Azərbyacanın hərb tarixi müasir

Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun ulu öndərin tövsiyəsi ilə Beynəlxalq Prokurorlar Assosiasiyasına üzv seçilməsi ölkəmizdə beynəlxalq hüquq normalarının düzgün tətbiq edilməsində mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan prokurorluğunun demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğunda mühüm rol oynayan bir dövlət orqanı kimi beynəlxalq aləmdə tanınması ulu öndərimizin adı ilə bağlı olmaqla inkişaf tariximizi əks etdirir.

TARİX İNSTİTUTU

Müasir Azərbaycan tarixinin çox mürəkkəb və ziddiyyətli ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi hadisələrin zənginliyi ilə xarakterizə edilən bu dövr Rusiya imperiyasının süqutu və Şimali Azərbaycan torpaqlarında qədim milli dövlətçiliyin bərpası ilə bərabər Cənubi Azərbaycanda Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin rəhbərliyi altında milli-azadlıq hərəkatının yeni vüsət alması ilə daha çox seçilir. 1918-ci ilin fevralında Cənubi Qafqaz Seyminin (parlamentinin) və həmin ilin aprelində Cənubi Qafqaz Federasiyası hökumətinin yaradılması Azərbaycan və Gürcüstan xalqlar tarixində milli dövlətçilik ənənələrinin bərpası istiqamətində atılan ilk addımlar idi. Lakin, bütün bunlarla yanaşı bu dövr həm də Azərbaycan xalqına qarşı Sovet Rusiyasının siyasi rəhbərlərinin bilavasitə əmri və hərbi-maddi yardımı ilə bolşevik və daşınan partiyalarının rəhbərlərindən biri olan Bakı sovetinin sədri cəllad S.Şaumyanın birbaşa iştirakı ilə törədilən soyqırımı cinayətinin qəddarlığı, insan zəkasına sığmayan hərəkətləri və miqyası ilə diqqəti cəlb edir. 1918-ci il mayın 26-da Cənubi Qafqaz Seyminin buraxılması və bu prosesdə ermənilərin Azərbaycan və Gürcü xalqlarına qarşı tutduqları xəyanətkar mövqe bu dövrün çox mühüm siyasi hadisələrindən sayılır. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurası tərəfindən qəbul edilən İstiqlal Bəyannaməsi Azərbaycanın XX əsr tarixində ən möhtəşəm hadisə hesab olunur. 23 ay ərzində Şimali Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş milli dövlətçilik ənənəsi 70 illik Sovet Rusiyasının işğalından sonra, 1991-ci ildə yenidən bərpa olundu. 1918-1920-ci illərdə AXC-nin Milli Şurasının və təsis olunmuş Parlamentin qanunvericilik fəaliyyəti, Nazirlər Kabinetlərinin təşkili və fəaliyyəti, AXC-nin xarici siyasəti, AXC Parlamentinin sədri Ə.Topçubaşovun 1919-cu ildə Paris Sülh Konfransında iştirakı, AXC ilə Sovet Rusiyası arasında yaranmış münasibətlər, 1920-ci il yanvarın 11-də AXC-nin de-fakto tanınması, 1920-ci ilin fevral-aprel aylarında AXC-də daxili-siyasi vəziyyətin gərginləşməsi və həmin il aprelin 28-də Sovet Rusiyasının hərbi təcavüzü nəticəsində AXC-nin süqutu XX əsr Azərbaycan tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edir. Bu tarixi hadisələr içərisində 1920-1921-ci illərdə Şimali Azərbaycanda sovet hakimiyyətinə qarşı müqavimət hərəkatı, Azərbaycan xalqına qarşı soyqırmı siyasətinin başqa formada davam etdirilməsi, Sovet Rusiyasının işğalından sonra Azərbaycan neft sənayesinin milliləşdirmə adı ilə mənimsənilməsi və qarəti, Azərbaycan SSR-də yeni iqtisadi siyasətin tətbiqi, 1922-ci ildə Azərbaycan SSR-in formal müstəqilliyinin ləğvi, Azərbaycan SSR azərbaycanlı əhalinin iradəsinin əleyhinə olaraq DQMV-nin (1923) və Naxçıvan MSSR-in təşkili (1924), 1921-ci ildə RSFSR, Azərbaycan SSR, Türkiyə, Ermənistan SSR və Gürcüstan SSR-in iştirakı ilə Moskva (16 mart, 1921) və Qars (13 oktyabr, 1921) beynəlxalq müqavilələrinin imzalanması, onların tarixi və siyasi nəticələri, 1921-1929-cu illərdə Azərbaycan SSR-in Zəngəzur, Dərələyəz və digər ümumi sahəsi 19,8 min. km 2 olan torpaqların Sovet Rusiyasının təzyiqi ilə Ermənistan SSR-ə verilməsi, o cümlədən respublikanın şimal-qərb ərazilərinin böyük bir qisminin Gürcüstan SSR tərkibinə verilməsi məsələləri müasir Azərbaycan tarixi şöbəsinin diqqət mərkəzində saxladığı ən mühüm elmi məsələlərdəndir. 1925-1932-ci illərdə Azərbaycan SSR-də aparılan iqtisadi siyasət və onun nəticələri, 1922-1932-ci illərdə Azərbaycan SSR rəhbərliyinin mərkəzi hökumətin məqsədli şəkildə milli kadrlardan təmizləməsi işi və onun ağır nəticələri, 1934-1953-cü illərdə mərkəzi hökumətin Azərbaycan xalqına qarşı yeritdiyi repressiya siyasətinin törətdiyi fəlakətlər daimi elmi araşdırma mövzularıdır.

