Charlz Darvin: Biografiyasi va evolyutsiyasi va tanlanish nazariyalari

Omon qolish uchun ma’lum bir vaqt oralig’idagi bu o’zgarish hodisasi moslashish deb nomlanadi.

İCTİMAİ MEDİA – Ədəbi və tarixi portretlər

Bu layihə İCTİMAİ MEDİA saytının ədəbi-tarixi portretlər qoludur. Burada yayımlanan hər bir yazı həqiqi müəllifinə istinad olunmuşdur və Ədliyyə Nazirliyində Elektron Hökumət layihəsinin proqramında nəzərdə tutulan qanunvericiliyə uyğun olaraq qeydiyyatdan keşmiş formada hesab olunur və həmin materiallar hüquq müstevisinde Müəllif Hüquqları Agentliyinin dəstəyi ilə qorunur. Yazılar yayımlanarkən ilk növbədə müəllifindən mütləq icazə almanız tələb olunur.

29 November, 2009

Çarlz Darvin – təkamül nəzəriyyəsinin atası

Çarlz Robert Darvin
(12 Fevral 1809 – 19 Aprel 1882)

Şrusberi (Shrewsbury) şəhərində 1809-cu il fevral ayının 12-də həkim ailəsində anadan olmuşdur. Darvin anasını erkən yaşında itirmişdir. Edinburq Universitetində Tibb üzrə təhsil almışdır, lakin öz istəyi olmadığı üçün yarımçıq qoymuşdur. Daha sonra 1827-ci ildə Kembric Universitetinin İlahiyyat fakultəsinə daxil olmuşdur. Universiteti qurtaran kimi 1831-ci il Dekabrın 27-də “Biql” (Beagle) gəmisində təbiətşunas kimi səyahətə çıxmışdır. Səyahət zamanı Qalapaqos adalarında, Tenerife adasında, Kokos adalarında, Braziliya sahillərində, Argentinada, Uruqvayda, Odlu torpaqda, Tasmaniyada olmuşdur. Darvinin son xarici səyahəti (Ondan sonra Darvin heç zaman İngiltərəni tərk etməmişdir) 1836-cı ilin oktyabrında sona yetdi. 1838-1841-ci illərdə London Geologiya Cəmiyyətinin katibi olmuşdur. 1839-cu ilin yanvarında Kral Cəmiyyətinin üzvü seçilmişdir. 1842-ci ildə növlərin mənşəyi haqqında ilk oçerkini yazmışdır.

«Dünyanın güclülərə məxsus olduğunu düşünəndə məyus oluram»

Əksəriyyət nə vaxtsa, ola bilər neçə milyon il əvvəl insanın meymundan əmələ gəlməsi fərziyyəsini eşidib. Çoxları da əmindir ki, Darvinin nəzəriyyəsinin əsas mahiyyəti elə bundadır. Meymunla qohumluğu etiraf eləmək istəməyənlər də, dindarlar da Darvinin təkamül nəzəriyyəsinə müqavimət göstərir. Bu il dünya dini təsəvvürlərə meydan oxumuş alimin anadan olmasının 200 illiyini qeyd eləyir.

«Sən ailəmizi biabır eləyirsən!»

Kiçik ingilis şəhərinin sakini, yerli gimnaziyanın şagirdi Çarlz sinifdə müəllimlər və şagirdlərin məsğərəyə qoyduğu ən rahat nişangah idi. Məktəb tərbiyəçiləri onun mavi və həmişə yuxulu gözlərinə nə qədər baxırdılarsa orda hər hansı predmetə maraq işartıları tapa bilmirdilər. Hətta ana dilini öyrənməyə də tənbəllik edirdi. O vaxtlar gimnaziyada şagirdlərdən tələb olunurdu ki, hamı bir nəfər kimi şer yazmalıdır. Çarlz hətta ən sadə sözlərə də qafiyə tapa bilmirdi, ya da tapmaq istəmirdi. Çarlz İngiltərənin nüfuzlu və hörmətli ailələsindən idi. Onun atası ser Robert (2 metrlik boyu və 200 kiloqramlıq çəkisi ilə) mahalda ən yaxşı həkimlərdən sayılırdı. Çarlzın ata babası isə daha məşhur idi, dünya səviyyəli alim – botanik olaraq öz elmi fikirlərini şerlə izhar edərdi. Əlbəttə, Çalzın yaşadığı yerdə bütün şagirdlər istedadlı deyildi, amma onlar niyəsə əzbərləməyə, başqasının şerlərini özününkü kimi qələmə verməyə çalışaraq gələcək karyeralarının təməlini qoyurdular. Çarlz isə olduğundan yaxşı olmağa heç cəhd eləmirdi. Onun yeganə marağı həşərat, kəpənək toplayıb kolleksiya tərtib eləmək idi. Onun tay-tuşu centlimen olmağa, qızların rəğbətini qazanmağa çalışanda o, saatlarla əlində tilov çayın sahilində oturub gözünü suya dikərdi. Bir az böyüyüb silah gəzdirmək haqqını qazanan kimi onu evdə tapmaq mümkün olmurdu. Ətraf meşələrdə günlərlə dolaşıb tərpənən, uçan hər bir canlıya atəş açardı. Axşam hava qaralanda evə bir bağlama quş gətirərdi. «Səni yalnız ov, itlər və siçovulları tutmaq maraqlandırır – deyə atası onu danlayardı – Sən ailəmizi biabır eləyirsən!».

