Insan fiziologiyası

İnsan orqanizmində ürək və qan-damar sistemi bir neçə həyati vacib funksiyanı yerinə yetirir. Əslində bu funksiyalar qan və onun hərəkəti ilə əlaqədardırlar. Ürək və qan damarları qanın hərəkətini təmin edən orqanlardır. Qanın tənəffus, qidalanma, təmizləmə, müdafıə, daşıyıcı və ifrazat funksiyaları məlumdur. O, həm də orqanizmin daxili maye mühitinin əsas tərkib hissəsidir. Ürək və qan damarlarının fasiləsiz ritmik reflektori hərəkətləri sayəsində qan bu qapalı sistemdə daim dövran edir. Kiçik qan dövranı (venoz qanın ürəkdən ağciyərlərə və geriyə hərəkəti) venoz qanın O₂-lə zənginləşməsinə və CO₂-dən təmizlənməsinə xidmət edir. Böyük qan dövranı (arterial qanın ürəkdən orqanlara və orqanlardan isə venoz qanın geriyə hərəkəti) qida maddələrinin və O₂-nin toxuma və hüceyrələrə daşınmasına, böyrəklər vasitəsilə bəzi tullantı məhsullarından (sidik cövhəri, sidik turşusu və s.) azad olmasına xidmət edir. Ürək və qan damarlarının fəaliyyəti vegetativ sinir sisteminin simpatik və parasimpatik mexanizmləri vasitəsilə tənzimlənilir. Simpatik oyanmalar ürəyin fəaliyyətini sürətləndirir və qüvvətləndirir, parasimpatik təsirlər isə əksinə, onu zəiflədir və ləngidir.

Faiq İlahi oğlu Cəfərov

Фаиг Илахи оглы Джафаров (азерб. Faiq İlahi oğlu Cəfərov ; 10 января 1940 — 30 января 2008) — азербайджанский учёный, доктор медицинских наук, профессор, член-корреспондент НАН Азербайджана.

Биография

Фаиг Джафаров родился 10 января 1940 года в селе Нювади Мегринского района Армянской ССР. Окончил лечебный факультет Азербайджанского медицинского института.

Профессор кафедры нормальной физиологии Азербайджанского медицинского университета, Фаиг Джафаров в 2001 году был избран член-корреспондентом НАНА.

Академик Международной Академии Наук (Мюнхен), Академик Лондонской Дипломатической Академии.

Научная деятельность

Фаиг Джафаров изучал роль эндогенных опиодных пептидов в процессе формирования и реализации мотиваций и эмоций. Им были определены состояние специфических центрально-периферических нарушений при разрушении мотивациогенных структур мозга; роль опиодных пептидов после разрушения этих структур. Выявлены мотивациогенные, интегрирующие свойства этих пептидов в процессе компенсации.

Джафаров Фаиг — автор 150 опубликованных научных работ.

Избранные научные труды

• Джафаров Ф. И.. Голод, жажда. Физиологические механизмы. — Баку: Тэбиб, 1988. — 90 с.

• Джафаров Ф. И.. Физиология человека. — Баку: Тэбиб, 1997. — 940 с.

• Джафаров Ф. И..Бета-липотропин и бета-эндорфин в центральных механизмах компенсации синдромов разрушения латеральной и аркуатной областей гипоталамуса. — Москва, 1990. — 38 с.

• Джафаров Ф. И.Дозозависимые эффекты действия бета-липотропина на центральные механизмы компенсации синдромов разрушения латеральной области гипоталамуса (рус.) // Азербайджанский медицинский журнал. — 1990. — С. 3—6 .
• Джафаров Ф. И., Аскеров А. А.Метод определения суточного диуреза у животных при хронических экспериментах // Азербайджанский медицинский журнал. — 1990. — С. 60—61 .

• Джафаров Ф. И.Бета-липотропин и бета-эндорфин при гипоталамическом синдроме // Патологическая физиология и экспериментальная терапия. — 1990. — С. 9—12 .