1941-1945-ci illər müharibəsi dövrü Hitler faşizminin təcavüzünə məruz qalan bütün xalqlar kimi, Azərbaycan xalqının da tarixində çox mühüm bir dövr təşkil edir. Bütün bəşəriyyətin xilası üçün göstərilən səylər, dünya xalqlarının antihitler koalisiyasında birləşərək faşizmə qarşı apardığı mübarizədə Azərbaycan xalqının, xüsusilə də onun ən qiymətli sərvətlərindən biri olan Bakı neftinin müharibənin qələbə ilə başa çatmasında oynadığı müstəsna və həlledici rol, təkcə milli tarixşünaslıqda deyil, bütövlükdə dünya tarixşünaslığında bu gün də ən aktual elmi məsələlərdən sayılır. 1941- 1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda baş vermiş siyasi proseslər, milli-azadlıq hərəkatı, Milli hökumətin fəaliyyəti və onun İran, ABŞ, İngiltərə və keçmiş SSRİ dövlətlərinin birgə cinayətkar səyləri nəticəsində boğulması milli tarixşünaslığımızın ən önəmli məsələlərindən sayılır. 1941-1945-ci illər müharibəsində azərbaycanlıların Avropa müqavimət və partizan hərəkatında iştirakı, Əhmədiyyə Cəbrayılov və Mehdi Hüseynzadənin timsalında onların göstərdikləri əvəzsiz qəhrəmanlıqlar Azərbaycan milli və o cümlədən xarici ölkələrin tarixşünaslığında daim işlənən mövzulardandır.

1946-1954-cü illər Azərbaycan SSR tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edir. Bu illərdə Azərbaycan xalqının tarixində çox mühüm siyasi, sosial-iqtisadi və ictimai proseslər baş verir. Azərbaycan SSR iqtisadiyyatı, xüsusilə də onun neft sənayesinin müharibə nəticəsində keçmiş SSRİ dövlətinin dağıdılmış ərazilərinin bərpa edilməsində oynadığı həlledici rol göstərilən illər ərzində Azərbaycan SSR-də beş yeni iqtisadi sahənin yaranması məsələləri – bütün bunlar XX əsrin II yarısında Azərbaycan xalqına dövlət müstəqilliyinin bərpasının əsaslarını yaratmağa imkan verdi. 1955-1969-cu illər Azərbaycan SSR tarixində ictimai-siyasi mühitin mülayimləşməsi, iqtisadiyyatda baş vermiş dəyişikliklər, respublika həyatında yaranmış süstlük və bunun səbəbləri müasir milli tarixşünaslıqda öz əksini tapmışdır və bu dövrün problemlərinin tədqiqi bu gün də davam etdirilir.

1969-cu ilin iyulundan 1982-ci ilin noyabrınadək olan dövr Azərbaycan xalqı tarixində xüsusi bir mərhələ təşkil edir. Bu dövr görkəmli dövlət xadimi, milli lider, müasir Azərbaycan Respublikasının qurucusu Heydər Əliyevin SSRİ dövlətinin mövcud olduğu zaman Azərbaycan SSR-ə rəhbərlik etdiyi illəri əhatə edir. Məhz bu illərdə Azərbaycan SSR-də H.Ə.Əliyevin rəhbərliyi altında müasir Azərbaycan Respublikasının müstəqil bir dövlət kimi yaşaması üçün əsaslar yaradılmış və milli tarixşünaslıqda bu dövr xüsusi tədqiqat problemi hesab edilir.

1985-1991-ci və 1993-cü illər Azərbaycan tarixində ağır böhranlı bir dövr olmaqla bərabər, həm də milli taleyimizin ən mühüm hadisəsi olan Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa edildiyi bir dövrdür.

