Beyaz zanbaqlar ulkesi

Snelmana görə hər cəmiyyətin inkişafında ən önəmli yeri ziyalılar tutur və o, öz ölkəsinin də bu hala düşməsində ziyalıları da təqsirkar bilmiş və onları tənqid etmişdir. Snelmanın fikrincə təhsilli hər kəs ölkəsinə qarşı məsuliyyətli davranmalı, milli mədəniyyəti və milli iradəni inkişaf etdirmək üçün çalışmalıdır.

Beyaz Zambaklar Ülkesinde Kitap Özeti

1923 Yılında “Zidari Jivota” (Hayatın Mimarları) ismiyle Sırpça basılan kitap 1928 yılında Ali Haydar Taner tarafından ilk defa Türkçe’ye çevrilmiştir. Rusya, Yugoslavya, Bulgaristan’da olduğu gibi kitap Türkiye’de de büyük yankı uyandırdı. Ancak Mustafa Kemal Atatürk’ün kitabı okuyup beğenmesinin ardından okulların müfredatına konulmasını istemesiyle ünü daha da artmıştır.

Kitabın ilk bölümü Grigoriy Petrov’un hayatı hakkında kısmıyla başlar. Kitabı yazma sürecinde onu etkileyen olaylardan söz eder. Kitap tam metni toplam 239 sayfa, 13 bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm Moskova’daki imparatorluğun temellerinin sallandığından söz edilip Devlet inşasını bina inşası tasviri üzerinden anlatmaktadır. Değişen ve gelişen nesillerin yeni anlayışlar, gayeler ve taleplerle geldiğinden bu yeni nesil insanlara geçerliliğini çoktan kaybetmiş yönetim şekilleri zorla dayatılamayacağından, hayatının temelini mantıklı, adil ve sağlam bir devlet yönetimi esasına göre şekillendirmek gerektiği üzerinde durarak açıklamaktadır. ikici bölümde Devlet meselelerinin sadece bakanlar, krallar veya milletvekillerinin icraatlarının sonucu değil her vatandaşı ilgilendiren mesele olduğunu erkek ya da kadın, genç ya da yaşlı, şehirli ya da köylü, kas gücüyle ya da beyin gücüyle çalışan herkesin bu meseleleri düşünmesi gerektiğinden söz eder. Aynı zamanda Halkların tarihinin yaratıcısı kimdir? Devletin ve bütün insanlığın kaderinde hayati öneme sahip olan büyük olayları kimler harekete geçirerek, yönlendiriyor? İngiliz düşünür Carlylenin dediği büyük şahsiyetler ve kahramanlar mı? Sorularına, tarihte adından söz etmiş yöneticilerden ve ünlü yazarların konuyla ilgili düşünceleriyle cevap aramaktadır.

Üçüncü bölümde Finlandiya’nın bugünkü seviyeye gelmesinde halkın çalışma enerjisi ve azmi, kendi fakir toprağına olan bağlılık ve sevgisinin etkili olduğunu üzerinde duruluyor. Finlandiya’nın birçok kentinde yükselen çıplak granit yığınlarına rastlanabildiğini ve Rusya’da bu taşlara halk “Şeytanın Şekerliği” derken Finlandiyalılar “Şeytan Şekerlerini” park ve bahçelere dönüştürmüşler. Taşların üzerine verimli toprak dökerek, buralara ağaç ekmiş çiçek yetiştiriyorlar. Finlandiya’nın Petersburg’dan, 3,5 saatlik mesafede olmasına rağmen, düzensizlik, köhnelik, bakımsızlıktan eser bile olmaması tek düze ve kasvetli taş yığınları, bataklıklar ve ormanlar arasında yaşayan halkın sanat eserlerini andıran mimariler ortaya koymasının altında yatan başarıyı aramaya başlar. Dördüncü bölümde Finlandiya’nın coğrafi önemine vurgu yapılır.