Ruhanilik təpəciyindən baxanda…

Ser Robert oğluna məyus baxışlarla baxıb onda müsbət heç nə tapmayanda anlayır ki, Çarlzın taleyində iştirak eləməsə ondan fərli bir şey alınmayacaq. Ona görə də onu həkimləri hazırlayan tədris müəssisəsinə göndərdi. Çarlz burda bir daha əmin olur ki, cərrahiyyə xəstələrə sağalmaq əvəzinə əziyyət verir. Tibb sahəsi də Çarlzı heç maraqlandırmadı. Ser Robert oğlunu evə qaytarmalı oldu. Xoşbəxtlikdən, ya bədbəxtlikdən ailənin dostlarından biri Çarlzın kəlləsində ruhani ola biləcəyini təsdiqləyən təpəcik tapır. Çarlzın öz sözlərinə görə bu şiş o qədər böyük idi ki, bir düjün rahibə bəs eləyərdi. Sevinən ser Robert oğlunu ruhanilər hazırlayan universitetə göndərir. Amma burda da Çarlz özünü oxumaqla incitmir. Ov, balıqçılıq və həşərat kolleksiyası həmişəki kimi birinci yerdədi. İndi onun daha bir marağı da əmələ gəlmişdi. Pivəxanaya səhər girib gecə qaranlıqda ordan çıxandan sonra artıq ruhanilik təpəciyi də köməyə gəlmirdi. Kembricin ruhanilik fakultəsindən kursu bitirəndə onun adı heç nə ilə fərqlənməyən tələbələrin sırasındaydı. Nəticədə adı 178 nəfərin içində 10-cu yerdə oldu. Əslində bu tənbəl tələbə üçün pis nəticə deyildi. Kembrici bitirdikdə o, Anqlikan kilsəsinin keşişi rütbəsini almalıydı. Darvinin dediyinə görə Edinburqda tibb məktəbində keçirdiyi müddət onun ürəyində Anqlikan kilsəsinin doqmaları barədə şübhələr doğürmuşdu. Ona görə də qəti qərar verməmişdən əvvəl bir qədər düşünməkçün vaxt istəyir. Amma ayrılmış müddət ərzində həşərat kollksiyaçısı olmaq ehtirasına bulunur: «Bir dəfə ağac qabığının altında iki qurda rast gəldim. Onları hərəsini bir əlimlə tutanda üçüncüsünü də gördüm. Onları əldən buraxmamaqçün sağ əlimdəkini ağzıma soxdum. O, nəsə çox acı bir maye buraxab dilimi yandırdı. Məcbur olub onu tüpürməli oldum. Təssüf, o biri qurdu da tuta bilmədim».

«İşsizlikdən, avaraçılıqdan dözülməz heç nə ola bilməz»

Əgər universitetin iki qəribə sayılan müəllimi balıqların, quşların, həşəratların dilini çox yaxşı bilən bu ləng cavana diqqət verməsəydi hər şey yəqin ki, başqa sonluqla bitə bilərdi. Onlar Çarlza dünya səyahətin çıxmağı təklif elədilər. Pulsuz loborant və kolleksiyaçı kimi nadir bitki və heyvanları toplamaq üçün Çarlz ən layiqli namizəd sayıldı. Avaraçılıqdan bezmiş Çarlz razı olsa da atası ser Robert və gəminin kapitanı etiraz eləyirdi. Atası düşünürdü ki, gəmidə Çarlz lap tənbəlləşəcək, kapitan isə ilk baxışdan lazımsız görünən artıq qarını doydurmaq istəmirdi. Çarlzı ekspedisiyaya daxil edirlər. Gəminin adı «Biql» idi. 5 il ərzində gəmidə üzərək o, vaxtaşırı hamıyla birgə sahilə çıxır, Amerikanın flora və faunasını öyrənərək qeydlər aparır, sonsuz pampas vadilərində gəzir, uca dağlara dırmaşır, heç yerdə rast gəlinməyən quşları və tısbağaları olan Qalapaqos adalarında uzun müddət yaşayır. Amma burda da Çarlz ağ qarğa kimi görünür. Bu ekspedisiyaya qoşulmuş adamların məqsədi materiallar toplayaraq vətənə qayıdandan sonra elmi rütbə almaq idi. Onlar nəsə nadir, sensasiya doğuracaq bir nümunə axtarırdılar. Astagəl Çarlz isə saatlarla bir canlını izləyə, sanki başqa planetdən gəlmiş kimi onun davranışını öyrənə bilərdi. Darvin dəqiq gündəlik aparır, dağ və daşlıq ərazilərin, heyvan və həşəratların zəngin kolleksiyasını yaradır. İndi onun 27 yaşı var və karyera haqqında planlar öz-özünə həll olundu. «Biql» gəmisinin göyərtəsinə adi loborant kimi çıxmış Çarlz səfərdən Çarlz Darvin adında alim kimi qayıtdı. İndi onun əlində zəngin materiallar, beynində isə yazacığı və deyəcəyi çoxlu fikirlər vardı. Ömrünün sonrakı 20 ilini topladığı materialların işlənməsinə sərf elədi. Vətənə qayıdandan sonra nəşr elədiyi gündəlik tezliklə çox məşhurlaşdı. Amma təbiətlə azad şəkildə yaşamağa vərdiş eləmiş alim insanlar arasında yaşamağa çətinlik çəkir və alimlər dairəsindən kənar münasibətlərdən qaçırdı. Uzaq ölkələrdə topladığı materiallar əsasında o, yer üzündə yaşamış canlıların yaranması və evolyusiyasını əks edən biologiya elmində çevriliş eləmiş fundamental əsərini yazdı. Nəvə özü istəmədən də məşhur bioloq babasının da şöhrətini kölgədə qoydu.

