Dağlıq Qarabağın statusu: Azərbaycanın vəd etdiyi “böyük kompromis” nədir

İCG vurğulayır ki, Dağlıq Qarabağın statusuna görə yaranmış dalan vəziyyəti praktiki olaraq bütün qalan məsələlərin də müzakirəsinə imkan vermir. Hər iki tərəf geniş iqtisadi və humanitar əməkdaşlıqdan tutmuş etimadın möhkəmləndirilməsinə dair qısamüddətli tədbirlərə qədər bir çox məsələlərdə kompromislərə getməkdən çəkinir, statusla bağlı mövqelərini zəiflətməkdən çəkinir.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi bitdi: Qalib Azərbaycandır!

Ordumuz Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında işğal altında olan torpaqlarımızı azad etmək məqsədilə sentyabrın 27-dən etibarən bu qalibiyyət yolunda zəfər yürüşünə başladı. Bu, Ermənistanın ardıcıl təxribatlarının və yeni işğal planlarının qarşısını almaq idi.

Azərbaycan əsrlər sonra ilk böyük qələbəsini qazandı deyə bilərik.

44 gün davam edən hərbi əməliyyatlar çərçivəsində Azərbaycan Ordusu Ermənistanın 30 il ərzində qurduğu silahlı qüvvələrini darmadağın etdi: minlərlə canlı qüvvəsini, yüzlərlə hərbi texnikasnı məhv etdi.

Düşmənin 4 ilə işğal etdiyi ərazilərin böyük bir qismini cəmi 44 günə azad edildi: Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan, Füzuli rayonlarını, Xocavənd rayonunun böyük hissəsini, Laçın rayonunun bir sıra kəndləri.

44 gün ərzində, ümumilikdə 5 şəhər, 4 qəsəbə, 286 kənd, çoxsaylı strateji yüksəkliklər işğaldan azad olunub.

Və 28 il sonra Şuşa həsrətimizə son qoyuldu.

Noyabrın 8-də Azərbaycan xalqı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən və rəmzi məna daşıyan Şuşa şəhəri işğaldan azad edildi. Hərbi ekspertlərin, elə ermənilərin özlərinin də də dediyi kimi, “kim Şuşaya nəzarət edirsə, Qarabağa da o, nəzarət edir”. Azərbaycan hazırda Qarabağa nəzarət edir.

Şuşa azad edildikdən dərhal sonra, noyabrın 9-da Prezident İlham Əliyev 71 kəndin, bir qəsəbənin və 8 strateji yüksəkliyin işğaldan azad edildiyi müjdəsini verdi. Bu, hərbi əməliyyatlarda bir gündə azad edilən ərazilərin rekord sayıdır.

Şuşanın alınması Ermənistanı tam tərk-silah etdi, bütün manevr imkanları çökdü, ölkə və dünya ictimaiyyətini aldatmaq taktikası mənasını itirdi. Düşmənin ağ bayraq qaldırmaq və kapitulyasiya etməkdən başqa çıxış yolu qalmadı. Dünya hərb tarixi də göstərir ki, belə itkilərə məruz qalmış tərəf məğlub hesab olunur, təslim olur və hərbi əməliyyatlar dayandırılır.

Azərbaycan, Rusiya prezidentləri və Ermənistanın baş nazirinin birgə imzaladıqları bəyanat da mahiyyət etibarilə Ermənistanın kapitulyasiyasıdır. Döyüş meydanında məğlubiyyətini dərk edən Ermənistan Prezident İlham Əliyevin münaqişənin ilk günlərindən bəyan etdiyi şərtləri qəbul etdi və kapitulyasiya şərtlərinə razılığını verdi. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə, o cümlədən BBC-yə son müsahibəsində də bəyan etmişdi ki, Ermənistan qoşunlarının çıxarılması barədə öz üzərinə öhdəlik götürdüyü halda, hərbi əməliyyatlar dayandırılacaqdır. Ermənistan Azərbayanın şərtlərini qəbul etdi.

Birgə bəyanat Ermənistanın üzərinə götürdüyü öhdəliklər yer alır:

– Qarşıdan gələn 20 gün ərzində Azərbaycanın işğal altında olan Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarından qoşunlarını çıxaracaq. Nəticə etibarilə, növbəti qış müvsümündə qan tökülmədən, itki verilmədən ərazi baxımdan böyük rayonlarımız da işğaldan azad olunur.