Beşinci bölümde yeni nesil Fin aydınlarından Johan Wilhelm Snellman üzerinden halkın uyuyan uykusundan uyandırılması için Finlandiyalı öğretmen, din adamı, avukat ve memur halk kitlelerinin eğitim ve kültür düzeyinin arttırılması için adeta seferberlik ilan etmesi gerektiğinden söz edilir. Snellman, “ Karanlık köşelerde canlı kandiller yaktım ve daha iyi aydınlatmaları için onlara yağ takviyesi yaptım” der ve insanları aydınlatmanın ülkelerin geleceği için ne kadar önemli olduğu ortaya konulur. Altıncı bölümde Snellman’ın halka yaptığı konuşmalardan kesitler üzerinden halkın ağır ve tehlikeli bir manevi hastalığa yakalandığı ve dinin insanların diğer insanlarla, dünyayla ve tarladaki ürünlerle bağlantıda olduğu duygusudur der ve böyle bir bağlantı yoksa devlet, toplum, aile ve hatta insanlık bile hayatta kalamaz. Bu devletin mevcudiyetine karşı bir tehdittir. Kitlelerin dine karşı ilgisizliği halk için çok tehlikeli bir hastalığa dönüşebilir. Ciddiyetten uzak gençlik ve akıl fakiri liberal düşünürler; dinsizliğin özgür düşüncesinin yansıması olduğunu söylemekle büyük bir hata yapıyorlar. Dinsizlik manevi fakirlik ve hastalıklı ruh halinin belirtisidir. Dinsizlik halkın sahip olduğu bütün kutsal değerlerin ölmesidir der. Bunun sonucu olarak insanlar hayvani duyguların esiri olur, maneviyatsızlık, ahlaksızlık, kaba egoizm, hırsızlık ve had safhaya varan duygusal çöküntülerin temeli olarak dine karşı ilgisizliğin sebep olduğu üzerinde durur.

Yedinci bölüm İsviçre yönetiminden Rusya yönetimine geçen Finlandiya’nın içişlerinde serbest bırakılması sonrası kendi siyasi kültürlerini inşa etme süresinden söz edilir. Bu bölümde de Snellman’ın memurlara seslendiği bölüm vardır. “Adaletsizlik konusunda başöğretmenlerin kim olduğunu biliyor musunuz? Memurlar, yasaların bekçisi olan görevliler! Onlar halka yasalara uymamayı öğretiyorlar. Bu nedenle kanunların uygulayıcısı olan siz memurlardan, yeni Finlandiya adına bir ricada bulunmak istiyorum; vatandaşlarımızın yasalara saygılı veya daha fazla derin adalet duygusuna sahip bireyler olarak yetiştirilmesi için bize yardımcı olun.” Sözleri yer alır ve memurların adalet sağlamadaki önemi üzerinde konu aktarılır. Sekizinci bölüm Finlandiyalıların Orduya “Kışla Hayvanı” bakış açısının değiştirilmesi gerektiğinden hayatlarının en parlak döneminde askere gelen gençlerin çoğunun okuma yazma bilmeyen halk ve toplumu ilgilendiren konulardan uzak oluşunun değiştirilmesi gerektiğinden, yeni Fin ordusunun inşasından söz edilir. Dokuzuncu bölüm İngiltere’nin Napolyon’u yenmesi sonucu Avrupa’da uzun zamandır süren savaşların son bulmasıyla birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi Finlandiya’da da gençlerin İngiliz kültürüne hayranlığı arttı tabi bunlarının başında da Futbol geliyordu. Bu bölümde de Snellman üzerinden gençlere seslenilmektedir. Futbola ilgi duyan gençlerin eğitimlerine önem vermediklerinin ve bunun sonucunda genç neslin eğitimsiz olarak yetişeceğinden endişe edilir. Finlandiya gençlerinin diğer ülkeleri futbolla yenmemesini aynı zamanda Almanları, Fransızları ve İngilizleri beyniniz, kalbiniz ve iradenizle, bilim, ustalık, ticaret, zanaat, adil hukuk düzeni gibi alanlarda, ülke refahının arttırılması için halkın verdiği mücadelede yenmeleri gerektiği aşılar.