Qohumla evlənmənin fəsadları

1839-cu ildə kuzinası Emme Vecvudla evlənir. Səs-küylü şəhər həyatı Darvin üçün dözülməz olanda onlar London ətrafında Doun adlı malikanəyə köçdülər. Darvin burada 40 sakit, yeknəsək və səmərəli illər yaşadı. Səhər tezdən durar, kiçik gəzintidən sonra səhər yeməyini yeyib işə başlardı. Saat 8-gən 10-nun yarısınadək Darvinin ən səmərəli iş saatları idi. Sonra çoxsaylı məktubları oxumaqla məşğul olardı. Daha sonra yenə də yarımçıq işinin üstünə qayıdar və günün sonunda hər şey rəvan gedibsə «bu gün yaxşı işlədim» deyib özündən razı qalardı. Havanın necə olmasından asılı olmayaraq gəzintidən qalmazdı. Adətən sevimli iti pinçer Polli yanında olardı. İtləri çox sevərdi və itlər də bunu dəyərləndirərdi. Doundakı sakit həyatı arabir qonaqların gəlişi ilə rəngarəngləşərdi.

Ailə həyatında özünü xoşbəxt sayırdı. Uşaqlarının həyatıyla kiçik detallara qədər maraqlanar, onlarla yoldaş kimi rəftar edərdi. Ailənin hesablarının şəxsən özü sayar, ilin sonunda bir tacir kimi nəticələr çıxarardı. Ser Robertin qoyub getdiyi varidat onlara müstəqil və sadə həyatlarına tam bəs eləyirdi. Amma kitablarından gələn qonorarla Darvin xüsusi fəxr eləyərdi ki, öz çörəyini özü qazanır. Cavan alimlərə maddi dəsdək göstərən Darvin maddi stabillik əldə edəndən sonra elmin inkişafına da müəyyən məbləğ ayırmışdı. Darvinin doğulan 10 uşağından 3-cü hələ çağa olarkən ölüb. Qalan uşaqlarından neçəsinin sağlamlığı çox zəif olub. Darvin qorxurdu ki, bunun səbəbi həyat yoldaşı ilə yaxın qohumluğundandı. Sonralar elmi işlərində bu fikir də öz əksini tapıb.

Homo sapiens

Biologiya elminin tarixi iki hissəyə ayrılır: Darvindən əvvəlki dövr və Darvindən sonrakı. Onun təcrübələri qoyduğu səbrə həsəd aparmaq olar. Məsələn, yer soğulcanlarının üzərində təcrübəyə 29 il sərf eləmişdi. «Növlərin yaranması» kitabını nəşr eləməyə qərar verməyə 21 il lazım gəldi. Bu kitab çoxlu mübahisələrə səbəb oldu və Yer üzündə həyatın yaranması barədə ənənəvi versiyaların hamısını rədd eləyirdi. Həyatın bir neçə milyon il ərzində yaranması ən cəsarətli fikir sayılırdı. Axı İncildə deyilirdi ki, həyat 6 günə yaranıb. Darvin kəşf elədi ki, orqanizmlər yaşamaq, yemək və mühit uğrunda mübarizə eləyir. O, müşahidə edib ki, bir növün daxilində onların yaşama şanslarını artıra biləcək əlamətləri olan fərdlər olur. Onların nəsli əlamətləri yaşadaraq məhv olmağa qoymur. Buna təbii seçmə deyilir.

Darvin ömrünün sonuna kimi şöhrət və populyarlığa etinasızlığı saxlayacaq. Əlbəttə, şer yazmağı o, heç vaxt öyrənə bilmədi. Amma bu təmbəl oğlan klassik ədəbiyyatı çox sevirmiş, həyatının mütaliəsiz təsəvvür eləyə bilmirmiş, ona görə də elmi əsərlərini gözəl dillə yazırmış. Ömrünün sonuna kimi hər gününü gündəlikdə qeydə almaq adətini də saxladı: «Keçən gecə qəribə yuxu gördüm. Otaq adamlarla və qəribə avadanlıqla dolu idi və biz qəribə ağlasığmaz təcrübələr qoyur, müzakirələr edirdik. Bu neçə gündü ki, ardıcıl davam eləyir və mən artıq düşünürəm ki, mənim biliklərim yuxuda zənginləşir. Arvadıma əlbəttə ki, heç nə demədim. Yuxularımı da yazmıram, yoxsa hamı düşünər ki, qoca havalanıb. Mən bunları yazdığım dəftəri köhnə qəzetlər arasında gizlətmişəm. Bəlkə də arvadım sobanı qalayanda onları artıq yandırıb».

