Biologiýa, 5 synp, Pratow Ö, Tohtaýew A, Azimowa F, Tillaýewa Z, 2020

ssSlideShare.com is the best slideshare downloader that lets you download slideshare in various formats PPT, PDF, and IMAGE. Download SlideShare to your phone, tablet or PC with the highest quality. Use our SlideShare Downloader with your browser. No software is required to be installed. Support both Android and iOS.

Canlılar aləmi

Dayaq hərəkət aparatı 2hissədən 3komponentdən təşkil olunub.

1.Dayaq(passiv) ↗1.Sümük
↘ 2.Sümük birləşmələri
2.Hərəkət(aktiv) →3.Əzələlər

Dayaq hərəkət aparatının funksiyaları

• Hərəkət funksiyası
• Dayaq funksiyası
• Qoruyucu funksiyası
• Qanyaradıcı funksiyası
• Metobalik funksiyası

Dayaq hərəkət sisteminin əsasını eninəzolaqlı əzələlər və sümüklər təşkil edir.

Sümüklər-insan skeletini təşkil edir.Onlar sümük toxumasından yaranmışlar.Sümük toxuması sinirlərlə və qan damarları ilə zəngin olur.Sümük toxumasının 2\3 hissəsi mineral duzlar hopmuş löhvəşəkilli hüceyrəarası maddə və 1\3 i isə canlı sümük hüceyrələridir.Sümük hüceyrələri-löhvəciklərin daxilində yerləşir və nazik çıxıntılarla bir biri ilə birləşirlər.Və onları əhatə edən “kanalcıqların “daxilindəki hüceyrəarası maye ilə qidalanır və tənəffüs edirlər.Hüceyrəarası maddə sümük hüceyrələrindən 2 dəfə çoxdur.

Sümük toxumasının struktur vahidi-osteondur .
Sümüyün tərkibi
Sümük üzvi və qeyri üzvi maddələrdən təşkil olunub.

Üzvi maddələr -sümüyə elastiklik verir.Cavan yaşda miqdarı çox olur.Sümükdə üzvi maddəni təyin etmək üçün onu yandırmaq lazımdır.

Qeyri -üzvi maddələr -sümüyə sərtlik verir.Orqanizmdə olan mineral maddələrin əsas hissəsi sümükdə toplanır.Sümükdə qeyi -üzvi maddəni təyin etmək üçün onu 10%liHCL məhlulunda saxlamaq lazımdır.Sümükdə ən çox kalsiumfosfat duzudur.
A və D vitaminləri sümüklərin inkişafı üçün vacibdir.D vitamini Ca və P un sümükdə toplanmasını təmin edir.

Sümüyün böyüməsi
Eninə -sümüküstülüyünün daxili tərəfindəki hüceyrələrin bölünməsi hesabına böyüyür.
Uzununa-başcıqdakı qığırdaq toxumasının hüceyrələrinin bölünməsi hesabına böyüyür.

Sümüklərin uzununa böyüməsi kişilərdə 20-25,qadınlarda 18-21 yaşadək olur eninə böyümə isə ömür boyu davam edir.Sümüyün inkişafını hipofiz vəzi(somotropin hormonu) tənzimləyir.

Sümüklərin qurluşu

Sümüklərin birləşmələri
1.Hərəkətsiz –Kəllə sümükləri(alt çənədən başqa),oma və büzdüm fəqərələri,çanaq sümüyü
2.Yarımhərəkətli -Qabırğalar,fəqərələr,döş sümüyü,
3.Hərəkətli -ətraflar,1ci boyun fəqərəsi ilə ənsə sümüyü.
Hərəkətli sümük birləşmələrinə oynaqlar da deyilir.Oynaqda birində oynaq başı ,digərində oynaq çuxuru olur.Oynaq başı oynaq çuxuruna girir.Oynağın üzərini oynaq kisəsi örtür.Onun içərisində oynaq mayesi olur ki bu da hərəkət zamanı sürtünməni azaldaraq oynaq başının çuxurda sürüşməsini təmin edir.

Sümük iliyi
2cür smük iliyi var.
1 .Qırmızı sümük iliyi-Yastı sümüklər,uzun borulu sümüklər
2.Sarı sümük iliyi-uzun borulu sümüklər

Onurğanın normal əyrilikləri
Sağlam insanda 2cür olmaqla(2lordoz və 2kifoz) 4 (boyun,döş,bel,oma)əyrilik var
Lordoz(önə)↗Boyun
↘Bel

Kifoz (arxaya)↗Döş
↘Oma

Biologiýa, 5 synp, Pratow Ö., Tohtaýew A., Azimowa F., Tillaýewa Z., 2020

Biologiýa, 5 synp, Pratow Ö., Tohtaýew A., Azimowa F., Tillaýewa Z., 2020.

Учебник по биологии для 5 класса на туркменском языке.

Ylym-bilimiň we tehnikanyň çalt ösýän, sosial, ekologik ýagdaý gatnaşyklary üznüksiz öwrenilip barylýan häzirki wagtda umumy orta bilim berýän mekdeplerde biologiýa predmetini mazmun taýdan döwrüň talaplaryna laýyklykda okatmak (STEAM çemeleşme) predmet mugallymlarynyň öňünde duran örän derwaýys wezipe hasaplanýar.
Tebigaty öwreniş derslerinde alan bilimiňizi indi siziň üçin täze predmet—biologiýaarkaly barhakämilleşdirersiňiz. Biologiýa ýaşaýyş baradaky ylym bolup, ol tebigaty öwrenýär, ösümlik we haýwanat dünýäsini ylmy esasda öwrenýär. Biologiýa ylmynyň ähmiýeti onuň ylmy-tehnikanyň we tehnologiýanyň ösüşinde, önümçilik ugurlarynda we gündelik durmuşda tutýan orny bilen kesgitlenýär.

