Çeşid işinin nəzəriyyəsi.

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 sentyabr 2003-cü il tarixli,935 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət hakimiyyəti orqanlarında, idarə, təşkilat və müəssisələrində kargüzarlığın aparılmasına dair Təlimat”;

Təhsil müəssələrində kargüzarlıq işinin aparılması qaydaları..

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 1998-ci il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət hakimiyyəti orqanlarında, idarə, təşkilat və müəssisələrdə vətəndaşların təklif, ərizə və şikayətləri üzrə kargüzarlığın aparılması Qaydaları”;

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 sentyabr 2003-cü il tarixli,935 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət hakimiyyəti orqanlarında, idarə, təşkilat və müəssisələrində kargüzarlığın aparılmasına dair Təlimat”;

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2015-ci il 14 iyul tarixli 569 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət orqanlarında, dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərdə və büdcə təşkilatlarında kargüzarlığın aparılmasına dair Təlimat”

• “Vətəndaşların müraciətləri haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il 30 sentyabr tarixli 1308-IVQ nömrəli Qanunu;

İstinad edilən normativ hüquqi-aktlar

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 29 dekabr tarixli 52 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət hakimiyyəti orqanlarında, idarə, təşkilat və müəssisələrdə vətəndaşların təklif, ərizə və şikayətləri üzrə kargüzarlığın aparılması Qaydaları”

• Əmək Məcəlləsi

• Təhsil Nazirliyinin, Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin müvafiq əmrləri, təlimat xarakterli sənədləri və s.

KARGÜZARLIĞIN TƏŞKİLİ MƏSƏLƏSİ

• Yerli təhsili idarəetmə orqanlarında və təlim-tərbiyə müəssisələrində kargüzarlıq işinin aparılmasına və vətəndaşların müraciətlərinə baxılmasına dair zona müşavirələrin(treninqlərin) keçirilməsi barədə Təhsil nazirliynin 27.10.2015-ci il tarixli 1024№-li əmrinə əsasən keçirilmiş müşavirələrdən sonra Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi treninq keçirildi.

• Müəssisələrdə sənədlərlə işləmə prosesi, sənədlərin hazırlanması, onların qəbulu, təsnifatı, icra üçün verilməsi, icrasına nəzarətin aparılması , ümumiyyətlə kargüzarlığın təşkili məsələsinə geniş yer verilir.

• Müəssisədə işin təşkili sənədlərin düzgün aparılmasından çox asılıdır. Sənədləşmə idarəetmənin əsasını və hərəkət formasını təşkil edir.

• Bu sahədə çoxlu problemlər,çətinliklər meydana çıxmışdır.Bu çətinliklərin mövcud olması, iş prosesinin gedişinə mənfi təsir göstərir və idarəetmə sisteminin fəaliyyətini zəiflədir.

• İdarəetməninin inkişafının formalaşdırılması sənədlərin hazırlanmasından, sənədləşdirmədən, sənədlərlə işin təşkilindən birbaşa asılıdır.

Kargüzarlıq prosesının gedişi qanunlarla, normativ aktlarla, vahıd dövlət kargüzarlıq sistemi ilə və xidməti sənədlərin hazırlanmasın-da istifadə olunan dövlət standartları ilə tənzimlənməlidir.

• Kargüzarlıgın texniki təşkilli və onun aparılmasının mədəni səviyyəsi müəssisənin idarəetmə fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir.O,sadə və çevik olmalıdır.Sənədlərin hazırlanması zamanı səliqəli və diqqətli olmaq tövsiyə edilir.

• Müəssisələrdə kargüzarlıq işi kortəbii şəkildə deyil, normativ sənədlər əsasında aparılır. Qısa tərif versək, kargüzarlıq idarəetmə prosesində idarəetmə funksiyasını yerinə yetirən sənədləşdirilmə və sənədlərlə işin təşkilinə deyilir.

• Sənədlərin tərtibindən başlayaraq icrası başa çatdırılanadək olan dövr sənəd dövriyyəsi adlanır. Hər bir idarənin öz xüsusiyyətinə uygun olaraq sənədləşmə aparılır. Kargüzarlıq işi elmi əsaslar üzərində düzgün qurularsa, heç bir rəsmiyyətçiliyə və süründürməçiliyə yol verilməz.

Kargüzarlığın anlayışı və mahiyyəti

• “Kargüzarlıq” dedikdə, dövlət aparatında və müəssisələrdə sənədlərlə işləmə prosesi, sənədlərin hazırlanması, onların qəbulu, təsnifatı, icra üçün verilməsi, icrasına nəzarətin aparılması, sənədlərin saxlanması kimi başa düşülür. Kargüzarlıq işləri kortəbii şəkildə deyil, normativ sənədlər əsasında aparılır. Kargüzarlıq idarəetmə prosesində idarəetmə funksiyasını yerinə yetirən sənədləşdirmə və sənədlərlə işin təşkilinə deyilir.”Kargüzarlıq” sözü “kar” – iş, “güzar” – görmək, yəni idarəetmədə dəftərxana işlərini görmək sözündən ibarətdir:

Təşkilatlarda kargüzarlıq işinin aparılması, dəftərxana və ya xüsusi olaraq bu məqsəd üçün ayrılan əməkdaşlar tərəfindən həyata keçirilməsi:

• Kargüzarlığın aparılması işi bu məqsəd üçün ayrılan əməkdaşlar tərəfindən həyata keçirilir və rəsmiləşdirilir.

• Kargüzarlığın aparılmasına nəzarət təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən həyata keçirilir.

