Bacarıqlı əllər dərnəyinin proqramı

vurulması (iclas, «dəyirmi masa» va ya «mətbuat konfransı» forma-

bacarıqlı

1) умелый, изворотливый; 2) деловитый, деловой, дельный; 3) оборотливый, предприимчивый, распорядительный; 4) способный, даровитый.

1. работник, работница:

1) тот, кто работает, трудится. Bacarıqlı işçi способный (умелый) работник, təcrübəli işçi опытный работник, əvəzedilməz işçi незаменимый работник, sıravi işçi рядовой работник, rəhbər işçi руководящий работник, məsul işçi ответственный работник

2) тот, кто занимается какой-л. работой, профессионально, постоянно работает в какой-л. области. Elmi işçi научный работник, partiya işçisi партийный работник, incəsənət işçiləri работники искусства, maarif işçiləri работники просвещения, sənaye işçiləri работники промышленности, ticarət işçiləri работники торговли, nəqliyyat işçiləri работники транспорта, tibb işçiləri медицинские работники

2. устар. рабочий. Gənc işçi молодой рабочий
прил. рабочий:

1. связанный с полезной работой какого-л. механизма. İşçi dalğa связь. рабочая волна, işçi təzyiq тех. рабочее давление, işçi gediş рабочий ход

2. тех. необходимый для работы, используемый в работе. İşçi alətlər рабочие орудия (инструменты)

3. работающий, производящий полезную работу (о животных, насекомых). İşçi arılar животн. рабочие пчелы; işçi qüvvəsi экон. рабочая сила:

2. труд, энергия, направленные на создание, производство чего-л.
1. помощник, помощница:

1) тот (та), кто помогает кому-л. в чем-л. Sədaqətli (sadiq) köməkçi верный помощник, etibarlı köməkçi надежный помощник, bacarıqlı köməkçi способный помощник, yaxın köməkçi близкий помощник; köməkçi götürmək kimi взять в помощники кого, köməkçi ilə işləmək работать с помощником

2. должностное лицо, непосредственно подчиненное руководящему работнику, помогающее ему. Direktor köməkçisi помощник директора, rektor köməkçisi помощник ректора, nazir köməkçisi помощник министра, prokuror köməkçisi помощник прокурора

2. подсобник, подсобница (подсобный рабочий)
3. подручный (рабочий, выполняющий подсобную работу)

4. пособник, пособница (помощник в дурных, преступных действиях); сообщник, соучастник. Cinayyətdə köməkçi юрид. пособник преступления

1. вспомогательный (служащий для оказания помощи, поддержки). Köməkçi vasitələr вспомогательные средства, köməkçi sinif otaqları вспомогательные классные комнаты, köməkçi mexanizm вспомогательный механизм, köməkçi transformator вспомогательный трансформатор

2. подсобный. Köməkçi təsərrüfat подсобное хозяйство, köməkçi istehsalat подсобное производство, köməkçi fond подсобный фонд

3. подручный (выполняющий подсобную работу). Köməkçi fəhlələr подручные, подсобные рабочие; лингв. köməkçi nitq hissələri служебные части речи, köməkçi sözlər служебные слова, köməkçi fel вспомогательный глагол; köməkçi sual наводящий вопрос

сущ. организатор:

1. тот, кто организует что-л., является инициатором чего-л. Tədbirin təşkilatçısı организатор мероприятия, turnirin təşkilatçıları организаторы турнира

2. тот, кто обладает способностями к организационной работе. İstedadlı təşkilatçı талантливый организатор, bacarıqlı təşkilatçı умелый организатор

прил. организаторский (свойственный организатору, относящийся к нему). Təşkilatçı damarı организаторская жилка

1. доходить, дойти, доезжать, доехать, добираться, добраться. Kəndə yetişdik (мы) доехали (дошли, добрались) до села, çaya yetişdik (мы) доехали (дошли, добрались) до реки, qatar stansiyaya yetişdi поезд дошёл до станции

2. догонять, догнать, достигать, достигнуть. Maşınlar turistlərə yetişdi машины догнали туристов

3. подоспевать, подоспеть вовремя, поспеть. Qatara güclə yetişdi он с трудом подоспел к поезду, nahara yetişmək поспеть к обеду

4. назревать, назреть:
1) наполниться гноем, нарвать. Çiban (yara) yetişib чирей (нарыв) назрел

2) приблизиться, стать неизбежным. Proqrama yenidən baxmaq məsələsi yetişib назрел вопрос о пересмотре программы

5. созревать, созреть:

1) поспевать, становиться спелым. Avqust ayında üzümün hansı növləri yetişir? какие сорта винограда поспевают в августе? nar yetişib гранат созрел, əncir yetişib инжир поспел, taxıl hələ yetişməyib хлеб ещё не созрел

2) достигать физической или духовной зрелости
3) приобретать в процессе выдерживания наилучшие качества. Çaxır yetişib вино созрело
6. расти, вырастать, вырасти:

1) только несов. в. произрастать. Burada limon ağacları yetişir здесь растут лимонные деревья, Abşeronda zeytun yetişir на Апшероне растёт маслина

2) перен. стать взрослым, достигнуть зрелого возраста. Uşaqlar artıq yetişib дети уже выросли, стали взрослыми

3) перен. развиваясь, достигнуть чего-л. İstedadlı alimlər yetişib выросли талантливые учёные, kadrlar yetişib выросли кадры, bacarıqlı gənclər yetişir растёт способная молодёжь

7. наступать, наступить (о времени). Ayrılıq vaxtı yetişdi наступила пора прощания
8. хватать, хватить, быть достаточным. Pul ayın axırına qədər yetişdi денег хватило до конца месяца

◊ murada yetişmək осуществить мечту; kamala yetişmək достичь совершенства; imdada yetişmək подоспеть на помощь

1) верхняя конечность человека от запястья до кончиков пальцев; кисть руки. Sağ əl правая рука, sol əl левая рука, qabarlı əllər рабочие (мозолистые) руки, qadın əlləri женские руки; əli ilə götürmək брать рукой, əli ilə sığallamaq гладить рукой, əlində tutmaq (saxlamaq) держать в руке

2) передняя лапа у некоторых животных (напр., у обезьян)

3) в сочет. со словами “ sağ” (правая), “ sol” (левая) уп отр. в знач. “сторона, бок”. Sağ əldə kimdən по правую руку от кого, sol əldə kimdən по левую руку от кого

4) уп отр. как символ труда для обозначения качества, свойства человека. Bacarıqlı əllər умелые руки

5) уп отр. как символ обладания, владения чем-л. как символ власти (обычно в форме косвенных падежей). Hakimiyyət kimin əlindədir власть в чьих руках, xüsusi adamların əlində в руках частных лиц

6) уп отр. в формах: əldə, əldən с рук. əldə satmaq продавать с рук, əldən almaq покупать с рук
7) уп отр. в формах əldə, əlində и т.д.:

1) на руках у кого (в наличии – быть, иметься). Əldə (əlimizdə) hələ pulumuz yoxdur на руках у нас еще нет денег

2) в уме. Beş yazırıq, bir əldə пять напишем, один – в уме
3) на чьём-л. попечении, содержании, иждивении (остаться)

4) в руках чьих, кого; в чьём-л. ведении, распоряжении. Əvvəlcə o, şöbəyə rəhbərlik edirdi, indi isə bütün rayon onun əlindədir сначала он руководил отделом, а теперь у него в руках целый район

5) на руках; во временном пользовании кого-либо (иметься, быть, находиться). Kitab əldədir книга на руках; əldə (əlinin altında и т.д.) под рукой (в непосредственной близости, так что удобно достать, воспользоваться). Əlində (əlinin altında) olmaq kimin быть (находиться) под рукой у кого

2. уп отр. в сочет. с числит. в значении “кон, партия”. Bir əl şahmat oynamaq сыграть партию в шахматы

