Azərbaycan tarixi/Orta əsr Azərbaycan şəhərləri

Qədim Bakı vaxtilə ticarət və neft istehsalı mərkəzlərindən olub. Neft istehsalı və onun ətraf ərazilərə yayılmasının tarixi Babil İmperiyası dövrünə qədər gedib çıxır. Bakının ətraf ərazilərindən çıxarılan xam neft barədə Sara Sirayt (Sarah Searight) “İngiltərə və Orta Şərq” kitabında yazır: “Babil divarlarında gil qarışıq bağlayıcı məhlul kimi istifadə edilirmiş. Yanacaq kimi tanınan bu məhlul Abşeron yarımadasından İrana, İraqa və Hindistana ixrac edilirdi.” Eramızdan əvvəl 700-600-cü illərdə neft gündəlik həyatın hər bir sahəsində, o cümlədən tibbdə, evlərin isidilməsi və işıqlandırılmasında istifadə edilirdi.

Bölmə bakı orta əsrlər dövrnüdə bakının orta əsr abidələri

Xəzər dənizinin qərb sahillərində, Abşeron yarımadasının cənubunda yerləşən tarixi bir şəhər. Bakıya küləklər şəhəri də deyirlər. Quru subtropik iqlimi var. Ümumi sahəsi 2130 km2-dir və 11 administrativ rayondan ibarətdir.

Qədim Bakı vaxtilə ticarət və neft istehsalı mərkəzlərindən olub. Neft istehsalı və onun ətraf ərazilərə yayılmasının tarixi Babil İmperiyası dövrünə qədər gedib çıxır. Bakının ətraf ərazilərindən çıxarılan xam neft barədə Sara Sirayt (Sarah Searight) “İngiltərə və Orta Şərq” kitabında yazır: “Babil divarlarında gil qarışıq bağlayıcı məhlul kimi istifadə edilirmiş. Yanacaq kimi tanınan bu məhlul Abşeron yarımadasından İrana, İraqa və Hindistana ixrac edilirdi.” Eramızdan əvvəl 700-600-cü illərdə neft gündəlik həyatın hər bir sahəsində, o cümlədən tibbdə, evlərin isidilməsi və işıqlandırılmasında istifadə edilirdi.

Bakının neftlə zəngin ərazilərindən olan Suraxanıda 2.500 il əvvəl təbii qazın çıxdığı əbədi sönməz alovların yerində inşa edilmiş və atəşpərəstlərin sitayiş etdiyi məbəd Bakı nefti və qazının daha da məşhurlaşmasına səbəb olmuşdur. Bu ərazidə İslam dini yayıldıqdan sonra isə daim alovlanan həmin məşəl Hindistandan gələn zərdüştlərin baş çəkdiyi məbədə çevrildi. Aleksandr Düma 1859-cu ildə burada 3 atəşpərəstə rast gəldiyini yazırdı. Əsrlərlə alovlanan od məbədi “Atəşgah” bu gün çoxsaylı turistlərin gəldiyi muzey kimi fəaliyyət göstərir. Bu abidə Sanskrit dilindəki yazıları ilə nadir tapıntılardan sayılır. Bakıda qədim köklərə dayanan oda sitayiş adətləri elə şəhərin adının mənasının izahlarından birində də öz əksini tapıb. Sara Aşurbəylinin “Bakı şəhərinin tarixi” kitabında Küləklər şəhəri Baadiye-Kubiden kimi tanınan Bakının adının mənası həm də Ateshi-Baqavan, yəni Odlar Yurdu kimi izah olunur. Maraqlıdır ki, od və külək günü bu gün də Bakını fərqləndirən əsas cəhətlərdəndir.

Şərqlə Qərb arasında bir körpü olan Bakıda əsrlər boyu müxtəlif mədəniyyət və sivilizasiyalar qovuşmuşdur. Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqlə yanaşı digər ərazilərlə də karvan, eləcə də dəniz ticarət yolu ilə sıx iqtisadi-mədəni əlaqələr saxlayan Bakı neft və duz ixracatçısı kimi tanınmışdır. Bakı özünəməxsus inkişaf yolu keçərək mədəniyyət və ticarət mərkəzinə çevrilmişdir.

