Cinayətin mənası

Cinayət məsuliyyətinin əsaslarının müəyyən edilməsinə qanunvericilik və cinayət hüquq nəzəriyyəsi iki aspektdən yanaşır: hüquqi və faktiki əsaslar. Cinayət Məcəlləsinin 3-cü maddəsinə əsasən, yalnız cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş cinayət tərkibinin bütün əlamətlərinin mövcud olduğu əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) törədilməsi cinayət məsuliyyəti yaradır. Buradan belə nəticə çıxır ki, cinayət məsuliyyətinin vacib və yeganə əsasları törədilmiş əməldə qanunda göstərilmiş cinayət tərkibinin mövcud olmasıdır. Belə ki, şəxsi əqidə, niyyət və baxışlarına (sonuncular əgər törədilmiş əməldə ifadə olunmursa) görə cinayət məsuliyyətinə cəlb etmək olmaz. Bununla belə, əməl ictimai-təhlükəli olmalı, yeni ictimai münasibətlərə ziyan vurmalıdır. Əgər subyektin davranışının müəyyən forması cinayət məsuliyyətinin faktiki əsasları hesab olunursa, onda törədilmiş əməldə qanunda nəzərdə tutulan konkret cinayət tərkibinin mövcud olması onun hüquqi əsaslarını təşkil edir.
Cinayət tərkibi – konkret ictimai-təhlükəli əməli cinayət kimi xarakterizə edən əlamətlərin cinayət qanunu ilə müəyyən edilmiş məcmusudur.
Cinayət hüquq nəzəriyyəsində cinayət tərkibini xarakterizə edən əlamətlər dörd qrupa bölünür: obyekt və obyektiv cəhəti xarakterizə, edən əlamətlər (bunlar cinayət tərkibinin obyektiv əlamətləri adlanır) və subyekt və subyektiv cəhəti xarakterizə edən əlamətlər (subyektiv əlamətlər).
Cinayətin obyektini cinayət qanunu ilə mühafizə edilən o ictimai münasibətlər təşkil edir ki, onlara cinayət nəticəsində mühüm ziyan yetirilir və yaxud yetirilə bilər.
Cinayətin obyektiv cəhətinə törədilmiş əməlin (hərəkət və yaxud hərəkətsizliyin) xüsusiyyətləri, bu əməlin nəticələri, yəni vurulmuş ziyan və cinayətin zahiri tərəfini xarakterizə edən digər əlamətlər, məsələn: yeri, vaxtı, üsulu, vasitəsi, şəraiti və s. aiddir.
Obyektiv cəhətin əlaməti kimi əməl, iki formada çıxış edir: cinayətkar hərəkət və cinayətkar hərəkətsizlik.
Cinayətkar hərəkət – cinayət qanunu ilə qadağan olunan, fəal ictimai – təhlükəli davranış aktıdır. Məsələn, qəsdən adam öldürmə (Cinayət Məcəlləsinin 120 maddəsi), qəsdən sağlamlığa ağu zərər vurma (maddə 126) və s.
Cinayətkar hərəkətsizlik – cinayət qanunu ilə qadağan olunan, passiv ictimai-təhlükəli davranış aktıdır, yəni ziyanlı nəticələrin qarşısının alınması üçün şəxsin, müəyyən hərəkətləri etməli olduğu halda onu etməməsidir. Cinayətkar hərəkətsizlik şəraitində hər şeydən əvvəl müəyyən qaydada hərəkət etmək vəzifəsini təyin etmək lazımdır. Hərəkət etmək vəzifəsi aşağıdakı əsaslardan irəli gəlir: bilavasitə qanundan, məsələn, qanunvericiliyə və ya xüsusi qaydalara müvafiq olaraq xəstəyə kömək etməyə borclu olan tibb işçisi tərəfindən üzrlü səbəblər olmadan xəstəyə tibbi yardım göstərilməməsi (maddə 142); təqsirli şəxsin xidməti mövqeyindən, məsələn, vəzifəli şəxsin öz vəzifəsini yerinə yetirməməsi; qohumluq münasibətindən, məsələn, uşaqlara və ya valideynlərə kömək göstərməkdən qərəzli boyun qaçırma (maddə 176).