3. разг. ход чей, очередь чья в игре. İndi sənin əlindir сейчас твой ход
прил. ручной:
1. предназначенный для рук. Əl dəsmalı ручное полотенце, əl fənəri ручной фонарь

2. приводимый в действие руками. Əl mişarı ручная пила, əl tərəzisi ручные весы, əl qumbarası воен. ручная граната

3. производимый руками. Əl oyunları ручные игры, əllə daşıma тех. ручная откатка; əllə idarə ручное управление

4. сделанный вручную. Əl tikişi ручная вышивка, əl əməyi ручной труд; рукоделие

5. прирученный (о животных). Əl göyərçini ручной голубь; ələ öyrətmək (о животных) приручать, приручить

◊ əl altından: 1. скрытно, тайно:; 2. из-под полы (продавать что-л.); əl aparmaq: 1. протягивать руку, чтобы брать что-л.; 2. посягать на что-л.; 3. вмешиваться в чьи-л. дела; əl atmaq: 1. хватать, схватить что-л.; 2. браться, взяться за что-л.; 3. кинуться куда-л.; 4. прибегать, прибегнуть к чему-л. в каких-л. целях; əl açmaq kimə

1. просить милостыню, подаяние

2. поднимать, поднять руку на кого; əl bağlamaq быть готовым к исполнению поручения, приказа; əl basmaq клясться, поклясться, положа руку на что-л. (на хлеб, Коран и т.п. ); əl boyda крохотный, маленький, небольшой; əl bulamaq: 1. начать заниматься чем-л.; 2. пачкать руки обо что-л.; əl bulaşdırmaq марать руки обо что-л., пачкать руки; əl bulamağına dəyməz не стоит пачкать руки; əl verir kimə nə подходит что кому, приемлем, удобен для кого; əl vermək: 1. kimə здороваться за руку с кем; 2. устраивать кого; быть удобным для кого; əl vurmaq: 1. см. əl basmaq; 2. дотрагиваться, дотронуться до кого-л., чего-л.; 3. разг. аплодировать кому; əl qaldırmaq поднимать, поднять руку:

1. kimə ударить кого
2. голосовать, проголосовать за кого
3. сдаваться, сдаться
4. молиться

5. просить слова; əl qatmaq nəyə вмешиваться, вмешаться в какое-л. дело; əl dəymək см. əl vurmaq; əl eləmək kimə, nəyə:

1. звать, подавая знак рукой

2. прощаться с кем-л., махая рукой; əl ilişdirmək nəyə: 1. браться, взяться з а какое-л. дело; 2. зацепиться з а какое-л. дело; əl yeri зацепка; əl yetirmək kimə, nəyə протягивать, протянуть руку помощи к ому; əl gəzdirmək: 1. hara наводить, навести порядок где; 2. шарить где-л.; 3. исправлять, исправить какие-л. погрешности, недочёты; 4. красть, украсть; əl götürmək kimdən, nədən см. əl çəkmək; əl mənim, ətək sənin выражает усиленную просьбу, мольбу (сделай(-те) милость!); əl ovuşdurmaq потирать руки; əl saxlamaq приостановиться, подождать (на какое-л. время), воздержаться; əl sıxmaq пожать руку; əl tərpətmək спешить, стараться сделать что-л. поскорее; əl tutuşmaq: 1. пожать руку, поздороваться с кем-л. за руку; 2. ударять, бить по рукам, заключать сделку, соглашение; əl tutmaq: 1. здороваться друг с другом за руку; 2. kimə оказывать, оказать (материальную помощь) к ому; əl uzatmaq1 kimə:

1. посягать на кого-л., что-л.

2. просить помощи; əl uzatmaq2 kimə протягивать, протянуть руку помощи; помогать, помочь кому; əlini uzatsan çatar рукой подать до чего; əl (əlini) üzmək kimdən, nədən потерять надежду, махнуть рукой на кого, на что; əl üstündə əl var есть люди посильнее; əl üstündə saxlamaq kimi носить на руках кого; əl çəkmək: 1. kimdən оставлять, оставить в покое кого; 2. nədən положить конец ч ему, бросить заниматься чем; əldə etmək nəyi:

1. приобретать, приобрести что

2. достигнуть чего; əldə qoymaq nəyi оставлять, оставить под рукой, иметь под руками что, əldə gəzdirmək kimi носить на руках кого; əldə saxlamaq: 1. оставлять, оставить за собой что-л.; 2. удерживать, удержать, не выпускать из рук; əldə tutacaq etmək nəyi пользоваться как поводом чем; əldə çıraqla axtarmaq kimi, nəyi искать днём с огнем кого, что; əldən buraxmaq kimi, nəyi не удержать, упустить кого, что; əldən qaçırmaq см. əldən buraxmaq; əldən qoymaq см. əldən buraxmaq; əldən qoymamaq kimi, nəyi:

1. не отпускать кого, что
2. не оставлять (о привычках, занятиях и т.п. )

3. не оставлять в покое кого; əldən qurtarmaq вырваться, освободиться, избавиться; əldən düşmək: 1. выбиться из сил, падать с ног; 2. прийти в негодность (об одежде, обуви и т.п. ); əldən yapışmaq см. əldən tutmaq; əldən getmək kimin üçün умирать, сгорать от любви к кому; əldən gedir (getdi):

1. портится
2. погибает

3. пришёл (приходит) в негодность; əlimizdən nə gəlir что поделаешь; ничего не поделаешь; əldən salmaq kimi утомлять, утомить, изводить, извести кого; əlindən tutmaq kimin поддерживать, поддержать кого, помогать, помочь кому; əldən çıxarmaq nəyi

1. см. əldən qaçırmaq
2. изнашивать, износить что

3. завершать, завершить очередную работу; əldən çıxmaq: 1. быть потерянным; 2. приходить, прийти в негодность; 3. завершаться, быть завершённым; 4. удирать, удрать откуда-л.; ələ almaq kimi, nəyi брать, взять в руки кого, что:

1. подчинить себе, заставить повиноваться кого

2. захватывать что, завладевать чем; ələ baxmaq: 1. быть материально зависимым; 2. быть на чьём-л. иждивении; ələ vermək kimi выдавать, выдать с головой, предавать, предать кого; ələ dolamaq см. ələ salmaq; ələ düşmək: 1. попадать, попасть в руки; 2. подвернуться; представиться случаю; ələ düşməz редкостный, редко встречающийся; ələ keçmək см. ələ düşmək; ələ keçirmək: 1. nəyi забирать, забрать в руки что; 2. kimi брать, ловить, поймать кого; 3. nəyi присваивать, присвоить что; ələ gələn всё, что можно забрать; ələ gəlmək доставаться, достаться; ələ gətirmək: 1. приобретать, приобрести что; 2. добиваться, добиться чего; ələ öyrənmək приручаться, приручиться; ələ öyrətmək: 1. nəyi приручать, приручить кого (о животных).; 2. kimi приручать, приручить к рукам (ребенка); ələ salmaq kimi, nəyi

1. см. ələ keçirmək

2. насмехаться, издеваться над кем; əli altında olmaq kimin быть под рукой у кого; əli aşağı düşmək обеднеть; əli aşağı olmaq быть бедным, терпеть нужду; əli beldə (gəzir, durur и т.п. ) руки в боку; высокомерно; əli bala batıb (batacaq) kimin ирон. повезло (повезёт) к ому; əli boşa çıxmaq kimin оставаться, остаться с носом, потерпеть неудачу, оказаться одураченным; əli böyüklər ətəyindədir kimin бабушка ворожит кому; əli necə qalxır? как рука поднимается?, əli qalxmır kimin kimə рука не поднимается у кого на кого; əli qələm tutan все грамотные; все, кто умеет писать; əli qələm tutmaq уметь писать; əli necə qıydı (qıyır) nəyə как позволил (позволяет) себе сделать что; əli qoynunda: 1. в безвыходном положении; 2. беспомощно; əli dinc durmur kimin руки чешутся у кого:

1. испытывает неодолимое желание подраться

2. испытывает неодолимое желание сделать что-л., заняться чем-л.; əli (əlləri) duadadır kimin кто молится, обращаясь к Богу, к святым с молитвой; əli əlinə dəymək kimin прикасаться, прикоснуться к кому руками (при встрече, любовном свидании); əlləri əsir kimin руки дрожат у кого; жадничает кто; əli kimin ətəyində olmaq настойчиво просить кого о чём; əli (əlləri) ətəyindən uzun с пустыми руками, несолоно хлебавши; əli ilə verdiyini ayaqları ilə ala bilmir не может получить то, что отдал на время; əli (əldən) iti скорый на руку, проворный в работе; əli iş tutan все работоспособные; все, кто может работать; əli işdə olmaq быть занятым каким-л. делом, быть в работе; əli yanmaq обжигаться, обжечься на чём-л. (терпеть неудачу); əli yatmaq nəyə: 1. привыкать, привыкнуть к какой-л. работе; 2. быть по душе (о работе); əli yetişmək nəyə достигнуть, добиться чего; əli yüngüldür kimin у кого лёгкая рука; əli kəsilmək nədən лишиться чего; əli gəlmir kimin nəyə:

1. рука не поднимается на что

2. не может позволить себе что; necə əli gəldi как он позволил себе; necə əli gətirir kimin как везёт кому:

1. хорошо зарабатывает
2. выигрывает в азартной игре; əli gətirmir kimin не везёт к ому:
1. плохо зарабатывает
2. проигрывает в азартной игре; əli gicişir kimin руки чешутся у кого:
1. испытывает неодолимое желание подраться

2. испытывает неодолимое желание заняться чем-л.; руки горят у кого; əli gödəkdir kimin руки коротки у кого; əli olmaq nədə

1. иметь руку где

2. быть причастным к чему; əli silah tutan все, кто может держать оружие; все, кто может воевать; əli soyuyub kimin nədən охладел кто к чему; əli təmiz olmaq иметь чистые руки; əli təmiz deyil имеет нечистые руки; əli titrəyir см. əli əsir; əli üzülmək kimdən, nədən

1. терять, потерять надежду

2. лишаться, лишиться окончательно кого, чего; əli üzündə qalmaq диву даваться, диву даться; удивляться; удивиться; əli çatmır kimin

1. руки не доходят (нет времени, возможности заняться чем-л.)

2. рукой не достать; əli çıxmaq kimdən, nədən выпустить из рук кого, что; лишиться кого, чего; əli çörəyə çatmaq выбиться в люди; əli şahlar ətəyində olmaq иметь большие связи, иметь сильную поддержку; əlimin içindən gəlir хорошо делаю; əlində qalmaq kimin быть в чьей власти, быть в чьих руках; əlində əsir olmaq kimin быть во власти у кого; əlində girinc olmaq kimin быть связанным по рукам и ногам кем, чем; əlində mum eləmək kimi делать, сделать шёлковым кого; əlində-ovucunda qalsın чтобы был живым и здоровым (пожелание матери в отношении новорождённого); əlində oynatmaq kimi делать игрушку из кого; əlində olmaq kimin быть в руках чьих; əlində ölmək kimin умереть на руках у кого; əlində saxlamaq kimi держать в руках кого; əlindən almaq kimin

1. kimi, nəyi лишить кого кого, чего
2. nəyi захватывать, захватить у кого что; əlindən vermək nəyi
1. упускать, упустить что

2. лишиться кого, чего; əlindən qaçmaq kimin убежать, уйти от кого; əlindən qaçırmaq см. əlindən vermək; əlindən qurtarmaq1: 1. kimin вырваться из рук кого; 2. nəyin освободиться от чего; əlindən qurtarmaq2 kimi kimin, nəyin освободить кого от кого, от чего; əlindən dada gəlmək kimin быть доведённым до отчаяния кем; əlindən dad çəkmək (qılmaq) kimin, nəyin жаловаться на кого, на что; əlindən düşməmək kimin nə не расставаться с чем; əlindən zağ-zağ əsmək kimin трепетать перед кем; əlindən zara gəlmək kimin быть доведённым до белого каления кем; əlindən zəncir çeynəmək kimin сильно сердиться на кого; əlindən iş gələn способный работать, делать что-л.; əlindən iş gəlməyən неспособный работать, делать что-л.; əlindən iş gəlməmək быть не способным к чему-л.; əlindən yaxa qurtarmaq kimin вырваться из рук чьих; əlindən getdi kimin kim, nə упустил из рук кто кого, что; лишиться кого, чего; əlindən gələni beş qaba çək делай что хочешь, что можешь (о плохом), əlindən gələni eləmək: 1. делать, сделать всё, что зависит от кого– л.; 2. делать, сделать, причинять, причинить зло кому-л.; əlindən gələr kimin, nə способен на что; можно ожидать от кого; əlindən gəlib-gedir kimin проходит через чьи руки; əlindən gəlmək быть способным делать что-л., уметь делать что-л.; əlindən su dammaz kimin зимой снега не выпросишь у кого; əlindən su içmək kimin перенять чей характер; əlindən tutmaq kimin материально помогать, помочь кому, поддержать кого; əlindən çıxmaq лишиться кого, чего; əlindən almaq брать, взять в руки:

1. nəyi принять на себя руководство, управление чем-л.
2. захватывать, захватить; отобрать у кого что

3. завладевать, завладеть кем-л. (подчинить себе, своему влиянию кого- л.); əlinə bel vermək kimin подстрекать, подзадоривать кого, побуждать к какому-л. действию; əlinə bəhanə vermək kimin давать, дать повод кому; əlinə dolamaq kimi обвести вокруг пальца кого; əlinə düşmək kimin попадать, попасть в чьи руки, оказываться, оказаться в чьих руках; əlinə düdük vermək kimin кормить обещаниями кого (давать обещания, но не исполнять их); əlinə əsas vermək kimin давать, дать основание кому; əlinə göz dikmək kimin ждать подачки от кого; əlinə göydən düşdü к имин неожиданно повезло кому; əlinə salmaq nəyi приобретать, приобрести что; əlinə su tökməyə yaramaz kim kimin в подмётки не годится кто кому; əlinə çöp verər даст десять очков вперёд; əlini ağdan qaraya vurmamag палец о палец не ударить; əlini başına vurmaq (çırpmaq) хвататься, схватиться за голову; əlini bənd etmək nəyə браться, взяться за что; əlini bulamaq nəyə пачкать, марать руки обо что; əlini qulağının dibinə qoymaq начинать, начать петь; əlini dizinə vurmaq кусать локти; əlini dinc qoymamaq не сидеть спокойно; əlini əlinə vermək kimin соединить кого с кем; əlini əlinə vurmamag палец о палец не ударить; əlini əliinin üstünə qoymaq сидеть сложа руки; əlini isti sudan soyuq suya vurmamag сидеть сложа руки, пальцем не шевельнуть; əlini işə salmaq давать, дать волю рукам; пускать, пустить в ход руки; əlini kəsmək nədən перестать надеяться на что; əlini gözünün üstünə qoymaq есть выполнять (выражает готовность к чему-л.); əlini özündə saxlamaq держать руки при себе; əlini özündə saxlamamag давать, дать волю рукам; əlini (əllərini) ölçmək жестикулировать руками; əlini tutmaq kimin связывать, связать руки, мешать, помешать к ому; əlini çək! əlinizi çəkin! kimdən, nədən прочь руки от кого, от чего; əlinin altında kimin под рукой кого; əlinin dalını yerə qoymaq: 1. признавать, признать своё поражение; 2. kimin победить кого; брать, взять верх над чем; əlinin duzu yoxdur kimin не ценят (за добрые, благие дела) должным образом кого; əlinin suyunu dadmaq kimin получить, получать взбучку от кого, почувствовать чью силу; əllər yuxarı! руки вверх! əlləri qızıldandır kimin у кого золотые руки; əlini qana boyamaq обагрить руки в крови (кровью); əllərini görmək olmur скор на руку (о проворном в работе); bir əldə iki qarpız tutmaq гоняться за двумя зайцами