Bakının tarixi Azərbaycan xalqının qiymətli sərvətlərindən olan neftlə sıx bağlıdır. Strateji əhəmiyyətli neft ilk dəfə Abşeron yarımadasında kəşf və hasil edilmişdir. Neftin sənaye məqsədilə istehsalı üçün ilk mexaniki qurğu 1847-ci ildə Bakıda qazılıb.

Dünyada ilk neft tankeri “Zoroaster” 1879-cu ildən Bakıda Nobel qardaşları tərəfindən istifadə olunmuşdur. Lakin 70 il sonra Sovetlər dövründə dünyanın ilk açıq dəniz platforması olan məşhur Neft Daşlarını yaratmaq məqsədilə həmin gəmi batırılmışdır. Əsası 1947-ci ildə qoyulan Neft Daşlarında Azərbaycan neftçiləri dənizin dibindən karbohidrogen əldə etməklə tarixdə yeni bir səhifə açdılar. Hazırda Neft Daşları yaşayış məntəqəsinə çevrilmişdir. 1999-cu ildə “Dünya kifayət etmir” (“World Is Not Enough”) filminin bəzi hissələri məşhur Ceyms Bondun iştirakı ilə məhz burada – Bakının Neft Daşlarında çəkilmişdir.

Neftdən başqa Bakı həm də Azərbaycanın elm, təhsil, mədəniyyət və idman mərkəzidir. Bura İslam şərqində ilk opera, balet və universitetin vətənidir. 1901-ci ildə müsəlman qızları üçün ilk məktəb də məhz Bakıda, neft maqnatı olan və qızların təhsilini çox vacib sayan Hacı Zeynalabdin Tağıyevin şəxsi vəsaiti hesabına açılmışdır. O, savadlı qadını millətin aparıcı qüvvəsi kimi görürdü. Lümyer qardaşlarının ilk filmlərindən olan “Bakının neft quyuları: Yaxından Baxış” 1896-cı ildə Kamil Şərf tərəfindən çəkilmişdir. 1900-cü illərdə Rusiya İmperiyasının böyük limanlarından olan Bakı ilk sovet tramvaylarının (1924) və şəhərdaxili qatarların (1926) vətəni sayılır.

Şərq və Qərb memarlığının möhtəşəm harmoniyası, həmçinin ilk neft bumunda (1872-1920) inşa edilən binalar bu gün də Bakıda özünəməxsus ab-hava yaradır və şəhər arxitekturasına öz təsirini göstərir. Bakının ən qədim tarixinin izləri İçərişəhərdədir. Bakı minilliklər ərzində sıx və kompakt infrastrukturu ilə Qala divarları arasında yerləşmişdir. Burada hazırda 50-dən artıq tarixi və memarlıq abidəsi qorunub saxlanılır. Bunların arasında öz misilsiz forması ilə Bakının simvollarından sayılan 12-ci əsr abidəsi Qız Qalası, Şirvanşahlar Sarayı (1420-1460) da var. 2000-ci ildə İçərişəhər Qala divarları, Qız Qalası və Şirvanşahlar Sarayı UNESCO-nun Dünyanın Mədəni İrsi Siyahısına daxil edilmişdir. Açıq səma altında yerləşən Qala Arxeoloji-Etnoqrafik Muzeyi Bakının qədim tarixini yaşadan abidələrdəndir. Qala ərazisindəki arxeoloji tapıntılar və memarlıq abidələri e.ə 3-cü əsrdən başlamış eramızın 20-ci əsrinə qədərki tarixi əhatə edir.

Müasir Bakının ruhu həqiqətən də cəlbedicidir. Qədim tarixlə zəngin Bakı bu gün də dinamik inkişaf edir. Müasir üslublu muzeylər, teatrlar, konsert zalları, Dənizkənarı Milli Park, eyni zamanda milli və xarici mətbəxi ilə seçilən kafelər, restoranlar fəaliyyət göstərir.

Hazırda Bakının sosial və ictimai həyatı da çox dinamikdir. Burada keçirilən mühüm konfranslar, festivallar, sərgilər, idman yarışları və digər beynəlxalq tədbirlər Bakının regionda əhəmiyyətini artırır. Şəhərin ən böyük sərvəti isə onun sakinləridir. Paytaxt sakinlərinin qonaqpərvərliyi və səmimiliyi hər bir insanda unudulmaz xoş təəssüratlar yaradır. Hələ 1882-ci ildə ən iri yerli neft şirkətinin sahibləri olan Nobel qardaşları “Bakı bütün dünyanı işıqlandıra və ona rəng qata bilər” deyirdi.

