakı, massiv, qolbaq, xaçmaz, əlindəki, toppuz, molla, məhərrəmli, füzuli, sağ, ayağının, yanına, qoyulmuş, təbərzin, mingəçevir, belindəki, kəmər, qazax, tuncdandır, dövrdə, tunctökmə, işinin. Onun ustundeki silahlarin coxu qolundaki massiv qolbaq Xacmaz sol elindeki toppuz Molla Meherremli Fuzuli sag ayaginin yanina qoyulmus teberzin Mingecevir belindeki kemer Qazax tuncdandir Bu dovrde tunctokme isinin seviyyesi cox yuksek hedde catsa da demir hasilatinin artmasi hemin metaldanda istifadeni xeyli genislendirmisdi Vitrindeki doyuscunun demir qilincinin Mingecevir desteyi baliq basi formasinda tuncdan tokulmusdur Doyuscunun belindeki tunc kemer cox guman magik tesirli orijinal tesvirle canavar ve baliq resmleri elece de hendesi naxislarla bezedilmisdir Bedii tuncislemenin dogrudan da gozel numunesi olan kemerin boyudulmus makrofotosu vitrinin yanindaki divarda asilmisdir Belke de tayfa bascisina mensub olan bu kemerin ustunde tesvir olunmus canavar hemin tayfanin totemi kimi cesurlugun qudretin hakimiyyetin baliq ise varin dovletin servetin remzleridir Mundericat 1 Azerbaycan tarixi 2 Tarixi liderlerimiz 2 1 Cavansir hakimiyyet illeri 642 681 2 2 Babek ereb esaretine qarsi azadliq mubarizesinin bascisi 816 838 2 3 Semseddin Eldeniz hakimiyyet illeri 1136 1175 2 4 Seyx Ibrahim Derbendi hakimiyyet illeri 1382 1417 2 5 Uzun Hesen hakimiyyet illeri 1468 1478 2 6 Sah Ismayil Xetai hakimiyyet illeri 1501 1524 2 7 Sah I Abbas hakimiyyet illeri 1587 1629 2 8 Nadir sah Efsar hakimiyyet illeri 1736 1747 2 9 Feteli xan Efsar hakimiyyet illeri 1747 1763 2 10 Cavad xan hakimiyyet illeri 1786 1804 2 11 Qubali Feteli xan hakimiyyet illeri 1758 1789 3 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaranmasi 3 1 Rusiyada Oktyabr cevrilisi ve Azerbaycan 3 2 Azerbaycan xalqinin soyqirimi Zaqafqaziya Respublikasinin dagilmasi 4 Ikinci Dunya muharibesi 5 Azerbaycan ordusu 6 Azerbaycan milli tarixi facieleri 7 Azerbaycanda herbi rutbeler 8 Edebiyyat 9 Istinadlar 10 Xarici kecidlerAzerbaycan tarixi RedakteAzerbaycan herb senetinin tarixi cox qedimdir Albaniya dovletini idare eden Mehraniler sulalesinin numayendesi Cavansir hem de serkerdelik bacarigi ile secilirdi 816 837 ci iller arasinda meshur serkerdemiz Babek ereb isgalcilarinin 6 ordusunu darmadagin etmisdi Bu qelebeler bir serkerde kimi mehz onun heyata kecirdiyi strategiya neticesinde elde olunmusdu Erken orta esrlerde Semseddin Eldeniz onun oglu Mehemmed Cahan Pehlevan Qara Yusif Uzun Hesen kimi hokmdar ve serkerdelerimiz de qelebe caldiqlari doyusleri heyata kecirdikleri xususi taktikalar vasitesile elde etmisdiler Sefeviler dovletinin banisi Sah Ismayil Xetai 14 il erzinde az quvve ile 14 vilayeti ozune tabe etmeye nail olmusdu Qedim ve murekkeb kesmekesli tarixe malik Azerbaycan xalqi esrler minillikler boyu oz azadligi ve dovletciliyi ugrunda mubarize aparmisdir Zengin tebii servetleri elverisli ve strateji cografi siyasi movqeyine gore Azerbaycan defelerle yadelli qesbkarlarin herbi tecavuzune meruz qalmisdir Azerbaycan xalqinin vetenin mudafiesi ugrunda herbi qehremanliginin qedim ve zengin tarixi vardir Bu kimi merd serkerde ve dovlet bascilarinin sanli omur ve fealiyyet yolu xalqin veten sevgisini azadliq ve dovletcilik hissini daha da guclendirmis onu heyatin en vacib meqsedine cevirmisdir Onlarin yaratdigi deyerli eneneler yuzillikler boyu o cumleden oten esr erzinde ugurla davam etdirilmisdir XIX XX esrlerde bas veren bir sira muharibe ve munaqiselerde istirak ederken ayri ayri Azerbaycan herbcileri mueyyen taktika ve ozunemexsus herbi strategiyalari ile ferqlenmisler Bakida Bakixanovlar Lenkeranda Talisinskiler Talisxanovlar Qazaxda Sixlinskiler ve Vekilovlar Qarabagda Cavansirler Naxcivanda Kengerliler Gencede Cavadxanlar ve diger bolgelerde yasayan nesiller icerisinden cixmis generallar Azerbaycan xalqinin san sohretini butun dunyaya yaymislar Tarixi liderlerimiz RedakteTarixi liderler tarixi proseslere tesir gostere bilecek gucde olan cemiyyetde bas veren her hansi