«Tanrının xeyirxahlığının sərhəddi yoxdur»

Darvinin 1851-ci ildə qızı Enninin vəfat etməsi onun Allah barədə ənənəvi fikirlərdən tamamilə imtina eləməsinə gətirdi. Təcrübələrin sayı artdıqca tədricən İncilindəki dünyanın yaranışı barədə yazılanlar barədə şübhələri möhkəmlənirdi. Tədricən onda xristian allahına inam yoxa çıxır. Xeyriyyəçiliklə, missionerlərə köməklə məşğul olsa da bazar günləri hamı kilsəyə gedəndə o gəzintiyə çıxardı. O həmişə yazırdı ki, heç vaxt ateist olmayıb və Allahın olmasını inkar eləməyib. Darvinin din barədə yazdıqlarından:

«Bu gün mən yaratdığım sistem demək olmaz ki, Yaradanın fikrini ifadə eləmir. Təbii seçmə sistemi daha dərin və sıx şəkildə bir-birinə bağlıdır və vahid yaradığılıq sistemini təsdiqləyir. Mən tədricən anladım ki, Əhdi-Ətiqin dünya yaranışı barədə yalanları, Tanrının qisasçı tiran olması barədə fikirlər indusların, yaxud hansısa vəhşi tayfaların dini təsəvvürlərindən heç də qiymətli deyil. Biz təbiət qanunlarını kəşf elədikcə sehrlərə inamımız azalır. O vaxtlar insanlar o qədər sadəlöhv idilər ki, İncilin hadisələrin baş verdiyi vaxtda yazılmasına da inanırdılar. Ona görə də mən xristianlığa ilahi vəhy kimi inamımı itirdim. Mən inamsız insanların – bura atamı, qardaşımı, bütün yaxşı dostlarımı aid eləmək olar – əbədi əzab çəkəcəyinə inana bilmirəm. Kainatı, dünyaları yaratmağa qadir bir varlıq olan Allahın xeyirxahlığının sərhədlərinin məhdud olmasına inanmaq çox çətindi. Murdar təlimdir!»

Darvinin ölümdən əvvəl dinini dəyişməsi barədə şaiyələr o qədər artmışdı ki, şəhər əfsanələri statusunu qazana bilərdi. Amma tarixçilər və Darvinin varisləri bu fərziyyələri inkar edir.

Təkamül bataliyasının nəticəsi

1867-ci ildə Darvin «Rour le merite» adlanan 4-cü Vilhelm Fridrixin elmi və ədəbi naliyyətlərə görə təsis elədiyi Prussiya ordeninə layiq görülür. Bonn və Breslavl, Leyden universitetləri Darvini fəxri doktor adına, Peterburq, Berlin, Paris akademiyaları isə müxbir üzv adına layiq görüblər. Amma hüşsuz təbiətli alim təltif edildiyi diplomları tez-tez itirir, sonra isə dostlarından maraqlanırdı ki, görəsən filan akademiyanın üzvüdür, ya yox. Yaşı artdıqca alimin ağlı kəsərdən düşmürdü. Yalnız ölüm onu elmi işindən ayıra bildi.

Təkamül nəzəriyyəsi ətrafında mübahəsələr üstündən 150 il keçməsinə baxmayaraq hələ də davam eləyir. Yubiley ərəfəsində təkamül nəzəriyyəsini hətta Vatikan da qəbul elədi. Arxiyepiskop Canfranko Ravazi elan elədi ki, Darvanin nəzəriyyəsi İncilin dünyanın və canlıların yaranması versiyasını inkar eləmir. Darvinin öz nəzəriyyəsini izhar elədiyi gündən 150 il keçir. Bu vaxt ərzində alimlər insan və canlılar haqqında çox şeylər öyrəniblər. Amma bu məsələ Darvinin müasiirləri üçün qaranlıq olduğu qədər bizimçün də əlçatmaz qalır. Deyəsən, bu məsələdə təkamül prosesi dayanıb…

Aforizmləri:

* İnsanı heyvandan fərqləndirən əsas keyfiyyət mənəviyyat, ya da vicdan hissidir. Mənəivyyatın yüksək səviyyəsi o vaxt bərqərar olur ki, biz öz fikirlərimizi nəzarət altında saxlaya bilirik.

Charlz Darvin: Biografiyasi va evolyutsiyasi va tanlanish nazariyalari

Charlz Darvin (1809-1882) ingliz biologi, geologi va tabiatshunosi, ilmiy dunyodagi eng ta’sirli ikkita nazariya bilan tanilgan; evolyutsiya va tabiiy tanlanish jarayoni. Xulosa qilib aytganda, u tirik mavjudotlarning barcha turlari umumiy ajdodlardan kelib chiqishi va atrof muhitga eng yaxshi moslashadigan turlari ko’payish va omon qolish turlari ekanligini taklif qildi. Ikkala nazariya ham taklif qilingan Turlarning kelib chiqishi, 1859 yilda nashr etilgan.

Evolyutsiyaning otasi sifatida tanilgan Darvin nazariyasi turli xil turlarning paydo bo’lishi yuqori mavjudot tomonidan vujudga kelgan hodisa mahsuli bo’lganligini ko’rsatuvchi eski konvensiya va e’tiqodlarni olib tashlashga yordam berdi (Vud, 2005).

Darvinning evolyutsion nazariyasi fanga yangi turlarning shakllanishi va mavjudligini yanada oqilona tushuntirishga xizmat qildi. Bu tabiiy tanlanish kontseptsiyasi tufayli tushuntirildi, bu erda umumiy ajdodga ega bo’lgan bir nechta turlar atrof-muhitga moslashganda, hatto uning sharoitlari o’zgarganda ham omon qolishi mumkin.

Variatsiyalari ahamiyatsiz bo’lganlar moslashish ehtimoli kamroq bo’ladi, o’zgarishi ularga moslashuvchan va reproduktiv ustunlik beradigan organizmlar omon qoladi.

Biografiya

Charlz Robert Darvin 1809 yil 12 fevralda Angliyaning Shrewsbury shahrida tug’ilgan. U tug’ilgan uy “El monte” deb nomlangan va u beshta akasi bilan birga yashagan.

Charlz Susanna Uedvud va Robert Darvinning turmushining beshinchi farzandi edi. Uning otasi boy va biznesmen va shifokor bo’lib ishlagan.