Onuncu bölüm bu bölümde Snellman ve arkadaşları Finlandiya halkının uyanmasına dair bütün umutlarının genç neslin iyi yetiştirilerek, eğitilmesine bağlamışlardır. Snellman çocukluk dönemi için, çocuk aklı ve kalbi, bakımsız tarla gibi boş kalıyor çünkü oraya hiçbir iyilik tohumu saçılmamış. Kendilerine iyilik, doğruluk ve sevgiden bahsedilse de bunlar kalıplaşmış, sıkıcı ve soğuk ifadelerle anlatılmaktadır. Onları çok iyi yedirip içirip, giydirmek yeterli değil onların zekası ve kalbinin temizliği konusunda çok az kafa yorduklarından söz eder. Snellman ve arkadaşlarının köyleri ve Pazar yerlerini gezip konuşmalar yapmasıyla Finlandiya’da ebeveyn toplulukları kurulduğunu anlatır.

On birinci bölümde Snellman önderliğinde herkes işin kulpundan tutmuş kültür misyonerleri olarak Finlandiya’nın kalkınması için çalıştığından söz eder. Tatlı kral lakaplı zengin tüccar Yarvinen’den de bu bölümde bahsedilir. Aydın kesimin eksik yönlerine dikkat çekilirken sorunun kaynağına inilir. Yarvinen’in yokluktan nasıl var olduğunu anlatılıp bu tür mucizevi dönüşümün her bir ülkede ve vilayette, hatta en ücra yerlerde dahi yaşanmasının imkansız olmadığı gözler önüne seriler. Bunun için gerekli olan sadece sihirli ellere, ileri görüşlü, büyük yürekli insanlara, yorulmadan çalışan kültür emekçilerine ihtiyaç olduğu mesajı verilir. On ikinci bölüm Köylülerden söz edilir; Ziraat, hayvancılık, tuğla yapımı kağıt ve kumaş üretimi gibi alanlarda gelişmeye önem verilmiş fakat milyonlarca emekçinin, beyni, kalbi, sağlığı ve hayat koşullarının iyileştirilmesi gerektiğini kimse düşünmemiş ve düşünmek istememiştir. Bu bölümde köylülere yapılan haksızlıklardan söz edilmekte ve halkın büyük bölümünün eğitimsiz olması devlet eliyle yapılan kötülük olduğunu ilkel halkların fakirlik ve yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmalarının nedeni sahip oldukları topraklarının zenginliklerinden faydalanmamaları dır der. On üçüncü bölümde Papaz McDonald’ın halk tarafından “Güneş Kitabı” adı verilen kitaptan ve etkilerinden söz edilir. Aslen İsviçreli olan papaz McDonald Finlandiya halkının gelişmesi için bir yol haritası sunar. Grigoriy Petrov kitabın son bölümünde Slavlara şu tavsiyelerde bulunur; Kendimize ve halk kitlelerine çalışkanlık, azim ve disiplin, güçlü irade aşılayalım, bu özelliklere sahip nesiller yetiştirelim der. Grigory Petrov’un yaşamı boyunca başta Rusya olmak üzere birçok ülkedeki halkları etkilediği bilinmektedir. Grigoriy Slav halklarının gelişmesinde rol model olmak için aslında bu kitabında da yol gösterici olma amacı gütmüştür.

Kitabı bölüm, bölüm incelememin temel amacı yazıldığı günden bugüne seksen küsur sene geçmiş olmasına rağmen bizlere günümüzde de yol gösteriyor oluşudur.

Bu makale Ceyda KURT tarafından kaleme alınmıştır.

KAYNAKÇA

Petrov, G. (2018) Beyaz Zambaklar Ülkesinde,(Çev. Elnur Osmanov),İstanbul;Koridor Yayımcılık.