• 454 Portalda olan xidmətlərin sayı

Azərbaycan tarixi/Orta əsr Azərbaycan şəhərləri

AZƏRBAYCANIN ORTA ƏSR ŞƏHƏRLƏRİ.
IX-XI əsrlərdə Azərbaycanın ticarət və sənətkarlıq mərkəzləri olan inkişaf etmiş şəhərləri var idi. Azərbaycan şəhərləri haqqında Ərəb coğrafiyaşünas və səyyahları maraqlı məlumat vermişdilər.Beləki:
Bərdə
1) Müqəddəsi Bərdə haqqında yazırdı:”Bərdə Azərbaycanın da daxil olduğu iqlimin başlıca şəhəri, həmin iqlimin Bağdadıdır”
2) İbn Havqəl isə Bərdəni “Arranın anası”adlandırıdı.
Dərbənd.
1) Dərbənd IX-XI əsrlərdə Azərbaycanın ən böyük liman şəhəri idi.
2) Təkcə Azərbaycanda deyil bütün Cənubi Qafqazda ən yaxşı kətan parçalar Dərbənddə toxunurdu.
3) Dərbənd həm də Cənubi Qafqazda yegan toxuculuq mərkəzi idi.
4) X əsrdə Dərbənndə kanalizasiya sistemi yaradılmışdı.
Bakı.
1) Abşeronun zəngin” neft bulaqları”Bakını qonşu ölkələrdə məşhurlaşdırmışdı.
Şamaxı – IX-X əsrlərdə Şamaxı Azərbaycanın zəngin paytaxt şəhərlərindən biri idi.
Tiflis. Ərəb səyyahları Azərbaycandan bəhs edərkən ilk növbədə Tiflisdən də söhbət açırdılar. Beləki:
1) Gürcüstanın Azərbaycan hökmdarları tərəfindən idarə etdiyi “Dağlıq ölkə”olduğunu bidirirdilər.
2) Əl-İstəxri qeyd edir ki: “Arranda Bərdə, Əl-Əbvab və Tiflisdən böyük şəhər yoxdur”
3) Tiflis “suyu odsuz qızdırılan müalicə hamamları ilə məşhur idi.”.
Təbriz. Əl-Müqəddəsi:
1) Təbrizin Bağdadla müqayisədə böyük olduğunu yazırdı.
2) Azərbaycanın bu şəhərini – Təbrizi -“Saf qızıla”bənzədirdi.
Ərdəbil. Ərəb coğrafiyaşünas və səyyahları Əl-İstəxri, Əl-Müqəddəsi və İbn Havqəl və.s Azərbaycanın cənub torpaqlarından bəhs edərkən Ərdəbilin də adını çəkirdilər.
1) Ərdəbilə bu yerlərin “ən böyük şəhəri və vilayəti “deyir
2) Ərdəbili “Bütün iqlimin əsas şəhəri kimi qiymətləndirirdilər”.

AZƏRBAYCANDA MƏDƏNİ OYANIŞ

Memarlıq.920-ci ildə Şamaxının Sündü kəndində tikilmiş mərkəzi günbəzli məscid memarlıq baxımından diqqətə laiyq əsər idi.
IX-X əsrlərə aid memarlıq abidələri içərisində qalalar, bürclər və müxtəlif müdafiə qurğuları xüsusi yer tutur. Əlincə qalası- öz əzəməti ilə daha çox fərqlənir X əsrə aid bu abidə Naxçıvanda tikilmişdir. IX əsrə aid memarlıq abidələrindən biri də Ağoğlan çayı sahilində tikilmiş Amaras monastrıdır. Azərbaycanın ən gözəl memaarlıq abidələrindən biri Xudafərin körpüsüdür 1027-ci ildə inşa olunmuşdur.
Beləliklə: Ərəb xilafətinin süqutu nəticəsində Azərbycanda baş vermiş siyasi dirçəliş, qədim dövlət ənənələrinin bərpa edilməsi mədəniyyətimizin inkişafı üçün şərait yaratmış oldu.