Insan fiziologiyası

bəşəriyyətin bütövlükdə inkişafının indiki mərhələsində hər birimiz fəaliyyəti və öz bədən inkişaf əsasları bilmək üçün çox vacibdir ki, bu, mütəmadi olaraq həyata olanlar üçün xüsusi mənası var. Bütün bu ötəri bədən davamlı fəaliyyət və xüsusi funksiyaları həyata keçirir hər hansı qarşılıqlı orqanlarının bir sıra ilə qeydi edilir ayrılmaz və qapalı sistemdir ki, bu, bütün orqanizmin sabit əməliyyat təmin edir. Amma xərcləri yalnız bir link yaradılmış və zahirən mükəmməl sistemi qəzaları bütün zəncir uğursuz – yəni xəstəliyin keçir.

İnsan fiziologiyası – bu bioloji elm, zhiznedelnost və sağlam insan orqan və onun hissələrinin fəaliyyəti, ki, hüceyrələri, toxumaların və öyrənməkdir orqan sistemləri. ümumi və xüsusi Bütün elm iki növə bölmək olar. Bu halda, ümumi fiziologiya vəzifəsi – fəaliyyət nümunələri və toxumaların inkişafı öyrənilməsi, onların həyəcan və qıcıqlanma qanunları. Şəxsi elm orqanlarının hər həyat öyrənilməsi, eləcə də bədənin bütün sistemlərdə onların qarşılıqlı müxtəlif olur. Bu normal insan fiziologiyası da bölmələr daxildir ki, qeyd etmək lazımdır:

Müqayisəli fiziologiya: hər hansı bir oxşarlıq təhsil və ya, əksinə, müxtəlif funksiyaları və heyvan dünyanın nümayəndələri arasında həyati funksiyaları. Bu aspekt ümumi qanunları müəyyən etmək üçün tədqiq və bədən funksiyaları təkamül səbəb olur. Xüsusi diqqət bu halda fizioloji proseslərin mexanizminin şərh ödənilir.

Təkamül fiziologiyası: insan orqan funksiyaları ümumi qanunlar və mexanizmlər stanovlenyae və inkişafının öyrənilməsi.

Tətbiqi elm: bədən, onun fəaliyyət praktiki problemləri, yaşayış şəraiti dəyişdirilə funksiyası ilə nəticələnən qanun və qanunauyğunluqlarının müəyyən. Bu bölmədə bir neçə digər bölmək olar:

Əməyin fiziologiyası. Bu bölmədə bir hissəsi insan bədənində ən əsas fizioloji proseslərin ümumi qanunauyğunluqları, eləcə də iş zamanı birbaşa tənzimlənməsi xüsusiyyətləri araşdırır kimi.

optimal performansı müəyyən, inkişaf: iki əsas problemləri həll etmək üçün belə araşdırma nəticəsində fəaliyyət planları, insan oragnizma mənfi faktorların təsirinin azaldılması məqsədi daşıyır.

Aviation fiziologiya hündürlük, təcil və vibrasiya dəyişdirilməsi ilə bağlı uçuş şəraitində orqanizmdə təzyiq ani dəyişiklik, xüsusiyyətlərini təhsil görür.

Cosmic aspekt yaxından kosmik uçuş insan fəaliyyəti tənzimləmə mexanizmlərinin xüsusiyyətləri ilə bağlıdır.

Klinik tədqiqatlar bədən, yəni səbəbləri, xüsusilə axını və xəstəliyin müalicə müalicə altına yoxlamaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Patoloji fiziologiya qeyri-ənənəvi orqanizmin inkişafı normadan sapma səbəb araşdırır.

Bu əsasda, fiziologiya canlı orqanizmlərin, biokimyəvi mexaniki və fiziki xüsusiyyətləri sahəsində araşdırma ilə məşğul elm kimi müəyyən edilir. Adi elm heyvan və bitkilərin fiziologiyası ortaq, lakin eyni zamanda elmləri hər əsasını asılı olmayaraq mövzu universaldır. Ki, maya hüceyrələri fəaliyyətinin müəyyən prinsipləri insan bədəninə tətbiq oluna bilər.