Keçmiş SSRİ rəhbəri M.S.Qorbaçovun hakimiyyətə gəlməsi, elmi və məntiqi əsası olmayan “yenidənqurma” siyasətinin iflasa uğraması, 1987-ci ilin oktyabrında görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyindən uzaqlaşdırılması və bundan sonra Ermənistan SSR-in Azərbaycan SSR-ə ərazi iddiaları qaldırması və Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlanması, 1988-ci ilin sonunda Ermənistan SSR-dən azərbaycanlıların öz tarixi-etnik torpaqlarından deportasiya olunmaları, 1989-cu ildə Azərbaycan SSR-də milli-azadlıq hərəkatının başlanmasından sonra Sovet Ordusunun Bakıya hərbi təcavüzü və 20 yanvar faciəsi, 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa olunması haqqında konstitusiya qanunun qəbul olunması, dekabrın 8-də SSRİ dövlətinin süqutu, 1992-ci ilin fevralında Xocalı şəhərinin Rusiya Federasiyası və qondarma Ermənistan Respublikası birləşmiş silahlı qüvvələrinin hərbi təcavüzü nəticəsində soyqırımı cinayətinin törədilməsi, 1990-cı ilin iyulunda görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin vətənə qayıdışı, 1991-ci ilin sentyabrında onun Naxçıvan Ali Məclisinin sədri seçilməsi və ağır hərbi-siyasi blokada şəraitində Naxçıvan MR da daxil olmaqla Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün qorunub saxlanılması, 1992-ci ildə AXC Musavat siyasi blokunun Azərbaycan Respublikasında hərbi çevrilişə qarşı etiraz edərək hakimiyyəti güc tətbiq etməklə ələ almaları, həmin ilin mayın 8-də Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi Şuşa şəhərinin RF və Ermənistan Respublikası hərbi birləşmələri tərəfindən işğalı, 1993-cü il aprelin 2-də Azərbaycan Respublikasının Kəlbəcər rayonunun işğalı və bunun nəticəsində ölkədə hərbi-siyasi böhranın dərinləşməsi, 4 iyun hadisələri və ölkədə vətəndaş müharibəsi təhlükəsinin yaranması və bu ağır böhranlı vəziyyətdən çıxmaq üçün 91 nəfər Azərbaycan Respublikasının tanınmış ziyalılarının Heydər Əliyevə ünvanladıqları müraciət, 15 iyun 1993-cü il tarixdə Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçilməsi, 1993-cü il iyul-noyabr aylarında RF-qondarma Ermənistan Respublikası hərbi təcavüzünün genişlənməsi nəticəsində Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ ətrafında yerləşən 7 inzibati rayonun işğalı və digər hərbi, siyasi hadisələr bütövlükdə müasir Azərbaycan Respublikası tarixinin həmişə tədqiqə ehtiyacı olan elmi problemlərdəndir.

1993-cü il oktyabrın 3-də Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilməsi ölkənin daxili və xarici siyasətində əsaslı dönüşün başlanmasına səbəb oldu. Rusiya Federasiyasının hərbi yardımı ilə qondarma Ermənistan Respublikasının təcavüzünün genişlənməsi nəticəsində Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsinin ətrafında yerləşən 7 inzibati rayonu işğal etməsinə baxmayaraq, öz milli liderinə böyük inam bəsləyərək onun rəhbərliyi altında erməni faşizminə qarşı mübarizə qalxdı. 1993-cü ilin noyabr-dekabr və 1994-cü ilin yanvarında Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri erməni işğalçılarına ağır hərbi zərbələr vuraraq bir sıra işğal olunmuş əraziləri azad etdi. 1994-cü ilin yazında bir-birinin ardınca ağır məğlubiyyətlərə düçar olan qondarma Ermənistan Respublikası öz himayədarı RF-sı vasitəsi ilə atəşkəs əldə etmək üçün Azərbaycan Respublikası rəhbərliyinə müraciət etdi. Ölkədə və o cümlədən cəbhədə yaranmış vəziyyəti dərindən analiz edən Prezident Heydər Əliyev 1994-cü il may ayının 12-də qondarma Ermənistan Respublikası atəşkəs imzalanmasına razılıq verdi və həmin gün Qırğızıstan Respublikasının paytaxtı Bişkek şəhərində tərəflər arasında müvafiq sənəd imzalandı. Respublikanın Dağlıq Qarabağ bölgəsi və onun ətrafında yerləşən 7 inzibati rayonun işğal olunmasına baxmayaraq atəşkəsin imzalanması Azərbaycan Respublikasının həm hərbi, həm də diplomatik uğuru idi. Atəşkəs rejimindən çox səmərəli istifadə edən Azərbaycan Respublikası çox qısa bir müddət ərzində istər ölkə daxilində və istərsə də beynəlxalq aləmdə öz mövqelərini xeyli möhkəmlətdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H.Əliyevin 1993-cü ilin sonu-1994-cü ilin əvvəlində Fransa, İngiltərə, Türkiyə Cümhuriyyətinə və ÇXR-a rəsmi dövlət səfərləri və 1994-cü il sentyabrın 20-də «Əsrin müqaviləsi»nin imzalanması Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətində ən mühüm hadisələr kimi qiymətləndirilir.

1994-cü ilin dekabrında ATƏT-in Budapeşt zirvə toplantısında Azərbaycan Respublikası çox uğurlu bir diplomatik qələbə qazandı. Budapeşt zirvə toplantısında edilmiş qərara əsasən tərəflər arasında aparılan danışıqlar uğurla nəticələndiyi təqdirdə münaqişə zonasına ATƏT-in yaratdığı Minsk qrupuna daxil olan 9 ölkədən başqa, yalnız neytral dövlətlərin hərbi qüvvələri yerləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu. 1994-cü ilin mayın 12-də imzalanmış atəşkəs razılığına əsasən münaqişə zonasına 3-cü ölkənin sülh-məramlı qüvvələri yeridilmədi. Bütün bunlar çox ağır hərbi, ictimai-siyasi və iqtisadi şəraitdə yenicə dövlət müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycan Respublikasının əldə etdiyi ilk uğurlar idi. Əldə edilmiş bu ilk dövlətçilik uğurlarını məhv etmək üçün Azərbaycan Respublikasının daxildə və xaricdə olan düşmənləri 1994-cü ilin oktyabrında və 1995-ci ilin martında dövlət çevrilişlərinə cəhd göstərdilər və bütün bunlar uğursuzluqla nəticələndi. 1995-ci il noyabrın 12-də Azərbaycan Respublikasının ilk konstitusiyası qəbul olundu. Həmin ilin yanvarında yaradılmış Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti Azərbaycan Respublikasının Xəzər faktorunda «Əsrin müqaviləsi»ni həyata keçirmək üçün fəaliyyətə başladı.