Charlz kelgan ikki oila an’anaviy ravishda Muqaddas Uch Birlikning mavjudligiga zid bo’lgan Unitarizm doktrinasi bilan tanilgan.

Birinchi tadqiqotlar

Yoshligidan boshlab Charlz Darvin tabiiy tarixga alohida qiziqish ko’rsatgan, chunki u 8 yoshidan boshlab ushbu mavzuga oid kitoblarni ko’rib chiqishni va shu bilan bog’liq qiziqishlarni to’plashni yaxshi ko’rardi.

1817 yilda u kunduzgi maktabga qatnay boshladi, bu uning oilasi borgan va qatnashgan cherkovda voizlik qilgan ruhoniy tomonidan boshqariladigan joy edi.

Shuningdek, 1817 yilda u onasining o’limini boshdan kechirdi. Biroz vaqt o’tgach, u va uning akasi Erasmus tug’ilgan shaharlarida joylashgan Anglikan maktabiga o’qishga kirdilar.

Erazm Charlzdan katta edi va uni shu maktabga uning shogirdi sifatida xizmat qilish uchun olib kelgan. Sakkiz yil o’tgach, 1825 yil yozi davom etar ekan, Charlz otasi bilan Shropshir grafigiga hamroh bo’lib, unga ushbu mintaqadagi maslahatlashuvlarida shifokor sifatida yordam berdi.

Keyinchalik u yana Erasmus bilan birga yurdi, lekin bu safar Darvin unchalik qulay bo’lmagan Edinburg universitetiga bordi, chunki u mashg’ulotlardan zavqlanmadi, hatto o’zini zeriktirayotganini aytdi.

Buning o’rniga, u bu hunarni Charlz Votertondan o’rgangan qora tanli qul Jon Edmonstoun bilan aloqasi tufayli taksidermiyaga juda qiziqdi.

Plinian Jamiyati

Edinburg universitetida u tabiiy tarixni muhokama qiladigan bir guruh talabalardan tashkil topgan Pliniya jamiyatida uchrashdi va ro’yxatdan o’tdi.

O’sha paytda Charlz tadqiqotchi Robert Edmund Grant bilan qiziqarli aloqaga ega edi, u bilan u Forth daryosi daryosida hayot yaratgan umurtqasizlarni o’rganishda hamkorlik qilgan.

Xuddi shu tarzda, 1827 yilda Charlz Pliniyaliklar jamiyatiga ba’zi istiridyalar qobig’idan topilgan suluk tuxumlari ustida qilgan ishini taqdim etdi.

Aynan o’sha paytda Grant Darvin bilan Frantsiyada tug’ilgan va Jan-Batist Lamark ismli tabiatshunos tomonidan ilgari surilgan evolyutsiya bilan bog’liq qarashlar haqida gaplashdi. Avvaliga u bu g’oyalardan juda mamnun edi, shuningdek hayajonlandi.

Kembrij: otaning aralashuvi

Charlz Edinburgdagi universitet darslarida, ayniqsa, u fransuz geologi va tabiatshunosi Robert Jeymson tomonidan o’qitiladigan tabiatshunoslik kursiga aloqador bo’lganida zerikdi.

Uning otasi buni sezdi va uni Kembrijda joylashgan Masihning kollejiga yubordi, bu erda Charlz Anglikan ruhoniysi sifatida qabul qilinishi kerak edi.

Charlz bu maktabga 1828 yilda kelgan va yana o’qishni e’tiborsiz qoldirgan, o’zini sinfdan tashqari ishlarga, masalan, otish va ot minishga bag’ishlagan.

O’sha paytda hamma joyda tarqalgan moda mavjud edi; qo’ng’izlarni yig’ish. Charlz ushbu uslubni to’liq ishtiyoq bilan qabul qildi va turli xil tekshiruvlarni olib bordi, natijada u ingliz tug’ilgan tabiatshunos va entomolog Jeyms Stivenning yozgan qo’llanmasida nashr etishga muvaffaq bo’ldi. Britaniyalik entomologiyaning rasmlari.

O’sha yillarda Charlz tabiatshunoslik sohasidagi turli xil shaxslar bilan yaqin do’st bo’lib qoldi, bu uning taklifi bir xil tabiiy ilohiyotni namoyish etganligini ko’rsatdi.

1831 yilda Charlz so’nggi imtihonini topshirdi va imtihonga kelgan 178 kishidan 10-o’rinni egalladi.

Kembrijda qoling

Charlz Darvin Kembrijda uzoqroq turishi kerak edi, bu vaqt u o’qishga yaqinlashish uchun foydalandi. Bu vaqtda u oxir-oqibat uning tafakkurining ajralmas qismiga aylangan bir qator asarlarga duch keldi.

Ushbu kitoblar edi Yangi qit’aning teng huquqli mintaqalariga sayohatAleksandr fon Gumboldt tomonidan; Tabiiy ilohiyotilohiyotchi va faylasuf Uilyam Paley tomonidan; Y Tabiiy falsafani o’rganishda dastlabki nutqJon Xerschel tomonidan.

Ushbu nashrlar Darvinni tabiiy tarixni kashf etish va anglashga hissa qo’shishni istashiga sabab bo’ldi, shuning uchun u darhol qutblarni batafsil o’rganish niyatida boshqa hamkasblari bilan birgalikda Ispaniyaning Tenerife shahriga borishga qaror qildi.

