Beynəlxalq vahidlər sistemi – SI

1 kq-f kütləsi 1 kq olan və dəniz səviyyəsində və 45º şimal enlemində olan bir cismi Yer kürəsinin mərkəzinə çəkdiyi gücdür.

Beynəlxalq vahidlər sistemi

Beynəlxalq Vahidlər Sistemi (BS, beynəlxalq abreviaturada: SI; ing. International System of Units , fr. Le Système International d’Unités ) — gündəlik həyatda eləcə də, elm və texnikanın bütün sahələrində istifadə olunan ən geniş yayılmış vahidlər sistemi. Beynəlxalq Vahidlər sistemi 1960-cı ildə yaranmışdır.

Əsas vahidlər [ redaktə | mənbəni redaktə et ]

Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlərin sayı yeddidir və bunlardır:

1. uzunluq vahidi – metr (m) — platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir. 1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. 1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görə metr – işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.
2. zaman vahidi – saniyə (san) — sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır.
3. kütlə vahidi – kiloqram (kq) — platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.
4. maddə miqdarı – mol (mol) — kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır.
5. temperatur vahidi – kelvin (K) — 1954-cü ilə qədər “mütləq dərəcənin” qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu. Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır, ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi (273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur. Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə: T=t+273, 15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir. Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir.
6. cərəyan şiddəti vahidi – amper (A) — elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10 −7 Nqarşılıql təsir yaransın.
7. işıq şiddəti vahidi – kandela (kd) — götürülür.

Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) əlavə vahidlərin sayı ikidir:

1. müstəvi bucaq vahidi – radian (rad) — qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır.
2. cisim bucağı vahidi – steradian (strad)

Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri törəmə vahidlər adlanır.

Mənbə [ redaktə | mənbəni redaktə et ]

• M.Murquzov, S.Abdullayev və başqaları. “Fizika” (X sinif). Bakı. 2005.

Xarici keçidlər [ redaktə | mənbəni redaktə et ]

Vikianbarda Beynəlxalq vahidlər sistemi ilə əlaqəli mediafayllar var.

Beynəlxalq vahidlər sistemi – SI

O Beynəlxalq vahidlər sistemi, ya da qısaca SI, hər bir fiziki kəmiyyət üçün rəsmi metrik vahidlər toplusudur. Belə bir sistem 1960-cı ildə qurulmuşdur Çəkilər və Ölçülər üzrə Baş Konfrans, Parisdə keçirilib.

SI-yə görə 2 ölçü vahidi vardır: əsas və ya əsas və törəmələri. Konvensiyaya görə, əsas vahidlər yeni tədbirlərin müəyyənləşdirilməsi üçün istinad rolunu oynayan müstəqil olanlardır. 7 əsas SI vahidinin hər birinin qısa izahına baxın.

vaxt vahidi

Rəsmi ölçmə sistemində vaxt ifadə olunmalıdır saniyəsimvolu olan s. Gündəlik olaraq daha çox saat, dəqiqə, gün, həftə, ay, il, əsrlər və sairə kimi digər zaman vahidlərindən istifadə edirik, lakin bunlar SI-yə aid deyildir və bu səbəbdən olmalıdır Fizika tənliklərində saniyələrə çevrilmişdir. Aşağıdakı cədvəldə bu vahidlərdən bəzilərinin saniyələrə çevrilməsinə diqqət yetirin.

Ad

Rəmz

Saniyələrdə bərabərdir

1 h = 60 dəq = 3600 s

kütlə vahidi

Kütlə baxımından rəsmi ölçü vahidi kiloqramsimvolu ilə təmsil olunur Kiloqram. Bu vahid, şərti olaraq 1 kq-a uyğun gələn standart bir silindr kütləsi olaraq təyin olundu. Beləliklə, istənilən cismin kütləsi onun kütləsini silindrlə müqayisə etməklə müəyyən edilə bilər.

Bu vahidin atom kimi çox kiçik cisimlərin və ya planet kimi çox böyük cisimlərin kütlələrini ölçmək üçün bir parametr olmayacağı açıqdır. Bu səbəbdən, ümumi olaraq istifadə olunan, lakin SI-nin bir hissəsi olmayan qram (g) və ton (t) kimi digər tədbirlər də mövcuddur.

uzunluq vahidi

SI uzunluğu vahidi metro, hərflə simvollaşdırıldı m. Fiziki tədqiqatlar sayğac saniyənin 1/299792458 aralığında işığın keçdiyi yolun uzunluğu kimi təyin olundu.