hadisede ugur qazanmaq ucun kutleni oz ardinca apara bilecek sexslerdir Her bir olke dunya tarixindeki onemli yerine gore oz tarixi liderlerine borcludur Ta qedimden yuksek dovletcilik medeniyyetine malik olan Azerbaycanda da zaman zaman veten tarixine adini ebedi hekk etdiren liderler yetisib Cavansir hakimiyyet illeri 642 681 Redakte Cavansir Albaniyada hakimiyyetde olan Mehraniler sulalesinin en qudretli hokmdarlarindan biri olmusdur O Sasanilerle birlikde ereblere qarsi 636 ci ilde bas vermis Kadisiye doyusunde oz serkerdelik meharetini gostermis ve ona Sasani hokmdari terefinden bir cox deyerli hediyyeler verilmisdir 651 ci ilde Sasaniler dovleti erebler terefinden suqutq ugradildigi bir dovrde Albaniya erazisine qerbden Bizans simaldan xezerler soxulmaga can atmis cenubdan ise erebler yurus etmisler Bele bir zamanda Cavansirin tarixi lider ve siyasi xadim olaraq xilafet Bizans ve Sasaniler arasinda etdiyi siyasi manevr olkenin musteqilliyini onun olumunden sonra da 20 ilden cox bir muddet yasamasina imkan yaratdi Babek ereb esaretine qarsi azadliq mubarizesinin bascisi 816 838 Redakte Babek Xurremi Azerbaycanda milli azadliq herekatinin simvolu gorkemli Azerbaycan serkerdesi ve siyasi xadimi olmusdur Mehz Babekin liderlik xususiyyetinin gostericisidir ki onun herekatin rehberliyini eline aldigi ilk zamanlardan Xurremiler herekati ozunun en yuksek inkisafseviyyesine catdi 819 cu ilde paytaxtin Xorasandan Bagdada kocmesi xurremiler herekatinin yeniden ciceklenmesinden ve xilafeti xeyli qorxuya salmasindan xeber verir Orta esr menbelerinin melumatina gore bu dovr erzinde xurremiler qarsi terefin 225500 nefer esger ve coxlu serkerdesini mehv etmisler Babekin tekce serkerde kimi deyil hem de bir siyasi xadim olaraq istedadi herekatin meglub oldugu erefede Bizans imperatoru ile apardigi danisiqlarda da oz eksini tapmisdir Bu herekat qudretli Abbasiler dovletinin ayri ayri dovletlere parcalanmasina sebeb olan esas siyasi quvvelerden bir hesab olunur Semseddin Eldeniz hakimiyyet illeri 1136 1175 Redakte Eldenizler dovletinin qurucusu olmus ve Qafqaz daglarindan Iran korfezine qeder genis bir erazini oz hakimiyyeti altinda cemlesdirmisdir Eldenizin tabeciliyinde olan torpaqlar Tiflis qapilarindan Mekrana qeder uzanirdi Azerbaycan Arran Sirvan Cebel Hemedan Gilan Mazandaran Isfahan ve Rey ona tabe idi Semseddin Eldeniz 2 esrden cox olkemize ardi arasi kesilmeyen yurusler eden gurcu knyazlarina qarsi ugurlu mubarize apararaq 1175 ci ilde gurculeri meglub etdikden sonra qerb serhedlerinde veziyyet sabitlesmis kohne serhedler berpa olunmusdur Seyx Ibrahim Derbendi hakimiyyet illeri 1382 1417 Redakte Seyx Ibrahim Mezyediler sulalesinin qohumu olan Derbendi Sirvansahlari sulalesinin ilk numayendesidir Seyx Ibrahim gorkemli siyasi xadim olmusdur O Yaxin Serqde Teymurun isgalciliq muharibeleri ile bagli agir xarici siyasi hadiselerin bas verdiyi bir dovrde hokmdarliq etmisdir Teymur Azerbaycana hucum ederken qarsisina cixan her seyi yerle yeksan eden isgalci ordunun qarsisinda durus getirmeyin cetin olacagini ve Sirvanin viran edileceyini basa dusen Seyx Ibrahim Teymura itaet gostererek ona tabe oldu ve onun regbetini qazanaraq Sirvanin hakimi saxlanildi Ibrahimin mudrik siyaseti Sirvani felaketden xilas etdi bundan elave de Seyx Ibrahimin apardigi ugurlu diplomatik siyasetin neticesidir ki sonraki dovrlerde Teymur mehz onun xahisi ile Seki hakimi Seydi Ehmed ve gurcu hokmdari Georgiye zamin durduqdan sonra onlari bagisladi 1406 ci ilde Tebrizde hakimiyyet daxili igtisaslardan istifade eden ve Teymurilerin asililigindan cixmis Seyx Ibrahim oz qosunlari ile Tebrize dogru hereket etdi ve erazileri bir dovletede birlesdirmek meqsedile Cenubi Azerbaycani ilhaq etmeye can atdi O mueyyen menada buna nail olaraq kicik bir zaman kesiyinde de olsa da isteyine catdi Uzun Hesen hakimiyyet illeri 1468 1478 Redakte 1468 ci ilde Agqoyunlu dovletinin esasini qoymusdur Uzun Hesenin tolerantligi basqa mezhebe ve dinlere etiqad eden ehaliye qaygisi bu