Cinayətkar hərəkət və yaxud hərəkətsizlik – insan davranışının iradəvi aktıdır, buna görə də hərəkətsizlik zamanı məsuliyyətin təyin edilməsi üçün həmçinin bu və ya digər şəxsin tələb olunan hərəkətləri etməsinin real imkanlarını, yəni konkret şəraitdə göstərilən hərəkətlərin edilməsinin faktiki imkanlarını müəyyən etmək lazımdır. Belə ki, fiziki məcburiyyət, lazımi ixtisasın, istehsal təcrübəsinin olmaması, qarşısı alınmaz qüvvə (təbii hadisələr, məsələn, zəlzələ, sel, daşqın və s.) və s-nin təsiri altında şəxsin hərəkətsizlik etməsi cinayət məsuliyyətini istisna edən hallardır.
Obyektiv cəhətin əlamətlərinə ictimai-təhlükəli əməl ilə baş verən ictimai – təhlükəli nəticə arasında səbəbli əlaqə aiddir.
Cinayətin subyektiv cəhəti – əqli, iradi və motivasiya (motivlərin formalaşması və inkişaf prosesi) proseslərinin üzvü vəhdətindən ibarət olub, cinayətin törədilməsi ilə bilavasitə əlaqədar olan şəxsin psixi fəaliyyətidir. Təqsir, motiv və məqsəd cinayətin subyektiv cəhətini xarakterizə edən hüquqi əlamətlərdir.
Təqsir – şəxsin törətmiş olduğu ictimai-təhlükəli əmələ qəsd və yaxud ehtiyatsızlıq formasında ifadə olunan psixi münasibətidir. Təqsir – cinayətin subyektiv cəhətinin vacib əlaməti, məsuliyyətin yaranmasının zəruri şərtidir.
Motiv – subyektin cinayət törətdiyi zaman rəhbər tutduğu, dərk olunmuş daxili arzusunun şərtləndirilmiş tələbatı və maraqlarıdır.
Məqsəd – şəxsin cinayət törətdiyi zaman gələcək nəticənin əldə edilməsi üçün göstərdiyi cəhdin təfəkkür modelidir.
Təqsir əqli və iradi elementləri özündə əks etdirən psixoloji məzmuna malikdir. Təqsirin əqli elementi iki amillə xarakterizə olunur: əməlin ictimai – təhlükəli xarakterinin dərk edilməsi və onun ictimai-təhlükəli nəticələrinin qabaqcadan görülməsi. İradi element cinayətin subyektinin psixikasında baş verən iradəvi proseslərlə xarakterizə olunur: şəxs ictimai-təhlükəli nəticələrin baş verməsini arzu edir və ya şüurlu surətdə onlara yol verir, yaxud da ictimai-təhlükəli nəticələrin qarşısının alınmasına yüngül fıkirliliklə ümid bağlayır.
Subyektin psixikasında baş verən əqli və iradi proseslərin intensivliyi və məzmunundakı fərq, təqsirin forma və növlərə bölgüsünə əsaslanır. Təqsirin forması dedikdə, şəxsin psixikasında baş verən və onun, cinayətin obyektiv xüsusiyyətlərinə münasibətini aşkara çıxaran əqli və iradi proseslərin qanunvericilik tərəfindən əlaqələndirilmiş anlayışı başa düşülür. Cinayət qanunvericiliyi təqsirin iki formasını – qəsd və ehtiyatsızlıq formalarını fərqləndirir. Öz növbəsində, nəzəriyyə və praktikada qəsdin birbaşa və dolayı, ehtiyatsızlığın isə, cinayətkarcasına özünə güvənmə və cinayətkarcasına etinasızlıq növlərinə rast gəlinir.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 25-ci maddəsinin 2-ci hissəsinə əsasən, şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli olduğunu dərk etmiş, onun ictimai təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüş və bunları arzu etmişdirsə, bu halda cinayət bir-başa qəsdlə törədilmiş hesab olunur. Məsələn, qəsdən adam öldürmə, oğurluq, soyğunluq və s.
Cinayət Məcəlləsinin yuxarıda göstərilən maddəsinin 3-cü hissəsinə əsasən, şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli olduğunu dərk etmiş, onun ictimai-təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüş, lakin bunları arzu etməmiş və belə nəticələrin baş verməsinə şüurlu surətdə yol vermişdirsə, bu halda cinayət dolayı qəsdlə törədilmiş hesab olunur. Məsələn, içkili şəxs (xuliqan) çox adamlı küçədə atəş açır və nəticədə bir neçə adam ölür.