Amerika Birləşmiş Ştatları və İngiltərə tərəfindən qəbul edilən İngilis Sistemində digər uzunluq vahidləri istifadə olunur:

Ad

Rəmz

SI vahidlərində bərabərdir

Vahid sistemləri: növləri və xüsusiyyətləri

The vahid sistemlər Bunlar elm və mühəndislikdə istifadə olunan müxtəlif miqdarları ölçmək üçün nəzərdə tutulmuş standart standartlardan ibarətdir. Bunlar əsas hesab olunan bir neçə kəmiyyətin nümunəsinə əsaslanır, qalanları isə onlardan alınır.

Kəmiyyətləri ölçmək üçün istifadə olunan vahidlərlə bağlı meyarları birləşdirməyin açıq bir üstünlüyü var, çünki bu şəkildə verilən bir ölçü bütün istifadəçilər üçün eyni deməkdir.

Ölçmələrin aparılması vacib olan elmi iş səviyyəsində, 10 gücünə əsaslanan ondalık metrik sistem, Fransız İnqilabı dövründə Fransada yaradıldığı gündən bəri uzun illərdir istifadə olunur.

Bu mövzuda beynəlxalq bir səlahiyyətli Çəkilər və Ölçülər Baş Konfransı, 1960-cı ildə yaradılmasını təklif etdi Système International d’Unités, həm Fransız, həm də İspan dilində SI olaraq qısaldılmışdır.

Bu sistem uzunluğu ölçmək üçün sayğac (m), kütlə ölçmək üçün kiloqram (kq) və vaxtı ölçmək üçün ikinci (s) -ə əsaslanır.

Uzunluq, kütlə və zaman mexanikanın üç əsas böyüklüyüdür, lakin əsas hesab olunan daha dörd böyüklük var: elektrik cərəyanı, temperatur, işıq intensivliyi və maddə miqdarı.

Bununla yanaşı, vərdiş səbəbiylə ya da müəyyən fəaliyyət sahələrində bəzi hesablamaları bir şəkildə asanlaşdırdıqları üçün ya tarixi səbəblərdən, hələ də tez-tez istifadə olunan digər vahid sistemlər var.

Beynəlxalq Sistem dünyanın əksər hissəsində qurulsa da, ABŞ-da, Myanmar (əvvəlki Burma) və Liberiya (Qərbi Afrika) öz vahid sistemlərindən istifadə etməyə davam edirlər.

Metrik sistem

Bu sistem Beynəlxalq Vahidlər Sisteminin əsasını təşkil edir və uzunluğu, sahəsi, həcmi, tutumu və kütləsini ölçür. Əsas vahid və üstəlik müvafiq çoxluq və alt çoxluqlardan ibarətdir.

Əsas bölmələr bunlardır:

Baza vahidinə əlavə olaraq, əvvəlcəsi ilə birlikdə bəziləri aşağıdakı şəkildə göstərilən çoxlu və alt çoxluqlar var. Aşağıdakı sxem əsas vahid sayğac, litr və ya kiloqram olduqda etibarlıdır.

Çoxluqdan sağdakıa keçmək üçün kəmiyyəti 10-a vurun. Məsələn, 5 metr ölçmə 50 dekimetr, 500 santimetr və 5000 millimetrə bərabərdir.

Əksinə, çoxluqdan soldan gələnə keçmək üçün kəmiyyəti 10-a bölün. Eyni 5 metrlik ölçü 0,5 dekametr, 0,05 hektometr və ya 0,0005 Kilometrə bərabərdir.

Beynəlxalq Vahidlər Sistemi (SI)

Beynəlxalq Vahidlər Sistemi metrik sistemə və MKS sistemi adlanan ölçmə dəstinə, metr, kiloqram və saniyə baş hərflərinə əsaslanır.

Bu sistem, təcrübələrinin böyük əksəriyyətinin nəticələrini çatdırmaq üçün dünya elmi ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilir, baxmayaraq ki digər sistemlərdən olan vahidlər də tarixi və ya praktik səbəblərdən istifadə olunur.

– Beynəlxalq sistemin əsas vahidləri

Metr

Bu işığın sürəti baxımından işığın vakuumda 1/299 792 458 saniyəlik bir zaman aralığında keçdiyi məsafə olaraq təyin olunur.

İkincisi

Atom keçidinin bir salınımının Sezyum-133 atomunun iki səviyyəsi arasında davam etdiyi və 9 192 631 770-ə vurulduğu zamandır.