Ushbu voqealardan so’ng, Charlz uyiga qaytib keldi, u bilan yaqin do’st bo’lgan botanik Jon Stivens Xenslou Buyuk Britaniya qirollik floti ofitseri bo’lgan Robert FitzRoy uchun tabiatshunos bo’lishni taklif qildi.

Niyat u kapitanning hamrohi bo’lish va Janubiy Amerika qirg’oqlarini xaritaga tushirish bo’lgan safar maqsadiga o’z hissasini qo’shishdir.

Charlzning otasi bu sayohatga rozi bo’lmadi, chunki bu safar taxminan ikki yil davom etadi va bu uning uchun o’g’li uchun vaqtni behuda sarflashni anglatardi. Biroq, u oxir-oqibat rozi bo’ldi.

HMS Beagle

Darvin jalb qilingan kema HMS Beagle deb nomlangan va taxminan besh yil davom etgan sayohatni amalga oshirgan. Darvin ushbu kemada amalga oshirgan vazifalarning aksariyati quruqlikda bo’lish, geologik tadqiqotlar olib borish, shuningdek turli xil namunalarni to’plash edi.

Charlz har doim nihoyatda sinchkovligi bilan ajralib turardi. Shuning uchun u Beglga birinchi safari paytida sayohatning har bir elementini juda yaxshi hujjatlashtirgan bo’lishi ajablanarli emas.

Ushbu hujjatlar darhol Kembrijga yuborilgan. Charlz shuningdek, ko’plab oilaviy xatlar yubordi, keyinchalik bu olimning ushbu sarguzashtining xotirasi bo’ldi.

Darvinning asosiy maqsadi shuncha ko’p namunalarni to’plash edi, shunda u uyga qaytgach, uni tabiatshunoslar o’zlaridan ko’ra ko’proq ekspertiza qilishlari mumkin edi.

Ushbu sayohat davomida Darvin Amazon yomg’ir o’rmonlari va Galapagos orollari kabi mintaqalar florasi va hayvonot dunyosini hayratda qoldirish imkoniyatiga ega bo’ldi. Ayniqsa, har bir oroldagi finch turlari unga tabiiy tanlanish nazariyasini ishlab chiqishda yordam berdi; orolga qarab, ma’lum bir muhitga moslashtirilgan tumshug’i bilan finning turli xil turlari mavjud edi.

Qaytish

Bigl 1836 yil 2-oktabrda qaytib keldi. O’sha paytdayoq Xenslovning aralashuvi tufayli Darvin tushunchalari ilm-fan sohasida ommalashgan edi.

Darvin kelishi bilanoq, u birinchi bo’lib qilgan ishlaridan biri – to’plangan namunalar bo’yicha maslahat olish uchun Xenlouga tashrif buyurdi.

Henslou darhol unga namunalarni tasniflashda yordam beradigan boshqa tabiatshunoslarni topishni tavsiya qildi va botanika elementlarini o’zi hal qilishini aytdi.

Biroz vaqt o’tgach, Charlz hali ham unga yordam beradigan mutaxassislarni topolmadi. Shu bilan birga, u ilm-fan sohasida taniqli shaxsga aylandi, qisman otasi doimiy ravishda kiritgan sarmoyalari tufayli ham.

1836 yil 29-oktabrda Darvin anatomist Richard Ouen bilan uchrashdi, u bir nechta toshbo’ron qilingan suyaklarni qayta ko’rib chiqishga nomzod sifatida qatnashdi. Ouening afzalligi shundaki, u Angliya qirol jarrohlar kolleji binolaridan foydalanishi mumkin edi.

Albatta, Richard Ouen ushbu namunalar ustida ishlashni boshladi va ajoyib natijalarga erishdi.

Taqdimotlar

1837 yil yanvarda Charlz Darvin o’zi qilgan barcha kashfiyotlarni oshkor qila boshladi. Shu nuqtai nazardan, u 1837 yil 17-fevralda Geografik Jamiyat a’zosi etib tayinlandi.

Ushbu tayinlashdan keyin u ishlagan joyiga yaqin joyda yashash niyatida Londonga ko’chib o’tdi. 1839 yilda u o’zining nashrini nashr etdi Beaglening sayohati, bu haqiqiy eng ko’p sotilgan va juda mashhur asarga aylandi.

Aynan o’sha paytda u rivojlanib kelgan surunkali kasallik natijasida u tashvishlana boshladi.

Turlarning kelib chiqishi

1859 yilda u “Turlarning kelib chiqishi” asarini nashr etdi, unda u o’zining evolyutsiya nazariyasini va tabiiy tanlanish jarayonini tushuntirdi.

O’lim

Charlz Darvinning so’nggi yillari kuchli kasalliklarga to’la bo’lib, ular kuchaygan stress davrida paydo bo’lgan. Biroq, u umrining oxirigacha ishlashda davom etdi.

U 1882 yil 19 aprelda Angliyaning Kent shahridagi okrugda vafot etdi. Unga Westminster Abbey ichida davlat dafn marosimi taklif qilindi. U erda u Isaak Nyutonning yoniga dafn etilgan.

Evolyutsiya nazariyasi

1859 yilda Darvinning eng mashhur asari nashr etildi, Turlarning kelib chiqishi. Ushbu kitobda u ikkita nazariyani himoya qildi;

• Evolyutsiya foydasiga umumiy kelib chiqish.
• Tabiiy tanlanish nazariyasi.

Avvalo, evolyutsiya va uning sabablari va mexanizmlarini tushuntirish uchun taklif qilingan nazariyalar o’rtasida muhim farq bor.