1997-ci il noyabrın 12-də «Əsrin müqaviləsi» neftin hasilatına bağlanıldı. 1999-cu il noyabrın 18-də İstanbulda «Xam neftin Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyətinin əraziləri ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas boru kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə dair» saziş imzalandı. Bu zaman Azərbaycan Respublikası Türkiyə Cümhuriyyəti, Gürcüstan Respublikası, Qazaxıstan Respublikası və ABŞ-ın dövlət başçıları tərəfindən verilən «İstanbul bəyannaməsi» layihənin yüksək səviyyədə dəstəklədiyinə sübut oldu. 2001-ci il avqustun 30-da «Əsrin müqaviləsi» üzrə əsas işlərin birinci fazasına başlanıldı. 2002-ci il avqustun 1-də Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas boru kəmərinin tikilməsi və idarə edilməsi üçün BTSKO şirkəti təsis edildi və həmin avqustun 18-də bu kəmərin təməlqoyma mərasimi keçirildi.

1999-cu ilin dekabrında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə «Azərbaycan Dövlət Neft Fondu» yaradıldı və 2001-ci ildə ölkə başçısının sərəncamı ilə fondun Müşahidə Şurası təşkil edildi. Bütün bu hüquqi iqtisadi islahatlar Azərbaycan Respublikasında çox güclü və rəqabətə davamlı məhsullar istehsal edə biləcək iqtisadi islahatlar Azərbaycan Respublikasında çox güclü və rəqabətə davamlı məhsullar istehsal edə biləcək iqtisadiyyatın qurulması məqsədi ilə həyata keçirildi və çox yüksək nəticələr əldə olundu.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatına 1993-cü ildə 15 milyon 1995-ci ildə 375 milyon, 1996-2002-ci illərdə 9 milyard (qeyri-neft sektoruna 3 milyard) illərdə 9 milyard (qeyri-neft sektoruna 3 milyard) dollar xarici investisiya qoyuldu. Ölkə iqtisadiyyatının dirçəldilməsinə və inkişafına AB «Traseka» proqramı üzrə Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat kommunikasiyasının – «Yeni İpək Yolu»nun düşməsi də əhəmiyyətli təsir göstərdi və bu proses ildən-ilə də genişlənən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təşəbbüsü ilə 1998-ci il sentyabrın 7-8-də Bakıda «Böyük İpək Yolu» Beynəlxalq konfransı keçirildi və dünyanın 32 ölkəsinin iştirak etdiyi bu konfransda «Bakı bəyannaməsi» qəbul edildi. Ölkənin iqtisadiyyatında struktur dəyişiklikləri getdikcə geniş miqyas oldu. Bütün bunların başlıca istiqamətləri dövlət müstəqilliyinin özəlləşdirilməsi, aqrar islahatların həyata keçirilməsi və sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi idi. Bu istiqamətlərin inkişafı məqsədilə Prezident Heydər Əliyev tərəfindən imzalanan fərman və sərəncamlar ümumi iqtisadi inkişafa hüquqi zəmin yaratmış oldu. Həyata keçirilən hüquqi və iqtisadi islahatlar ölkə daxilində geniş miqyasda sosial-iqtisadi siyasət yeritməyə, respublikanın hərbi qüdrətini artırmağa və onun beynəlxalq mövqelərinin möhkəmlənməsinə şərait yaratdı. Əlbəttə bütün bu yuxarıda qeyd olunanlar «Azərbaycanın müasir tarixi» şöbəsi tərəfindən araşdırılan tədqiqat obyektidir.

Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasından 20 il keçməsinə baxmayaraq, Azərbaycan xalqı üçün ən mühüm və taleyüklü problem olan Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll edilməməsi, bu problemin tənzimlənməsi üçün Minsk qrupunun yaradılması və onun fəaliyyəti, vasitəçilərin (RF, ABŞ, Fransa) iştirakı ilə aparılan danışıqlar, Azərbaycan Respublikasına qarşı yeridilən təcavüzkar siyasət müqabilində ikili standartların tətbiqi və digər xarici siyasət məsələləri «Azərbaycanın müasir tarixi» şöbəsinin əsas tədqiqat» problemlərindəndir.

2003-cü ilin oktyabrında İlham Əliyevin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilməsi ölkənin siyasi sosial-iqtisadi və mədəni tarixində yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. 2004-2011-ci illər ərzində ölkədə həyata keçirilən çox uğurlu daxili və xarici siyasət, 2004-cü il fevralın 11-də qəbul edilən «Azərbaycan Respublikası rəssamlarının sürətlə inkişafı» dövlət proqramının qəbul edilməsi, həmin ilin aprelindən fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev Fondu və onun milli mədəniyyətin, incəsənətin, səhiyyənin, təhsilin və elmin inkişafına verdiyi töhvə artıq bir tarixi tədqiqat problem kimi araşdırılır. Bütünlükdə isə 1920-2011-ci illər ərzində Şimali və Cənubi Azərbaycan tarixində baş vermiş siyasi, sosial iqtisadi, hərbi, milli mədəniyyət tariximizin aktual problemləri «Azərbaycanın müasir tarixi» şöbəsinin tədqiqat obyektidir və bu müqəddəs iş şöbə əməkdaşları tərəfindən həyata keçirilərək xalqımıza çatdırılır.