• Tabe müəssisələrdə kargüzarlığın aparılması qaydalarına riayət olunmasına nəzarət, onun tabe olduğu orqan tərəfindən həyata keçirilir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 sentyabr 2003-cü il tarixli,935 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Təlimata 10 nömrəli əlavə

Daxil olan sənədlərin qeydə alınması kitabı

Sənədin daxil olma tarixi və nömrəsi Sənədi göndərən Sənədin tarixi və nömrəsi Sənədin qısa məzmunu Kim baxmışdır və dərkənar İcraçı Alınma barədə imza və tarix Sənədin kargüzarlıq xidmətinə qaytarılması tarixi Sənədin saxlandığı işin nömrəsi, vərəqlərinin sayı

Qeydiyyat vərəqəsinin nümunəsi
QEYDİYYAT VƏRƏQƏSİ (üz tərəfi)
Təşkilatın adı
Sənədin nömrəsi _______________və Kargüzarlıq xidmətinə daxilolma №-si
tarixi «____» _____________ il «____» _____________ il
______________________________________________________________________________________
Sənədin qısa məzmunu
Kimə göndərilmişdir. Dərkənarın müəllifi və məzmunu Sənədin forması, növü, vərəqlərinin,
barədə əlavələrinin sayı, müşayiət məktubu
(arxa tərəfi)
__________________________________________________________________________
İcranın gedişi
__________________________________________________________________________
İcranın nəticələri
Sənədlərin hazırlanmasına dair tələblər

• Təşkilatlarda sərəncam mahiyyətli sənədlərin (qərarlar, sərəncamlar, əmrlər) yaranması üçün hüquqi əsasları olmalıdır.

• «İşlətmək üçün kağız formatları» — 9327 — 60 dövlətlərarası standart üzrə A4 (210×297 mm) və A5 (210×148 mm) formatlı blank və kağızlardan istifadə edilir.

• Sənəd dövriyyəsi böyük olan təşkilatlarda ayrı-ayrı sənəd növləri üçün blanklar tətbiq edilir və onların üzərində mətbəə üsulu ilə sənəd növünün adı (qərar, protokol, əmr və s.) yazılır.

• İki və ya daha artıq təşkilat adından hazırlanan sənədlər blanksız tərtib edilir.

• Sərəncam mahiyyətli sənədlər üçün blanklar «Sərəncam sənədləri sistemi. Formulyar-nümunə» — 6.38-90 dövlətlərarası standart üzrə hazırlanır.

• Blanklar 1 nömrəli ağ yazı kağızından hazırlanmalıdır. Müstəsna hallarda açıq rəngli, zəif boyalı kağız işlətməyə yol verilir.

• Təşkilatlarda tez-tez təkrarlanan birtipli sənədlər (bildiriş, məktub və s.) tərtib edilərkən sənədlərin mətbəə üsulu ilə hazırlanan trafaret mətnli blankları tətbiq edilə bilər.

Təşkilat blankının nümunəsi

Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri («Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi haqqında» Əsasnamə ilə müəyyən edilmiş təsvirə uyğun olaraq)

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ TƏHSİL NAZİRLİYİ
Poçt indeksi _________, Bakı şəhəri,
__________________________küç., _____,
«___» ______________ ______il Tel: ______________________________
Faks:_________________________
Elektron poçtu _____________________________
№ ___________

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2003-cü il 27 sentyabr tarixli, 935 nömrəlli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş” Dövlət hakimiyəti orqanlarında, idarə, təşkilat və müəssisələrində kargüzarlığın aparıması dair” təlimata əlavə və dəyişikliklər edilmiş, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2015-ci il 14 iyul tarixli 569 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət orqanlarında, dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərdə və büdcə təşkilatlarında kargüzarlığın aparılmasına dair Təlimat”qüvvəyə minmişdir.

• Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsində, həmçinin Təhsil İdarəsinin tabeliyində olan bütün müəssisələrdə kargüzarlığın Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2015-ci il 14 iyul tarixli 569 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət orqanlarında, dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərdə və büdcə təşkilatlarında kargüzarlığın aparılmasına dair Təlimat”a uyğun şəkildə aparılması təmin edilmişdir.

SƏNƏDLƏRİN HAZIRLANMASI ÜÇÜN ÜMUMİ TƏLƏBLƏR

• 7. 9327-60 dövlətlərarası standart üzrə A5 formatlı sənədlərin mətni bir sətirarası intervalla, mətbəə üsulu ilə nəşr edilən sənədlərin mətni iki sətirarası intervalla, qalan sənədlərin mətni isə bir yarım sətirarası intervalla çap edilməlidir.

• 8. Sənədin hər abzasının birinci sətri sol sahənin hüdudundan beş-səkkiz çap işarəsi intervalı ilə çap edilməlidir.

Sənədin mətni
Sənədlərin rəsmiləşdirilməsi üçün ümumi tələblər

• 1.Sənəd, ona rəsmi xarakter və hüquqi qüvvə verilməsi məqsədi ilə rəsmiləşdirilməlidir. Rəsmiləşdirmə sənədin imzalanması, təsdiq edilməsi və ona möhür vurulması vasitəsi ilə həyata keçirilir.

• 2. Bir qayda olaraq, sənədin bütün nüsxələri imzalanır.

• İmzanın tərkibinə sənədi imzalamış şəxsin vəzifəsinin adı, onun şəxsi imzası, soyadı və adı daxildir.

• 3.Əgər sənəd blankda tərtib edilmişdirsə, sənədi imzalamış şəxsin vəzifəsi qısa şəkildə göstərilir (məsələn: Direktor (imza) (adı və soyadı).

• 4. Əgər sənəd blankda tərtib edilməmişdirsə, sənədi imzalamış şəxsin vəzifəsi tam şəkildə göstərilir (məsələn:

• 350№li məktəbin direktoru (imza) (adı və soyadı) (tarix)

• 5.Təşkilatlara göndərilən sənədlər göndərən təşkilatın rəhbəri və ya onun müavinləri tərəfindən imzalanır.

• 6.Dövlət orqanının rəhbərinə göndərilən sənədlər göndərən dövlət orqanının rəhbəri tərəfindən, o olmadıqda isə onun vəzifəsini icra edən müavini tərəfindən imzalanmalıdır.