Beyaz zanbaqlar ulkesi

Skandinaviya ölkələri bütün dünyada insanların gəzmək, hətta daimi yaşamaq istədikləri yerlərin başında gəlir. Ölkəmizdə də, xüsusilə gənclər arasında bu ölkələr çox məşhurdur. Bu ölkələri cəlbedici edən möhtəşəm təbiətləri ilə yanaşı, həm də möhtəşəm həyat standartlarıdır. Təbii ki, heç nə birdən-birə olmur. Həyat standartlarına qibtə etdiyimiz Skandinaviya ölkələri də, keçmişdə geridə qalmış iqtisadiyyata, təhsilə və həyat şəraitinə malik olublar. Bu gün haqqında bəhs etmək istədiyim kitabda Skandinaviya ölkələrindən biri olan Finlandiyanın “bataqlıqlar ölkəsi”ndən necə “xoşbəxtlər ölkəsi”nə çevrildiyindən bəhs edir. Söhbət Qriqori Petrovun “Bəyaz zambaqlar ölkəsində” əsərindən gedir. Kitabın bəhs etdiyi mövzudan öncə kitabın özü haqqında biraz məlumat vermək istəyirəm.

Kitab 1923-cü ildə Qriqori Petrov tərəfindən qələmə alınıb və bundan sonra bir çox dillərə çevrilib. Kitabın ən çox çap edildiyi ölkələrdən biri də Türkiyədir. Belə ki, Mustafa Kamal Atarürk kitabı oxuduqdan sonra dərhal hərbi məktəblərin tədris proqramına salınmasıyla bağlı qərar vermişdir. Digər bir çox ölkədə də bu kitab gənclərin oxuması üçün tədris proqramlarına daxil edilib. Təəssüf ki, haqqında çox müsbət fikirlər eşitdiyim kitabı öz dilimizdə tapmadım və məcbur Türkiyədən sifariş etdim. Maraqlısı isə odur ki, kitabı əldə etdikdən sonra gördüm ki, kitabı rus dilindən türkcəyə elə azərbaycanlı bir tərcüməçi tərcümə edib…

Hər birimizin bəyəndiyi, sevdiyi kitablar çox olur, ancaq elə əsərlər olur ki, onu dönə-dənə oxumaq istəyir insan. “Bəyaz zambaqlar ölkəsində” də mənim üçün bu tip kitablardan idi. Hətta əlimdə olsa kitabı 9 milyon nüsxə ilə çap etdirib bütün Azərbaycan vətəndaşlarına paylayardım. Bu kitab xalqın heç zaman düzəlməyəcəyini, belə gəlib belə də gedəcəyini deyən insanlara çox gözəl cavabdır.

Kitabın ən önəmli cəhətlərindən biri sadə, axıcı və oxunaqlı bir dildə yazılmasıdır. Əsərdə ilk olaraq bir qrup finlandiyalı ziyalının xalqı zülmətdən necə aydınlığa çıxardığı vurğulanır ki, bu ziyalılarında başında Yohan Vilhelm Snelman durur. Müəllif İlk olaraq Finlandiyanın inkişafdan öncəki vəziyyətini təsvir edir. Finlandiya 1808-ci ildən birinci dünya müharibəsinə qədər Çar Rusiyasının bir əyaləti olmuşdur. Ancaq bundan öncə ölkəyə yüzillər boyunca (1155-ci ildən) isveçlilər hökmdarlıq etmişlər və finlandiyalılar həmin vaxt ərzində isveçdən göndərilən məmurlar tərəfindən idarə olunub. Ancaq həmin məmurlar vaxtlarını əyləncəyə sərf etmiş və fin xalqına əziyyət verməklə məşğul olmuşlar. Finlilər də həmin dövr ərzində çox dəyişmiş, ölkədə bir çox insanlar içki aludəçisi olmuş, mənəvi dəyərlərin əksəriyyəti aşınmışdır.

