Turizm coğrafiyası: tədqiqat obyekti, mənşəyi, köməkçi elmlər

İqtisadi coğrafiya iqtisadi fəaliyyətin kosmosda yerləşməsinə diqqət yetirir. Tədqiqatları zamanı malları, xidmətləri, mədəni amilləri, ünsiyyət yollarını və insanların yerlər arasında qurduğu əlaqəni nəzərə alır.

Beynlxalq turizmin coğrafiyası

Qarlı-şaxtalı qış fəslinin özəlliklərindən yararlanmaq istəyən turistlərin sayı heç də yaz-yay aylarındakından az olmur. Dünya Turizm Təşkilatının statistikasına əsasən, hər il səyahət etmək istəyənlərin təxminən 30-35 faizi istirahət mərkəzlərinə məhz qış ayında üz tuturlar. İsveçrə, Skandinaviya ölkələri, Çexiya, ABŞ, Kanada və Rusiya qış turizminin inkişaf etdiyi ölkələr sırasındadır.

Ekspertlər də bu fikirdədirlər ki, COVID-19 pandemiyasının dünyada yaratdığı çətinliklər səbəbindən, o cümlədən Azərbaycanda da istər yaz-yay, istər payız-qış fəslində vətəndaşların səyahətə və istirahətə getmək imkanları məhdud olmuşdur. Digər tərəfdən Ermənistan silahlı birləşmələrinin ölkəmizin 20 faiz ərazisini 30 ilə yaxın işğal altında saxlaması və ötən ilin sentyabrında başlanan Vətən müharibəsi də turizmin inkişafını ləngidən amillərdən olmuşdur. Ancaq buna baxmayaraq, ölkəmizin müəyyən bölgələrində müasir yollar çəkilmiş, yeni turizm sahələri, istirahət mərkəzləri yaradılmışdır. Turizmin inkişafı baxımından əlverişli şəraitə malik ölkəmizdə, xüsusilə Qusar, Qəbələ, Göygöl və Gədəbəydə yaradılan istirahət guşələri göstərir ki, Azərbaycan qış turizminin təşkili baxımından hər cür imkanın olduğu ölkələrdəndir. Son illər respublikamızda fəaliyyət göstərən turizm şirkətləri respublikamızın füsunkar bölgələrinə səyahətləri tur paketlər vasitəsilə təşkil edirlər. Tur paketlərin qiymətindəki müxtəliflik ilk növbədə səyahətin müddətindən, hotellərdə göstərilən xidmətlərin fərqliliyindən və əyləncəli proqramların təşkilindən asılıdır. Müşahidələrdən görünür ki, keçirilən bu kimi bir çox tədbir, xüsusilə idman yarışları əcnəbi vətəndaşlarda ölkəmizə olan marağı xeyli artırır. Belə olan halda Azərbaycana bir gələn bir də gəlmək istəyir. Belə ünvanlardan biri də Qubanın Qonaqkənd kəndidir. Zəngin mədəni-tarixi irsə və əlverişli təbii şəraitə malik olan bu məkan turizm sahəsində böyük inkişaf perspektivlərinə malikdir.

Qonaqkənddə turizmin kənd, müalicə-sağlamlıq, ekoloji, mədəni, sosial və s. inkişafı üçün geniş imkanlar mövcuddur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və qızları Leyla Əliyeva dekabrın 6-da Quba rayonuna səfərləri zamanı Qonaqkənddə də olublar. Prezident İlham Əliyev ictimaiyyət nümayəndələri və kənd sakinləri ilə görüşündə bu yerlərin özəlliklərindən danışarkən demişdir: “Mən ilk dəfədir Qonaqkənddəyəm. Amma bu kənd haqqında çox eşitmişəm və bilirəm ki, bu kəndin Azərbaycan tarixində çox böyük yeri var, tarixi yerdir, tarixi yaşayış məskənidir. Bilirəm ki, Qonaqkənd camaatı həmişə zəhmətkeş olub, həmişə mərd olub, həmişə Azərbaycan dövlətçiliyinin keşiyində durub. Onu da bilirəm ki, bu kəndin əsas problemi yol problemi idi. Doğrudan da, bu yolun çəkilməsi hesab edirəm ki, tarixi hadisə sayıla bilər. Quba rayonunda əhəmiyyət baxımından bir Xınalıq yoludur, bir də Qonaqkənd yolu idi. Xınalıq yolu da keçilməz bir yol idi, oraya da gedib çatmaq üçün saatlarla vaxt lazım idi və qış aylarında, ümumiyyətlə, təcrid vəziyyətində idi. Qonaqkənd də həmçinin. Vahid müəllim də, Quba ictimaiyyəti də dəfələrlə bu məsələni qaldırmışdı. Nəhayət, biz buna nail olduq. İndi Qubadan buraya təxminən yarım saata gəlmişəm. Düzdür, mən gələndə yollar açıq olur, amma hər halda 40-45 dəqiqəyə gəlmək olar”.