Cinayət Məcəlləsinin 26-cı maddəsində təqsirin ehtiyatsızlıq formasının iki növü: cinayətkarcasına özünə güvənmə və cinayətkarcasına etinasızlıq növlərindən bəhs olunur.
Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli nəticələr verə biləcəyi imkanını qabaqcadan görmüş, lakin kifayət qədər əsas olmadan onların qarşısını alacağını güman etmişdirsə, bu əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayətkarcasına özünəgüvənmə nəticəsində törədilmiş cinayət hesab olunur. Məsələn, sürücü öz sürücülük məharətinə güvənərək maşını qadağan edilmiş sürətlə sürərkən qəfildən yoldan keçən piyada ilə qarşılaşır və ehtiyatsızlığı üzündən ona ağır bədən xəsarəti yetirir.
Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli nəticələr verə biləcəyi imkanmı lazımi diqqət və ehtiyatlılıq göstərərək qabaqcadan görməli olduğu və görə biləcəyi halda, onları görməmişdirsə, bu əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayətkarcasına etinasızlıq nəticəsində törədilmiş cinayət hesab olunur. Məsələn, əgər tibb bacısı diqqətsizliyi ucbatından dərman əvəzinə öldürücü zəhəri inyeksiya edirsə, yəni iynə ilə dəri altında yeridirsə, dərmanın müəyyən edilməsinin mümkün olması sübut olunduğu təqdirdə ehtiyatsızlığa görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir.
Cinayətkarcasına etinasızlığı hadisədən (kazusdan) fərqləndirmək lazımdır. Hadisə onunla xarakterizə olunur ki, şəxs öz hərəkətlərinin ictimai-təhlükəli nəticələr törətdiyini şəraitdən asılı olaraq qabaqcadan görmür və ya görməməlidir, yaxud da qabaqcadan görə də bilməz. Burada cinayət məsuliyyəti tamamilə istisna olunur. Belə ki, küçədəki səkidə sürüşüb yıxılarkən digər, insanları da, ağır bədən xəsarəti yetirməklə yıxan şəxsin hərəkətində cinayət məsuliyyəti yoxdur.

Cinayət məsuliyyəti

Hüquq normalarının pozulmasında təqsirli olan şəxslərə tətbiq edilən dövlət məcburiyyəti hüquqi məsuliyyətin müxtəlif formalarında ifadə olunur. Onlardan biri də cinayət məsuliyyətidir.
Hüquqi məsuliyyətin digər formalarından o, yüksək ağırlığı ilə fərqlənir ki, bu da cinayət işləri üzrə hökmün həmişə dövlət adından çıxarılması növündə cəzanın tətbiqi ilə başa çatır.
Cinayət məsuliyyəti cinayət – hüquq münasibətləri çərçivəsində həyata keçirilir (əmələ gəlir, reallaşır, xitam olunur). Cinayət hüquq münasibətləri – cinayət törətmiş şəxslərlə dövlət arasında qanunla tənzim olunan münasibətlərdir. Cinayət hüquq münasibətləri cinayətin törədilməsi anından əmələ gəlir. Məhz bu andan cinayət törətmiş şəxslərin və dövləti təmsil edən ədalət mühakiməsi orqanlarının hüquq və vəzifələri meydana çıxır: dövlətin təqsirli şəxslərə cinayət məsuliyyətini təşkil edən məcburetmə tədbirlərini tətbiq etmək hüququ yaranır. Bununla belə, təqsirli şəxslərə cinayət qanunu ilə müəyyən edilmiş hədlərdə konkret təyin edilməsi onun vəzifəsidir. Öz növbəsində, təqsirli şəxslərin məsuliyyət daşımaq vəzifəsi yaranır.