Heydər Əliyev | Müasir Azərbaycan dövlətinin yaradıcısı

Müasir Azərbaycan tarixi dedikdə ilk öncə gözümüz önündə ulu öndərimiz bütün varlığı ilə xalqına böyük məhəbbətlə bağlanmış olan Heydər Əliyev canlanır. O özünün dediyi kimi azərbaycanlı olması ilə daim qürur duyurdu: — “Mən həmişə fəxr etmişəm və indi də fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam”.

Heydər Əliyev dünya tarixində ən ziddiyyətli yüzilliklərdən biri olan iyirminci əsrdə müasir Azərbaycanın qurucusu zirvəsinə yüksəldi. 40 ildən artıq olan bir dövr Heydər Əliyev şəxsiyyəti ilə, onun quruculuq fəaliyyəti və ölkənin tərəqqisi naminə mübarizəsi ilə bağlıdır. Heydər Əliyev Azərbaycan torpağının xalqımıza bəxş etdiyi tarixi şəxsiyyətdir. O, Azərbaycanın tarixi inkişaf prosesinin əsasını qoymuş, müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı kimi dövlətçiliyimizi formalaşdırmışdır.

Heydər Əliyev təkrarolunmaz, ozunəməxsus keyfiyyətlərə malik müstəsna dahi şəxsiyyətdir. Azərbaycan tarixinin önəmli bir dövrü — XX əsrin ikinci yarısı, XXI əsrin başlanğıcı onun adı ilə bağlıdır. Xalqın bütün maddi və mənəvi həyat sferasına onun gətirdiyi zənginliklər ölçüyəgəlməzdir. Dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin taleyi millətin taleyi, xalqın taleyi idi. Azərbaycanın taleyi Heydər Əliyevin taleyi idi.

O, xalqın ayrılmaz hissəsi olan əbədi şəxsiyyət idi. Millətin dərdi, ağrısı onun dərdi, xalqının xoşbəxtliyi onun xoşbəxtliyi idi.

Heydər Əliyev müdrikcəsinə dilini, tarixini, mədəniyyətini dünyaya tanıtdırdı. O bildirdi ki, dil də, tarix də, mədəniyyət də millətsiz mövcud ola bilməz və hər hansı bir milləti yer üzündən izsiz olaraq silmək üçün onun dilini, mədəniyyətini, tarixini əlindən almaq kifayətdir. Həyata keçirdiyi tədbirlərdə böyük öndər bu faciənin qarşısını almağa çalışmış və ona nail olmuşdur. Öz uzaqgörənliyi ilə seçilən dahi şəxsiyyət hələ SSRİ kimi böyük imperiyanın tərkibində olan Azərbaycanın 1978–ci ildə qəbul olunan Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təsbit olunmasına nail olmuşdur. Bu, Heydər Əliyevin dilinə, dininə, milli dəyərinə bağlılığının, əsl vətəndaş qətiyyətinin parlaq təzahürüdür.

Heydər Əliyevin hələ Sovet Azərbaycanına rəhbərliyi dövründə həyata keçirdiyi çoxşaxəli fəaliyyəti xalqımızda milli qürur, milli mənlik şüurunun formalaşmasına, azadlıq, müstəqillik duyğularının baş qaldırmasına gətirib çıxarmışdır. Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin memarı və qurucusudur. Taleyinə Tanrı tərəfindən yalnız qurmaq və yaratmaq missiyası yazılmış böyük insan rəhbər kadrlarda, həm də işdə köklü dəyişikliklərə nail olmaq üçün təşəbbüs göstərdi. Müasir tələblərə cavab verən yeni kadrların hazırlanması işinə rəhbərlik etdi. O, kadrları xalqın qızıl fondu sayırdı. Heydər Əliyev azərbaycanlı olmağı ilə nə qədər fəxr edirdisə, Azərbaycan xalqı da öz böyük oğluna görə daha bəxtəvərdir.

Xalqın təkidi ilə xilaskarlıq missiyasını öz üzərinə götürən Heydər Əliyevin müdrikliyi, uzaqgörənliyi, dəmir iradəsi sayəsində xalqımız bir çox bəlalardan xilas oldu, ölkədə vətəndaş müharibəsinin qarşısı alındı, ayrı–ayrı siyasi qüvvələrə və şəxslərə tabe olan silahlı birləşmələr ləğv edildi, vahid komandanlığa tabe olan ordu yaradıldı.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin müstəqil dövlət quruculuğu işində ilk ciddi addımlarından biri “Cinayətkarlığa qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, qanunçuluğun və hüquq qaydalarının möhkəmləndirilməsi tədbirləri haqqında” 09 avqust 1994–cü il tarixli fərmanı idi. Həmin fərman Konstitusiyalı dövlət quruluşunun mühafizəsində, insan hüquq və azadlıqlarının cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə və qanunçuluğun möhkəmləndirilməsində əsaslı dönüş yaratdı.

Azərbaycan Respublikasının 1969–cu ildən başlayan yeni tarixi, müstəqil dövlət kimi ölkəmizin və xalqımızın taleyi, ölkə həyatında əldə edilmiş nailiyyətlər yalnız və yalnız dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin adı və müdrik dövlətçilik siyasəti ilə bağlı olmuşdur.