Oddiy tarzda tushuntirilganidek, evolyutsiya nazariyasi odamlarning maymundan kelib chiqishini tushuntiradi. Tabiiy selektsiya nima uchun Homo sapiens omon qolgani va Homo neandertalensis yo’q bo’lib ketganligini tushuntiradi.

Dalillar

Evolyutsiya barcha tirik organizmlar o’rtasida mavjud bo’lgan, ularning umumiy ajdoddan kelib chiqishiga asoslangan genealogik bog’liqlik sifatida tavsiflanadi. Ushbu da’vo dalillarga asoslangan.

Birinchidan, yuzlab yillar davomida uy hayvonlari va o’simlik turlarini manipulyatsiya qilishning to’g’ridan-to’g’ri dalil mahsuli bor, bu ba’zi bir yovvoyi turlarni uy sharoitiga solish va undan yaxshi ekinlarni etishtirishni maqsad qilib, vaqt o’tishi bilan asta-sekin o’zgarib turishini ko’rsatmoqda. Bunga sun’iy tanlov deyiladi.

Boshqa tomondan, tabiiy selektsiya Darvin tomonidan Galapagos orollarining chivinlarida kuzatilgan bo’lib, ular umumiy atrof-muhit sharoitlari, oziq-ovqat mahsulotlarining mavjudligi va boshqa hayvon turlari va bakteriyalar mavjudligi sababli gaga shaklidagi o’zgarishlarni taqdim etgan. .

Qoldiqlar topadi

Turlarda sodir bo’ladigan biologik o’zgarishlar fotoalbom topilmalarda qayd etilishi va kuzatilishi mumkin. Shu tarzda, paleontologlar tirik mavjudotlarning ajdod turlarining ketma-ket o’zgarishiga oid ko’plab dalillarni va misollarni topdilar.

Umumiy xususiyatlar

Va nihoyat, evolyutsiya nazariyasini har xil turlar o’rtasida umumiy xususiyatlar topilganda, ularning barchasi bitta ajdoddan kelib chiqqan holda isbotlash mumkin.

Ba’zi hollarda bu o’xshashliklarni faqat turlarda qolgan qoldiqlar deb izohlash mumkin. Shu tarzda, Darvin odamlarda bir qator jismoniy xususiyatlar mavjud, ular faqat umumiy ajdod: baliqlardan kelib chiqqanligi tufayli mumkin bo’ladi, deb ishongan.

Umumiy ajdod

Deyarli barcha organizmlar umumiy ajdodga ega. Darvinning so’zlariga ko’ra, barcha organizmlar vaqt o’tishi bilan turlarni tarvaqaylab, turli yo’llar bilan rivojlanib boradigan yagona umumiy ajdodni bo’lishgan.

Darvinning evolyutsiya nazariyasi shu tariqa turli xil va konvergent evolyutsiya nazariyalarini qo’llab-quvvatlaydi.

“Turlar rivojlanmaydi, lekin turlar rivojlanadi” g’oyasi

Darvin evolyutsiya sekin va asta-sekinlik bilan uzoq vaqt davomida amalga oshiriladi deb ishongan. Bir xil nasldan nasldan naslga o’tadigan biologik o’zgarish millionlab yillarni talab qilishi mumkin, chunki bu sekin moslashish va barqarorlash jarayonidir.

Darvin hayvonlarning har bir populyatsiyasida atrof-muhitga yaxshiroq moslashish, ko’payish va bu xususiyatlarni uzatishga imkon beradigan farqli namunalar mavjudligini tushundi. Shu tarzda aholi rivojlanadi; eng yaxshi moslangan shaxslarning xususiyatlari keyingi avlodlarga etkaziladi.

Tabiiy tanlov

Tabiiy seleksiya – bu ba’zi turlarning yo’q bo’lib ketishiga, boshqalari esa omon qolishiga sabab bo’lgan evolyutsiya hodisasi.

Masalan, Geospiza fortis fin fin turlari tropik yoki subtropik o’rmonlarning tabiiy yashash muhitiga ega bo’lgan Galapagosdagi Santa-Kruz oroliga moslashgan. Ushbu moslashuvlar reproduktiv afzalliklarga ega bo’lib, u omon qolish va yo’q bo’lib ketmaslik imkonini berdi.

Boshqa fin okean turlari, masalan Geospiza fuliginosa, Geospiza conirostris, Geospiza scandens yoki Geospiza difficilis boshqa orollarga moslashgan va omon qolgan.

Shuning uchun, bu tabiatning tanlovidir, hech qanday g’ayritabiiy kuch aralashmaydi, qaysi turlarning omon qolishini va qaysi turini tanlamaydi.

Darvin tashrif buyurgan barcha hududlaridan, shu jumladan Janubiy Amerika, Galapagos orollari, Afrika va Tinch okeanidagi orollardan turlarni kuzatgan va har doim o’z rekordini saqlagan (Braun, 1996).

U zilzila, eroziya, vulqon otilishi va boshqa ko’plab tabiiy hodisalarni kuzata oldi.

Turning moslashishi

Barcha turlar vaqt o’tishi bilan doimiy rivojlanish jarayonida. Atrof muhit o’zgarishi bilan organizmlarning ehtiyojlari ham o’zgaradi va ular yashash uchun yangi muhitga moslashadilar.

Omon qolish uchun ma’lum bir vaqt oralig’idagi bu o’zgarish hodisasi moslashish deb nomlanadi.

Darvin nazariyasiga ko’ra yuqori o’zgarishlarni taqdim etgan turlargina tirik qolishi mumkin, boshqalari esa yo’q bo’lib ketishga mahkum bo’lgan.