– Sülhməramlı mərkəz yaradılır, bu mərkəzdə Türkiyə və Türkiyə hərbçiləri fəaliyyət göstərəcək. Sülhməramlıların əraziyə gəlməsi Ermənistan qoşunlarının Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarılması ilə sinxron qaydada aparılacaq;

– Аrtıq qoşunların təmas xətti anlayışı yoxdur. Atəşkəs hal-hazırda Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələrinin yerləşmə məntəqələri ilə müəyyən olunur;

– Rusiya və Türkiyə silahları qüvvələri sülhməramlı statusda məhdud kontingentlə əraziyə yerləşdirilir. Sülhməramlıların yerləşmə müddəti 3 il müəyyən olunur;

Prezident İlham Əliyev həmişə bəyan edirdi ki, münaqişənin həlli prosesində Türkiyə də iştirak etməlidir. Türkiyə həm də atəşkəs rejiminə nəzarət etmək üçün yaradılacaq birgə monitorinq missiyasında da fəal yer alacaqdır. Türkiyə hərbçilərinin prosesdə iştirakı ona dəlalət edir ki, Azərbaycanın maraqlarının əleyhinə hər hansı addımın atılmasının qarşısı alınacaqdır.

Burada əsas məsələlərdən biri də Xankəndi ilə bağlı məqamdır. Hərbi baxımdan, Xankəndi və ətraf məntəqələrin götürülməsi Azərbaycan Ordusu üçün heç də çətin deyildi, xüsusilə Şuşanın azad olunmasından sonra bu daha da asanlaşdı. Lakin Azərbaycan şəhərə hücum etmədi, çünki biz müharibəni mülki insanlarla aparmırıq. Erməni propaqandası da bu məqamı gözləyirdi ki, Azərbaycanı etnik təmizləmə törətməkdə günahlandırsın.

Azərbaycan həmişə Dağlıq Qarabağda sülh şəraitində birgəyaşayışın mümkünlüyünü bəyan edib. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bəyan edib ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində azərbaycanlılar və ermənilər bir yerdə yaşayır və hər hansı xoşagəlməz hallar baş vermir. Buna görə də Azərbaycan Dağlıq Qarabağda hər iki icmasının birgə yaşayışını həmişə dəstəkləyib.

Bu proses çərçivəsində Naxçıvan da blokadadan azad olur. Rusiya tərəfi Ermənistan ərazisi ilə Naxçıvan ilə dəhlizin yaradılmasını öz üzərinə götürür.

Bu, Azərbaycanın böyük qələbəsidir. Özü haqqında məğlubedilməzlik sindromu yaradan Ermənistan silahlı qüvvələri qısa müddət ərzində darmadağın edildi. Bundan sonra Ermənistan silahlı qüvvələrinə, dövlət olaraq Ermənistana özünü bərpa etmək üçün illər lazım olacaq.

Azərbaycan hərb tarixinə yenilik kimi düşən strategiya tətbiq edərək, ən müasir silahlardan istifadə etməklə, habelə minimal itkilər verərək qısa müddət ərzində düşmənin bütün hərbi texnikasını məhv etdi, canlı qüvvəsinə ciddi zərbə vurdu. Azərbaycan Ordusunun yüksək peşəkarlıqla apardığı işğaldan azadetmə əməliyyatı dünya üzrə müharibələrin aparılması doktrinasında ciddi dəyişikliklərə səbəb olacaq. Yüksək dağlıq şəraitdə həyata keçirilən Şuşanın azad edilməsi əməliyyatı Azərbaycanın hərb tarixinin ən parlaq səhifəsidir.

Ermənistan və onun havadarları tərəfindən hərbi əməliyyatları dayandırmaq üçün Azərbaycan diplomatik və siyasi təzyiqlər göstərildi. Prezident İlham Əliyev qəti siyasi iradəsini nümayiş etdirdi, bütün təzyiqlərə mərdanə şəkildə sinə gərərək onları dəf etdi, öz prinsipial mövqeyindən dönmədi. Prezident İlham Əliyevin dünyanın aparıcı mediasına verdiyi 30-a yaxın müsahibə dünya informasiya məkanında ölkəmizə qarşı olan hücumları darmadağın etdi.