Hətta isveç dilini bilməyən insanlara “aşağı səviyyəli” adam gözüylə baxılmağa başlanmış, insanlar öz dillərini də unutmuşlar. (Hal-hazırda da, İsveç dili Finlandiyada rəsmi dil statusuna malikdir)

Finlandiya Rusiyanın tabeçiliyinə keçəndən sonra isə öz daxili müstəqilliyini nisbətən qoruyub saxlaya bilmişdir. Burada diqqət çəkən bir məqam da odur ki, Snelman öz yazılarında isveçliləri finlərə qarşı bu cür davrandıqları üçün tənqid etsə də,qeyd edir ki, biz İsveç xalqını yox bizə bu cür münasibət göstərən İsveç hökümətini tənqid edirik və bunlar xalqlar arasında münasibətləri korlamamalıdır.

Snelmananın fikrincə ilk olaraq fin xalqını millətə çevirəcək bir mədəniyyət yaradılmalıdır. O qeyd edir ki, Finlandiyanın Rusiya və İsveç kimi qonşularının boyunduruğu altından qorunmasının tək yolu onlardan daha güclü bir mədəniyyətə sahib olmasıdır. Ancaq o həm də qeyd edir ki, mövcut olan qüsurlu bir şeyi yaxşılaşdırmaq üçün onu tamamilə yox etmək lazım deyil, əldə olanın müsbət cəhətlərini saxlayıb daha da təkmilləşdirmək gərəkdir. Müəllifin daha bir maraqlı fikri də ondan ibarətdir ki, maarifləndirmə prosesində köhnə düşüncəli insanları dəyişdirmək üçün çox vaxt itirməməli və gənclər üçün çalışmaq lazımdır. O daha parlaq Finlandiyanı yalnız gənclərin qura biləcəyinə inanırdı.

Snelmana görə hər cəmiyyətin inkişafında ən önəmli yeri ziyalılar tutur və o, öz ölkəsinin də bu hala düşməsində ziyalıları da təqsirkar bilmiş və onları tənqid etmişdir. Snelmanın fikrincə təhsilli hər kəs ölkəsinə qarşı məsuliyyətli davranmalı, milli mədəniyyəti və milli iradəni inkişaf etdirmək üçün çalışmalıdır.

Snelmanın bu fikirləri ölkədəki ziyalılar arasında da geniş yayılmış və onun fikrinə uyğun olaraq yüzlərlə təhsilli insan ölkənin dört bir yanına yayılaraq xalqa iqtisadiyyat, səhiyyə, kənd təsərrüfatı, təhsil kimi sahələrdə mühazirələr deməyə başlamışdır. Bu həm xalqın maariflənməsinə, həm də insanların öz savadlı vətəndaşlarını görərək öz xalqlarına olan inamlarının artmasına xidmət etmişdir.

Snelman xalqın inkişafında məmurların və əsgərlərin də rolunu qabartmış və onlarla bağlı islahatlar aparmışdır. Bunlardan ən böyüyü əsgərliklə bağlı idi. Həmin dönəmlərdə Finlandiyada əsgərlərlə çox pis rəftar edilirmiş və onların yaşadığı mühit kitabda “əxlaqsız bir yer” olaraq təsvir olunur. Lakin islahatlar nəticəsində ordudakı əsgərlərə insan kimi rəftar edilməyə başlanmış və bir növ onlar yenidən yaradılmışdır. Burada əsgərlərə diş fırçalamaqdan ən xırda təmizlik vərdişlərinə qədər bir çox yeniliklər öyrədilmiş, eləcə də onların təhsil səviyyəsi artırılmmışdr. Bu dövrdən sonra əsgərlik artıq ölkədə bir təhsil mərkəzinə çevrilmiş və Snelmanın görmək istədiyi kimi ziyalı gənclər yetişdirilməyə başlanmışdır. Hətta vəziyyət o həddə gəlir ki, valideynlər ipə-sapa yatmayan övladlarının düzəlməsi üçün onların əsgərlik yaşının gəlməsini arzulamağa başlayırlar.