7.Əgər sənədi imzalamalı olan şəxs yoxdursa, sənəd onun müavini və ya vəzifəsini icra edən şəxs tərəfindən imzalanmalıdır. Bu zaman sənədi imzalamış şəxsin faktiki vəzifəsi, adı və soyadı göstərilməlidir. Sənədi «əvəzinə» sözünü yazmaqla və ya vəzifənin adının qabağına xətt çəkməklə imzalamaq qadağandır.

8. Əgər sənəd təşkilatın blankında tərtib edilməmişdirsə, ona möhür vurulmalıdır. Əsli təsdiq edilməli olan maliyyə sənədlərinə, arayışlara, vəsiqələrə, nizamnamələrə, əsasnamələrə, əmək kitabçalarına, sənədlərin məhv edilmək üçün ayrılması aktlarına, habelə lazımi hallarda başqa sənədlərə imza qoyulması ilə bərabər Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi əks olunmuş möhür vurulur.

9. Möhür vəzifə adının və şəxsi imzanın üstünü tutmamalıdır
Göndərilən sənədlər

Göndərilən sənədlərdə (məktublarda, məlumat xarakterli arayışlarda, məlumat vərəqələrində) ünvan sahibinin rekvizitləri dəqiq göstərilir. Bu məqsədlə aşağıdakı tələblərə əməl edilməlidir:

I. sənəd göndərilən təşkilatın, onun struktur bölməsinin adı, vəzifəli şəxsin adı və soyadı yazılır;

II. sənəd təşkilata və ya onun struktur bölməsinə göndərilirsə, təşkilatın və ya onun struktur bölməsinin adı yönlük halda yazılır (məsələn: Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinə);

III. sənəd konkret vəzifəli şəxsə ünvanlanırsa, o zaman təşkilatın adı yiyəlik halda, sənədin ünvanlandığı vəzifəli şəxsin adı və soyadı isə yönlük halda yazılır (məsələn: Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin ___________________ (struktur bölməsinin rəhbəri) cənab________________);

IV. Məktub göndərilənin poçt ünvanı (poçt indeksi, şəhər (rayon), qəsəbə (kənd), küçə və evin nömrəsi) tam şəkildə göstərilir.

V. Əgər sənəd fiziki şəxsə göndərilirsə, əvvəlcə onun poçt ünvanı, sonra soyadı və adı göstərilir. Təşkilatlara göndərilən sənədlərdə sənədi alanın poçt ünvanı yazılmır.

VI. Sənədin nömrəsi bir qayda olaraq, işin nomenklatur üzrə nömrəsindən və sənədin qeydə alınmasının sıra nömrəsindən ibarətdir.

Sərəncam mahiyyətli sənədlər

• Sərəncam mahiyyətli sənədlərə və protokollara müstəqil olaraq hər sənəd növü daxilində verilən qeyd nömrələri onların nömrələridir.

• Sənədin məqsədəuyğunluğunu və ya əsaslılığını qiymətləndirmək zəruri olduqda, sənədin razılaşdırılması tələb olunur.

• Razılaşdırma təşkilat daxilində və ya müxtəlif təşkilatlar arasında həyata keçirilir. Bunun üçün sənədlər imzalanmazdan əvvəl, onlara müvafiq vəzifəli şəxslər tərəfindən viza verilməlidir.

• Təşkilat daxilində razılaşdırma müvafiq struktur bölmələrinin rəhbərləri arasında həyata keçirilir.

• Sərəncam mahiyyətli sənədlərin layihələrində icraçı tərəfindən birinci nüsxədə mətnin axırıncı vərəqinin arxasında viza qoyulur.

• Göndərilən sənədlərdə vizalar təşkilatda qalan nüsxədə qoyulur. Vizanın tərkibinə viza verən şəxsin soyadı və adı, onun şəxsi imzası və tarix daxildir.

• Sənədlə əlaqədar qeydlər ayrıca vərəqdə yazılır. Bu zaman viza aşağıdakı kimi göstərilir:
a. (imza) (adı və soyadı)
c. Qeydlər əlavə olunur.
d. (adı və soyadı)
Sənədlərin surətlərinin çıxarılması, çoxaldılması və stenoqrafiya işlərinin həyata keçirilməsi.

• Sənədlərin surətlərinin çıxarılması üçün müvafiq rəhbər vəzifəli şəxsin göstərişi və ya icazəsi tələb olunur.

• Struktur bölməsinin rəhbəri surətlərin miqdarını, göndəriş ünvanlarını müəyyən edir və sifariş blankını imzalayır. Sənədlərin surətlərinin aidiyyəti tərəflərə verilməsi təşkilat rəhbərliyinin icazəsi ilə həyata keçirilir.

• Sənədin surətləri kompüter (makina) üsulu ilə təşkilatın blankında deyil, adi vərəqdə hazırlanarsa, blankın rekvizitləri daxil edilməklə, sənədin mətni tam şəkildə köçürülür. Surətin birinci vərəqinin yuxarı sağ küncündə «Surət» qeydi yazılır.

• Əsli imzanı eynən təkrarlamayan, kompüter (makina) üsulu və surətçoxaldıcı texniki vasitələrin köməyi ilə əldə edilmiş surətlər, onların əsli ilə düz olmasını təsdiq edən vəzifəli şəxs tərəfindən imzalanır və müvafiq hallarda möhürlənir.

• Surətlərin təsdiq edilməsi üçün sənədin «imza» rekvizitindən aşağıda sol sahədə «Düzdür» təsdiqləyici imza əlavə edilir, surəti təsdiqləmiş şəxsin vəzifəsi, onun şəxsi imzası, adı və soyadı təsdiq edilmə tarixi göstərilir və möhür vurulur (məsələn: Düzdür: Kargüzarlıq xidmətinin rəhbəri (imza) (adı və soyadı) (tarix).

• Surətçıxaran texniki vasitələrin köməyi ilə çoxaldılmaq üçün sənədin əsli verilir, surətləri çıxarıldıqdan sonra qaytarılaraq işlərə daxil edilir. Sənədin əsli və çoxaldılmış əlavəsinin nüsxələri eyni nömrə ilə qeydə alınır.