Ermənistanın və onun havadarlarının işğala və tədricən Azərbaycan ərazilərinin ilhaqına əsaslanan planları alt-üst oldu. Regionda Azərbaycanın maraqlarına cavab verən yeni siyasi reallıq yarandı. Yekun nəticədə Azərbaycan vətəndaşlarının 30 ilə yaxın davam edən torpaq həsrətinə son qoyuldu. Prezident İlham Əliyev nəyi necə və nə zaman etməyi özünün yaxşı bildiyini bir daha nümayiş etdirdi.

Bu qələbə azərbaycanlılar haqqında məğlub xalq sindromunu sındırdı, xalqın inamını özünə qaytardı. Bütün dünya gördü ki, Azərbaycan xalqı heç vaxt məğlubiyyətlə barışmayacaq və gec-tez öz amalına qovuşacaqdır.

Torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasının ən başlıca səbəbi Prezident İlham Əliyevin son 17 ildə həyata keçirdiyi güclü dövlət, güclü ordu strategiyasıdır.

Ali Baş Komandan və Azərbaycan Ordusu məğlubiyyət tariximizi qələbə çevirdi. Qalib Azərbaycandır!

Asif Nərimanlı

Dağlıq Qarabağın statusu: Azərbaycanın vəd etdiyi “böyük kompromis” nədir.

Xəbər verdiyimiz kimi Brüsseldə mənzillənmiş Beynəlxalq Böhran Qrupu (İnternational Crisis Group) Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair yeni, kifayət qədər əhatəli və uzunmüddətli araşdırmaların nəticəsi olaraq hesabat açıqlayıb.

Milli.Az virtualaz.org-a istinadən bu hesabatdan işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərində ermənilərin qanunsuz məskunlaşması prosesinin necə intensivləşdiyi və münaqişə regionda Rusiya qüvvələrinin yerləşdirilməsini nəzərdə tutan “Lavrov planı” barədə xülasələri artıq oxuculara çatdırıb. Hesabatda daha bir mühüm məqam-münaqişənin nizamlanmasının dalana dirənməsinin başlıca səbəblərindən olan Dağlıq Qarabağın statusu ilə bağlı danışılır.

İCG qeyd edir ki, Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində, yaxud “müstəqil” olacağı haqda məsələ münaqişənin başlıca məsələsidir. Həm Ermənistanın, həm Dağlıq Qarabağdakı qondarma erməni rejiminin rəhbərləri regionun ya müstəqil olmasını, ya Ermənistana birləşdirilməsini tələb edirlər. Azərbaycan isə öz növbəsində müstəqilliyi istisna edir, Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində geniş muxtariyyət verməyə hazır olduğunu bildirir.

“Hərçənd Azərbaycan heç vaxt bu muxtariyyətin necə görünəcəyinə dair dəqiq və ətraflı təklif təqdim etməyib. Status barədə bütün əvvəlki debatlar xarici vasitəçilərin təklifləri ətrafında aparılıb”,-hesabatda deyilir.

İCG qeyd edir ki, hər iki tərəf statusa dair dönməz bəyanatlarla çıxış etsə də 25 illik danışıqlar ərəfəsində bu məsələdə yeganə dönüş 2007-ci ildə Madriddə ATƏT xarici işlər nazirlərinin toplantısında baş verib. Ermənistan və Azərbaycan sonradan altı elementlə birləşdirilən üç prinsipi qəbul ediblər. Həmin prinsiplərdən biri Dağlıq Qarabağa “aralıq statusun” verilməsini, daha sonra yekun statusun referendum, yaxud səsvermə ilə müəyyən edilməsini nəzərdə tuturdu. Səsvermənin necə keçiriləcəyi, hansı sualların qoyulacağı və bülletenləri kimin verəcəyi kimi detallar isə sonrakı müzakirələrə saxlanılmışdı.

“Lakin o vaxtdan bəri danışıqların dalana dirənməsi 2016-cı ildə baş vermiş toqquşmalar Bakı ilə Yerevanın status barədə anlaşma əldə etməsi prinsiplərini nəinki pisləşdirib, eyni zamanda iki cəmiyyət arasında müzakirələr üçün məkanı daraldıb”,-İCG bildirir.

Təşkilat xatırladır ki, 2019-cu ilin əvvəllərində, Bakı ilə Yerevan arasında müəyyən istiləşmənin qeydə alınmasının ardınca son aylarda qarşıdurma yenidən güclənib. Hətta Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan daha da uzağa gedərək “Qarabağ Ermənistandır, nöqtə” bəyanatı ilə çıxış edib. İki ay sonra isə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev “Qarabağ Azərbaycandır və nida işarəsi!” bəyanatı ilə ona cavab verib.