neheng ve coxtayfali olkede sabitlesdirici rol oynamisdir Uzun Hesen Osmanli imperiyasi Venesiya Respublikasi Boyuk Moskva Knyazligi Qizil Orda Polsa Avstriya Macaristan Cexiya Almaniya Papaliq Burqundiya Neopolitan Kralligi Rodos Kipr Qaraman beyliyi Misir Hindistan ve basqa dovletlerle diplomatik munasibetler saxlamisdir Uzun Hesen ordunu tekmillesdirmek ve nizami ordu yaratmaq meqsedile Avropadan mutexessisler de cagirmisdir Venesiya ve basqa olkelerden gelmis mutexessisler odlu silah istehsal etmek ucun Uzun Hesene komeklik gostermisler Bununla da olkede top istehsalina baslanilmis topcu kadrlar hazirlanmasinin esasi qoyulmusdur Sah Ismayil Xetai hakimiyyet illeri 1501 1524 Redakte 1501 ci ilin payizinda Tebrize daxil olan Ismayil ozunu sah elan ederek paytaxti Tebriz olan Sefeviler dovletinin esasini qoymusdur Onun dovrunde Azerbaycan turkcesi ana dili kimi qebul edilmis ve esas yazismalar resmi seviyyede bu dilde aparilmisdir Butun erazileri ozunde birlesdirerek boyuk bir dovlet yaratmaga hele hakimiyyetinin ilk illerinde nail olan Sah Ismayil Iran Iraq Serqi Anadolunu ve Gurcustani ozune tabe etdirerek Sefeviler dovletini Yaxin Serqde qudretli dovlete cevirmis onun erazisini 2 milyon 800 min kvadrat kilometre catdirdi Sah I Abbas hakimiyyet illeri 1587 1629 Redakte Sah I Abbasin hakimiyyete geldiyi zamanlar Azerbaycan demek olar ki butunlukle Hazirki cenub bolgesi ve Erdebil istisna olmaqla Osmanlinin nezaretine kecmisdi Sah I Abbas sulh bagladiqdan sonra kecirdiyi islahatlarla tarixi liderlik statusu qazandi Qeyri turkler esasen de farslar uzerinde hakimiyyeti mohkemlendirmek ucun paytaxti 1598 ci ilde onlarin six yasadigi Isfahan kocurdu Ordunu yeniden teskil etdi Bele ki orduda qizilbaslarla yanasi tufengci topcu ve qulamlar adlanan birlikler yaratdi Boyuk tikinti isleri apardi bezi seherleri vergiden azad etdi 1612 ci il Serab ve 1618 ci il Merend sulh muqavileleri ile yeniden Sefeviler dovletinin evvelki serhedlerini berpa etmeye nail oldu ve Portuqaliyalilari 1620 ci ilde Hormuzden cixarmaqla musteqilliye olan zerbeleri birdefelik def etdi Bununla da Sefevilerin suqutunun qarsisini aldi ve yeniden inkisafina revac verdi Nadir sah Efsar hakimiyyet illeri 1736 1747 Redakte Nadir sah hakimiyyete gelmesi ile olke daxilinde turk tayfalarinin bir dovlet halinda birlesmesine nail olmus yaranmis mezheb ayriliginin qarsisinin alinmasinda mustesna xidmetler gostermis herbi saheni yenilesdirmis ve mohkemlendirmisdir Nadir Sah 1736 ci ilde hakimiyyete gelen kimi Qendehar ve Pisevari kecib Attok ve Celum caylarini adlayib 1738 ci ilde Lahoru feth etmisdir O 1739 cu ilde Dehlini de oz hakimiyyeti altina almis ve belelikle Iraqdan Demirqapi Derbendden Kesmir ve Dehliyedek genis bir eraziye sahib olmusdur Nadir Sah saysiz vardan karvanla yuklenmis das qasdan basqa 3 milyard hind gumus rupisi ile geri qayitmisdir Osmanli ve Rusiya ile muqavileler imzalayaraq olkede sabitliyi qisa bir muddete de olsa berpa ede bilmisdir Feteli xan Efsar hakimiyyet illeri 1747 1763 Redakte XVIII esrin ortalarinda Urmiya xanliginin esasini qoymus ve Azerbaycanin butovlesmesi ugrunda oz seylerini gostermisdir 1759 cu ilde Qarabag xanligini tutmaqla Urmiya xanliginin guclenmesine serait yaratmisdir Neticede Urmiya Tebriz Xoy Qaradag Maraga ve Serab xanliqlari yeni Erdebil ve Maku xanliqlari istisna olmaqla butun Cenubi Azerbaycan xanliqlarini birlesdirmekle tarixi liderlik missiyasini heyata kecirmisdir Olkenin paytaxti evveller Urmiya sonralar ise Terbriz seheri olmusdur Feteli xan Iranda ali hakimiyyet ugrunda mubarize aparan Kerim xan Zendin uzerinde qalib geldikden sonra hakimiyyetini Merkezi ve Qerbi Irana da yaya bilmisdir Cavad xan hakimiyyet illeri 1786 1804 Redakte Gence xanliginin son hakimi olmusdur Hele hakimiyyetinin ilk illerinde Nadirin verdiyi Semseddil mahalini geri qaytarmisdir 1786 ci ilden Genceni idare eden Cavad xan 1804 cu ile qeder Rusiya tebbeliyini qebul etmemis ve xanligin azadligi ugrunda mubarize aparmis ve yalniz yanvarin 