• Təşkilat rəhbərinin yanında keçirilən iclasların və müşavirələrin stenoqramları hazırlanır, müvafiq qaydada rəsmiləşdirilir və kargüzarlıq xidmətində saxlanılır

Aşağıdakı sənədlər xüsusi nəzarətə götürülür:
• Bilavasitə qanunvericilik aktlarının icrası ilə əlaqədar sənədlər;

• Dövlət hakimiyyəti orqanlarının və ya yuxarı təşkilatların icra müddəti göstərilən tapşırıqlarını nəzərdə tutan sənədlər;

• Təşkilatların özlərinin icra müddəti göstərilən tapşırıqlarını nəzərdə tutan sənədlər.
Sənədlərin icrasına nəzarət, nəzarət vərəqələrində qeydlər edilməklə aparılır (13 nömrəli əlavə)

• Ümumtəhsil məktəbinə aid sənədlərin aparılması və saxlanması Qaydaları””Ümumtəhsil məktəbinin Nümunəvi Nizamnaməsi”nin 11-ci bəndinə uyğun hazırlanmışdır və tabeliyindən, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, respublika ərazisində fəaliyyət göstərən bütün ümumtəhsil məktəblərinə şamil edilir.

• Bu “Qaydalar” məktəb sənədlərinin aparılması və saxlanması ilə bağlı ümumi tələbləri müəyyən edir.

• Ümumtəhsil məktəbində həyata keçirilən müxtəlif istiqamətli fəaliyyətlərin yekun nəticələri, bir qayda olaraq, məktəb sənədlərində rəsmiləşdirilir.

Çeşid işinin nəzəriyyəsi.

Pedaqoji elmlər namizədi, dosent
Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsi, dekan müavini.

İş telefonu: 439-08-03

QISA BİOQRAFİK MƏLUMAT

• 1957-ci il fevralın 18-də Astara rayonunda anadan olub;
• 1974, orta məktəbi bitirib;
• 1975-77, hərbi xidmətdə olub;
• 1979-84, BDU Kitabxanaçılıq fakültəsini bitirib;
• Evlidir. Üç övladı var .

TƏHSİLİ, ELMİ DƏRƏCƏ VƏ ELMİ ADLARI

• ali
• pedaqoji elmlər namizədi, dosent;
• 2000, p.e.n. “Azərbaycan Respublikası Kitabxanalarında kitabxanalararası abonement sistemi” mövzusunda namizədlik dissertasiyası.

ƏMƏK FƏALİYYƏTİ

• Bakı şəhəri Sahil qəsəbəsi Dəniz Neft Qazma Kəşfiyyat idarəsi;
• Bakı şəhəri “Azkoopkitab” ticarət idarəsi;
• 1987, BDU, Kitabxanaşünaslıq kafedrası;
• Apardığı dərslər:
  1. “Kitabxana işinin əsasları”,
  2. “Kitabxanaların elmi-metodik təminatı”, “Kitabxana işinin iqtisadiyyatı”,
  3. “Kitabxana işinin təşkili”;
• 31 elmi məqalə və 9 kitabın müəllifidir