Dövlət başçısı daha sonra bildirmişdir ki, “Buraya gələrkən yol boyunca gördüm, kəndlərdə yeni evlər tikilir. Bura çox gözəl turizm zonasıdır. Bu yol olmadığı üçün buraya turist də gəlmirdi. Əminəm ki, indi bu gözəl mənzərəli yerlərdə çox gözəl istirahət zonaları, hotellər, ictimai yerlər yaradılacaq. Yəni Qubanın bu hissəsi canlanacaq. Buna şübhəm yoxdur”.

Turizmin inkişafı və turizm sektorunun ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sahələrindən birinə çevrilməsi bu gün Azərbaycanda qarşıda duran ən mühüm vəzifələrdən biridir. Azərbaycanda turizmin inkişafına dair dövlət proqramının həyata keçirilməsi nəticəsində bu sahədə mühüm işlər görülmüşdü. Eyni zamanda beynəlxalq turizm bazarına inteqrasiyanın təmin olunmasının əsası qoyulmuş, milli turizm kompleksinin rəqabətə davamlılığı yüksəlmişdir. Son illərdə isə Azərbaycanda əldə olunan sosial-iqtisadi irəliləyiş bu vəzifənin yeni imkanlara adekvat səviyyədə həllinə şərait yaradır.

Azərbaycanda qış turizmindən söhbət düşəndə ilk ağla gələn “Şahdağ” Qış-Yay Turizm Kompleksi olur. Qonaqlarını qəbul etdiyi ilk gündən insanların geniş maraq dairəsində olan kompleksə həmişə olduğu kimi, bu il də gələnlər az deyil. Buraya müxtəlif ölkələrdən, o cümlədən Rusiya Fedarasiyasından gələnlər çoxluq təşkil edir.

Azərbaycanda qış turizminin, eləcə də digər turizm növlərinin coğrafiyasını genişləndirmək istiqamətində ötən ilin noyabrında 30 illik erməni işğalından azad edilmiş Qarabağ və ətraf rayonlarda da imkanlar istənilən qədərdir. İlin dörd fəslində füsunkar təbiəti ilə qonaqları heyran edən, saf havası, müalicəvi suları, tarixi abidələri ilə dillərdə dastan olan Qarabağ artıq yağı tapdağından azad edilib. Ekspertlərin fikrincə, yaxın illərdə bu bölgə ölkəmizdə turizmin inkişafına güclü təkan verəcək. Prezident İlham Əliyev işğaldan azad edilmiş ərazilərimizə – Ağdama, Zəngilana, Füzuliyə, Cəbrayıla, Qubadlıya, Şuşaya və Hadruta səfərləri zamanı dəfələrlə vurğulamışdır ki, biz erməni vandallarının darmadağın etdiyi şəhər və kəndlərimizi əsl cənnətə çevirəcəyik. Təbii ki, bu da yaxın gələcəkdə bu yerlərə böyük turist axınına səbəb olacaq.

Azərbaycan Prezidentinin tapşırıq və tövsiyələrinə əsasən, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə turizmin inkişaf strategiyasına uyğun tədbirlər həyata keçirilir.