3 den 4 ne kecen gece general L Sisianovun basciligi ile uzun muddet seheri muhasirede saxlayan rus isgalci qosunlari ile qeyri beraber doyusde qehremancasina helak olmusdur Qubali Feteli xan hakimiyyet illeri 1758 1789 Redakte Nadir sah Efsarin olumunden sonra Qubali Feteli xan Quba Derbend ve Salyan xanliqlarini birlesdirmekle Serqi Qafqazin tarixi lideri kimi taninmisdir O Samaxi Seki Baki xanliqlarini Car Balaken azad cemiyyetini ve Eres sultanligini ittifaqa cagirmis ittifaqa gelmeyen xanliqlari birlesdirmek ucun silaha el atmaga mecbur olmus ve 1785 ci ilde Seki xanligini 1787 ci ilde Sirvan xanligini ve bir az sonra Baki xanligini ozune tabe etmisdir Otuz illik silahli mubarizeden sonra Feteli xan Azerbaycanin esas xanliqlarini birlesdirmeye nail oldu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaranmasi Redakte AXC esgerleri 1918 1917 ci ilin noyabrinda Zaqafqaziya komissarligi Zaqafqaziyanin respublikalarinda milli herbi korpuslarinin yaradilmasi haqqinda qerar qebul etdi Azerbaycan korpusunu teskil etmek general Eliaga Sixlinskiye tapsirilmisdi 1918 ci ilde ise Car Rusiyasinin suqutundan sonra Serqde ilk demokratik respublika olan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yarandi Cemi 23 ay omur surmesine baxmayaraq Cumhuriyyet dovrunde musteqil dovletin butun atributlari o cumleden milli ordu formalasdirildi Hem ermenilerin hem de bolseviklerin isgalciliq siyasetine qarsi mubarize aparmali olan ADR hokumeti 1918 ci il iyunun 19 da gergin veziyyeti nezere alaraq butun Azerbaycan erazisinde herbi veziyyet elan etdi Iyunun 26 da diviziya statusunda herbi korpusun yaradilmasi barede qerar qebul olundu ve Azerbaycanda milli ordunun temeli qoyuldu 1918 1920 ci illerde gorkemli generallarimiz Semed bey Mehmandarov Eliaga Sixlinski ve diger pesekar herbcilerimizin rehberliyi ile Azerbaycanda yuksek doyus qabiliyyetli herbi hazirliga ve intizama malik milli ordu hisseleri formalasdirildi Qeyd olundugu kimi 1918 ci il 26 iyun tarixli fermanla Azerbaycan Milli Ordusunun yaradilmasina baslanildi Avqustun 1 de ise AXC nin Herbi Nazirliyi tesis edildi Istedadli general Semed bey Mehmandarov dekabrin 25 de herbi nazir general leytenant Eliaga Sixlinski ise nazir muavini teyin edildiler Qisa muddet erzinde Milli Ordu Osmanli dovletinin Qafqaz Islam Ordusu ile birlikde Bakini ve etraf qezalari ermeni bolsevik isgalindan xilas etdi Bu herbi birlesmeler Muganda ve Esgeranda milli hokumete qarsi bas vermis qiyamlari yatirmaqda yuksek seristelilik gosterdi Qazaxda Azerbaycan serheddini pozmus ermeni nizami ordu hisselerini darmadagin etdi O zaman Azerbaycan ordusunun Huseynxan Naxcivanski Ibrahim aga Usubov Hemid Qaytabasi Kazim Qacar Cavad bey Sixlinski Hebib bey Selimov kimi istedadli generallari var idi Rusiyada Oktyabr cevrilisi ve Azerbaycan Redakte 1917 ci il oktyabrin 27 de Baki fehle ve esger deputatlari sovetinin fovqelade genis yigincagi kecirildi Yigincaqda 166 sese qarsi 246 sesle eser mensevik ve dasnak bloku ustunluk qazandi 3 siyasi partiya eserler mensevikler ve dasnaklar adindan Sovet beyan etdi ki inqilabin mudafiesi Petroqradda baslanmis usyanin qansiz ve dinc yolla legv olunmasini teleb edir olkede butun hakimiyyot Muessisler Meclisine verilmeli o vaxta qeder movcud hakimiyyetin kifayet qeder inqilabi gucu olmazsa butun hakimiyyet demokratiya daxilinde koalisiyaya verilmelidir 43 Belelikle xirda burjua partiyalari gunun yeni suarini demokratiya daxilinde koalisiya suarini ireli surduler Koalisiya bolseviklerin de istirakini nezerde tuturdu Xirda burjua partiyalarinin muselman demokratiyasina menfi munasibeti yene de ozunu gosterdi Sovetine oktyabr seckilerinde Musavat in xeyli ugur qazanmasina baxmayaraq xirda burjua partiyalari muselman demokratiyasini real siyasi quvve kimi inkar edirdiler Bu seraitde munaqisenin aradan qaldirilmasina calisan musavatcilar bolsevikleri mudafie etdiler Musavatcilar munaqiseye demokratik partiyalar ucun son derece zororli bir hal kimi baxirdilar Ozlerinin hakimiyyet