TƏTQİQAT SAHƏSİ

• Respublika Kitabxanaların Beynəlxalq əlaqələri

SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

1. İncəsənət və incəsənətşünaslıq üzrə ədəbiyyatın kitab çeşidində rolu // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya:
   elmi-nəzəri və təcrübi jurnal.-B.: Bakı Univesiteti Nəşriyyatı, 2004.-№1.-s.121-124.
2. Elmi məlumat ədəbiyyatının çeşidi // Elmi əsərlər: AMEA- Mərkəzi Elmi Kitabxanası.B., 2004.-V Buraxılış.-s.115-119.
3. Özəl ali məktəblərdə kitabxana işinin təşkili // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi-nəzəri və təcrübi jurnal.
   -B.: Bakı Univesiteti Nəşriyyatı, 2005.-№2.-s.60-71. K.Aslanla birlikdə
4. Beynəlxalq nüfuzlu alim.-Mədəni-maarif.-B.,2006.- №12.-s.34-35.
5. Azərbaycan gəncliyi dövlət proqramının həyata keçirilməsində respublika gənclər kitabxanasının rolu
   // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya.-B.: BDU, 2006.-№1.-s.3-14.
6. Azərbaycan depozitar kitabxanaların təşkili // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi-nəzəri və təcrübi jurnal.
   -B.: Bakı Univesiteti Nəşriyyatı, 2007.-№1.-s.3-8.
7. Müstəqil Dövlətlər Birliyinin mədəni əlaqələrində kitabxanaların rolu // Mədəni maarif.-2008. -№3.-s.28-30
8. Kitabxanaşünaslığa dair əsaslı dərs vəsaiti. Tarix və onun problemləri // Nəzəri, Elmi, Metodik jurnal.-B.,2008.s.422-426
9. Kitab çeşidi işinin nəzəriyyəsi və metodikası: Dərslik.-B.:Mütərcim, 2005.-111s
10. Kitabxana işinin əsasları. Proqram.-B. S.21-23
11. Respublika Elmi Texniki Kitabxanalarında mütəxəssislərə kitabxana-informasiya xidmətinin təşkili // BDU-nun Elmi konfransın materialları.-B.-2009.-s.485 0.1ç/v
12. Elmi-Texniki kitabxana şəbəkələrində mütəxəssislərə kitabxana-informasiya xidmətin təşkili // Mütərcim nəşriyyatı 2009.0.7 ç/v
13. Kitabxanaların idarə olunmasında marketinq rolu // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya. Elmi-nəzəri, metodiki və təcrübi jurnal. –B, 2009.-№ 1.-s. 47-54
14. Müstəqillik illərində BDU-nun Elmi Kitabxanasının Beynəlxalq əlaqələri kitabxanaşünaslıq və informasiya Elmi. Nəzəri metodik və təcrübi jurnal.-B.2010.-№.1.s.73-84 (C. Yisfli ilə birlikdə)
15. Sənəd-informasiya daşıyıcıları.-B.: UniPrint, 2010-283 s. (Əli Restəmovla birlikdə)
16. Kitabxanaların beynəlxalq əlaqələrində qeyri-hökümət təşkilatların iştirakı (Kitabxanaşünaslıq və informasiya. Elmi, nəzəri, metodiki və təcrübi jurnal.-B.2010.-№3 .-s 51-59)
17. Üzü yaza gedən cığır.- Kaspi.- 8-10-yanvar 2011-s.17
18. Şair ömrü .- Mədəni-maarif.-2011.-№2.-s.39-40
19. Azərbaycanlı alimin beynəlxalq nüfuzsu // Kitabxana. Az. 2010.-№ 5-6.-s.2-7
20. Azərbaycan aliminin beynəlxalq nüfüzu.- Mədəni. Maarif.2011. № 6.s.30-33
21. Dünya şöhrətli alim// Kitabxaşünaslıq və informasiya, Elmi-nəzəri və praktiki jurnal. –B., 2011. №3 (6)
22. Kitabxanaların maliyyələşdirilməsində beynəlxalq təşkilatların rolu. Kitabxanaşünaslq və informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2012.-№7.-s.94-105.
23. Respublika Elmi-Texniki kitabxanalarında mütəxəssislərə kitabxana-informasiya xidmətinin təşkili. Kitabxanaşünaslıq və informasiya:Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2012.-№2.-s.64-67.
24. Respublika Elmi Texniki kitabxana sistemi. (Tezis). Azərbaycanda Ali Kitabxanaçılıq təhsilinə başlanmasının 65, Müstəqil Kitabxanaçılıq-informasiyaq fakültəsinin yaranmasının 50 illiyinə həsr olunmuş “İnformasiya cəmiyyəti və kitabxana informasiya fəaliyyəti” mövzusunda Respublika Elmi Konfrasnının materialları.-B.,2012.-s.6-9.
25. Kitabxanaşünaslıq kafedrası. Kitabxanaşünaslıq-informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2012.-№3.-s. 50-58.
26. Azərbaycan Respublikasında Elmi və Elmi Texniki Kitabxana şəbəkələrinin formalaşması və inkişafı. Kitabxanaşünaslıq-informasiya: Elmi,nəzəri,metodik və praktiki jurnal.-B., 2013.-№1.-s. 73-79.
27. Kitabxana marketinqinin xüsusiyyətləri. Kitabxanaşünaslıq-informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2014.-№1.-s.27-31.
28. Milli kitabxanaşünaslığımıza yeni töhfə. Xalq qəzeti, 6 noyabr,2014.
29. Respublika Elmi Texnii Kitabxanasının və onun normativ-Texniki Sənədlər Fondunun təşkili.Kitabxanaşünaslıq-informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2014.- №1.-s. 51-62.
30. Milli kitabxanaşünaslığımıza dəyərli töhfə. Mədəni-həyat.-B,12(286).-2014.-s. 64-65.
31. Elmi-texniki kitabxanalarda metodiki işin əsas istiqamətləri. (Tezis) BDU-nun 95 illiyinə həsr olunmuş kitabxaana-informasiya və nəşriyyat fəaliyyətinin müasir problemləri mövzusunda Respublika Elmi Konfrasnının materialları.-B.,2014.- s.20-22.
32. Формирование и развитие сети научныxгеxничсскиx библиотек в Азербайджанской Республикe. Вектор науки, Толяттинское Госуларственного Университета. Серия: Педагогика,псиxология.-2014, (17), с,137-140.
33. Müstəqillik illərində Respublika Elmi-texniki Kitabxanasının Maddi-texniki bazasının vəziyyəti.Kitabxanaşünaslıq və informasiya: Elmi,nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2015.-№1(16).-s 58-65.
34. Azərbaycanın Müstəqilliyi illərində RETK-da mütəxəssislərə Kitabxana-informasiya xidmətin təşkili.Kitabxanaşünaslıq-informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2015.-2(17).- s 51-65.
35. Respublika Elmi-Texniki Kitabxanasında mütəxxəssislərə Kitabxana-informasiya xidmətin təşkili.Kitabxanaşünaslıq və informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2015.-3(18).- s 11-24.
36. Elmi-Texniki Kitabxanalarda xidmətin əsas keyfiyyətləri.(Tezis) Kitabxana-informasiya fəaliyyəti və fənlərarası inteqrasiya.Beynəlxalq Elmi Konfransın materialları.-B.,2015.- s 9-10.
37. Respublika Elmi- Texniki Kitabxanasında metodik təminatın təşkili. Kitabxanaşünaslıq və informasiya: Elmi, nəzəri və praktiki jurnal.-B.,2016.-1(19).- s. 12-21.
38. Sahəvi Kitabxanalarda mühəndis-texniki işçilərə kitabxana-informasiya xidmətin təşkili. Dil və Ədəbiyyat.Beynəlxalq Elmi-Nəzəri jurnal.-B., 2016.- s. 349-352.
39. Организачия информачионного обеспегения гитателей в наугно-отрасяевыx библиотекаx. Гилея: Наугний вестник. Випуск 109(6).- Киев, 2016.-с.121-125.
40. Respublika Elmi-Texniki kitabxanaların kadr təminatı// Kitabxanaşünaslıq və informasiya: Elmi- nəzəri və praktiki jurnal.- B., 2016.- №2-3 (20-21).- S.48-55
41. Azərbaycanda ali kitabxanaçılıq peşə təhsilinin yaranmasında və inkişafında professor Abuzər Xələfovun rolu// Azərbaycan kitabxanaşünaslıq elmi məktəbinin banisi Abuzər Alı oğlu Xələfov. Məqalələr toplusu.- B., 2016.- S. 108-125
42. Elmi-texniki kitabxana şəbəkələrində informasiya xidmətinin forma və üsulları // İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyət şəraitində Azərbaycanda kitabxanaşünaslığın müasir problemləri/ Respublika elmi konfransının proqramı.- B., 16 dekabr, 2016.- s. 3
43. Elmi-texniki kitabxanaların sənəd informasiya təminatı // kitabxanaçılıq və informasiya.-B,2017.-№ 1(22).-S23-34
44. Mütəxəssislərə kitabxana-informasiya xidmətində müasir tendensiyalar.- kitabxanaçılıq və informasiya.- B,2017.- № 2(23).- S 32-44
45. Respublika Patent Fondunda sənədlərin komplektləşdirilməsi və məlumat sənədlərin təşkili // kitabxanaçılıq və informasiya.- B, 2017.- № 3(24).- S 60-73
46. Azərbaycan Xalq Cumhurriyyətinin kitabxana işi sahəsində fəaliyyatı//Azərbaycan Cumhurriyyətinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş beynalxalq elmi konfransın materialları.-B,2018 .- S299-301