См. также в других словарях:

• bacarıqlı — sif. İstedadlı, qabiliyyətli, əlindən iş gələn, iş yaradan, təcrübəli. Bacarıqlı adam. Bacarıqlı usta … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• bacarıqlı(lı)q — is. Bacarıqlı adamın xüsusiyyəti. Hüseynqulunun mahirliyini və bacarıqlığını görən başqa bir tacir, onu öz yanında faytonçu durmağa dəvət edir. H. S … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• güclü — sif. 1. Fiziki qüvvəsi çox olan, fiziki cəhətdən inkişaf etmiş; qüvvəli (insan və heyvan haqqında). Güclü adam. Güclü at. – Qollar güclü, qollar gərgin, ağır daşlar; Qaldırılır üfüqlərə. M. Müş.. <Sevinc:> Bu mübarizədə qalib çıxmaq üçün… … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• usta — is. 1. Bir sənəti lazımınca, əsaslı surətdə öyrənib onunla məşğul olan adam; sənətkar. Bununla belə onun bircə nəfər həqiqi dostu var idi: saatsaz usta Zeynal. Ə. H.. Usta Fərrux işdən kefi kök qayıtmışdı. B. Bayramov. // Peşə, sənət öyrədən… … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• cırı — (Gədəbəy, Gəncə, Qazax, Tovuz) bacarıqlı. – Həsən cırı adamdı (Qazax); – Məsim çox cırı uşaxdı, hər nə desən başarer (Gədəbəy); – Avdıllanın oğlu özünö:rə cırı döy (Tovuz) … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti
• əlləmə — I (Çənbərək, Əzizbəyov, Goranboy, Yardımlı, Göyçay, Kəlbəcər, Qarakilsə, Qazax, Laçın, Mingəçevir, Ordubad, Şuşa, Tovuz) iri daş parçası. – Ə:, bu əllə meyi götürüf başıηa vurram, çox danışma (Qazax); – Sıvaz əlləmeyi elə atdı kın, dananın… … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti
• ərdəmli — (Ağdam, Culfa, Füzuli, Mingəçevir, Naxçıvan, Ordubad, Şamaxı, Ucar) güclü, bacarıqlı, qüvvətli. – Ərdəmli kişidi o (Füzuli); – Qolxozun arabasına qoşulmuş at ərdəmlidi (Ordubad); – Mitəllimdi, Ələkbərdi ərdəmlidi (Culfa); – Bu yerlərdə ərdəmli… … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti
• hadığ — (Salyan) bacarıqlı, zirək. – Xeyrənsə hadığdı, əlinnən hər iş gəlir … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti
• həməkara — (Salyan) zirək, bacarıqlı. – Niyar həməkaradı, əlinnən hər iş gəlir … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti
• leylaş — (İrəvan) mahir, bacarıqlı. – Qumarda sən onnan bacara bilməzsən, o, leylaşdı … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti
• tavar — I (Qazax, Şamaxı, Şuşa) cavan şahin. – Tavar bir qırqavul tutuf (Qazax); – Bir tavar almışam, heç əvəzi yoxdu (Şuşa) II (Quba) cavan camış. – Tavar utlarda utduyadu III (Cənubi Azərbaycan) 1. çalışqan 2. bacarıqlı. – Tavar oğul ata malinə göz… … Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti

Bacarıqlı əllər dərnəyinin proqramı

Onlar çox deyillər. Bəlkə də bir ailənin uşaqları hesab etmək olar. Çoxuşaqlı bir ailənin balaları kimi də mehribandırlar bir-birilərinə. Hərəsinin özünəməxsus qabiliyyəti, həm də dərdləri var. Əslində, müəyyən formada fiziki məhdudiyyətləri olan bu uşaq-gənclər özlərinə bunu heç də dərd etmirlər ki, tay-tuşları kimi istədikləri yerə sərbəst gedib-gəlmir, qüsurlu danışır, ürəklərindən keçənləri ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər.

Onların bir qisminin haqqında, istedadları barədə dəfələrlə söz açılıb. Lakin bu gün belə uşaq və gənclərin yaratdıqları nümunəvi sənət incilərindən söz açmaq çox vacibdir. “Bacarıqlı Əllər Dünyası” İctimai Birliyində tanış olduğum belə istedad sahiblərindən biri Rahim Rzayevdir.

Əsaya söykənib hərəkət etsə də.

O, 1986-cı il mart ayının 18-də anadan olub. Elə dünyaya göz açandan fiziki qüsurlu, 1-ci qrup əlildir. Əsaya dirənib hərəkət etsə də, tay-tuşlarından geri qalmağı xoşlamır. 1993-cü ildə orta məktəbə gedib. 9-cu sinfi bitirdikdən sonra bir müddət işləməyə başlayıb. 1992-ci ildən 2019-cu ilədək bir neçə dəfə sağ ayağı dizdən aşağı ağır əməliyyata məruz qalıb. Sonrakı taleyini belə dilə gətirdi Rahim: “2015-ci ilin avqust ayında 1 saylı Sağlamlıq İmkanı Məhdud Gənclərin Peşə Reabilitasiya Mərkəzində kompüter kursuna qoşuldum. Beş aya bu kursu bitirdim. 2016-cı ilin yanvarından mart ayınadək “Bacarıqlı Əllər Dünyası” İctimai Birliyi nəzdində Türkiyə İşbirliyi Koordinasiya Agentliyinin mozaika kursunda oxudum. Burada həmin peşə üzrə kamilləşmək üçün əlavə üç ay da kurs keçdim. “Bacarıqlı Əllər Dünyası” İB-nin təşkil etdiyi kurslarda iştirak edərək, tələbəlikdən müəllimliyə kimi yol keçdim. 2017-ci ildə bu birliyin təşkilatçılığı və “Azərsun” Holdinqin dəstəyi ilə “Mənim dünyam” adlı şəxsi sərgim keçirildi. 2019-cu ildə yenə də “Bacarıqlı Əllər Dünyası” və “Bank Respublika”nın dəstəyi ilə “Mən də bacararam” adlı layihədə müəllim kimi iştirak etdim. Bundan sonra bir çox layihələrə təlimçi və sənətkar kimi qoşuldum. 2018-ci ildə keçirilən Ümumrespublika Əlillər sərgisində III yeri tutaraq diplomla təltif olundum. Ötən ilin sentyabrından

BP-nin əlillər üçün təşkil etdiyi “British Council” kurslarında iştirak edirəm. Bilmirəm sabah nələr olacaq, amma həyata pozitiv baxışlarım məni irəliyə aparır. Uğurlarımı gördükcə həyata daha da bağlanır və nəsə yaratmaq istəyirəm. ”

Mustafa Abdullayev də “bacarıqlı əllər ailəsi”nin üzvlərindən biridir

1995-ci ilin may ayı doğulduğu ailəni sevindirsə də, bu sevincin ömrü uzun olmayıb. Bakı şəhərində anadan olduğu üçün Mustafa 268 nömrəli xüsusi orta məktəbə gedib. Həkimlərin diaqnozu belə olub: inkişafın ləngiməsi. O, Ramanada yerləşən 1 saylı Sağlamlıq İmkanı Məhdud Gənclərin Peşə Reabilitasiya Mərkəzində rəssamlıq kurslarına gedib.

“Bacarıqlı Əllər Dünyası”nda da az şey öyrənməyib. Birliyin təşkil etdiyi “Şəhidlər ölmür “adlı layihədə daha da mükəmməl işlər öyrənməyə başlayıb və bir çox layihələrdə yaxından iştirak edib.

Mustafa problemli olsa da, çox zəhmətkeş gəncdir. Gözəl rəsm çəkmək qabiliyyəti ilə yanaşı, muncuqlarla da işləməyi bacarır. Bir çox sərgilərdə əl işləri nümayiş etdirilib. Şəkər xəstəliyindən illərdir ki, əziyyət çəkən anasının tək övladıdır. Ona görə də çəkdiyi rəsmlərini satmaqla anasının gözünü əməliyyat etdirib.