İCG vurğulayır ki, Dağlıq Qarabağın statusuna görə yaranmış dalan vəziyyəti praktiki olaraq bütün qalan məsələlərin də müzakirəsinə imkan vermir. Hər iki tərəf geniş iqtisadi və humanitar əməkdaşlıqdan tutmuş etimadın möhkəmləndirilməsinə dair qısamüddətli tədbirlərə qədər bir çox məsələlərdə kompromislərə getməkdən çəkinir, statusla bağlı mövqelərini zəiflətməkdən çəkinir.

“Lakin cüzi irəliləyiş əlamətləri də var. Yerevan ilk dəfə publik olaraq bildirir ki, münaqişənin nizamlanması Ermənistan və Dağlıq Qarabağ regionunun əhalisi ilə yanaşı Azərbaycanın da maraqlarına uyğun olmalıdır. Azərbaycanlılar sülh prosesinin ardınca nələrin baş verə biləcəyi və Dağlıq Qarabağın özünü idarəetməsinin necə olacağı haqda getdikcə daha çox müzakirələr aparırlar. Hərçənd Bakı erməni tərəfinə regionun statusunu necə gördüyü haqda təklif təqdim etməyib, şifahi olaraq müzakirə olunan muxtariyyət variantı isə Ermənistanı, eləcə də Dağlıq Qarabağ rəhbərlərini qane etməkdən çox uzaqdır”,-İCG qeyd edir.

Təşkilatın analitiklərinin fikrincə, əgər Bakı geniş muxtariyyət barədə ideyaları rəsmi təklifə çevirsə, Yerevan isə Azərbaycan üçün də məqbul həll variantı barədə arzusunu reallaşdırmağa hazır olsa və Xankəndinin də mövqeyini əks etdirən cavab təklifi ilə çıxış etsə o zaman nəzəri olaraq onların söhbəti alına, tərəflər bir-birini daha yaxşı anlaya bilər. Belə müzakirələr status məsələsini tezliklə həll eməyəcək, amma ola bilsin potensial əməkdaşlıq sahələrini üzə çıxaracaq.

Hesabatda bildirilir ki, Dağlıq Qarabağın “aralıq statusu” barədə müzakirələrdə azərbaycanlılar regionun de-fakto idarətmə strukturlarının saxlanılmasına qarşı deyil, amma Azərbaycanın tərkibində. Sövdələşməni daha da şirnikləndirmək üçün onlar təklif edirlər ki, Dağlıq Qarabağ “razılaşdırılmış bəzi məsələlərlə bağlı” məhdud xarici siyasət də həyata keçirə bilər. Hansı ki, indi Dağlıq Qarabağ heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün bunu edə bilmir.

Amma Bakının şərti budur ki, Dağlıq Qarabağ muxtar reginu sovet dövrü inzibai sərhədləri hüdudları daxilində olacaq. Regiona aralıq statusu verməyin əvəzində Bakı Yerevanın ətraf rayonlara iddiasından imtina etməsini gözləyəcək.

“Azərbaycan rəsmi şəxsləri bu formulu ciddi güzəşt hesab edir, amma onların sözlərinə görə, əgər Yerevan və Xankəndi şərtlərə razılaşarsa həmin güzəştə gedə bilərlər”,-İCG öz hesabatında bildirir.

“Bu, Azərbaycanın təklif edə biləcəyi ən böyük güzəştdir”,-rəsmilərdən biri deyib. Bakıda hesab edirlər ki, araqlı status bir çox üstünlüklər də gətirəcək, o cümlədən iki icma arasında təmaslar, qaçqınların qayıtması kimi. “Dağlıq Qarabağa investisiyalar axacaq, minaların təmizlənməsi başlayacaq”,-bir yüksək rütbəli Azərbaycan məmuru belə deyib.

Lakin hesabatda deyiilir ki, erməni tərəfi bu variantdan qəti imtina edir. Onlar aralıq statusa hansısa variantda razılaşsalar belə bunun üçün əlavə təhlükəsizlik təminatı və yekun statusun müəyyən edilməsinə dair konkret müddət də tələb edə bilərdilər.

Milli.Az