KİTABLAR

1. Texniki peşə məktəbləri kitabxanalarında /TPM/ fondun komplektləşdirilməsi.
   Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası: Metodiki vəsait. – B.,1992.-39s.
   N.İsmixanov ilə birlikdə
2. Oxucu sorğularının ödənilməsində kitabxanalararası abonementin rolu. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi
   M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Kitabxanası: Metodiki vəsait. – B.,1993.-33s. H.Hüseynovla birlikdə
3. Respublika Elmi Texniki Kitabxanasında KAA-nın təşkili. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi
   M.Ə.Resulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti: Metodiki vəsait. – B.,1994-41s
4. Nəşriyyat və kitab ticarəti biblioqrafiyası: Proqram.-B.: BDU, 2000.-18s
5. Azərbaycan Respublikası kitabxanalarında kitabxanalararası abonement sistemi: (tarixi inkişafı, müasir vəziyyəti və perspektivlər
   (1918-1990)) Avtoreferat.-B.: Bakı Univesiteti Nəşriyyatı, 2000.-24s
6. Ön söz // 80 il xalqın xidmətində (Z.Məmmədova haqqında).-B: Bakı Univesiteti Nəşriyyatı, 2003.-s.3-9.
7. Çeşid işinin nəzəriyyəsi və metodikası: Proqram.-B.: Bakı Univesiteti Nəşriyyatı, 2003.-23s.
8. Kitabxana-informasiya fəaliyyətinin menecmenti və marketinqi. B.:Mütərcim,2012.-207 s.
9. Kitabxana-informasiya fəaliyyətinin təşkili və menecmenti. Kitabxana-informasiya fakültəsinin bakalavr pilləsinin tələbləri üçün proqram.-B.,2014.-15 s.
10. Kitabxanaların elmi innovasiya və metodik fəaliyyəti. Kitabxana-informasiya fakültəsinin bakalavr pilləsinin tələbələri üçün proqram.-B,,2014.-13 s.
11. Kitabxana işinin iqtisadiyyatı. Kitabxana-informasiya fakültəsinin bakalavr pilləsinin tələbələri üçün proqram.-B.,2014.-18 s.
12. Elmi-texniki kitabxanalarda patentlə iş. Kitabxana-informasiya fakültəsinin magistr pilləsinin tələbələri üçün proqram.-B., 2014.-13s.
13. Azərbaycanda Texniki Kitabxanaların inkişafı.- B.: Avropa, 2016.- 284 s.
14. Azərbaqycanda texniki kitabxanaların inkişafı.-B,2017.-283 s
15. Elmi-Texniki kitabxanalarda mütəxəssizlərə kitabxana-informasiya xidməti// Fənn proqramı .- B,2018.- 15 s

Şəxsiyyət nəzəriyyələri

Şəxsiyyət nəzəriyyələri bəzi fərdlər və digərləri arasındakı davranış dəyişikliyini izah etmək üçün psixologiyada qaldırılan bir sıra akademik konstruksiyalardır.

Psixologiyada şəxsiyyət bir fərdi bənzərsiz edən və həyati şərtləri qarşısında davranışlarını təyin edən subyektiv xüsusiyyətlərin məcmusu kimi başa düşülür.

Şəxsiyyət nəzəriyyələrinin öncüsü 1936-cı ildə bu mövzuda ilk kitabı nəşr etdirən və şəxsiyyəti öyrənməyin iki yolunu təklif etdiyi Amerikalı psixoloq Gordon Allport idi:

• Nomotetik psixologiya: universal davranışları öyrənmək.
• İdeoqrafik psixologiya: insanları fərqləndirən psixoloji xüsusiyyətləri öyrənir.

O vaxtdan bəri şəxsiyyətin öyrənilməsi müxtəlif sahələrdən: genetik, sosial, ekoloji və s.

Bu mənada, yeni müəlliflərin və ya tədqiqatların təklif etdiyi dəyişikliklərə və yeniləmələrə görə, öz növbəsində çoxsaylı variantlara sahib ola biləcək şəxsiyyət nəzəriyyələri var.

Freydin psixoanalitik nəzəriyyəsi

Psixoanalitik nəzəriyyə 20-ci əsrin əvvəllərində Vyana psixoloqu Ziqmund Freyd tərəfindən yaradılmışdır və şəxsiyyətin üç hissəsinin qarşılıqlı təsirini yaradır:

• O: şəxsiyyətin dərhal məmnuniyyət axtaran hissəsidir.
• Mən: nəfsin tələblərini real şəkildə təmin etməyə çalışan hissədir.
• Super men: valideyn qəliblərindən təsirlənən əxlaqi və sosial aspektləri əhatə edir.