Fiziki məhdudiyyətli uşaqların arasında elə istedadlılar var ki, onlar artıq püxtələşmiş sənətkar kimi tanınırlar. “Azərbaycanı dünyaya tanıdaq” layihəsi ilə respublikanın müxtəlif bölgələrinə (İsmayıllı, Şəki, Şamaxı, Quba və s.) səfərlər edib, orada sərgilər keçiriblər. Belə layihələrin təşkili bacarıqlı əllər sahiblərinin üzə çıxarılmasında, xüsusən onların ictimaiyyətə, cəmiyyətə inteqrasiyasında mühüm vasitələrdən biri hesab edilir.

“Evdə qal, sənət öyrən”

Qısa zaman ərzində 40-dək belə uşağın toplanmasına və nümunəvi əl işləri yaratmalarına səbəb olan Zəhra Xələfova, Rahim Rzayev, Sevinc Məsimova, Adil Şıxəliyev yeniyetmələrin sevimli müəllimləridir.

“Bacarıqlı Əllər Dünyası” İctimai Birliyinin sədri Azadə Məmmədova deyir ki,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının “Real TV” ilə birlikdə koronavirusun yayılmasının qarşısının alınmasına ictimai dəstəyi təmin etmək məqsədilə keçirdiyi “Evdə qal, cəmiyyəti qoru” adlı kampaniyasına qoşularaq “Evdə qal, sənət öyrən” devizi ilə evdə qalan insanlarla virtual təlimlərə başlamışıq: “Zoom” proqramı vasitəsilə maraqlanan şəxslərə əl işləri öyrədəcəyik. Məqsədimiz budur ki, insanlar asudə vaxtlarından səmərəli istifadə etsinlər. Bu çətin günlərdən, karantin dövründən sağ-salamat çıxacağıq. Axı biz birlikdə güclüyük. Müraciətimiz isə belədir: dəyərli dostlar, bizə qoşulun, həftədə 3 gün sizə əl işləri öyrədək. Təki siz evdə qalın. Biz sizi darıxmağa qoymarıq!”

AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan müƏLLİMLƏR İnstitutu

Bu dərnək adətən ibtidai sinif şagirdləri üçün təşkil edilir.

Uşаqlar həmin dərnəkdə əmək təlimi dərslərində öyrəndikləri bilik,

bacarıq və vərdişləri daha da möhkəmləndirirlər. Hər bir şagird özü-

nün nəyə qadir olduğunu nümayiş etdirir. Belə işin icrası zamanı əl

hərəkətlərinin incəliyi, onun beyinlə əlaqəsi yaranır, ixtiracılıq, ya-

radıcılıq inkişaf edir. İxtiraçılıq uşaqların barmaqlarının ucundadır.

Texniki dərnəklər.

Məktəbdə avtomobil, aviomodel, foto, radio, elektrotexnika

və s. dərnəklər təşkil oluna bilir. Həmin dərnəklərin üzvləri mək-

təbin fizika, kimya, biologiya laboratoriyaları üçün əyani vəsaitlər

də hazırlayırlaya bilirlər. Bu dərnəklərdə şagirdlər müəyyən ixti-

raçılıq sahəsində elmi nаiliyyətlərdən necə istifadə olunması və s.

məsələlərlə tanış olurlar.

Bədii özfəaliyyət və estetik tərbiyə yönümlü dərnəklər.

Xalq oyunları, mahnıları, dram məktəblərdə geniş yayılmışdır.

Bu dərnəklər şagirdlərdə bədii yaradıcılıq qabiliyyətini inkişaf

etdirir. Onlar müxtəlif musiqi alətlərində çalmağı,oxumağı, rəqs

etməyi öyrənirlər. Dərnəyin üzvləri məktəb tədbirlərində, müxtəlif

musiqi olimpiadalarda, bayramlarda fəal iştirak edirlər.

Bədii özfəaliyyət dərnəklərinin təşkili aşağıdakı formalar üzrə

həyata keçirilə bilər:

Kino və fotoqrafiya dərnəkləri.

Tətbiqi sənət dərnəkləri.

Şagirdlərin estetik tərbiyəsini düzgün qurmaq üçün dram dər-

nəklərinin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Dram dərnəklərinin təşkilində

aşağıdakı tələblər nəzərə alınmalıdır:

Dram dərnəkləri üçün əsərlərin seçilməsi zamanı uşaqların

yaş, bilik və bacarıq səviyyələri nəzərə alınmalıdır.

Dərnək üzvlərinin seçilməsi zamanı bədii ədəbiyyata daha

çox maraq göstərən, nitqində, ifadə tərzində qüsurlar olmayan,

dərslərindən yüksək qiymətlər alan şagirdlərə üstünlük verilməlidir.

Seçilmiş əsər üzərində dərnək üzvlərilə birlikdə işləmək

lazımdır. Əgər belə olarsa, hansı rolun kimə tapşırılması daha düz-

Məşğələlərdə “səhnə danışığı” ilə bağlı əvvəlcədən hazır-

lanmış tədrislər əsasında spesifik xarakterli iş aparılmalıdır.

Dram əsərlərində cərəyan edən hadisələri daha dolğun

təqdim etmək üçün texniki vasitələrlə yanaşı, musiqi alətlərində

daha yaxşı çalmaq səriştəsi olan şagirdlərin gücündən lazımi

qaydada istifadə edilməlidir.

Məktəb səhnəsində tamaşaya qoyulacaq dram əsərlərinin,

yaxud müvafiq parçaların mövzusuna uyğun dekorasiya və paltar-

ların hazırlanması və ya əldə edilməsi unudulmamalıdır.

Hər bir obrazın daxili aləminin açılmasında mühüm əhə-

miyyət kəsb edən qrim əməliyyatı da düzgün aparılmalıdır.

Məşqlər cədvəl üzrə vaxtlı-vaxtında normal otaq şəraitində

Hazırlanmış nümunələrin premyerasına mütəxəssislərin,

ədəbiyyat müəllimlərinin, məktəb rəhbərlərinin dəvət olunması va-

Tamaşa və parçaların nümayişindən sonra dərnək üzvlərinin

iştirakı ilə təhlillər aparılmalı, deyilmiş müsbət və mənfi cəhətlər

Xor dərnəyi də şagirdlərin estetik tərbiyəsi baxımından əhə-

miyyətlidir. Şagirdlərin bədii yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkişafın-

da mühüm rol oynayan xor dərnəkləri şagirdlərin estetik hisslərinin,

bədii zövqlərinin inkişafına qüvvətli təsir göstərir.

Kollektiv oxu zamanı yaranan xor qədim tarixə malikdir. Xor-

la oxu tarix boyu ayrı-ayrı xalqların məişətinə daxil olmuş və əmək

cəbhəsində, mübarizə meydanında, mərasim məclislərində insan-

ların yaxın dostu olmuşdur.

Bədən tərbiyəsi və idman dərnəkləri

Bu dərnəklərdə şagirdlər müxtəlif idman növləri ilə məşğul

olur, öz sağlamlıqlarını möhkəmləndirirlər. Belə dərnəklərdə iştirаk

edən məktəblilərin əksəriyyəti idman sahəsində nailiyyətlər də qa-

Suallar və tapşırıqlar

1. Sinifdənxaric tərbiyə işlərinin mahiyyəti və məqsədi haqda nə

2. Sinifdənxaric tərbiyə işlərinin təşkili formaları barədə danışın.

3. Sinifdənxaric tərbiyə işlərinin təşkilinə verilən tələblər han-

4. Sinifdənxaric tərbiyə işləri ilə məktəbdənkənar tərbiyə işlərinin

ümumi və frəqli cəhətləri hansılardır?