“Azərbaycan tarixinin Heydər Əliyev dövrü” kimi qiymətləndirilən bu zaman kəsiyi ərzində ulu öndərimiz tərəfindən görülən böyük işlərin, onun həyata keçirdiyi xilaskarlıq və quruculuq missiyasının məntiqi nəticəsidir ki, bu gün xalqımız müstəqil, demokratik və hüquqi dövlətdə yaşamaq imkanı əldə etmiş, öz xoşbəxt gələcəyini təmin etmək üçün bütün təminatlara, ən başlıcası, siyasi və iqtisadi müstəqilliyə nail olmuşdur.

Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən müdrik dövlətçilik siyasəti nəticəsində Azərbaycanda demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu yolunda böyük işlər görülməklə milli dövlətçilik ənənələrinə və beynəlxalq standartlara uyğun köklü hüquq islahatlan aparılmışdır. Memarı Heydər Əliyev olan müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasının qəbul edilməsi, çoxpartiyalılıq prinsipi əsasında demokratik prezident, parlament və bələdiyyə seçkiləri təcrübəsinin formalaşması, siyasi plüralizm, söz və mətbuat azadlığı, siyasi partiyalar və ictimai təşkilatların fəaliyyəti üçün qanunvericilik təminatı olan əlverişli şəraitin yaradılması demokratik dövlət quruculuğu yolunda atılan mühüm addımlar vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması ilə nəticələnmişdir.

Heydər Əliyevin bir siyasətçi kimi bənzərsizliyi ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın çiçəklənməsində marağı olanların hamısının mənafeyi naminə çıxış edirdi. O, bilirdi ki, dünya təcrübəsinin öyrənilməsi və bizim şəraitə tətbiqi yalnız o vaxt bəhrə verə bilər ki, özümüzün inkişaf yolumuz, yəni inkişafın Azərbaycan yolu tapılıb açılmış olsun.

Heydər Əliyev respublikamızda quruculuq tədbirlərinə neft strategiyasının yaradılması və həyata keçirilməsi ilə başladı. Məhz Heydər Əliyev tərəfindən dəqiqliklə həyata keçirilmiş neft strategiyası respublikamızda ilbəil hiss etdiyimiz iqtisadi inkişafın təməlidir. Dünyada analoqu olmayan “Əsrin müqaviləsi” bağlanmış 21 müqavilədən biridir.

Düzgün işlənmiş və müvəffəqiyyətlə həyata keçirilən neft strategiyası Heydər Əliyevin respublikamıza rəhbərlik etdiyi vaxtdan başlayaraq bərqərar olmuş iqtisadi–sosial və siyasi sabitlik bu ölkələrin Azərbaycana olan marağını artırmış, xarici investisiyaların axınına şərait yaratmışdır.

Respublikamızda qeyri–neft sektorunun da inkişafına dövlət diqqəti güclüdür. Həyata keçirilən aqrar islahatlar və bu islahatların uğuru buna əməli sübutdur. Belə ki, UDM–in dörddə bir hissəsinin istehsal olduğu, əmək qabiliyyətli əhalinin üçdə birini özündə birləşdirən aqrar sahədə islahatların mühüm əhəmiyyətli olduğunu yetərincə qiymətləndirən dahi siyasətçi bu sahə ilə bağlı zəruri addımlar atmışdır. Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının malik olduğu potensialın, qabiliyyətin, ali şüurun, milli təfəkkürün bariz nümunəsidir.

Xalqımız əsrlər boyu qazandığı nailiyyətləri, ali keyfiyyətləri Heydər Əliyev epoxasında təkmilləşdirərək sistem halına saldı və millət kimi mövcudluğunu, dövlət qurmaq haqqını, özünü idarə etmək bacarığını ən yüksək halda nümayiş etdirdi. Heydər Əliyev nəinki respublikamızın, həm də bütün Qafqazın təəssübünü çəkər, ona qayğı ilə yanaşardı. Qafqaz xalqının həyatında Şeyx Şamildən sonra Heydər Əliyev ikinci böyük qüdrət sahibi idi ki, bütün Qafqaz əhalisinin qayğısına qalırdı. Dünya ədəbiyyatında öz yeri olan böyük qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatov Heydər Əliyevi tarixi, həm də əfsanəvi şəxsiyyət adlandırırdı.

Heydər Əliyev çağdaş dünyanın siyasi tarixində öz izini qoymuş, adını əbədi olaraq tarixə həkk etmiş böyük şəxsiyyətdir.

Qədim yunan filosofları o kəsləri dahi hesab edirdilər ki, onlar heç kəsin görə bilmədiklərini görə bilsinlər. Heydər Əliyev məhz belə dahilərdən idi.

Heydər Əliyev Azərbaycanın adını bir dövlət kimi dünya tarixinə böyük hərflərlə və əbədi olaraq yazdı. Heydər Əliyevin qeyri–adi istedadı, dərin zəkası, fenomenal qabiliyyəti, unikal dövlətçilik məharəti dünya nəhəngləri arasında onun yerini müəyyənləşdirdi. Heydər Əliyev tarixi yaradan şəxsiyyət idi. O, zamanla ayaqlaşan, bəzən onu qabaqlayan siyasətçilər cərgəsinə aiddir. Ulu yaradan ümummilli liderimiz Heydər Əliyevə çox şey vermişdir — fenomen yaddaş, dərin təhlil qabiliyyəti, vətəninə bağlılıq, sadəlik, dözüm, səlis nitq, hətta yaraşıqlı qamət və tarix yaratmaq bacarığı.