strukturlarinda istirakini artirmaq meqsedile musavatcilar bir nece teklif ve beyanatlar teqdim etdiler Bu teklifi miizakire eden Musavat 1917 ci il noyabrin 7 de asagidaki qetnameni qebul etdi Yerli demokratiya daxilinde yaranmis munaqisenin bolsevikleri inqilabi demokratiyanin qalan hissesinden tecrid etm ek yolu ile hellini butun demokratiyanin umumi meqsedleri ucun son derece zererli hesab edirik cunki inqilabm sol qanadinin zeiflemesi eyni zamanda eksinqilabin sag qanadinin guclenmesi demekdir 48 Buna gore de Musavat ozunun iki resmi numayondesinin daxil oldugu Icraiyye Komitesinde bolseviklerle bir yerde isleyirdi 1917 ci il dekabrin 12 13 de bolsevikler ve musavatcilar arasinda munasibetlerin gerginlesdirilmesi seraitinde deyisdirilmis secki qaydasi esasinda Baki Sovetinde seckiler kecirildi Neticeler musavatcilar ucun hec de umidverici deyildir Bolscviklerin 51 sesine qarsi musavatcilar 21 sos aldiiar 41 ses almis dasnaklar 38 ses almis sol eserler ve 28 ses almis sag eserler de musavatcilardan irelide idiler Cemi 11 ses alan mensevikler m usavatcilardan geride qaldilar 54 Secki ile elaqedar Sovetin 1917 ci il 31 dekabr tarixli iclasinda cixis eden M Resulzade beyan etdi ki Sovet demokratik esaslarla secilmediyine ve kendliler burada temsii olunmadigina gore partiva hakimiyyeti indiki Sovete vermekden imtina edir Belelikle 1917 1918 ci illerin qisi butovlukde Cenubi Qafqazdaki hadiselerin gedisinde o cumleden siyasi partiyalarin horokotinde eks olunan rengareng siyasi hadiselerle xarakterize olunur Bu dovrde diyari siyasi baximdan iki hisseye Cenubi Qafqazda Rusiya bolscvizminin dayagina cevrilon Baki ve qalan butun Cenubi Qafqaza bolmek olardi Aydin olurdu ki hakimiyyeti ele keciren bolsevikler Azerbaycana muxtariyyet verilmesi ucun islahatlar kecirmek fikrinde deyildirler Bunun evozindo onlar butun inqilabi demokratik quvvelerin Xalq Komissarlari Soveti etrafinda birlesmesi haqqinda moseloyo tekrar tekrar qayidirdilar 1917 ci il noyabrin 26 da butun Cenubi Qafqazda oldugu kimi Azerbaycanda da Muessisler Meclisine seckiler kecirildi Zaqafqaziya dairesi uzre seckilerde 15 partiya istirak etdi bunlarin icerisinde seckilerin 73 faizden cox sesini toplamis mensevikler musavatcilar ve dasnaklar ustunluk teskil edirdiler Butovlukde Zaqafqaziya dairesi uzre bolseviklere cemi 4 4 faiz ses verdiler Bakida onlara ehalinin 20 faizi ve qarnizon esgerlerinin 70 faizden coxu ses verdi Eserlere secicilerin 16 9 faizi menseviklere ise cemi 5 1 faizi ses verdi Reqemlerden bele neticeye gelmek olar ki seckilerin neticeleri ehalinin ehval ruhiyyesine uygun idi Butun Cenubi Qafqaz ile muqayisede bolseviklerin Bakida askar qelebesi fonunda Musavat ve Dasnaksutyun partiyalari daha elverisli movqe tuturdular Azerbaycan xalqinin soyqirimi Zaqafqaziya Respublikasinin dagilmasi Redakte Azerbaycanda milli herekatm genislenmesi milli azadliq partiyasi olan Musavat in nufuzunun artmasi Boyuk Ermenistan yolunda ciddi maneeye cevrilebilerdi Mart qirginini toretmekle dasnaklar Musavat sosial bazasini yeni seherin muselman ehalisini mehv etmeyi planlasdirmisdilar Bu meqsedle texminen 7 min ermeni esgeri muxtelif cebhelerden Bakiya getirilmisdi Bundan elave Qirmizi qvardiya adi ile yaradilan 10 12 minlik ordunun da 70 faizi ermeniler idi Esasen ruslardan ibaret olan Xezer donanmasi icerisinde xususi tebligat isi aparilmisdi Bunlardan elave Samaxi ve Muganda ehtiyat rus molokan silahli desteleri de yaradilmisdi Mudafie Komitesinde M Resulzadenin kecirdiyi gorusde mueyyen raziliqlar elde edilse de silahlari qaytarmaga soz verilse de ermeni bolsevik koalisiyasi buna emel etm edi cunki Hummete o qeder de etibar etmirdiler onlar N Nerimanovun coxlugu oz etrafin da birlesib saga meyl etmesinden narazi idiler Belelikle evvelceden sovdelesme esasinda bolsevik ermeni koalisiyasi S Saumyann dediyi kimi helledici doyuslere her cur hazirhq gormusdu ve derhal butun cebhe boyu hucuma basladi Martin 30 da axsam saat 5 00 da Bakida ilk atesler acildi Mart qirgini