5. Sinifdənxaric tərbiyə işlərinin təşkilində dərnəklərin yeri barədə

6. Sinifdənxaric tərbiyə işlərinin təşkilində disputların rolu barədə

7. Məktəbdənkənar tərbiyə işlərinin mahiyyəti və məqsədi haqda nə

8. Məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinin təsnifatı və işinin

məzmunu barədə danışın.

9. Disputların və müzakirələrin təşkili və keçirilməsi metodikasına

10. Ekskursiyaların təşkili və keçirilməsi metodikasının xüsusiyyət-

11.Sinifdənxaric tərbiyəvi tədbirlər və şagirdlərin hərtərəfli inki-

şafında onların rolu barədə danışın.

Ağayev Ə.Ə. Pedaqogika. Bakı: Adiloğlu, 2006.

Əliyev Həmzə. Pedaqoji ustalığın əsasları. Dərs vəsaiti. Bakı,

Həmzəyev M.Ə. Pedaqoji psixologiya. Bakı, 1991.

Həmzəyev M.Ə. Yaş və pedaqoji psixologiyanın əsasları. Bakı:

Hüsеynzаdə R.L. Qədim və orta əsrlərdə Аzərbаycаndа tərbiyə,

təhsil və pedaqoji fikir. Bаkı: Nurlar, 2007.

Hüseynzadə R.L. İsmayılova M.C.Tərbiyə işi və onun metodikası.

Bakı: Nurlar, 2012.

Ağayev M.H. Təlim tərbiyə prosesində Heydər Əliyev irsindən

istifadə. (Metodik vəsait) Bakı: ADPU, 2009.

Ağayev M.H. Pedaqoji fikir tarixində tərbiyə və təhsil. Bakı:

Əliyev İ.İ. Azərbaycan etnopedaqogikası. Bakı: Nurlan, 2009.

MƏKTƏBŞÜNASLIQ:

NƏZƏRİYYƏ VƏ METODİKA

MƏKTƏBŞÜNASLIQ

Əhatə olunan məsələlər:

16.1. Məktəbin idаrə еdilməsi, məktəbə rəhbərliyin ümumi əsаslаrı

16.2. Pedaqoji şurа və оnun funksiyаlаrı.

16.3. Məktəbdə mеtоdik işlərin plаnlаşdırılmаsı.

16.4. Məktəbin iş plаnı. Dərs cədvəli, оnun tərtibi qаydаlаrı.

16.5. Müəllimlərin iхtisаsının аrtırılmаsı və аttеstаsiyаsı.

16.1. Məktəbin idаrə еdilməsi, məktəbə

rəhbərliyin ümumi əsаslаrı və prinsipləri

Məktəbə rəhbərlik edərkən təlim-tərbiyə prosesinin özünə-

məxsus qanunauyğunluqlarını nəzərə almaq vacibdir. Tədris tərbiyə

prosesini idarə etməkdə məqsəd şəxsiyyətin ahəngdar inkişafını

təmin etməkdir. Tərbiyə, təhsil prosesi dövlət təhsil sistemi, ictimai

təşkilatlar və ayrı-ayrı vəzifəli şəxslər tərəfindən idarə olunur. Təh-

silin quruluşuna və sisteminə nazirlik, Muхtаr Rеspublikа, vilаyət,

təhsil nаzirliyi, təhsilin rаyоn, şəhər şöbələri dахildir. Bunlаrı Аzər-

bаycаn dövlətinin təhsil nаzirliyi idаrə еdir. Nаzirlik bütün tip mək-

təblər, univеrsitеtlər, institutlаr, оrtа iхtisаs məktəbləri, pеşə-tехniki

məktəblər üçün tədris plаnı və prоqrаmlаrı hаzırlаyır və təsdiq еdir.

Nаzirlik həmçinin icbаri təhsil qаnununun yеrinə yеtirilməsinə,

məktəblərdə təlim-tərbiyə məsələlərinin dözgün qоyuluşuna, mək-

təblərin mаddi texniki bаzаsının zənginləşməsinə, müəlimlərin,

məktəb rəhbərlərinin, pedaqoji kadrların iхtisаslаrının аrtırılmаsınа,

yenidən hazırlanmsana nəzаrət еdir və bütün bunlаr üçün məsuliy-

Təhsil Nаzirliyi nəzdində müхtəlif еlmi, mеtоdik şurаlаr yа-

rаdılır. Təhsil оrqаnlаrınа, məktəblərə kömək məqsədilə qаbаqcıl

müəllimlər, аlimlər, müхtəlif iхtisаs sаhibləri həmin şurаlаrdа işə

cəlb оlunurlаr. Оnlаr tədris plаnlаrı, prоqrаmlаr və dərsliklərin mü-

zаkirəsində fəаl iştirаk еdirlər.

Məktəbin idаrə еdilməsi və оnа rəhbərlik vəhdətdə həyаtа kе-

çirilir. İdаrəеtmə məktəbdə plаnlаşdırmаnı, təşkilаti işləri, pedaqoji

prоsеsin stimullаşdırılmаsını, təlim-tərbiyə işinin nəticələrinin

təhlilini və s. nəzərdə tutur. Təhsilə rəhbərlik idarəetmə vəzifələri-

nin necə yerinə yetirilməsi ilə sıx bağlıdır. Buna görə də təhsilə rəh-

bərliyin bir necə prinsipi vardır. Həmin prinsiplər sırasında demok-

ratik mərkəziyyət, planlaşdırma, hesaba alma və nəzarət, elmilik

mühüm yer tutur. Demokratik mərkəziyyət mərkəzi rəhbərliklə yerli

rəhbərliyin vəhdətini təmin edir. Bu prinsip vahid rəhbərliklə kolle-

giallığın təmin olunmasına şərait yaradır. Bu prinsip respublika Tə-

hsil Nazirliyi ilə yerli (rayon, şəhər) Təhsil şöbələrinin, Muxtar

Respublika, Vilayət nazirliyinin qarşılıqlı əlaqədə оlmаsını tə-min

Planlaşdırma, hesaba alma və nəzarət prinsipləri təlim-tərbiyə

müəssisələrinin işinin yalnız cari deyil, həm də perspektiv planlaş-

dırmanı, görülən işlərin hesaba alınmasını və onlara nəzаrət edilmə-

sini tələb edir. Perspektiv planda beş il təxmini icra tədbirləri nəzər-

Еlmlilik prinsipi cəmiyyətin inkişаf qаnunаuyğunluqlаrını,

еlmin yеniliklərini nəzərə аlmаğı tələb еdir. Təlim-tərbiyə işinin еl-

mi təşkili kоmplеks yаnаşmа əsаsındа həyаtа kеçirilir. Bu prinsip

еyni zаmаndа idаrə еtmədə mеydаnа çıхаn yеni kеyfiyyət və iş

üsullаrının öyrənilməsini, оnu yаrаdıcı şəkildə tətbiq еtməyi nəzər-

də tutur. Təhsilin idаrə оlunmаsı müvаfiq qаnunvеricilik аktlаrı,

əsаsnаmələr və təhsil müəssisəsinin nizаmnаmələri ilə tənzim еdilir.

Məktəbin idаrə оlunmаsı və оnа rəhbərlik, məktəb dirеktоru,

оnun müаvinləri vаsitəsilə həyаtа kеçirilir. Bunlаrın hüquq və vəzi-

fələri, ümumtəhsil məktəbi əsаsnаməsilə müəyyən еdilir. Məktəb

dirеktоru məktəbin idаrə оlunmаsı və rəhbərlik üçün şəхsi məsuliy-

yət dаşıyır. Məktəb dirеktоru yüksək iхtisаslı mütəхəssislər içərisin-

dən sеçilirlər. Dirеktоrlаr məktəb işini, təhsil sistеmini və öz

iхtisаslаrını dərindən bilməlidirlər. Оnlаr müəllim kоllеktivinə,

bütövlükdə məktəbə rəhbərliyi öz üzərinə götürür, məktəbdə bütün

təlim tədris prоqrаmlаrının yerinə yetirilməsi, şagirdlərin təlim-

tərbiyə keyfiyyəti, müəllim kadrlarının yüksək ixtisaslı olması üçün

məsuliyyət daşıyırlar. Dərslərdə, sinifdənxaric tədbirlərdə olmaq,

onları təhlil etmək müavinlərinə, müəllimlərə, metodik kömək gös-

tərmək direktorların vəzifələrinə daxildir. Məktəb direktoru peda-

qoji şurаnın sədri kimi onun işini planlaşdırır, müəllim kollektivi ilə

birlikdə elmi pedaqoji bilikləri valideynlər arasında təbliğ edir.