Kiloqram

2019-cu ilin may ayından bəri kiloqram Planck sabitinin funksiyası olaraq yeni bir tərifə sahibdir h və dəyəri kimdir:

h = 6,626 070 040 x 10 -34 kq m 2 s -1

Gördüyümüz kimi, Planckın sabitliyi digər iki əsas kəmiyyəti əhatə edir: uzunluq və zaman. Sayğac və ikincisi yuxarıda izah edildiyi kimi təyin olunur.

Amper

Cari intensivliyi ölçmək üçün istifadə olunur.

Kelvin

İstilik üçün SI vahididir.

Şam

İşığın intensivliyini ölçmək üçün istifadə olunur.

Mol

Mol 6.022 x 10-a bərabərdir 23 maddənin elementar hissəcikləri.

Cegesimal Vahidlər Sistemi və ya c.g.s

19. əsrin əvvəllərində Gauss tərəfindən təklif edilən bu sistem, elm adamları tərəfindən 20-ci əsrə qədər istifadə edilmişdir. Əsas vahidlərin müvafiq baş hərflərindən c.g.s adı gəlir: santimetr, qram və ikinci.

– cegesimal sistemin əsas vahidləri

Santimetr

Bu vahid metrik ondalık sistemin bir hissəsidir və metrin yüzdə birinə bərabərdir.

1 sm = 1 x 10 -2 m

Qram

Kiloqramın mində birinə bərabər olan kütlə üçün əsas vahiddir:

1 g = 1 x 10 -3 Kiloqram

İkincisi

SI-də olduğu kimi müəyyən edilir.

– cegesimal sistemdən alınan vahidlər

Adı çəkilən vahidlər Mexanikada istifadə olunan əsas kəmiyyətlərə uyğundur. SI Beynəlxalq Sistemində əsas sayılan miqdarların bəziləri, c.g.s.

Məsələn, elektrik cərəyanı maqnit sahəsi ilə müəyyən edilir, lakin c.g.s. elektromaqnetizmdə tənliklərin sadələşdirilməsidir, çünki SI-də mövcud olan bir çox sabit görünmür.

Bunlar c.g.s sistemindəki ən populyar törəmə vahidlərdən bəziləri:

Gal

Bu vahid sürətlənməni ölçür. 1 Gal 1 sm / s-ə bərabərdir 2 .

Dyne

Qüvvət vahididir və 1 Gal kütləli bir sürət qazanması üçün 1 q kütləli bir cismə tətbiq olunmalı qüvvə olaraq təyin edilir.

Erg

Erg iş üçün istifadə olunur və 1 x 10-a bərabərdir -7 joules.

Baria

Hər santimetrə bir dyne bərabərdir 2 və təzyiq ölçülməsi üçün istifadə olunur.

Gauss

Bu vahid yaxşı bilinir qazölçən, maqnit sahəsinin intensivliyini ölçmək üçün istifadə olunan aparat. Tesla (T) SI vahididir, lakin kifayət qədər böyükdür, buna görə bir çox laboratoriyada tətbiq olunan intensivlik üçün gauss, 10-a bərabər olan qısaldılmış G -4 T.

Texniki vahidlər sistemi

Rəsmi mənada vahidlər sistemi deyil.

– Texniki sistemin əsas hissələri

Uzunluq / məsafə

Vahid sayğacdır, simvol m.

Hava

Bölmə s simvolunun ikinci hissəsidir.

Güc

Vahid kiloqram gücdür, qısaldılmış kq-f də adlandırılır kilopond (kp).

Kq-f-nin rəsmi tərifi belədir:

1 kq-f kütləsi 1 kq olan və dəniz səviyyəsində və 45º şimal enlemində olan bir cismi Yer kürəsinin mərkəzinə çəkdiyi gücdür.

İstilik

Bölmə bir çox ölkədəki laboratoriya və gündəlik temperatur üçün vahid olan Selsi dərəcəsidir.

İsveçli astronom Anders Celsius (1701-1744) tərəfindən yaradılmışdır və suyun donma və qaynama nöqtələrini istinad kimi istifadə edir. Beynəlxalq Sistemlə bərabərlik: 273.15 K = 0 ºC

– Texniki sistemdən əldə edilən vahidlər

Əvvəlki hissədə bəhs edilən vahidlər bu sistemin əsas vahidləri hesab olunur. C.g.s. sistemində olduğu kimi, çox sayda törəmə vahid var.