baslanana qeder aldadici sekilde ozlerinin biterefliyini elan etmis Dasnaksutyun ve Ermeni Milli Surasi ilk atesden sonra Baki Sovetini mudafie etdiler Neinki silahli ermeni esgerleri habele Bakidaki ermeni ziyalilari da Sovet terefinden doyuslerde istirak edirdiler Bu hadise ile bagli M Resulzade yazir Milli turk teskilatinin ezmkar mudaxilesi ile hadise az bir zererle yatisdirilmaq uzre iken saygisiz bir taqim cehlenin qerezkar muftenlere alet olmasi ile fitne tekrar olunmus zaten gunlerden beri qetala hazirlanmis bulunan bolsevik ermeni quvveyi musellehesi muharibe bir veziyyet olaraq seherin muselman mehellesini bombardman etm eye baslamisdir Tarixe qanli facie kimi daxil olan mart qetlleri uc gun davam etdi Belelikle uc gunun 18 21 mart 30 mart 1 aprel qetl ve qaretlerinden sonra Fovqelade istintaq Komissiyasinin umumilesdirdiyi hesabatina gore Bakida eksin qilabci adi ile 12 min turk muselman ehalisi qetle yetirildi Mart soyqirimindan bir ii sonra erm eniler bu hadiseni bolseviklerle muselmanlar arasinda bas vermis hakimiyyet mubarizesi kimi teqdim etmeye basladilar 1919 cu ilin payizinda Bakiya gelmis ABS missiyasinin bascisi general Harboida teqdim etdiyi senedde Bakidaki ermeni yepiskopu Baqrat ermenilerin mart hadiselerinde istirakini inkar edirdi S Saumyandan da ireli gederek o Bakida hemin hadiseler vaxti 1000 neferin 300 nefer ermeni ve rus 700 nefer muselmanin oldurulduyunu iddia edirdi Melum oldugu kimi turk muselman soyqirimi tekce Baki ile mehdudlasmadi Aprel ayinin ilk gunlerinden etibaren Bakida toredilmis cinayetler eyni ile Bakiya yaxin olan Samaxida Quba Xacmazda Lenkeranda Haciqabul ve Salyanda toredildi Lakin 1918 ci ilin maymda Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yaranmasi milli dovletciliyin berpasi Azerbaycanin erazi butovluyu ugrunda olum dirim mubarizesinin baslanmasi yadelli dusmenlerin bu planlarini pozdu Baki hadiseleri ile elaqedar olaraq muselman fraksiyasi Zaqafqaziya Seyminden Bakiya muselman ehalisini mudafie etmek ucun qosun gondermeyi teleb etdi 1918 ci il aprelin 3 de Zaqafqaziya Seyminin Baki hadiselerine hesr olunmus iclasmda Fetelixan Xoyski bildirdi ki Muselman ehalisini mudafie etmek ucun tedbirler gorulmese muselman nazirler hokumetin terkibinden cixacaqlar Ikinci Dunya muharibesi Redakte1939 1945 ci illerde Ikinci Dunya muharibesinin gedisi neticeleri heqiqeti bir daha tesdiqledi Azerbaycan xalqi oz zengin herbi tarixi enenelerine sadiq qalaraq bu muharibede de esl sucaet gosterdi Hemin dovrde Azerbaycan diviziyalari Qafqazdan Berlinedek sanli doyus yolu kecdi Ikinci Dunya muharibesi cebhelerinde general Hezi Aslanov Mehdi Huseynzade Ziya Bunyadov Israfil Memmedov Geray Esedov Melik Meherremov ve basqa qehreman ovladlari sucaet ve merdlik gostermisdirler Onlarin qehremanligi sayesinde Azerbaycanin sanli herb tarixi eneneleri XX esrde de ugurla davam etdirildi Muharibeden sonraki dovrden 1969 cu iledek Azerbaycanda herbi kadr hazirligina Ittifaq rehberliyi yene de qisqanc munasibet besleyirdi Heyder Eliyev azerbaycanli genclerin Baki Ali Birlesmis Komandanliq ve Baki Ali Herbi Denizcilik mekteblerine elece de SSRI nin diger herbi mekteblerine guzestli sertlerle qebul olunmasina da nail olmusdu Belelikle Heyder Eliyev Azerbaycanin musteqillik elde etmesinden 20 il once milli herbi kadr hazirligi ucun zeruri bazanin teskilini heyata kecirdi Heqiqeten de bu herbi mekteb sonra milli ordu quruculugunun esas dayagina cevrildi Heyder Eliyev respublikaya rehberlik etdiyi dovrlerde ordu quruculugu milli zabit kadrlarinin hazirligi meseleleri daim one cekildi Heyder Eliyev 1971 ci ilde boyuk seyler neticesinde Azerbaycanda herbi kadrlar hazirlayan mektebin gorkemli serkerde Cemsid Naxcivanskinin adini dasiyan herbi liseyin yaradilmasina nail oldu O dovrde Azerbaycan her il texminen 60 min genci ordu siralarina gonderirdi Lakin onlarin boyuk ekseriyyeti insaat batalyonlarina dusurdu Herbi hisselerde azerbaycanli zabitleri barmaqla saymaq olardi Odur ki Bakida bele bir