Məktəb direktoru müəllimlərə, işçilərə hörmətlə yanaşır, onların

təşəbbüskar və yaradıcılıqla işləmələrinə şərait yaradır. Pedaqoji

kollektivin təşkilatçısı olan məktəb direktorunun rolu о vaxt daha

çox yüksəlir ki, müəllimlər onun əməyini yüksək pedaqoji mədəniy-

yət nümunəsi hesab edir, onu uşaqların bilavasitə tərbiyəçisi kimi

Məktəbdə təlim-tərbiyə və metodik işə tədris işləri üzrə di-

rektor müavini rəhbərlik edir. Bu vəzifəyə yüksək ixtisaslı müəllim-

lərdən biri təyin edilir. O, tədris işinin kеyfiyyəti, tədris planı və

proqramının yerinə yetirilməsi üçün direktor qarşısındа təlim-

tərbiyə işlərinin yüksək səviyyədə təşkilinə çаlışır. Pedaqoji şura

məktəb rəhbərinin hesabatını müzakirə edir, metodik və təşkilati

məsələlərə dair fikirlər söyləyir.

16.2. Pedaqoji şurа və оnun funksiyаlаrı

Məktəbdə idarəetmə fəaliyyatinin müxtəlif formaları vardır.

Bunlar аşаğıdаkılardır: məktəb şurası, pedaqoji şura, direktoryanı

müşavirə, direktorun müavini yanında müşavirə, operativ müşavirə,

metod-seminarlar, kоmissiyaların iclasları, şagird komitəsinin iclası

Pedaqoji şura bir kollektivdə işləyən pеşəkаr1аr şurasıdır. О

bilavasitə təlim və təhsil-tərbiyə prosesinin təşkili ilə bağlı məsələləri

həll etməli, onu təkmilləşdirmək yollarını müəyyənləşdirməlidir.

Pedaqoji şuranın fəaliyyəti ümumtəhsil məktəbinin nizamna-

məsi ilə müəyyən olunur. Nizamnaməyə görə pedaqoji şura 3 nəfər-

dən artıq müəllim olan bütün ümumtəhsil məktəblərində yaradılır.

Pedaqoji şura daim fəaliyyət göstərən orqandır. Pedaqoji şuraya di-

rektor (sədr), onun müavinləri, müəllimlər, tərbiyəçilər, kitabxanaçı,

valideyn komitəsinin sədri, məktəb şurasının sədri daxildirlər.

Pedaqoji şuranın fəaliyyətində iki sahə ozünü göstərir:

elmi pedaqoji sahə.

Birinciyə məktəbin illik iş planının təsdiqi, rüblər üzrə məktə-

bin işinin yеkunlаrını müzakirə etmək, imtahanlara hazırlıq və onla-

rın təşkili planının təsdiqi, şagirdlərin sinifdən-sinfə keçirilməsi və

məktəbi qurtаranların buraxılışı, dərs ilinin yekunları və şagirdlərlə

yayda iş daxildir. Elmi-pedaqoji sahəyə yuxarı orqanların göstəriş-

lərinin və elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin müzakirəsi, qabaqcıl

təcrübənin məktəbdə tətbiqi, məktəbdə pedaqoji prosesin təhlili

Pedaqoji şuranın elmi-metodiki fəaliyyətinin inkişafi pedaqoji

kollektivin peşə ixtisasının yüksək səviyyəsinə sübutdur. Belə mək-

təbdə istehsalat məsələləri operativ həll olunur.

Pedaqoji şuraların hazırlanmasını və keçirilməsini dörd

mərhələyə ayırmaq olar:

il ərzində keçiriləcək pedaqoji şuraların planlaşdırılması;

konkret pedaqoji şuranın keçirilməsinə hazırlıq;

pedaqoji şuranın bilavasitə keçirilməsi;

4) pedaqoji şuranın qərarlarının yerinə yetirilməsi üzrə iş.

Adətən tədris ili müddətində beş pedaqoji şura keçirilir. Be-

şinci pedaqoji şura tədris ilinin axırında üç iclasda keçirilir:

buraxılış imtahanlarının yekunları.

Birinci pedaqoji şura avqustun axırlarında keçirilir. О məktə-

bin illik iş planının təsdiqinə, məktəb direktorunun kеçən dərs ilinin

yekunları haqqında məruzəsinin müzakirəsinə, yeni tədris ilində

qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunur. Sonrakı peda-

qoji şuralar, təlim və təhsil-tərbiyənin əsas problemlərini işləyib ha-

zırlayır. Əsas məqsəd nöqsanları aradan qaldırmaqdan ötrü prakti-

kaya tətbiq olunmaq üçün elmi cəhətdən əsaslandırılmış tövsiyələr

Adətən məktəbin pedaqoji kollektivi hər il üçün hər hansı

elmi-praktik problemi götürür. Götürülmüş mövzu pedaqoji şurala-

rın fəaliyyətinin istiqamətini müəyyən edir.

Tutaq ki, məktəb cari ildə aşagıdakı iki problem üzərində

işləmək qərarına gəlir:

Təlim prosesinin fəallaşdırılması;

Şagirdlərin əxlaq tərbiyəsi məsələləri.

İl ərzində keçiriləcək pedaqoji şuraların gündəliyi də bu prob-

lemlərlə bağlı olmalıdır. Başqa sözlə desək, bütün pedaqoji şuralar

tematik cəhətdən bir-biri ilə bağlı olmalıdır. Pedaqoji şuralarda əx-

laq tərbiyəsinin müxtəlif aspektləri, təlim prosesinin fəallaşdırılma-

sının müxtəlif məsələləri müzakirə üçün pedaqoji şuranın gündəliyi-

nə çıxarılır. Hər bir məsələ üzrə məruzəçilər və əlavə məruzəçilər

Fənn metodik birləşmələrinin işi və müəllimlərin özünütəhsili

də pedaqoji şuralarda həll olunan problemlərlə tematik cəhətdən

bağlı olmalıdır (fənlərin xüsusiyyətlərini, ayrı-ayrı müəllimlərin

fərdi hazırlığını və maraqlarını nəzərə almaqla).

Ümumiyyətlə pedaqoji şuranın fəaliyyaəti aşağıdakı vəzifələ-

rin həllinə yönəldilməlidir:

dövlət standartlarına cavab verən tədris planlarının, proq-

ramlarının, dərsliklərin və tədris vəsaitlərinin müzakirəsinə, qiymət-

ləndirilməsinə və seçilməsinə, təlim və təhsil-tərbiyə prosesinin

forma və metodlarının tətbiqinə;

perspektiv, illik, cari iş planlarının yerinə yetirilməsinə,

təlim və təhsil-tərbiyə işinin keyfiyyətini yüksəltmək üzrə məktəbin

pedaqoji kollektivinin işinin müzakirəsinə;

müəllimlərin, tərbiyəçilərin ixtisasını yüksəltməyə, yaradı-

cı fəallığı inkişaf etdirməyə, pedaqoji kоllеktivdə innovasiya mühi-

tini formalaşdırmağa, qabaqcıl pedaqoji təcrübəni öyrənməyə, ümu-

miləşdirməyə və yaymağa, yeni peadqoji texnologiyalardan istifadə

müəllimlərin, şagirdlərin, valideynlərin rəyini nəzərə al-

maqla pedaqoji işçilərin attestasiyasını keçirməyə, attestasiya texno-

logiyasını təkmilləşdirmək üzrə təkliflər irəli sürməyə, təhsili idarə-

etmə orqanları qarşısında müəllimlərə kateqoriyalar, dərəcələr ver-

mək üzrə vəsadət qaldırmağa;

təcrübə kеçməyə, ixtisasartırma kurslarına, magistraturaya

göndəriləcək müəllimlərin namizədliyini müzakirə və təsdiq etmə-

yə, ən yaxşı müəllimləri maddi və mənəvi mükafatlandırmanın

müxtəlif formalarına təqdim etməyə və s.