Yeni yollar, dünya standartlarına uyğun aeroportlar, müasir tipli yaşayış massivləri, bir sözlə, böyük quruculuq işləri icra edilir. Əhalinin geri qayıdışı, yaşayışın və infrastrukturun bərpası ilə paralel olaraq Qarabağda turizm məhsullarının yaradılması, habelə istehlakı da planlaşdırılıb. Bir neçə aydır ki, nəqliyyat və mülki infrastrukturun yaradılmasına start verilib.

Gələcəkdə Füzuli-Xocavənd-Şuşa-Laçın, Füzuli-Cəbrayıl-Zəngilan, Zəngilan-Qubadlı-Kəlbəcər-Laçın, Bərdə-Ağdam istiqamətlərində turizm marşrutlarının təşkili nəzərdə tutulur. Regionların ayrı-ayrılıqda turizm potensialında Qarabağ zonası yüksək qiymətləndirilir. Burada mədəni tədbirlərin təşkili, festivallar, turizm məhsulları təqdim edilə bilər. Laçın-Kəlbəcər istiqamətində təbiət, qış turizmi və sağlamlıq turizmi inkişaf etdiriləcək. Qubadlı-Zəngilanda mədəniyyət və təbiət, Füzuli-Ağdam-Cəbrayılda isə mədəniyyət və işğalın nəticələrini göstərmək üçün bəzi tikililər saxlanılmaqla turistlər üçün nümayiş etdiriləcək.

İstər yay, istərsə də qış aylarında Xudafərin vasitəsilə İran, Naxçıvan üzərindən isə Türkiyə turistlərinin gəlməsi mümkün olacaq. İşğaldan azad edilmiş ərazilərə bu iki istiqamətdən turist axını gözlənilir.

Şuşa qış turizmi, eləcə də tarixi, sağlamlıq və mədəni turizm üçün böyük imkanlara malikdir. Turşsu yaylaqları, Səkili bulağı, İsa bulağı, Şəmilin bulağı, Cıdır düzü və s. turizm üçün geniş perspektivlər vəd edir. Turşsuyun şəfalı və müalicəvi suyu isə sağlamlıq turizminin inkişafına gətirib çıxaracağı şübhəsizdir.

Bu yerlər dağlıq ərazi olduğundan dağ və alpinizm turizmi diqqətçəkən olacaq.

Təbiətinin zənginliyinə görə Qarabağın gələcəyi daha çox ekoturizm və qış turizmi ilə bağlı olacaq. Yaxın gələcəkdə Qarabağ dünyada mühüm ekoloji turizm məkanlarından birinə çevriləcək.

Turizm coğrafiyası: tədqiqat obyekti, mənşəyi, köməkçi elmlər

The Turistik coğrafiya və ya turizm, sənaye, sosial və mədəni mühit daxilində səyahət və turizm kimi fəaliyyətlər baxımından insan hərəkətinin öyrənilməsinə yönəlmiş bir coğrafiyanın bir hissəsidir.

Bu qol, turizmə malların, xidmətlərin və insanlar qruplarının zaman və məkan vasitəsilə ötürülməsini əhatə edən bir fəaliyyət kimi baxır və bu da onu coğrafiya ilə əlaqəli bir fenomenə çevirir.

Turizmə məkan bölgüsü, iqtisadiyyat, mədəniyyət, cəmiyyət və ətraf mühit baxımından təsirləri ilə coğrafi olaraq yaxınlaşmaq olar. Məqsədin bir hissəsi insanların istirahət yerləri seçimləri ilə bağlı səfərbərliyini başa düşməkdir.

Tədqiqat obyekti

Bir fən olaraq turizm coğrafiyası turizmlə əlaqəli fəaliyyətləri və bu faktorun dünyanın müxtəlif yerlərində yarada biləcəyi təsiri öyrənmək məqsədi daşıyır. Bu yanaşma həm də sosioloji baxımdan iqtisadiyyatın və idarəetmənin inkişafına yönəlmişdir.

Turizm mahiyyət etibarilə coğrafiyanı əhatə edən bir fəaliyyətdir. Təhlili üçün coğrafi baxımdan əsas rolunu oynayan müəyyən cəhətlər var.