herbi mektebin acilmasinin boyuk ehemiyyeti var idi Bakida herbi lisey ve paytaxt kucelerinden biri Cemsid Naxcivanskinin adini dasiyir onun veteni Naxcivanda xatire muzeyi fealiyyet gosterir Azerbaycan ordusu RedakteAzerbaycan Respublikasi Herbi Idaresinin 1919 cu il sentyabr ayinin 21 de verdiyi diger bir emrde ise deyilirdi Azerbaycan hokumetinin 1918 ci il iyunun 27 de Dovlet dili haqqinda qebul etdiyi qerara esasen olke erazisinde o cumleden herbi hisselerde yazismalarda turk dilinden istifade edilsin Bu meqsedle merkezi Baki seherinde yerlesen Bas qerargahda zabitlerin turk dilini oyrenmesi meqsedile iki merheleli axsam kurslari acilib Birinci merhele turk dilini tamamile bilmeyen herbciler ucun nezerde tutulub Ikinci merhelede ise turk dilini sifahi sekilde bilenler ancaq onun yazili qanun qaydalarindan turk edebiyyatindan ve turk tarixinden xeberdar olmayanlar savadlarini artirmalidirlar Herbi nazir arzu edir ki turk dilini bilmeyen ancaq Azerbaycan ordusunda herbi xidmet etmek arzusunda olan butun herbciler turk dilini ve qrammatikasini oyrenmek meqsedile teskil edilen kurslarda bu dili oyrensinler Bele kurslar herbi hisselerin yerlesdikleri butun erazilerde herbi muessiselerde ve qarnizonlarda teskil edilmelidir Hemin dovrde orduda nizam intizamin temini ordunun doyus qabiliyyetinin artirilmasi daim diqqet merkezinde oldugu ucun bu meselelere done done qayidilirdi Azerbaycan ordusu Azerbaycan ordusunun formalasmasinda ve teskilinde onun doyus qabiliyyetinin artirilmasinda qardas Turkiyeden gelen zabitler muhum rol oynadilar Onlarin coxu Azerbaycanin erazi butovluyu ugrunda mubarizede canlarindan kecdiler Yeni yaranan Azerbaycan ordusu Qarabagin dagliq hissesinde ermeni qiyaminin yatirilmasinda tarixi bir vezifeni heyata kecirdi Bolsevik Rusiyasinin eli ile milli ordunun zabitlerine divan tutuldu 20 min neferden yuxari zabit ve generallar mehkemesiz gullelendi Azerbaycan Respublikasinin Sovet Sosialist Respublikasi Ittifaqi SSRI terkibinde oldugu 1923 cu il yanvarin 1 den sonraki ilk 17 ilde yeni Boyuk Veten muharibesinin baslanmasina qederki dovrde Respublika vetendaslari Sovet Ordusu terkibinde umumi esgeri mukellefiyyete celb edilmekle yanasi Azerbaycanda bir milli atici diviziya da var idi Hemin dag atici diviziyasi 1920 ci ilin 30 oktyabrinda teskil edilmisdi ve 1938 ci ile qeder movcud olmusdur 1924 1930 cu illerde diviziyanin komandiri Cemsid Naxcivanski 1895 1938 olmusdur Sovet Ordusunun teskili erazi sisteminden sirf kadr sistemine kecirildikde 1938 hemin diviziya 77 ci diviziya adi ile Zaqafqaziya herbi dairesi 1935 ci ilde yaradilmisdir ordusu terkibine daxil edilmisdi 1991 ci ilde Azerbaycan yeniden musteqilliyini elde etdi Azerbaycanin ikinci defe dovlet musteqilliyinin berpasindan sonra 1991 ci ilin sentyabrinda Ali Sovetin qerari ile Mudafie Nazirliyi MN oktyabrin 9 da ise Azerbaycan Silahli Quvvelerinin ASQ yaradilmasi barede qerar qebul edildi Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 1992 ci il 18 sentyabr tarixli Fermani ile oktyabrin 9 u Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvveleri gunu elan edildi Lakin 22 may 1998 ci il tarixli prezident fermani ile hemin ferman quvveden dusurulerek 26 iyun tarixi Silahli Quvveler gunu elan edilmisdir Hal hazirda Azerbaycan Ordusu Azerbaycan dovletciliyini erazi butovluyunu qorumaga qadir olan ve regionda en boyuk ordudur Azerbaycan milli tarixi facieleri Redakte1803 1813 ve 1826 1828 ci illerde Qacarlar dovleti ile Rusiya arasinda bas vermis doyuslerde Azerbaycan iki hisseye bolundu 1813 cu il oktyabrin 13 de baglanmis Gulustan muqavilesine esasen Irevan ve Naxcivan xanliqlarindan basqa simalda olan Azerbaycan erazisindeki Gence Qarabag Seki Lenkeran Samaxi Quba Derbend xanliqlari Rusiyanin terkibine qatildi 1828 ci il fevralin 10 da baglanmis Turkmencay muqavilesine gore ise Irevan ve Naxcivan xanliqlari da Rusiyanin terkibine ilhaq edildi Belelikle Azerbaycan torpaqlari bolusduruldu 1918 ci il martin 30 dan aprelin 2 dek ermeniler