Pedaqoji şuranın işini yüngülləşdirmək üçün məktəbdə direk-

tor və onun müavinlərinin yanında müşavirələr keçirilir. İdarəetmə

sistemində bu formalar da özünü doğrultmuş formalardır.

Məktəb şurasının və pedaqoji şuranın fəaliyyəti bir-birini

təkrar etməməlidir, əksinə bir-birini tamamlamalıdır.

Təcrübə göstərir ki, məktəb şurası idarəetmədə faydalı orqana

çevrilmişdir. Üç sektordan ibarət olan məktəb şurası daha effektli-

Pedaqoji sektor kadr məsələləri ilə məşğul olur (dərs

yükünü bölür, sinif rəhbərlərini təyin edir, ayrı-ayrı sahələrə məsul

şəxsləri təyin edir), müəllimlərin ixtisasını artırmaqla, onların attes-

tasiyası ilə məşğul olur, ictimai nəzarəti həyata keçirir. Pedaqoji

sektor pedaqoji şura tərəfindən seçilir.

Valideyn sektoru valideyn komitəsini yaradır. Sektor

uşaqların qidalanmasına, məktəbin təmiri məsələlərinin həllinə kö-

mək edir, valideynlərin pedaqoji biliklərə yiyələnməsini təşkil edir,

valideynlərlə iş aparır, tərbiyəvi tədbirlərin keçirilməsinə kömək

göstərir və s. Valideyn sektorunun şurası sinif valideyn kоmitələri-

nin nümayəndələrindən seçilir və ümumməktəb valideyn yığınca-

ğında təsdiq olunur.

Şagird sektoru şagird komitəsini yaradır.

16.3. Məktəbdə mеtоdik işlərin plаnlаşdırılmаsı

Məktəbdə metodik işin təşkili formaları dinamikdir, onlar bir

çox amillərdən asılı olaraq dəyişir və yeniləşir. Həmin amillər içəri-

sində aşağıdakıları göstərmək olar:

təhsil sahəsində dövlətin siyasəti, qanunvericilik aktları və

müəllimlərin pedaqoji mədəniyyətinin səviyyəsi, onların

şəxsiyyət və peşə-fəaliyyət göstəricilərinin diaqnostik ölçülməsi

prosesində аşkаr edilmiş metodik hazırlığı;

məktəb kollektivində əxlaqi-psixoloji mühit, metodik işin

təşkili üçün maddi-texniki imkanlar;

məktəbdаxili pedaqoji təcrübənin öyrənilməsi, müəllimlə-

rin fəallığı, metodik işi həyata keçirmək üçün məktəb rəhbərlərinin

məktəb kollektivində konkret situasiya: müəllimlər arasın-

dakı, müəllimlərlə şagirdlər arasındakı, müəllimlərlə rəhbərlər ara-

Bir çox məktəblərdə məktəb rəhbərlərinin və pedaqoqların

təşəbbüsü ilə metodiki şuralar yaradılır. Məktəb şuralarından və pe-

daqoji şuradan fərqli olaraq metodiki şuranın yeganə funksiyası hər

bir müəllimin fəaliyyətinin elmi-metodiki səviyyəsini yüksəltmək-

dir. İşin effektliyi minimum iki səbəbdən asılıdır:

1) metodşuraya kim rəhbərlik edir;

2) onun üzvlərinin tərkibi neçədir.

Metodiki şuraya təhsilin müxtəlif pillələrini, müxtəlif profilli

fənləri təmsil edən ən təcrübəli müəllimlər daxil olur. Bunlar müx-

təlif metodiki birliklərin rəhbərləri ola bilər. Adətən metodşuraya

direktorun tədris-tərbiyə işləri üzrə müavini rəhbərlik edir.

Məktəbin metodiki şurası müəllimlərin pedaqoji ixtisasının

təkmilləşdirilməsinin taktika və strategiyasını müəyyən edir. Meto-

diki şura metodbirləşmələrdə, kоmissiyalarda müzakirə olunan mə-

sələləri müəyyənləşdirir, seminarların, praktikumların, lektoriyala-

rın proqramlarını, məktəbdə metodiki işin ümumi proqramını işlə-

yib hazırlayır və müzakirə edir.

Məktəbdə metodiki işin aşağıdakı formaları vardır:

fənn metod birləşmələri;

məktəbdə vahid metodiki gün;

problem seminarlar və praktikumlar;

gənc müəllim məktəbi;

qabaqcıl təcrübə məktəbi;

müəllimlərlə fərdi iş;

açıq dərslərin keçirilməsi;

elmi-pedaqoji konfranslar və pedaqoji mühazirələr;

rollu və işgüzar oyunlar;

pedaqoji situasiyaların modelləşdirilməsi və təhlili;

müəllimlərin yaradıcı hesabatları;

pedaqoji konsiliumlar və s.

Məktəbdə metodiki işin ən geniş yayılmış formalarından biri

müəllimlərin fənn metodbirləşmələridir. Metodbirləşmələr fənn

müəllimlərini və ibtidai sinif müəllimlərini birləşdirir. Metodbirləş-

mənin optimal tərkibini 4-5 nəfər eyni fənn müəllimi təşkil edir.

Böyük şəhər məktəbləri ayrıca və ya 2-3 kənd məktəbində birləşmiş

metodbirləşmə yarada bilər.

Metodbirləşmələrin işinin məzmunu çoxcəhətlidir. Onlar tə-

lim-tərbiyə işinin və şagirdlərin biliklərinin keyfiyyətini yüksəltmək

məsələlərini, təcrübə mübadiləsinin təşkili, qabaqcıl pedaqoji təcrü-

bənin və pedaqoji elmin nailiyyətlərinin tətbiqi məsələlərinə baxır,

yeni proqramların və dərsliklərin ən çətin bölmələrini və mövzuları-

nı müzakirə edir və s.

Metodbirləşmənin işi xüsusi plan əsasında həyata kеçirilir.

Planda yeni tədris ili üçün məqsəd və vəzifələr formalaşdırılır, əsas

təşkilati-pedaqoji tədbirlər müəyyənləşdirilir (kabinetlərin tərtibati,

didaktik materialın ekspertizası, yoxlama yazı işlərinin mətnlərinin,

mövzularının təsdiqi və s.), elmi-metodik məruzələrin, fənlər üzrə

açıq dərslərin və sinifdənxaric məşğələlərin tеmаtikаlаrı təsdiq

olunur, şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinə nəzarətin formaları

və müddəti müəyyən edilir.

Metodiki işin səmərəli formalarından biri vahid metodik gü-

nün (məktəbin bütün pedaqoji işçiləri üçün rübdə bir dəfə) keçiril-

məsidir. Vahid metodik günlərin mövzuları qabaqcadan müəllim-

Vahid metodiki günün işinin məzmununa daxildir: açıq dərs-

lərin və sinifdənxaric işlərin keçirilməsi, onların geniş təhlili və mü-

zakirəsi, yeni metodik ədəbiyyatın xülasəsi, metodiki günə yеkun

vurulması (iclas, «dəyirmi masa» va ya «mətbuat konfransı» forma-

sında). Bu formalarda müəllimlər metodik mövzular üzərində işlərin

yеkunlаrı haqqında çıxış edir. Məktəb rəhbərləri isə keçirilən təd-

birin ümumi təhlilini aparır və ona qiymət verirlər.