Turizm, ilk növbədə, yerlərdə baş verən və ya baş verən bir fəaliyyətdir, digər tərəfdən satış və mənşə yerindən yeni bir yerə keçidi əhatə edir. Bundan əlavə, bu fəaliyyət, təbii mənzərəni qeyri-turizm fəaliyyətlərindən fərqlənən xüsusi bir şəkildə dəyişdirmək qabiliyyətinə malikdir.

Tədqiqatın digər elementlərinə insanlar, mallar, xidmətlər, fikir mübadiləsi və mədəniyyət mübadiləsi və pul kimi turizmin təsir etdiyi amillər daxildir. Bu mübadilə və ya elementlərin ötürülməsi zamanı insanların dünya və ətraf ilə bir əlaqə qurarkən sahib olduqları fərqli rejim və anlayışlar da önə çıxır.

Turizm daxilində coğrafiya, turizm mənzərələrindəki inkişaf və dəyişiklikləri anlamaq üçün mədəni və fiziki mühitləri sistematik olaraq araşdırır.

Buraya turizmdən qaynaqlanan bazarların mənşəyini və bununla “təyinat” nöqtələrinin yaradılmasını izah edən regional, məkan və təkamül perspektivləri də daxildir.

Mənşə

Turizmin coğrafiyadan öyrənilməsi, iqtisadi fəaliyyət kimi turizmin böyüməsindən qaynaqlanır. Turizm insanlar üçün bir zərurət olaraq görünməyə başladığı 20-ci əsrin ortalarında idi. Çimərliklər kimi sahələrə və eyni zamanda yüksək tarixi və bədii məzmuna sahib şəhərlərə yönəlmiş “kütləvi turizm” olaraq bilinən bir şey var.

1950-ci ildə turizm coğrafiyası, əsasən ABŞ və Almaniya kimi ölkələrdə öz filialı olaraq daha çox qəbul edildi. Bu andan etibarən zaman keçdikcə inkişaf edən intizamı təyin etmək üçün bəzi cəhdlər ortaya çıxmağa başladı.

1998-ci il üçün coğrafiya professoru Stephen Williams, turizm coğrafiyasının öyrənilməsində maraqlı sahələri təyin etdi: məkan ölçüsünə təsirləri, iqtisadi fəaliyyət bölgüsü, turizm və planlaşdırmanın təsirləri və turizmin məkan inkişafı üçün modellərin yaradılması.

Bununla birlikdə, turizm, gediş-gəliş yerlərində yeni qarşılıqlı təsir formalarının da yarandığı dəyişən bir fəaliyyətdir. Ekoturizm kimi dinamikalar nisbətən yenidir və yeni yerlərdə istirahət vaxtından bəhs etdikdə insan qruplarının digər davranış rejimlərinə layiqdir.

Köməkçi elmlər

Turizm, coğrafiyanın və cəmiyyətin müxtəlif sahələrini təsir edə bilən bir fəaliyyət olaraq, tədqiqatı üçün başqa yanaşmalardan istifadə edə bilər.

İqtisadi coğrafiya

İqtisadi coğrafiya iqtisadi fəaliyyətin kosmosda yerləşməsinə diqqət yetirir. Tədqiqatları zamanı malları, xidmətləri, mədəni amilləri, ünsiyyət yollarını və insanların yerlər arasında qurduğu əlaqəni nəzərə alır.

Turizm bir məkanın və ya bölgənin iqtisadiyyatına təsir göstərməyə qadirdir, buna görə də turizm coğrafiyası üçün iqtisadiyyatın onunla əlaqəli fərqli elementlərini götürmək vacibdir.

Mədəni coğrafiya

Bir cəmiyyətin mədəni müxtəlifliyinin öyrənilməsindən məsuldur. Mədəniyyət insanın kosmosda paylanmasını, şəxsiyyət hissini və yer hissini necə təyin etdiyini vurğulayır. Təhlil olunan elementlərin bir hissəsi mədəniyyətləri təyin edən dəyərlər, təcrübələr və adətlər və ifadə və qarşılıqlı təsir formalarıdır.