Janly organizmler barada umumy maglumat.
Ähli janly organizmler iýmitlenýär, dem alýar, köpelýär, ösýär we ulalýar. Öňki temalarda janly organizmleriň öýjüklerden ybaratdygyny bildik. Ähli janly organizmler prokariot we eukariot öýjükden düzülenligi, öýjüginiň uly-kiçiligi, awtotrof we geterotrof iýmitlenişi we başga alamatlaryna görä tapawutlanýar.

Janly organizmler köpdürli bolup, olar bakteriýalar dünýäsine, kömelekler dünýäsine, ösümlikler dünýäsine we haýwanat dünýäsine bölünýär (17-nji surat).

Bakteriýalar dünýäsi — esasan, geterotrof iýmitlenýän prokariot organizmlerden ybarat. Bakteriýalary diňe mikroskopyň kömeginde öwrenmek mümkin. Olar hemişelik ýagdaýda daşymyzda bar, ýöne örän kiçi bolanlygy sebäpli gözümize görünmeýär. Bakteriýalara inçekesel taýahygy, ajadyjy we çüýrediji bakteriýalar girýär.

MAZMUNY.
Sözbaşy.
I ВАР. BIOLOGIÝA JANLY ORGANIZMLER BARADAKYYLYM.
1-§. Biologiýa – ýaşaýyş baradaky ylym.
2-§. Janly organizmleriň aýratynlyklary.
3-§. Biologiýany öwrenmegiň usullary.
4-§. Öýjük – diriligiň esasy.
II BAP. JANLY ORGANIZMLERIŇ KÖPDÜRLÜLIGI.
5-§. Janly organizmler barada umumy maglumat.
6-§. Bakteriýalar dünýäsi.
7-§. Kömelekler dünýäsi.
8-§. Ösümlikler dünýäsi.
9-§. Pes derejeli ösümlikler.
10-§. Ýokary derejeli ösümlikler.
11-§. Özbegistanda giň ýaýran dermanlyk we zäherli ösümlikler.
12-§. Haýwanat dünýäsi.
13-§. Oňurgasyz haýwanlar.
14-§. Oňurgaly haýwanlar.
15-§. Adam organlarynyň sistemasy.
III BAP. ORGANIZM WE DAŞKY GURŞAW.
16-§. Ekologik faktorlar.
17-§. Adam we tebigat.
18-§. Tebigaty goramak.
DERSLIKDE DUŞÝAN KÄBIR ADALGALARYŇ DÜŞÜNDIRIŞI.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Biologiýa, 5 synp, Pratow Ö., Tohtaýew A., Azimowa F., Tillaýewa Z., 2020 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

SlideShare Downloader

The easiest way
to Download from SlideShare

ssSlideShare is one of the best SlideShare Downloader available online to download
slideshare ppt, pdf and images. Follow the below steps to download SlideShare

Choose the SlideShare

Select the SlideShare that you want to download to your device and then copy their link.

Paste SlideShare URL

Paste the copied URL in the above downloader box and then click on the download button below the downloader box.

Now Download

After processing the URL, your SlideShare is ready for download in PDF, PPT, and IMAGE formats. To download SlideShare, select the checkbox in the top left corner, then click on the download button.

Why you should use ssSlideShare

ssSlideShare.com is the best slideshare downloader that lets you download slideshare in various formats PPT, PDF, and IMAGE. Download SlideShare to your phone, tablet or PC with the highest quality. Use our SlideShare Downloader with your browser. No software is required to be installed. Support both Android and iOS.

Easy to Use

SlideShare Downloader supports every device like mobile phone, PC or tablet and every OS like Android and iOS. You do not need to install any software.

No Download Limit

Our service is truly unlimited. You can download as many SlideShare as you want as ppt, pdf, or images.

Free

ssSlideShare.com SlideShare Downloader – It’s always free. We only place some ads to support our development.

Highest Quality

Our SlideShare Downloader helps you download slideshare in full HD. Most current equipment only allows HD.

Multi features

SlideShare Downloader can convert SlideShare to PDF, PPT, and Image. ssSlideShare provides a preview option before downloading. If you need only one SlideShare download then you do not need to download all SlideShare, with our tool you can download one SlideShare in different formats.

Clean Design

It is our try that the user can use our website very easily, to the user interface of our website is very easy.

How to Download SlideShare

ssSlideShare is a better downloader tool. With its help, you will be able to Download SlideShare easily.
Please follow the below steps to download SlideShare in PPT, PDF and Image format.

Copy SlideShare URL

— Open SlideShare on your browser.

Choose the slideshare you want to save on your phone or PC.

— Then click on the URL address bar and copy the entire URL.

Paste copied URL in downloader-box

— Paste your SlideShare URL in the downloader-box.

— Select your output format by clicking on the second option on the top right corner.

— Click on the download button to start the download process.

SlideShare is ready for download

— After download processing your slideshare is ready to download.

# If you want to download all slideshare?

— Click the checkbox in the upper left corner, then click the Download button in the upper right corner.

— All SlideShare will be downloaded to your system.

# If you want to download one slideshare?

— Click the Download button below the preview image of the slideshare you want to download.

— Your single SlideShare will be downloaded to your device.

# If you want to download selective slideshare?

— To select SlideShare, click on its preview image and select it.

— After selecting SlideShare click on download button on the top right corner to download selected slideshare.

— Your selected SlideShare will be downloaded to your phone/PC.