Eyni şəkildə, Freud erkən uşaqlıq mərhələsinin yetkin şəxsiyyətin inkişafı üçün vacib olduğunu və sonuncunun psixoseksual inkişafın 5 mərhələsini əhatə etdiyini iddia etdi:

1. Şifahi mərhələ: həyatın ilk 18 ayında ifadə edilir və körpə dünyanı ağızdan araşdırmağa çalışır.
2. Anal mərhələ: 3 ilə qədər davam edir və uşağın sfinkterlərini idarə etdiyi mərhələdir.
3. Fal mərhələsi: 6 ilə qədər davam edir və cinsi fərqləri araşdırmağa başlayır.
4. Gecikmə mərhələsi: yetkinlik yaşına qədər davam edir və təvazökarlıq hissinin inkişafı ilə xarakterizə olunur.
5. Cinsiyyət orqanı: yetkinlik dövründə yetkinliklə bitən fiziki və psixoloji dəyişikliklərə aiddir.

Alman psixoloq və psixoanalit Erich Fromm da humanist psixoanaliz nəzəriyyəsini yaratmaq üçün öz qiymətləndirmələrini əlavə etdi. Bu mənada Fromm, özünü libidoya dair postulatlardan uzaqlaşdırdı və özünü insanın azadlıq və sevgi kimi transsendental motivlərinə girməyə həsr etdi.

Fromm üçün psixoanalitikin məqsədi fərdin özünü tanımasına kömək etmək və şəxsi azadlığını tapmasına rəhbərlik etmək olmalıdır.

Jungian psixoanalitik nəzəriyyə

Freydin və onun psixoanalitik nəzəriyyəsinin ən görkəmli şagirdlərindən biri Carl Jung idi. Bununla birlikdə, Jung, kollektiv şüursuz konsepsiyasını qaldıraraq psixoanalizə öz töhfəsini verdi. Tədqiqatçıya görə, bütün fərdlər bir sıra ümumi zehni quruluşları paylaşır və bu quruluşlar xəyallarımızda qorunur.

Bundan əlavə, Jung iki əsas kateqoriyanın (intertsionallıq və ekstraversiya) və dörd funksiyanın (hisslər, düşüncə, intuisiya, hiss) birləşməsinə əsaslanan şəxsiyyət profillərini qaldırdı. Nəticə səkkiz şəxsiyyət növüdür.

Düşüncə-xarici

Xarici dünya ilə təcrübələrindən və başqaları ilə qarşılıqlı əlaqələrindən əldə etdikləri izahatlardan öz konstruksiyalarını yaradırlar.

Intuition-extrovert

Özlərinə və dünyaya nə töhfə verəcəklərinə inandıqları üçün təbii liderlik bacarıqlarına sahibdirlər.

Sentimental-xarici

Sosiallaşma üçün yüksək bacarıqlara sahib insanlardır. Onun reallığa yanaşması rasional deyil, daha duyğulu olur.

Ekstrovert hiss edirəm

Macəraçı insanlardır, dünya ilə əlaqələri yeni təcrübələrdən keçir. Onlar təbiətcə yerləri və fikirləri tədqiq edənlərdir.

İntrovert düşüncə

Onlar özləri haqqında dərin bir məlumatlılığın inkişafı ilə xarakterizə olunur. Özlərini əks etdirməyə meyllidirlər və nəticədə güclü və zəif tərəflərini müəyyənləşdirməyə imkanları var.

Intuition-introvert

Özlərini udma meylli və təbiətcə xəyalpərəst və xəyalpərəst insanlardır. Bu səbəbdən, gerçək dünyaya sığmaqda çətinlik çəkirlər.

Sentimental-introvert

Duygusal insanlar olsalar da, daxilən olanları, hiss etdiklərini ifadə etməyə mane olur, bu da sevgini ifadə etmək üçün müəyyən çətinliklərə səbəb ola bilər.

İntrovert hiss

Onlar dünyanı ondan algıladıqları stimullardan təcrübə edən insanlardır. Bununla birlikdə, fikirlərini və kəşflərini, əldə etdiklərini başqaları ilə çox vaxt bölüşmədikləri üçün daxili aləminin bir hissəsidir.

Pavlov və Skinnerin davranış nəzəriyyələri

Davranışçılıq, xarici stimulların şəxsiyyətin formalaşmasına və möhkəmlənməsinə təsir etdiyi fikrinə əsaslanan İvan Pavlov və Frederick Skinner tərəfindən yaradılmış şəxsiyyət nəzəriyyəsidir.

Pavlov və Skinner, elmi bir üsulla orqanizmin ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirinin davranışına görə “mükafat” yaratdığını izah etdilər. Bu müsbət möhkəmləndirmə stimula cavabın təkrarlanmasını asanlaşdırdı.

Bu prosesin üç vacib elementi var idi:

• Stimul: cavab verən bir mühitdən gələn siqnal (körpə onu tək buraxdıqları üçün ağlayır).
• Cavab verin: stimulun yaratdığı hərəkətdir (ana qayıdır və qucağında daşıyır).
• Nəticə: stimul və reaksiya arasındakı əlaqədir (körpənin anası onu tək qoyarsa, geri dönməsi üçün ağlamalı olduğunu öyrənir).

Daha sonra davranışçılıq iki cəhəti inkişaf etdirəcəkdi: digər şərtlər daxilində stimula cavabın daima istər-istəməz olduğunu ifadə edən klassik şərtləndirmə (Pavlov tərəfindən müdafiə olunur).

Skinner, öz növbəsində, stimula cavabın ən azından çox vaxt könüllü olduğunu irəli sürən operant kondisioner nəzəriyyəsinin yaradıcısı olacaqdır.

• Psixologiya.
• Klinik psixologiya.

Banduranın idrak nəzəriyyəsi

Albert Bandura, bir insanın ətraf aləmlə bağlı inanclarına və ya gözləntilərinə əsaslanan bir şəxsiyyət nəzəriyyəsi inkişaf etdirdi. Bu inanclara idrak deyilir, buna görə də onun nəzəriyyəsinə idrak nəzəriyyəsi deyildi.

Bundan əlavə, Bandura idrak proseslərinin şəxsiyyətdə əsas rol oynadığını iddia edir. Bu səbəbdən düşüncələr, yaddaş, duyğular və dəyər mühakimələri də insanların davranışlarına təsir göstərir.