Bu gün hər bir azərbaycanlı fəxr edir ki, məhz o, Heydər Əliyevin qurduğu müstəqil Azərbaycanın vətəndaşıdır, onun bütün varlığı ilə sevdiyi bir xalqın övladıdır. Azərbaycan Prokurorluğu mövcudluğuna, inkişafına, formalaşıb təşəkkül tapmasına, dövlət hakimiyyəti orqanlarında mövqeyinə görə ümummilli liderimiz, böyük öndər Heydər Əliyevə minnətdar olmalıdır. Cinayətkarlığa qarşı mübarizə, hüquq qaydalarının möhkəmlənməsi, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması sahəsində əldə etdiyi bütün uğurlar Heydər Əliyev zəkasının məhsuludur. Ulu öndər xalqımızın əldə etdiyi tarixi nailiyyətlərə üstünlük verərək Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının 01 oktyabr 1918–ci il qərarı ilə Bakı Dairə Məhkəməsi tərkibində prokurorluq orqanının fəaliyyətə başlamasını əsas götürərək hər il oktyabrın 1–nin Azərbaycan Respublikası Prokurorluğu işçiləri günü kimi qeyd olunması barədə 17 iyul 1998–ci ildə sərəncam imzalamışdır.

Bu gün hər bir prokurorluq işçisi fərəh duyur ki, onlar Heydər Əliyev kimi memarı olan gözəl bir ölkədə çalışır. Bütün bacarığı və işgüzarlığını xalqının daha layiqli təmsil olunmasına, qanunların qorunmasına xidmət edir.

Müstəqilliyimizin əbədiliyini və dönməzliyini təmin etmək üçün ulu öndərimiz yeni, dünyəvi qanunlar yaradılması, dövlətimizin daxili və xarici siyasətinin inkişaf istiqamətlərini nizamlayan, dünyəvi normalara cavab verən qanuni islahatların aparılması üçün vacib baza yaratmışdır: “Məhkəmələr və hakimlər haqqında”, “Prokurorluq haqqında”, “Prokurorluq orqanlarında qulluq keçmə haqqında”, “Polis haqqında”, “Əməliyyat” axtarış fəaliyyəti haqqında”, “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” və sair qanunlar qəbul edilmişdir. Ölkəmizdə demokratiyanın yaradıcısı olan Heydər Əliyevin apardığı hüquqi islahatların nəticəsi olaraq Azərbaycanda ədalətli prezident, parlament, bələdiyyə seçkiləri keçirilmiş, seçki qanunları qəbul olunmuş, ölüm hökmü ləğv olunmuş, vətəndaşların Konstitusiya məhkəməsinə müraciət etmək hüququ təmin olunmuşdur.

Prokurorluq orqanlarının dövlət hakimiyyətinin bir qolu olan məhkəmə hakimiyyəti sisteminə daxil edilməsi, əsas qanunda əlavə və dəyişikliklər aparılaraq Baş Prokurorluğa qanunvericilik təşəbbüsü hüququ verilməsi Heydər Əliyev qayğısının bariz nümunəsidir.

Azərbaycan Prokurorluğu dövlətə və xalqa sədaqət rəmzidir. Bütün düşüncəsini və elmini xalqının güzəranının yaxşılaşmasına həsr edən Heydər Əliyevin yaratdığı ictimai–siyasi sabitlik, prokurorluq orqanlarına inanması, güvənməsi prokurorluq işçilərini daha da məsuliyyətlə işləməyə sövq etmişdir. Ölkəni və xalqı məhvə aparan qüvvələrin üzə çıxarılaraq cinayət məsuliyyətinə alınmasına, mütəşəkkil cinayətkar dəstələrin vaxtında ləğv edilməsində xüsusi xidmətləri olmuşdur.

Heydər Əliyev dühasından qüdrət alan Azərbaycan Respublikası Beynəlxalq təşkilatlarda nüfuz, hörmət qazandıqca, diqqətəlayiq məsələlərin həllində konkret təkliflərlə çıxış etdikcə, qarşılıqlı hüquqi yardımlar barədə daha çox müqavilə və sazişlər bağlanmış, prokurorluq orqanlarının beynəlxalq əlaqələri genişlənmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun ulu öndərin tövsiyəsi ilə Beynəlxalq Prokurorlar Assosiasiyasına üzv seçilməsi ölkəmizdə beynəlxalq hüquq normalarının düzgün tətbiq edilməsində mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan prokurorluğunun demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğunda mühüm rol oynayan bir dövlət orqanı kimi beynəlxalq aləmdə tanınması ulu öndərimizin adı ilə bağlı olmaqla inkişaf tariximizi əks etdirir.