Ancaq bu şəxslər cəzanın, törətdikləri cinayətlərin xarakterinə və dərəcəsinə müvafiq olaraq təyin edilməsində hüquqa malikdirlər. Cinayət məsuliyyətinin müəyyən fəaliyyət hüdudları var. Cinayət hüquq münasibətləri, şəxslərin cinayət törətdikləri andan dərhal, geniş miqyasda cinayət məsuliyyətinin əmələ gəlməsi ilə əlamətdar olan və ancaq tədricən realizə olunan hüquq münasibətləridir. Cinayət məsuliyyətinin faktiki olaraq reallaşdırılması şəxslərin ibtidai istintaq mərhələsində müttəhim qismində cəlb edilməsi anından başlayır. Cinayət məsuliyyəti işə məhkəmə baxışı ittiham hökmünün çıxarılması mərhələsində davam edir, o həm də təyin olunmuş məhkəmə cəzasının real icrası mərhələsində də mövcud olur. Cinayət məsuliyyəti, cinayət hüquq münasibətlərinin aradan qaldırılmasının aşağıda göstərilmiş hallarında xitam olunur: Cəzanı çəkib qurtarma, cinayət məsuliyyətindən azad etmə, amnistiya və yaxud əfv etmə haqqında akta görə.

Cinayət məsuliyyətinin əsaslarının müəyyən edilməsinə qanunvericilik və cinayət hüquq nəzəriyyəsi iki aspektdən yanaşır: hüquqi və faktiki əsaslar. Cinayət Məcəlləsinin 3-cü maddəsinə əsasən, yalnız cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş cinayət tərkibinin bütün əlamətlərinin mövcud olduğu əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) törədilməsi cinayət məsuliyyəti yaradır. Buradan belə nəticə çıxır ki, cinayət məsuliyyətinin vacib və yeganə əsasları törədilmiş əməldə qanunda göstərilmiş cinayət tərkibinin mövcud olmasıdır. Belə ki, şəxsi əqidə, niyyət və baxışlarına (sonuncular əgər törədilmiş əməldə ifadə olunmursa) görə cinayət məsuliyyətinə cəlb etmək olmaz. Bununla belə, əməl ictimai-təhlükəli olmalı, yeni ictimai münasibətlərə ziyan vurmalıdır. Əgər subyektin davranışının müəyyən forması cinayət məsuliyyətinin faktiki əsasları hesab olunursa, onda törədilmiş əməldə qanunda nəzərdə tutulan konkret cinayət tərkibinin mövcud olması onun hüquqi əsaslarını təşkil edir.
Cinayət tərkibi – konkret ictimai-təhlükəli əməli cinayət kimi xarakterizə edən əlamətlərin cinayət qanunu ilə müəyyən edilmiş məcmusudur.
Cinayət hüquq nəzəriyyəsində cinayət tərkibini xarakterizə edən əlamətlər dörd qrupa bölünür: obyekt və obyektiv cəhəti xarakterizə, edən əlamətlər (bunlar cinayət tərkibinin obyektiv əlamətləri adlanır) və subyekt və subyektiv cəhəti xarakterizə edən əlamətlər (subyektiv əlamətlər).
Cinayətin obyektini cinayət qanunu ilə mühafizə edilən o ictimai münasibətlər təşkil edir ki, onlara cinayət nəticəsində mühüm ziyan yetirilir və yaxud yetirilə bilər.
Cinayətin obyektiv cəhətinə törədilmiş əməlin (hərəkət və yaxud hərəkətsizliyin) xüsusiyyətləri, bu əməlin nəticələri, yəni vurulmuş ziyan və cinayətin zahiri tərəfini xarakterizə edən digər əlamətlər, məsələn: yeri, vaxtı, üsulu, vasitəsi, şəraiti və s. aiddir.
Obyektiv cəhətin əlaməti kimi əməl, iki formada çıxış edir: cinayətkar hərəkət və cinayətkar hərəkətsizlik.
Cinayətkar hərəkət – cinayət qanunu ilə qadağan olunan, fəal ictimai – təhlükəli davranış aktıdır. Məsələn, qəsdən adam öldürmə (Cinayət Məcəlləsinin 120 maddəsi), qəsdən sağlamlığa ağu zərər vurma (maddə 126) və s.