Ən vaciblərindən bəzilərinə baxaq:

Xəmir

Kütlə üçün bu sistem u.t.m və ya adlanan vahiddən istifadə edir texniki kütlə vahidi, Newtonun ikinci qanunu baxımından tərif edilən F = ma:

Beləliklə, bir u.t.m 1 m / s sürət qazanan kütlədir 2 ona 1 kq-f güc tətbiq edildikdə və Beynəlxalq Sistemdə 9,8 kq-a bərabərdir.

Enerji və istilik

Kiloqram və ya kilopondimetr istifadə olunur ki, bu da 1 kq-force⋅m-ə bərabərdir. SI-dəki ekvivalenti:

1 kilopondimetr = 9.81 coule.

Digər sistemlərdən fərqli olaraq, texniki sistemdə enerji üçün istifadə edilən cihazdan başqa istilik üçün bir vahid var: kalori. Kilokalorinin istifadəsi də yaygındır.

1 kalori = 4.1868 coule.

Güc

Güc üçün at gücü, 735,5 watt-a bərabər olan qısaldılmış CV.

İngilis vahidlər sistemi

İngilis dilində danışan ölkələrdə uzun müddət istifadə edilmişdir. Bu gün İngiltərə də Beynəlxalq Sistemlə işləyir, lakin ABŞ hələ də İD-ə köçməyən az sayda ölkələrdən biridir.

Uzunluq və vaxtın əsas kəmiyyətləri üçün ayaq və ikincisi müvafiq olaraq istifadə olunur, baxmayaraq ki, həyət, düym və mil uzunluğu üçün tez-tez olur.

Kütlə baxımından Atlantikanın hər iki tərəfində bir çox vahid və kiçik fərqlər var.

Mühəndislikdə slug kütlə vahidi kimi. Bu ayaq funtu ikinci sistemin bir hissəsidir (ayaq-funt-saniyə) və ya texniki sistemə bənzəyən bir güclə işləyən və kütlə vahidini təyin edən FPS.

– İngilis sisteminin əsas vahidləri

Ayaq

İngilis sisteminin uzunluq vahididir və 0,3048 m-ə bərabərdir.

Funt-güc (funt)

Yuxarıda göstərilən Texniki Sistemə bənzər şəkildə güc üçün vahiddir. SI-dəki ekvivalenti hesablanır:

1 funt = 4.44822 N

İkincisi

Tərifi bütün sistemlərdə eynidır.

– İngilis sistemindən qaynaqlanan vahidlər

Digər vahid sistemlərdə olduğu kimi, vahidləri baza vahidlərindən irəli gələn çox sayda kəmiyyət var. Budur ən yaxşı bilinənlərdən bəziləri:

slug

Theslug u.t.m-ə bənzər bir şəkildə müəyyən edilir.

Bir şlak 1 fut / s sürət qazanacaq kütlədir 2 1 kilo qüvvə gücünə məruz qalır. Təxminən 14,59 kq-a bərabərdir.

Sürət və sürətləndirmə üçün vahidlər

Sürət və sürətlənmə üçün müvafiq olaraq ayaq / s (ft / s) və ayaq / s istifadə olunur 2 (ft / s.) 2 ). Məsələn, bu vahidlərdə cazibə sürətlənməsi 32 ft / s-dir 2 .

Təzyiq üçün vahidlər

Vahid sahəyə düşən güc olaraq təyin olunan təzyiq, bir çox vahiddə ifadə olunan bir tərifdir. İngilis sistemində funt / ayağımız olardı 2 və ya lb-force / ft 2 .

Təzyiqi ölçmək üçün mühəndislikdə yayılmış başqa bir vahid psi və ya lb-güc / düym 2 .

İstinadlar

1. Figueroa, D. (2005). Seriya: Elm və Mühəndislik üçün Fizika. Cild 1. Kinematik. Douglas Figueroa (USB) tərəfindən redaktə edilmişdir.
2. Giancoli, D. 2006. Fizika: Tətbiq olunan prinsiplər. 6-cı. Ed Prentice Hall.
3. Mott, R. 2006. Maye Mexanikası. 4-cü. Nəşr. Pearson Təhsil.
4. Splash məlumat əldə edin. Metrik sistem nədir, tərif nümunələrlə. Splashlearn.com saytından bərpa edildi.
5. Bütün elmlər. Fizika, məqsədlər, böyüklüklər və ölçmələr. Qurtarıldı: francesphysics.blogspot.com.
6. Vikipediya. Ölçmə sistemi. En.wikipedia.org saytından bərpa edildi.
7. Vikipediya. Bölmələrin texniki sistemi. Es.wikipedia.org saytından bərpa edildi.
8. Vikipediya. Cegesimal vahidlər sistemi. Es.wikipedia.org saytından bərpa edildi.