Anatomiya və fiziologiya bizə həyatımızı daha asan olacaq xəstəliklərin səbəbləri, xüsusilə fəaliyyət və bir çox digər aspektləri bədən anlamaq kömək edə bilər. Bütün sonra, bu qaranlıq yaşamaq çox çətindir!

Cfrov faiq insan fiziologiyası

İnsan fiziologiyası fiziologiya elminin ən böyük sahələrindən biri olub, müasir təbiətşünaslıq elmləri arasında mühüm yer tutur. Onun qədim inkişaf tarixi vardır və təbabətin nəzəri əsaslarından biri sayılır. İnsan fiziologiyasının bir sıra müddəaları, heyvan orqanizmlərinin həyat fəaliyyəti prosesləri təcrübə (eksperiment) yolu ilə öyrənilərkən əldə edilən nailiyyətlərə əsaslanır və heyvan fiziologiyasının əsas müddəalarına müəyyən dərəcədə uyğun gəlir.

İnsan fiziologiyası insan orqanizmi, onun üzv və toxumaları, üzvlər sistemlərinin həyat fəaliyyətini və funksiyalarını, onların qarşılıqlı əlaqə və təsirlərini, idarə və tənzim mexanizmlərini, orqanizm ilə xarici mühitin vəhdətini öyrənən elmdir. Fizioloji funksiyalar orqanizmi təşkil edən hüceyrə, toxuma, orqan və orqanlar sistemlərinin funksiyaları kimi təzahür olunurlar. İnsan orqanizmində iki yüzə yaxın müxtəlif növ hüceyrələrə rast gəlinir. Fəaliyyət göstərən, eyni funksiya yerinə yetirən hüceyrələrin birləşməsindən müxtəlif növ sinir toxuması, əzələ toxuması, epiteli toxuması, birləşdirici toxuma əmələ gəlir. Bu toxumalar və onların əsasında əmələ gələn orqanların və orqanlar sistemlərinin funksiyaları müxtəlifdir. Sinir toxuması sinir siqnallarının nəqli və yenidən işlənməsi funksiyasını, əzələ toxumasının yığılma funksiyasını, sümük toxumasının dayaq funksiyasını, epiteli toxumasının ötürücü və sekresiya funksiyalarını icra edir.

İnsan orqanizmində olan üzvlər bir və ya bir neçə funksiyanı yerinə yetirirlər. Qaraciyər qanın tərkibinə keçən bəzi zərərli maddələri zərərsizləşdirir, öd ifraz edir və sairə, böyrəklər sidiyin ifrazını təmin edir, ağciyərlər tənəffüs vəzifəsini həyata keçirirlər. Eyni və ya oxşar funksiyaların icrası üçün müəyyən və oxşar orqanların sistemləri formalaşdırılır ki, onların vəzifəsi hər hansı həyat fəaliyyəti prosesini bütün mərhələlər üzrə bir-birindən asılı və bir-birilə əlaqəli şəkildə icra etməkdir. İnsan orqanizmində sinir sistemi, sümük, əzələ sistemi, tənəffüs sistemi, ürək-qan damar sistemi, daxili sekresiya vəziləri sistemi, cinsiyyət orqanları sistemi və digər sistemlər və yarımsistemlər fəaliyyət göstərir. Quruluş (struktur) və funksiya dialektik vəhdətdə olan anatomik və fizioloji göstəricilərdir. Orqanizmdə funksiyasız struktur və ya struktursuz funksiya olmur. İnsan orqanizminin quruluşu və ona xas olan funksiyalar fərdi inkişaf (ontogenez), xüsusilə də doğulandan sonrakı inkişaf (postnatal ontogenez) dövründə formalaşıb yetkinləşir. Quruluş və funksiyaların fərqlənməsi, yetişməsi və fəallaşması prosesləri ontogenezdə zaman etibarilə müxtəlif (heteroxron) xarakter daşıyır: bəzi toxumalar, orqanlar və ya sistemlər fərdi inkişafda tez, digərləri isə gec formalaşıb yetkinləşirlər.