Cinayətkar hərəkətsizlik – cinayət qanunu ilə qadağan olunan, passiv ictimai-təhlükəli davranış aktıdır, yəni ziyanlı nəticələrin qarşısının alınması üçün şəxsin, müəyyən hərəkətləri etməli olduğu halda onu etməməsidir. Cinayətkar hərəkətsizlik şəraitində hər şeydən əvvəl müəyyən qaydada hərəkət etmək vəzifəsini təyin etmək lazımdır. Hərəkət etmək vəzifəsi aşağıdakı əsaslardan irəli gəlir: bilavasitə qanundan, məsələn, qanunvericiliyə və ya xüsusi qaydalara müvafiq olaraq xəstəyə kömək etməyə borclu olan tibb işçisi tərəfindən üzrlü səbəblər olmadan xəstəyə tibbi yardım göstərilməməsi (maddə 142); təqsirli şəxsin xidməti mövqeyindən, məsələn, vəzifəli şəxsin öz vəzifəsini yerinə yetirməməsi; qohumluq münasibətindən, məsələn, uşaqlara və ya valideynlərə kömək göstərməkdən qərəzli boyun qaçırma (maddə 176).
Cinayətkar hərəkət və yaxud hərəkətsizlik – insan davranışının iradəvi aktıdır, buna görə də hərəkətsizlik zamanı məsuliyyətin təyin edilməsi üçün həmçinin bu və ya digər şəxsin tələb olunan hərəkətləri etməsinin real imkanlarını, yəni konkret şəraitdə göstərilən hərəkətlərin edilməsinin faktiki imkanlarını müəyyən etmək lazımdır. Belə ki, fiziki məcburiyyət, lazımi ixtisasın, istehsal təcrübəsinin olmaması, qarşısı alınmaz qüvvə (təbii hadisələr, məsələn, zəlzələ, sel, daşqın və s.) və s-nin təsiri altında şəxsin hərəkətsizlik etməsi cinayət məsuliyyətini istisna edən hallardır.
Obyektiv cəhətin əlamətlərinə ictimai-təhlükəli əməl ilə baş verən ictimai – təhlükəli nəticə arasında səbəbli əlaqə aiddir.
Cinayətin subyektiv cəhəti – əqli, iradi və motivasiya (motivlərin formalaşması və inkişaf prosesi) proseslərinin üzvü vəhdətindən ibarət olub, cinayətin törədilməsi ilə bilavasitə əlaqədar olan şəxsin psixi fəaliyyətidir. Təqsir, motiv və məqsəd cinayətin subyektiv cəhətini xarakterizə edən hüquqi əlamətlərdir.
Təqsir – şəxsin törətmiş olduğu ictimai-təhlükəli əmələ qəsd və yaxud ehtiyatsızlıq formasında ifadə olunan psixi münasibətidir. Təqsir – cinayətin subyektiv cəhətinin vacib əlaməti, məsuliyyətin yaranmasının zəruri şərtidir.
Motiv – subyektin cinayət törətdiyi zaman rəhbər tutduğu, dərk olunmuş daxili arzusunun şərtləndirilmiş tələbatı və maraqlarıdır.
Məqsəd – şəxsin cinayət törətdiyi zaman gələcək nəticənin əldə edilməsi üçün göstərdiyi cəhdin təfəkkür modelidir.
Təqsir əqli və iradi elementləri özündə əks etdirən psixoloji məzmuna malikdir. Təqsirin əqli elementi iki amillə xarakterizə olunur: əməlin ictimai – təhlükəli xarakterinin dərk edilməsi və onun ictimai-təhlükəli nəticələrinin qabaqcadan görülməsi. İradi element cinayətin subyektinin psixikasında baş verən iradəvi proseslərlə xarakterizə olunur: şəxs ictimai-təhlükəli nəticələrin baş verməsini arzu edir və ya şüurlu surətdə onlara yol verir, yaxud da ictimai-təhlükəli nəticələrin qarşısının alınmasına yüngül fıkirliliklə ümid bağlayır.