Snelmmann öz fəaliyyətində gənclərə də böyük yer ayırmışdır. Onun kitabdakı ən maraqlı fikirlərindən biri də futbolla bağlıdır. Belə ki, Snellman qeyd edir ki,

Avropada Napalyonun hegemonluğuna son qoyan ingilislər özləri mədəni bir imperyalizm qurmağa başlayıblar və bu mədəniyyətin gənclər üçün ən böyük təhlükələrdən biri də futboldur. Onu narahat edən isə gənclərin idman etməsi yox, bədənlərini gücləndirərkən ağıllarını inkişaf etdirməmələridir. O digər ölkələrin komandalarını udmaqla qürurlanan gənclərə xitab edərək deyir ki, fin milləti digər millətləri sadəcə futbolda deyil, həm də elm, texnologiya və digər bu kimi sahələrdə də məğlub etmək üçün çalışmalıdır.

Əsərdə din adamları da fərqli bir yöndən dəyərləndirilir. Burada onların vəzifələri tək dini ayinlər icra etdirməkdən ibarət deyil Onlara tapşırılan vəzifə cinayət işləyən insanları cəmiyyətə faydalı insanlara çevirmək üçün çalışmaq, eləcə də, insanları vicdanlı davranmağa çağırmaqdır.

Əsərdə gözəl bir cəmiyyətə çevrilmək üçün ailənin də önəmi vurğulandadır. Müəllif qeyd edir ki, analar və atalar uşaqlarına öyrətdikləri şeyləri ilk olaraq özləri etməli və onlara örnək olmalıdırlar. Ailəsi tərəfindən təhsil verilməmiş uşaqlar şumlanmamış torpaqdır. Hər uşaqda potensial vardır və ancaq təhsil bu potensialı ortaya çıxarda bilər.

Əsərin müxtəlif hissələrində bir həkimin, müəllimin, əvvəllər çox kasıb olmuş varlı bir biznesmenin, Quldur Karokepin, satqın bir yazıçının və digər bir çox insanın həyat hekayəsindən bəhs edilir ki, bunların da hər biri çox maraqlı və ibrətlikdir. Onların da əsas mövzusunu təhsil və xalqın inkişafı üçün göstərilən səylər təşkil edir.

Snelmanın bir çox insanları, müəllimləri,həkimləri, din adamlarını və digər kateqoriyadan olan insanları onlarla bir olmağa, vicdanlı davranmağa çağıran çıxışları isə insana çox xoş təsir bağışlayır. Onların yaratdığı mənəvi hissləri yazıda ifadə edə bilməyəcəm. Ümumiyyətlə kitabdakı hər cümlə üçün bir neçə səhifə yazıla bilər və kitabı oxumaqla hər birimizin öz ölkəmiz üçün ürəyimizdəki bir çox arzuların necə gerçəkləşdiyini kağız üzərində də olsa görə bilərik. Kitab həmçinin hər kəsi fərd olaraq öz yaşadığı cəmiyyətə daha məsuliyyətli davranmmağa, onun problemlərini həll etməyə çalışmağa çağırır və bunun üçün insana motivasiya verir.

Əsəri oxumaqla siz Finlərin öz ölkələrini adlandırdıqları Siomidən (bataqlıqlar ölkəsi) necə zambaqlar ölkəsinə çevirdiklərinin şahidi olacaqsınmız. Həmin keçilən yol sayəsində bugün Finlandiya təhsil sistemi dünyada birinci yerdədir. Ölkədə oxumaq və yazmaq göstəricisi 100 faizdir və əhalinin 67,2 faizi ali təhsillidir. Ölkə həmçinin rifah iqtisadiyyatına malikdir və bunun nəticəsində dünyadakı ən yüksək həyat standartlarından birinə sahibdir. (Adam başına düşən milli gəlir 33.500 avrodan çoxdur) Bir çox araşdırma və hesabatlara görə Finlandiya hər zaman ən xoşbəxt ölkələr arasındadır.

Bu yazını yazmaqda məqsədim əsəri təhlil etməkdən daha çox bir növ onu reklam etmək idi. Ümid edirəm bu gözəl kitab tezliklə dilimizdə nəşr olunar. Ancaq hər birinizə tezliklə kitabı türk, rus, ingilis və başqa dillərdə əldə edərək oxumağı tövsiyə edirəm.