Hər hansı bir toxuma, orqan və ya orqanlar sistemi başlıca olaraq bir mühüm funksiyanı aparmaq üçün fəallıq göstərir. Lakin orqanizm həyati vacib bir davranış aktı və ya funksiyanı yerinə yetirmək məcburiyyətində qaldıqda, bir neçə orqanın və ya orqanlar sisteminin funksiyaları müvəqqəti olaraq, verilmiş davranış aktı başa çatana, məqsədəuyğun faydalı nəticə alınana qədər birgə fəallaşırlar. Fizioloq P.K.Anoxin bu cür birgə aktiv fəaliyyət göstərən və müxtəlif sistemlərin birliyi kimi çıxış edən fızioloji mexanizmləri funksional sistem adlandırmışdır. Məsələn, qida davranışı zamanı sinir, həzm, ürək-damar, tənəffüs və hərəkət aparatları, müdafıə reaksiyaları zamanı sinir, dayaq-hərəkət, tənəffus, ürək-damar sistemləri sanki sinxron olaraq və ya ardıcıl şəkildə birlikdə fəallaşırlar.

Beyincik hərəkət aparatının tonusu və fəaliyyətini idarə edən və əlaqələndirən mühüm mərkəzdir. Qabıqaltı törəmələrindən olan hipotalamus orqanizmin qidalanmasına xüsusilə fəal təsir göstərir. Burada “aclıq”, “toxluq”, “susuzluq” hissləri ilə sıx bağlı olan vegetativ mərkəzlər yerləşmişdir. Hipotalamusun ifraz etdiyi neyrohormonlar bilavasitə baş endokrin vəzi olan hipofızə, hipofız isə öz növbəsində ön paydan qana ifraz etdiyi trophormonlar vasitəsilə müəyyən periferik endokrin üzvlərə (qalxanvari vəzi, böyrəküstü vəzi, cinsiyyət vəziləri) aktiv təsir edir. Onurğa beyin sinirləri bədənin baş hissəsi istisna olmaqla qalan bütün hissələrini – dərini, əzələləri, daxili üzvləri sinirləşdirir və reflektor reaksiyalarda mühüm rol oynayırlar.

Əsas sinir prosesləri – oyanma və ləngimə beyin fəaliyyətinin tərkib hissəsidir. Beyindaxili əlaqələrin formalaşmasında müxtəlif sinir hüceyrələri və onların çıxıntıları arasında əmələ gələn sinaptik rabitələrin rolu xüsusilə böyükdür. Sinir lifləri ilə yayılan oyanma siqnallarının sinapslardan keçməsi mexanizmləri xüsusi vasitəli neyromediatorların (asetilxolin, noradrenalin, serotonin və s.) təsirləri ilə əlaqədardır. Sinir siqnalları (impulslar) elektrokimyəvi təbiətə malikdir və sinir membranasından Na + və K + ionlarının qarşılıqlı hərəkətləri sayəsində yaranır. Beyinin, o cümlədən, onun ayrı-ayrı strukturlarının və hüceyrələrinin (neyronların) bioelektrik potensialları beyin fəaliyyətini əks etdirən mühüm göstəricilərdən birisidir. Bu potensialiarı xüsusi cihazlar (elektronsefaloqraf) vasitəsilə qeydə alıb təhlil etməklə beyinin və ya onun hissələrinin fəaliyyəti haqqında mühakimə yürüdülür.

İnsan orqanizmi üçün sinir sistemi kimi daxili sekresiya vəziləri (hipofız, epifız, qalxanvari vəzi, mədəaltı vəzi, böyrəküstü vəzilər, cinsiyyət vəziləri) də mühüm rol oynayırlar. Onların ifraz etdiyi hormonlar orqanizmin bütün həyat fəaliyyəti proseslərinə bilavasitə və ya dolayı olaraq aktiv təsir göstərirlər. Hormonlar funksiyaların kimyəvi tənzimləyiciləri kimi məlumdurlar. Onların əsas təsir “hədəfləri” hüceyrələrdə gedən maddələr mübadiləsi prosesləridir. Onlar şəkər və zülal mübadiləsinə, su və duz və digər mübadilələrə, o cümlədən orqanizmin genetik aparatına, sinir sisteminin fəaliyyətinə stimuləedici təsir göstərirlər. Cinsiyyət və böyrəküstü vəzilərinin hormonları orqanizmin baladoğma və müdafıə-uyğunlaşma funksiyalarının həyata keçməsində mühüm rol oynayırlar.

