Birləşmələr nəzəriyyəsi
БИРЛЯШМЯЛЯР НЯЗЯРИЙЙЯСИ – елементар рийазиййатын бюлмяси. Щярясиндя н елементдян к елемент олмагла тяртиб едилян чохлуглара бирляшмя дейилир. Цч ясас нювц вар: 1) Йерляшдирмя вя йа аранжеман (фр. арранэемент) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир; елементляринин мцхтялифлийи йа сырасы иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н(н –1). (н – к +1) сайдадыр. Щярясиндя н елементдян к елемент олан тякрарлы йерляшдирмяляр А=н к сайдадыр. 2) Йердяйишмя вя йа пермутасйон (фр. пермутатион) щярясиндя н елементдян н елемент олан вя елементлярин сырасы иля бир-бириндян фярглянян бирляшмядир. Бунлар Пн=н сайдадыр (бах Факто риал). 3) Гурашдырма вя йа комбинезон (фр. ъомбинаисон) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир вя анъаг елементляринин мцхтялифлийи иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н !:к!(н–к)! сайдадыр. Бирляшмяляр арасында мцнасибяти вар. Б.н.-дян ещтимал нязяриййяси, квант механикасы вя груп нязяриййясиндя истифадя олунур.
Feli birləşmələr
Əsas tərəfi fellərdən ibarət olan birləşmələrə feli birləşmələr deyilir.
Feli birləşmə dedikdə, əsas tərəfi feli sifət, feli bağlama və ya məsdərdən ibarət olan birləşmələr nəzərdə tutulur. Məsələn: məktubu oxuyan, film izləyən; məktubu oxuyanda, film izləyəndə; məktubu oxumaq, film izləmək.
Göründüyü kimi feli birləşmə müstəqil sözlərin feli sifət, feli bağlama və ya məstərə tabe olur.
Feli birləşmələr cümlə daxilində tərkib əmələ gətirir. Tərkiblər əsas tərəflərin adları ilə adlanır və üç növə ayrılır:
- məsdər tərkibləri
- feli sifət tərkibləri
- feli bağlama tərkibləri
Tərkiblərdə sözlərin miqdarı adətən çox olur. Birləşmə üçün iki, tərkib üçün çox söz səciyyəvi hesab olunsada, tərkib və birləşmə əslində sinonim terminlərdir.
Məsdər, feli sifət və feli bağlama tərkibləri
Məsdər tərkiblərinin əsas tərəfi məsdərdən ibarət olur. Məsələn: Sən olnara tatarca yazmaq öyrədirsən? – cümləsində tatarca yazmaq məztər tərkiblidir və tatarca sözünün yazmaq məstərinə tabe olması yolu ilə yaranmışdır.
Məsdər tərkibləri əksərən cümlənin mübtəda və tamamlığı vəzifəsində işlənir. Məsələn: Çox irəli getmək təhlükəli idi. İnsanı sevməyə ixtiyarım var – cümləsində çox irəli getmək mübtəda, insanı sevməyə birləşməsi tamamlıqdır.
Feli sifət tərkibinin əsas tərəfi feli sifətdən ibarət olur. Məsələn: Onun yeri hər bahar qızıl lalələrlə örtülən düzənlik oldu – cümləsində hər bahar qızıl lalələrlə örtülən sözləri feli sifət tərkibidir və əsas tərəfi örtülən – feli sifətdir.
Feli sifət tərkibləri cümlədə əksərən təyin vəzifəsində işlənir. Məsələn: Meşəyə gedənlər geri qayıtdılar. Yarışda birincilik qazananları təbrik etdilər – cümlələrində meşəyə gedənlər mübtəda, yarışda birincilik qazananları tamamlıqdır.
Feli bağlama tərkibinin əsas tərəfi feli bağlamadan ibarət olur. Məsələn: Məhəmməd atı dirəyə bağlayıb, ağanın yanına gəldi – cümləsində atı dirəyə bağlayıb feli bağlama tərkibində, bağlayıb əsas tərəf, atı dirəyə sözləri əsas tərəfdir.
Feli bağlama tərkibləri cümlədə əksərən zərflik (zaman, tərzi-hərəkət, səbəb zərflikləri və s.) vəzifəsində işlənir. Məsələn:
Akif həyətdən çıxanda anası dalınca su atdı – cümləsində Akif həyətdən çıxanda feli bağlama tərkibi zaman zərfliyidir.
- Teqlər:
- söz birləşmələri
Birləşmələr nəzəriyyəsi
БИРЛЯШМЯЛЯР НЯЗЯРИЙЙЯСИ – елементар рийазиййатын бюлмяси. Щярясиндя н елементдян к елемент олмагла тяртиб едилян чохлуглара бирляшмя дейилир. Цч ясас нювц вар: 1) Йерляшдирмя вя йа аранжеман (фр. арранэемент) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир; елементляринин мцхтялифлийи йа сырасы иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н(н –1). (н – к +1) сайдадыр. Щярясиндя н елементдян к елемент олан тякрарлы йерляшдирмяляр А=н к сайдадыр. 2) Йердяйишмя вя йа пермутасйон (фр. пермутатион) щярясиндя н елементдян н елемент олан вя елементлярин сырасы иля бир-бириндян фярглянян бирляшмядир. Бунлар Пн=н сайдадыр (бах Факто риал). 3) Гурашдырма вя йа комбинезон (фр. ъомбинаисон) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир вя анъаг елементляринин мцхтялифлийи иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н !:к!(н–к)! сайдадыр. Бирляшмяляр арасында мцнасибяти вар. Б.н.-дян ещтимал нязяриййяси, квант механикасы вя груп нязяриййясиндя истифадя олунур.