Prokurorluq işçilərinin həyatında ən əlamətdar günlərdən biri də 2000–ci ilin aprelində keçirilmiş görüşdə ulu öndərimizin çıxışı olmuşdur. O, prokurorluq əməkdaşlarına münasibət bildirərək qeyd etmişdir: “Mən prokurorluqda işləyən insanların əksəriyyətini sədaqətli və peşəkar işçi hesab edirəm. Təbii ki, belə adamlara etimad göstərmək, etibar etmək lazımdır”. Hər yerdə kadrların aparıcı rolunu qeyd edən ulu öndərimiz prokurorluq sistemində də kadrların işə götürülməsində çox demokratik bir üsulun həyata keçirilməsini formalaşdıran “Prokurorluqda işə qəbul olunmaq üçün namizədlərlə müsabiqə keçirilməsi haqqında” 19 iyul 2001–ci ildə fərman imzaladı. Əsasnamənin tələblərinə uyğun olaraq 2002–ci ildən başlayaraq prokurorluq orqanlarında kadr korpusunun komplektləşdirilməsinin ən demokratik və mütərəqqi vasitəsi kimi qulluğa qəbulun yeni qaydalarının tətbiqi, qəbulun TQDK ilə birlikdə tam aşkarlıq şəraitində şəffaf keçirilməsi kadrların seçilməsində xüsusi rol oynayır. Bacarıqlı, işgüzar gənclərin seçilməsi kadr potensialını gücləndirməklə yanaşı, işin də səmərəli təşkilinə köməklik etmişdir. Prokurorluğun kadr korpusunun formalaşdırılması işində alternativi olmayan işə qəbulun bu demokratik prosedur əsasında keçirilməsi, eyni zamanda, ölkəmizdə həyata keçirilən gənclər siyasətinin daha da inkişaf etdirilməsi, gənclərin dövlətin və cəmiyyətin sosial iqtisadi, ictimai–siyasi və mədəni həyatında fəal iştirakına şəraitin yaradılması gənc mütəxəssislərin işlə təminatına zəmin yaradır.

Ulu öndərin diqqət və qayğısı ilə prokurorluq orqanlarında sağlam iqlim yaradılmış, prokurorluq əməkdaşları mənəvi cəhətdən daha da sağlamlaşdırılmışdır. Onların peşəkarlığı, qabaqcıl fikir və ideyalarına hörmətlə yanaşılmış, əməkləri dövlət səviyyəsində qiymətləndirilmişdir. “Azərbaycan Respublikası Prokurorluq orqanlarında işləyən işçilərin maddi və sosial təminatı haqqında” 08 oktyabr 2002–ci il tarixli sərəncamı ulu öndərimizin prokurorluq işçilərinə atalıq qayğısının bariz təzahürü olmuşdur.

Azərbaycanda hüquqi dövlətin banisi, ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi strateji xəttin, onun siyasi kursunun layiqli davamçısı möhtərəm Prezident İlham Əliyev tərəfindən müasir dövrün yeni keyfiyyət tələblərinə uyğun səviyyədə uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində ölkəmiz misli görünməyən sürətli inkişaf dinamikasını yaşayaraq regionun lider dövlətinə çevrilmişdir. Bu gün obyektiv bir reallıqdır ki, Azərbaycan öz müstəqil inkişaf yolu ilə inamla irəliləyən, xalqının firavan həyatı üçün möhkəm iqtisadi əsaslar yaradan, həm ölkə miqyasında, həm də ayrı–ayrı regionlar səviyyəsində yuksələn xətlə sosial–iqtisadi inkişafa nail olan, dünyanı bürüyən böhran şəraitində iqtisadi inkişaf göstəricilərinə görə dünyada aparıcı yerlərdə olan, bu mövqelərini saxlayan, ölkə həyatının bütün sahələrində demokratik yenidənqurma proseslərini günü–gündən sürətləndirən bir ölkəyə çevrilmiş, dünya dövlətləri birliyinə daha sıx inteqrasiya olunan ölkəmizin beynəlxalq nüfuzu əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Bu yüksək inkişafa və böyük uğurlara sosial–iqtisadi və ictimai–siyasi həyatın bütün sahələrini əhatə edən demokratik və köklü islahatlar zəmin yaratmışdır.

Zaman keçdikcə ümummilli lider Heydər Əliyevin gördüyü işlərin möhtəşəmliyi, xalqımızın qarşılaşdığı böyük təhlükələri aradan qaldırmaq üçün həyata keçirdiyi qətiyyətli siyasi tədbirlərin əhəmiyyəti daha aydın görünür. Öz ulu öndərinə dərin sevgisini, onun siyasi irsinə sadiqliyini əməlləri ilə sübuta yetirən xalqımız Heydər Əliyevin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi, onun gələcəyə istiqamətləndirilmiş tövsiyələrinin həyata keçirilməsi üçün bütün işlərin görülməsini təmin etməklə ümummilli liderinə olan dərin hörmətini nümayiş etdirir, onun müqəddəs ruhu qarşısında mənəvi borcunu ödəyir və Heydər Əliyev ideyalarına sonsuz sədaqətini ifadə etdirir. Qarşıdan ulu öndərimizin 90 illik yubileyi gəlir. Hər bir azərbaycanlı kimi Sumqayıt şəhər prokurorluğunun işçiləri də bu böyük bayramı bütün ömrünü xalqımızın firavanlığına həsr etmiş böyük şəxsiyyətin adına layiq keçirmək üçün daha əzmlə çalışır.

Müəllif: Dağlar ZEYNALOV Sumqayıt şəhər prokuroru baş ədliyyə müşaviri

• Teqlər:
• Heydər Əliyev