Subyektin psixikasında baş verən əqli və iradi proseslərin intensivliyi və məzmunundakı fərq, təqsirin forma və növlərə bölgüsünə əsaslanır. Təqsirin forması dedikdə, şəxsin psixikasında baş verən və onun, cinayətin obyektiv xüsusiyyətlərinə münasibətini aşkara çıxaran əqli və iradi proseslərin qanunvericilik tərəfindən əlaqələndirilmiş anlayışı başa düşülür. Cinayət qanunvericiliyi təqsirin iki formasını – qəsd və ehtiyatsızlıq formalarını fərqləndirir. Öz növbəsində, nəzəriyyə və praktikada qəsdin birbaşa və dolayı, ehtiyatsızlığın isə, cinayətkarcasına özünə güvənmə və cinayətkarcasına etinasızlıq növlərinə rast gəlinir.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 25-ci maddəsinin 2-ci hissəsinə əsasən, şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli olduğunu dərk etmiş, onun ictimai təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüş və bunları arzu etmişdirsə, bu halda cinayət bir-başa qəsdlə törədilmiş hesab olunur. Məsələn, qəsdən adam öldürmə, oğurluq, soyğunluq və s.
Cinayət Məcəlləsinin yuxarıda göstərilən maddəsinin 3-cü hissəsinə əsasən, şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli olduğunu dərk etmiş, onun ictimai-təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüş, lakin bunları arzu etməmiş və belə nəticələrin baş verməsinə şüurlu surətdə yol vermişdirsə, bu halda cinayət dolayı qəsdlə törədilmiş hesab olunur. Məsələn, içkili şəxs (xuliqan) çox adamlı küçədə atəş açır və nəticədə bir neçə adam ölür.
Cinayət Məcəlləsinin 26-cı maddəsində təqsirin ehtiyatsızlıq formasının iki növü: cinayətkarcasına özünə güvənmə və cinayətkarcasına etinasızlıq növlərindən bəhs olunur.
Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli nəticələr verə biləcəyi imkanını qabaqcadan görmüş, lakin kifayət qədər əsas olmadan onların qarşısını alacağını güman etmişdirsə, bu əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayətkarcasına özünəgüvənmə nəticəsində törədilmiş cinayət hesab olunur. Məsələn, sürücü öz sürücülük məharətinə güvənərək maşını qadağan edilmiş sürətlə sürərkən qəfildən yoldan keçən piyada ilə qarşılaşır və ehtiyatsızlığı üzündən ona ağır bədən xəsarəti yetirir.
Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai-təhlükəli nəticələr verə biləcəyi imkanmı lazımi diqqət və ehtiyatlılıq göstərərək qabaqcadan görməli olduğu və görə biləcəyi halda, onları görməmişdirsə, bu əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayətkarcasına etinasızlıq nəticəsində törədilmiş cinayət hesab olunur. Məsələn, əgər tibb bacısı diqqətsizliyi ucbatından dərman əvəzinə öldürücü zəhəri inyeksiya edirsə, yəni iynə ilə dəri altında yeridirsə, dərmanın müəyyən edilməsinin mümkün olması sübut olunduğu təqdirdə ehtiyatsızlığa görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir.
Cinayətkarcasına etinasızlığı hadisədən (kazusdan) fərqləndirmək lazımdır. Hadisə onunla xarakterizə olunur ki, şəxs öz hərəkətlərinin ictimai-təhlükəli nəticələr törətdiyini şəraitdən asılı olaraq qabaqcadan görmür və ya görməməlidir, yaxud da qabaqcadan görə də bilməz. Burada cinayət məsuliyyəti tamamilə istisna olunur. Belə ki, küçədəki səkidə sürüşüb yıxılarkən digər, insanları da, ağır bədən xəsarəti yetirməklə yıxan şəxsin hərəkətində cinayət məsuliyyəti yoxdur.

Cinayət subyekti yalnız fiziki şəxslər ola bilər. Hüquqi şəxslər cinayət məsuliyyəti daşımırlar. Ancaq fiziki şəxslərin də hamısı deyil, yalnız fiziki, psixoloji və sosial inkişafın müəyyən səviyyəsinə çatan, öz hərəkətlərinin ictimai əhəmiyyətini kifayət qədər dəqiq dərk edən, ətraf mühitin hadisə və təzahürlərində düzgün istiqamət alan şəxslər cinayət məsuliyyətinin yaranması üçün zəruri olan bu keyfiyyət şəxsin anlaqlı olması və onun qanunla müəyyən edilən yaş həddinə çatması ilə müəyyən olunur.
Anlaqlılıq – şəxsin öz hərəkətlərini ölçüb-biçmək və onlara rəhbərlik etmək qabiliyyətinin olmamasında, yəni ictimai-təhlükəli əməli törətdiyi zaman xəstəlik vəziyyətində olmasında ifadə olunur.