Ushbu o’zgarishlar, albatta, turlarning yaxshilanishini anglatmaydi, shunchaki ularga ma’lum bir muhitda omon qolish imkoniyatini beradi.

O’yinlar

Darvinning eng ta’sirli asarlari edi Turlarning kelib chiqishi (1859), Beaglening sayohati (1839), Insonning kelib chiqishi (1871) va Inson va hayvonlarda hissiyotlarning namoyon bo’lishi (1872).

Adabiyotlar

1. Braun, J. (1996). Biologiya bo’yicha ma’lumot. Darvin, Charlzdan olingan: biologyreference.com.
2. (2015 yil 11-dekabr). Ju tomonidan. Darvinning hissasi: evolyutsiya nazariyasi: byjus.com dan olingan.
3. Kollejning muddatli hujjatlari. (1969 yil 31-dekabr). Charlz Darvin va uning Biologiyaga qo’shgan hissasi asosida olingan: collegetermpapers.com.
4. Darvin, C. (1998). Inson va hayvonlardagi hissiyotlarning ifodasi. Nyu-York: Oksford universiteti matbuoti.
5. Aniq effektlar. (2017 yil 27-aprel). Charlz Darvin va Evolyutsiya nazariyasidan olingan: starkeffects.com.
6. Yog’och, B. (2005). Inson evolyutsiyasi: juda qisqa kirish. Nyu-York: Oksford universiteti matbuoti.
7. Sizning lug’atingiz. (2017 yil 27-aprel). Charlz Darvin nimani kashf etdi? Dan olingan: biography.yourdictionary.com.

Charles Darwin kimdir?

Çarlz Darvin ən məşhur evolution alimidir və tez-tez Natural Selection vasitəsilə Evolution Teorisi ilə qarşılaşmaq üçün kredit alır.

Bioqrafiya:

Charles Robert Darvin 1809-cu il fevralın 12-də Shropshire İngiltərə, Shropshire İngiltərə, Robert və Susannah Darwinə doğuldu. O, Darvinin altı uşaqının beşinci idi. Anası o səkkiz yaşında öldü, buna görə Şrewsburqda internat məktəbinə göndərildi.

Zəngin bir həkim doktor ailəsindən olan atası Charles və onun böyük qardaşını dərman oxumaq üçün Edinburq Universitetinə göndərdi. Bununla yanaşı, Charles qanı görməmişdi və əvəzinə atasını qəzəbləndirən təbii tarixi öyrənməyə başladı.

Daha sonra Cambridge’deki Məsih Kollecinə ruhanilər olmaq üçün göndərildi. Öyrənmə zamanı bir böcək kolleksiyasına başlamış və təbiət sevgisini qorudu. Onun müəllimi John Stevens Henslow, Robert FitzRoy ilə yola düşən bir təbiətçi olaraq Charles’a tövsiyə etdi.

Darwin’in HMS Beagle adlı məşhur səyahəti ona dünyanın hər yerindən təbii nümunələri öyrənməyə və İngiltərədə təhsil almaq üçün bəzi toplamaq üçün vaxt verdi. O, həmçinin Charles Lyell və Tomas Malthus tərəfindən kitab oxuyurdu ki, bu da onun erkən təkamül nəzəriyyəsinə təsirini göstərdi.

1838-ci ildə İngiltərəyə qayıtdıqdan sonra, Darwin ilk əmisi Emma Wedgwoodla evləndi və onun nümunələrini tədqiq edən və kataloqlaşdırdı.

Əvvəla, Çarlz öz inkişafı ilə bağlı fikirlərini və fikirlərini bölüşmək istəmirdi. 1854-cü ilə qədər o, Alfred Russel Wallace ilə təkamül və təbii seleksiyalar fikirlərini ortaq şəkildə təqdim etməklə əməkdaşlıq etdi. İki adam, 1958-ci ildə Linnaean Cəmiyyəti yığıncağına ortaq şəkildə təqdim ediləcək.

Ancaq Darwin qiymətli qızı ağır xəstə olduğu üçün qatılmamağa qərar verdi. O, qısa müddətdən sonra qaçaraq sona çatdı. Wallace həmçinin digər münaqişələrdən ötrü araşdırmaların təqdim olunduğu yığıncağa qatılmadı. Onların araşdırmaları hələ də təqdim edilmişdi və elmi dünya onların tapıntıları ilə maraqlandı.

Darvin 1859-cu ildə növlərin mənşəyində öz nəzəriyyələrini rəsmən nəşr etdi. O, düşüncələrini, xüsusilə dindanda inanmış olanlar ilə, özünün mənəvi bir insan olduğu kimi, mübahisəli olacağını bilirdi. Kitabın ilk nəşri insan təkamülü haqqında çox danışmırdı, lakin bütün həyatı üçün ortaq bir əcdad olduğunu fərz etdi. Çağırış Darvinin insanın necə inkişaf etdiyinə həqiqətən kölgə saldığını İnsanın İnkişafı dərc etdirdiyindən çox vaxt keçməmişdi. Bu kitab, ehtimal ki, bütün əsərlərinin ən mübahisəsidir.

Darvin işi dərhal dünyaca tanınmış elm adamları tərəfindən tanınmış və layiq görülmüşdür. Həyatının qalan illərində mövzuyla əlaqədar bir neçə kitab yazdı. Charles Darvin 1882-ci ildə vəfat etdi və Westminster Abbeydə dəfn edildi. Milli qəhrəman kimi dəfn edildi.