Baki Sovetinin komeyi ile Bakida azerbaycanlilara qarsi soyqrim heyata kecirdiler 3 gun davam eden qanli qirginda 12 minden cox muselman olduruldu 1918 ci ilin aprelinden sentyabrinadek ermeniler bolseviklerin komeyi ile Samaxi Quba Xacmaz Lenkeran Goycay Kurdemir Haciqabul ve Salyanda azerbaycanlilara qarsi soyqrimi heyata kecirdiler Bu soyqrimin neticesinde Samaxi qezasinda 58 kend dagidildi 7 mine qeder adam olduruldu Quba qezasinda 122 kend dagidildi yuzlerle dinc sakin mehv edildi 1918 ci ilin yayinda Andranikin basciligi ile ermeni quvveleri Naxcivan ve Zengezur bolgelerinde dinc Azerbaycan ehalisine qarsi soyqrima basladi Dasnaklar 1918 ci ilin axirlarinda Zengezurda 115 Cavansir Cebrayil Susa qezalarinda 21 Irevan quberniyasinda 60 dan cox Azerbaycan kendini mehv etdiler 100 minden cox ehali oz yurdundan qovuldu 1920 ci il aprelin 28 de Azerbaycan Demokratik Respublikasi Sovet Rusiyasi terefinden isgal olundu 23 ay fealiyyet gostermis bu dovlet 1991 ci ile qeder SSRI nin terkibinde qalmisdi 1947 ci il dekabrin 23 de SSRI Nazirler Soveti Ermenistan SSR den kolxozcularin ve basqa azerbaycanli ehalinin Azerbaycan SSR nin Kur Araz ovaligina kocurulmesi haqqinda qerar verdi 1948 1953 cu iller erzinde 100 minden cox azerbaycanli oz ata baba yurdundan kutlevi suretde kocuruldu 1990 ci il yanvarin 20 de Sovet Ordu hisseleri Bakida ve respublikanin diger menteqelerinde dinc ehaliye qarsi soyqrimi heyata kecirdi Resmi melumata gore Sovet Ordusunun hucumu zamani Bakida ve respublikanin diger yasayis menteqelerinde131 nefer oldurulmus 744 nefer yaralanmis 4 nefer itkin dusmus xeyli adam hebs olunmusdu 1992 ci il fevralin 26 da Xocali soyqrimi bas verdi Rus ordusunun komeyi ile ermeniler Xocalida 244 neferi qetle yetirdi 200 neferden cox itkin dusdu donaraq olenlerin sayi ise 700 neferden artiq oldu Azerbaycanda herbi rutbeler RedakteHer bir herbi qulluqcuya ve herbi vezifeliye onun qulluq veziyyetinden herbi ve ya xususi hazirligindan herbi xidmet muddetinden ehtiyatda veziyyetinden qosun novune ve ya xidmetine mensubiyyetinden ve xidmetlerinden asili olaraq muvafiq herbi rutbe verilir Azerbaycanda ali zabit herbi rutbeleri ali zabit vezifelerinde calisan herbi qulluqculara muvafiq icra hakimiyyeti orqani terefinden verilir Herbi qulluqculara ve herbi vezifelilere diger herbi rutbelerin verilmesi bir qayda olaraq novbelik qaydasinda Herbi xidmetkecme haqqinda Esasnamesine ve Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvvelerinin Intizam Nizamnamesinin teleblerine uygun olaraq heyata kecirilir Qosun novleri ve xususi qosun generallarinin herbi rutbelerine mensub olduqlari qosunlarin adlari elave edilir Tibb xidmeti edliyye zabitlerinin ve generallarinin herbi rutbelerine mensub olduqlari xidmetlerin adlari elave edilir Ister XIX isterse de XX esrde bas veren bir sira munaqiselerde istirak ederken ayri ayri Azerbaycan herbcileri mueyyen taktika ve ozunemexsus herbi strategiyalari ile ferqlenibler Bakida Bakixanovlar Qazaxda Sixlinskiler ve Vekilovlar Qarabagda Cavansirler Naxcivanda Kengerliler Gencede Cavadxanlar ve diger bolgelerde yasayan nesiller icerisinden cixmis generallar Azerbaycan xalqini dunyaya tanitmislar Edebiyyat RedakteAzerbaycan Cumhuriyyeti 1918 1920 Azerbaycan Respublikasi EA A A Bakixanov ad Tarix Institutu red heyeti F Maqsudov I Eliyev red N Agamaliyeva Baki Elm 1998 336 s Istinadlar Redaktehttp www preslib az http azerbaijans com content 652 az html http kayzen az blog Az C9 99rbaycan tarixi 4174 ordu adr d C3 B6vr C3 BCnd C9 99 html cut http www azerbaijan az portal Society Army army 01 a html Arxivlesdirilib 2016 03 07 at the Wayback Machine http nizami libmks az 1314 naxgdvanski cymeid html olu kecid http xatai libmks az home 2141 tarixi liderlyrimiz haqqdnda mylumat html olu kecid Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Azerbaycanin herb tarixi ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanin herb tarixi amp oldid 5965109, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.