Turizmə gəlincə, bunlar mübadilə və ya mədəni görüş baxımından əlaqəlidirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, mədəniyyət eyni zamanda bir sahənin digərinə marağını üstün tuta biləcək insan qruplarının üstünlüklərini və üstünlüklərini müəyyənləşdirir.

Turizm Sosiologiyası

Turizm və cəmiyyətlə əlaqəli insanlar arasında motivasiyaların, rolların, qurumların və əlaqələrin öyrənilməsinə yönəlmiş bir sosiologiya sahəsidir.

İstirahət ekologiyası

İstirahət və asudə vaxtların yaratdığı mühitdəki dəyişikliklərin öyrənilməsindən məsul olan elmi yanaşma.

Biyofiziki dəyişiklikləri, səbəbləri və təbiətə təsirini azaltmaq üçün strategiyalar hazırlamaq üçün mümkün həll yollarını idarə edir və təhlil edir. Turizm, ətraf mühitin təbii vəziyyətinə təsir göstərmək üçün böyük bir qabiliyyətə sahib olan istirahət fəaliyyətinin bir hissəsidir.

Əlaqəli anlayışlar

mədəni turizm

Əsas motivasiyası öyrənmə, təcrübə və maddi və ya qeyri-maddi olsun, mədəniyyətlə əlaqəli hər cür cazibə növünün aşkarlanması olan bir turizm növüdür.

Hər bir fəaliyyət ümumiyyətlə intellektual və ya mənəvi səviyyədə fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Bunlar eyni zamanda memarlıq, tarix, mədəniyyət, qastronomiya, musiqi, həyat tərzi, dəyərlər və ənənələr kimi müəyyən bir yerin təsbit elementləri ilə əlaqədardır.

Ekoturizm

“Məsul” olaraq təyin olunan və təbii və mühafizə olunan ərazilərə səyahətlərə üstünlük verilməsi ilə xarakterizə olunan bir turizm formasıdır.

Hədəfin bir hissəsi yerli həyatı öyrənmə yolu olaraq ziyarət edilən ətraf mühitin həyat tərzinə qarışmaqdır. Ekoturizm icmaların və davamlı səyahət formalarının qorunması üçün müdafiə edir.

İstinadlar

1. Ekoturizm nədir? Ecotourism.org saytından bərpa edildi
2. Turizm və mədəniyyət. Etik, Mədəniyyət və Sosial Məsuliyyət. Dünya Turizm Təşkilatı. Ethics.unwto.org saytından bərpa edildi
3. Vera F (2002). Coğrafiyadan turizm. Biblioqrafik Coğrafiya və Sosial Elmlər Jurnalı. Barselona Universiteti Vol. VII, no. 365, 13. Ub.edu-dan bərpa edildi
4. Williams S (1998). Turizm coğrafiyası.Müasir İnsan Coğrafiyası. Bauldelturismo.com saytından bərpa edildi
5. Che D (2017). Turizm coğrafiyası. Oxford Biblioqrafiyaları. Oxfordbibliographies.com saytından bərpa edildi
6. Mitchel L, Murphy P (1991). Coğrafiya və turizm. Turizm Tədqiqatlarının Salnamələri. Scomachirect.com saytından bərpa edildi
7. Saarinen J (2014). Turizm coğrafiyaları: İnsan coğrafiyası ilə əlaqələr və ortaya çıxan məsul coğrafiyalar. Researchgate.net-dən bərpa edildi
8. Salomia S (2014). Turizm Coğrafiyası nədir? Geographyrealm.com saytından bərpa edildi
9. Balasubramanian A (2018). Mədəni coğrafiyanın əsasları. Researchgate.net-dən bərpa edildi
10. Turizm coğrafiyası. Wikipedia, Pulsuz Ensiklopediya. En.wikipedia.org saytından bərpa edildi
11. Cohen E (1984). Turizm Sosiologiyası: yanaşmalar, məsələlər və tapıntılar. İllikreviews.org saytından bərpa edildi
12. İstirahət Ekologiyası. Wikipedia, Pulsuz Ensiklopediya. En.wikipedia.org saytından bərpa edildi