Carl Rogers Humanist nəzəriyyəsi

Carl Rogers, şəxsiyyətin iradəsinə və dünyaya olan subyektiv baxışına əsaslanaraq şəxsiyyət seçimlərinin məhsulu olaraq inkişaf etdirilməsini təklif edir. Bu konstruksiya şəxsiyyətin humanist nəzəriyyəsi kimi tanınır.

Fərdin patologiyalarına söykənən psixoanalitik nəzəriyyədən fərqli olaraq, humanist nəzəriyyə, mənalı hədəflərə çatmaq üçün insanın ehtimal olunan ehtiyacının öyrənilməsinə yönəlmişdir.

Bu mənada, humanist psixoloqlar üçün hər bir fərddə az və ya çox dərəcədə ifadə olunan şəxsiyyətin dörd ölçüsü vardır:

• Yekdilliklə yumor hissi: çox səmimi, şəffaf və siyasi olan insanların ölçüsüdür.
• Reallıq və problem mərkəzlidir: ətraf mühitindəki qarşıdurmalara yönəlmiş insanlarda ifadə olunan bir ölçüdür.
• Şüur: həyat hadisələrini sıx və transsendental şəkildə yaşayan insanlarda özünü göstərən ölçüdür.
• Qəbul: həyat hadisələri ilə təbii olaraq axan insanlarda ifadə edilən ölçüdür.

Allport ideoqrafik nəzəriyyə

Amerikalı psixoloq Gordon Allport xüsusiyyətlər adlanan psixoloji quruluşların mövcudluğunu gündəmə gətirdi. Bu xüsusiyyətlər mərkəzi və ya ikincili ola bilər və funksiyaları müxtəlif vəziyyətlərdə oxşar şəkildə mənimsənilə biləcək şəkildə qıcıqlandırıcıları silməkdir.

Bu cavab sistemi fərdləri ətraf mühitə daha yaxşı uyğunlaşmağı bacarır və insanların özünü dərk etmə və özünə hörmət etmə proseslərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir.

Digər tərəfdən, Allport üçün bütün fərdlər həyati məqsədlərin yerinə yetirilməsinə yönəldilmişdir, bu səbəbdən də fərdi inkişaf proseslərində tam iştirak edən aktiv varlıqlardır. Bütün yanaşmaları onun ideoqrafik şəxsiyyət nəzəriyyəsində formalaşmışdı.

Kelly-nin fərdi konstruksiyalar nəzəriyyəsi

Fərdi konstruksiyalar nəzəriyyəsi olaraq da bilinir və bilişsel təsirləri olsa da, konstruktivist nəzəriyyənin postulatları ilə daha uyğun bir töhfə olaraq qəbul edilir.

Psixoloq George Kelly tərəfindən inkişaf etdirilən bu şəxsiyyət nəzəriyyəsi, insanların dünyanı eşq-nifrət, sevinc-kədər, sülh müharibəsi və s. Kimi ikitərəfli anlayışlardan anladığı fərziyyəsindən başlayır.

Bu mənada bir fərdin şəxsiyyəti bir sıra seçmə mərhələlərdən müəyyən edilə bilər. Ancaq maraqlı olan, insanın bu seçmə mərhələlərə təyin etdiyi mənadır, çünki bu, inancları və təcrübələri, yəni şəxsi quruluşları ilə müəyyən edilir.

Eysenck PEN Model

Amerikalı psixoloq Hans Eysenck, bir şəxsiyyətin şəxsiyyətini təyin edən üç vacib amilin mövcudluğuna əsaslanan PEN modelini təklif etdi: psixoterizm, ekstraversiya və nevrotikizm.

Eysenck PEN modeli, II Dünya Müharibəsində iştirak etmiş 700-dən çox əsgəri qiymətləndirdikdən sonra ortaya çıxdı. Bu tədqiqatdan aşağıda göstərildiyi kimi bioloji aspektlərlə əlaqəli üç ümumi amilin mövcudluğunu aşkar edən bir sıra məlumatlar əldə etdi.

Psixotizm

Sosial olmayan insanlar üçün xarakterik bir amildir, empati hissi azdır və cinayətkar davranışlara meylli və ya zehni xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Eysenck üçün psixotizm, serotonin və dopamin kimi nörotransmitterlərlə əlaqəli idi.

Ekstraversiya

Ekstraversiya canlılıq, ünsiyyətcillik və nikbinliklə əlaqələndirilir, buna görə əks xüsusiyyətlərə sahib insanlar (passivlik, aşağı ünsiyyətlilik və pessimizm) intraverts hesab ediləcəklər. Eysenck üçün bu ikilik kortikal həyəcan səviyyələri ilə əlaqələndirilir.

Nevrozizm

Bu amil narahatlıq, şişirdilmiş emosional reaksiyalar və əsəbilik meyli ilə əlaqələndirilir. Bu, Eysenck PEN modelinə görə limbik sistemin həyəcan səviyyələri ilə əlaqəlidir. Bu sistemin aktivləşmə həddinin nə qədər aşağı olduğu, nevrotizmə meylinin bir o qədər artması.

Əksinə, limbik sistemin aktivləşmə həddindən daha yüksək olan insanlar daha çox emosional idarəyə sahibdirlər və fərqli vəziyyətlərə verdikləri cavab daha balanslıdır.

Darvinizmə əsaslanan şəxsiyyət nəzəriyyəsi

Bu nəzəriyyə, Darwinin növlərin mənşəyi və sonrakı təkamülü ilə bağlı araşdırmalarına əsaslanaraq şəxsiyyətin inkişafını izah edir.

Bu yanaşmaya görə şəxsiyyət təbii seçmə proseslərinin nəticəsidir. Bu, mövzunun həmrəylik, ünsiyyətlilik və liderlik kimi müəyyən bir mühitdə yaşamasına kömək edəcək xüsusiyyətlərin ifadəsini tələb edir.

Həmçinin baxın Təkamül psixologiyası.