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində) |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2007 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2009 |
| ISBN: | 978-9952-441-02-4 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2010 |
| ISBN: | 978-9952-441-05-5 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2011 |
| ISBN: | 978-9952-441-07-9 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində) |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2012 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2013 |
| ISBN: | 978-9952-441-03-1 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2014 |
| ISBN: | 978-9952-441-10-9 |
| Səhifələrin sayı: | 592 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD |
| Nəşriyyat: | “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili | 2015 |
| ISBN: | 978-9952-441-11-6 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
BİRLƏŞMƏLƏR NƏZƏRİYYƏSİ
БИРЛЯШМЯЛЯР НЯЗЯРИЙЙЯСИ – елементар рийазиййатын бюлмяси. Щярясиндя н елементдян к елемент олмагла тяртиб едилян чохлуглара бирляшмя дейилир. Цч ясас нювц вар: 1) Йерляшдирмя вя йа аранжеман (фр. арранэемент) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир; елементляринин мцхтялифлийи йа сырасы иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н(н –1). (н – к +1) сайдадыр. Щярясиндя н елементдян к елемент олан тякрарлы йерляшдирмяляр А=н к сайдадыр. 2) Йердяйишмя вя йа пермутасйон (фр. пермутатион) щярясиндя н елементдян н елемент олан вя елементлярин сырасы иля бир-бириндян фярглянян бирляшмядир. Бунлар Пн=н сайдадыр (бах Факто риал). 3) Гурашдырма вя йа комбинезон (фр. ъомбинаисон) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир вя анъаг елементляринин мцхтялифлийи иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н !:к!(н–к)! сайдадыр. Бирляшмяляр арасында мцнасибяти вар. Б.н.-дян ещтимал нязяриййяси, квант механикасы вя груп нязяриййясиндя истифадя олунур.
BİRLƏŞMƏLƏR NƏZƏRİYYƏSİ
БИРЛЯШМЯЛЯР НЯЗЯРИЙЙЯСИ – елементар рийазиййатын бюлмяси. Щярясиндя н елементдян к елемент олмагла тяртиб едилян чохлуглара бирляшмя дейилир. Цч ясас нювц вар: 1) Йерляшдирмя вя йа аранжеман (фр. арранэемент) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир; елементляринин мцхтялифлийи йа сырасы иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н(н –1). (н – к +1) сайдадыр. Щярясиндя н елементдян к елемент олан тякрарлы йерляшдирмяляр А=н к сайдадыр. 2) Йердяйишмя вя йа пермутасйон (фр. пермутатион) щярясиндя н елементдян н елемент олан вя елементлярин сырасы иля бир-бириндян фярглянян бирляшмядир. Бунлар Пн=н сайдадыр (бах Факто риал). 3) Гурашдырма вя йа комбинезон (фр. ъомбинаисон) щярясиндя н елементдян к елемент олан бирляшмядир вя анъаг елементляринин мцхтялифлийи иля бир-бириндян фярглянир. Бунлар = н !:к!(н–к)! сайдадыр. Бирляшмяляр арасында мцнасибяти вар. Б.н.-дян ещтимал нязяриййяси, квант механикасы вя груп нязяриййясиндя истифадя олунур.
Elementar riyaziyyat (mühazirələr)
Bu mühazirələr toplusunda Natural ədədlər, natural sıra. Riyazi induksiya metodu. Müxtəlif say sistemləri. Sistematik ədədlər. Sadə və mürəkkəb ədədlər. Bölünmə əlamətləri. Mürəkkəb ədədin bölənlərinin sayı ƏKOB və ƏBOB. Dövrü onluq kəsrlər və dövrü olmayan onluq kəsrlər. Kompleks ədədlər. Muavr düsturu. Cəbri və transendent ədədlər. Birdəyişənli və çoxdəyişənli çoxhədlilər. Tam rasional, kəsr rasional, irrasional, üstlü və loqarifmik ifadələrin eynilik çevrilməsi. Triqonometrik və tərs triqonometrik ifadələrin eynilik çevrilməsində tətbiqləri. Tənlik anlayışı. İkihədli, üçhədli. Simmetrik və qayıtma tənliklərin həlli. Tam rasional əmsallı irrasional üstlü və loqarifmik tənliklər. Triqonometrik tənliklər. Bircins, asin x + bcosx = c şəklindəki tənliklərin həlli. Dəyişəni tərs triqonometrik funksiya işarəsi daxilində olan triqonometrik tənliklərin həlli. Bərabərsizliklər. İrrasional, üstlü loqarifmik və triqonometrik bərabərsizliklərin həlli. Birləşmələr nəzəriyyəsi. Təkrarlı və təkrarsız arenjimanlar, permutasyon, kombinezon və onların tətbiqləri mövzularına dair mühazirə mətnləri toplanmışdır.
Yükləməyə Keç [412,7 Kb] [ : 915] –>
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.