nsanda tənəffüs funksiyası üçün yüksək dərəcədə ixtisaslaşmış orqanlar (xarici və daxili tənəffus yolları, ağciyərlər) sistemi inkişaf etmişdir. İnsanda ağciyərlərin hava tutumu əmək və idman fəaliyyətinin növündən asılı olaraq xeyli dərəcədə (4000-6000 sm 3 ) arta bilər. Tənəffüs sistemi orqanları atmosfer havasından molekulyar oksigenin (O₂) qana daxil olmasına və qanda yığılmış karbon qazının (CO₂) havaya xaric olmasına xidmət edirlər. İnsanın dəqiqə ərzində 14-16 dəfə yerinə yetirdiyi ritmik reflektor tənəffus aktları nəticəsində onlar toxuma (hüceyrə) tənəffusü (qida maddələrinin oksidləşməsi prosesləri) üçün sərf olunan O₂-ni toxumalara mütəmadi olaraq çatdırır və oksidləşmə prosesləri nəticəsində əmələ gələn və bədən üçün zərərli olan CO₂-ni elə də orqanizmdən xaric edirlər.

İnsan orqanizmində ürək və qan-damar sistemi bir neçə həyati vacib funksiyanı yerinə yetirir. Əslində bu funksiyalar qan və onun hərəkəti ilə əlaqədardırlar. Ürək və qan damarları qanın hərəkətini təmin edən orqanlardır. Qanın tənəffus, qidalanma, təmizləmə, müdafıə, daşıyıcı və ifrazat funksiyaları məlumdur. O, həm də orqanizmin daxili maye mühitinin əsas tərkib hissəsidir. Ürək və qan damarlarının fasiləsiz ritmik reflektori hərəkətləri sayəsində qan bu qapalı sistemdə daim dövran edir. Kiçik qan dövranı (venoz qanın ürəkdən ağciyərlərə və geriyə hərəkəti) venoz qanın O₂-lə zənginləşməsinə və CO₂-dən təmizlənməsinə xidmət edir. Böyük qan dövranı (arterial qanın ürəkdən orqanlara və orqanlardan isə venoz qanın geriyə hərəkəti) qida maddələrinin və O₂-nin toxuma və hüceyrələrə daşınmasına, böyrəklər vasitəsilə bəzi tullantı məhsullarından (sidik cövhəri, sidik turşusu və s.) azad olmasına xidmət edir. Ürək və qan damarlarının fəaliyyəti vegetativ sinir sisteminin simpatik və parasimpatik mexanizmləri vasitəsilə tənzimlənilir. Simpatik oyanmalar ürəyin fəaliyyətini sürətləndirir və qüvvətləndirir, parasimpatik təsirlər isə əksinə, onu zəiflədir və ləngidir.

İnsanın ürəyi dəqiqədə orta hesabla 70-75 dəfə yığılıb-boşalır və hər yığılma zamanı aorta damarına 70 ml-ə qədər qan qovur. Qanın ürəkdən zərbə ilə qovulması və qan damarları divarının qanın hərəkətinə göstərdiyi müqavimət sahəsində aşağı (minimal) və yuxan (maksimal) qan təzyiqi fərqləri əmələ gəlir ki, bu göstərici insanda orta hesabla 80-120 mm civə sütununa bərabərdir. Qanın orqanlar arasında normal paylanması və qanın fıziki-kimyəvi tərkibinin nisbi sabitliyi orqanizmin bütün funksiyalarının icra olunması üçün vacib şərtlərdən birisidir. Qan bədəndə humoral (hümora-maye deməkdir) tənzimlənməni həyata keçirən mühüm vəsilədir.