Cinayət Məcəlləsinin 21-ci maddəsinin 1-ci hissəsinə əsasən ictimai təhlükəli əməli (hərəkət və ya hərəkətsizliyi) törətdiyi zaman anlaqsız vəziyyətdə olmuş, yəni xroniki psixi xəstəlik, psixi fəaliyyətin müvəqqəti pozulması, kəmağıllıq və ya sair psixi xəstəlik nəticəsində öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) faktiki xarakterini və ictimai təhlükəliliyini dərk etməyən və ya onu idarə edə bilməyən şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmir. Əslində belə şəxslərə cəzanın tətbiq edilməsi ədalətsizlik olardı, çünki öz hərəkətlərinin mənasını başa düşmək və onlara rəhbərlik etmək qabiliyyətinin olmaması nəticəsində bu şəxslər, tətbiq edilən cəzanın da mahiyyətinin dərk etmək imkanına malik deyillər. Onlara məhkəmənin təyinatına əsasən tibbi xarakterli məcburi tədbirlər tətbiq edilə bilər: psixoloji xəstəxanalarda yerləşdirmə, məcburi həkim nəzarəti altında qohumların və ya qəyyumların himayəsinə vermə.
Qüvvədə olan cinayət qanunvericiliyi patoloji sərxoşluq istisna olmaqla, fizioloji (adi) sərxoşluq vəziyyətində cinayət törətmiş şəxsləri anlıqlı hesab edir.
Cinayət Məcəlləsinin 23-cü maddəsinə əsasən, səbəbindən asılı olmayaraq (alkoqollu içkilərin qəbulu, narkotik vasitələrdən və ya digər güclü təsir edən maddələrdən istifadə nəticəsində) sərxoş halda cinayət törətmiş şəxs cinayət məsuliyyətindən azad olunmur. Demək, adi sərxoşluq vəziyyətində cinayət törətmiş şəxs (dərəcəsindən asılı olmayaraq) anlaqlı hesab olunduğuna görə, cinayət məsuliyyəti daşıyır.
Cinayət subyekti, qeyd edildiyi kimi, cinayət törətdiyi zaman qanunla müəyyən edilən yaş həddinə çatan şəxs hesab olunur. Azərbaycan cinayət qanunvericiliyi tarixində cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə imkan verən minimal yaş həddinin dəfələrlə dəyişməsinə rast gəlinir. Qüvvədə olan cinayət qanunvericiliyi yetkinlik yaşana çatmayanların cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi üçün bu yaş həddini artırmışdır. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 20-ci maddəsinin 1-ci hissəsinə əsasən cinayət törədənədək on altı yaşı tamam olmuş şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir. Lakin yetkinlik yaşına çatmayanların törətdikləri əməllərin ictimai – təhlükəliliyini, onun xarakter və mahiyyətini dərk etmələrini nəzərə alaraq qanun, bu şəxslər üçün məhdud qaydada daha erkən yaş həddi müəyyən etməklə bu qaydalardan istisnalara yol verir. Qanunvericilikdə 14 yaşından 16 yaşına qədər şəxslərin törədə biləcəkləri cinayətlərin konkret siyahısı müəyyən edilmişdir. Belə ki, Cinayət Məcəlləsinin 20.2.- ci maddəsində göstərilir ki, on dörd yaşı tamam olmuş şəxs yalnız qəsdən adam öldürməyə, qəsdən sağlamlığa az ağır və ya ağır zərər vurmağa, adam oğurlamağa, zorlamağa, seksual xarakterli zorakılıq hərəkətlərinə, oğurluğa, soyğunçuluğa, quldurluğa, hədə – qorxu ilə tələb etməyə, talama məqsədi olmadan qanunsuz olaraq avtomobil və ya başqa nəqliyyat vasitəsi ələ keçirməyə, ağırlaşdırıcı hallarda əmlakı qəsdən məhv etməyə və ya zədələməyə, terrorçuluğa, adamları girov götürməyə, ağırlaşdırıcı hallarda xuliqanlığa, odlu silahı, döyüş sursatını, partlayıcı maddələri və qurğuları talamağa və ya hədə – qorxu ilə tələb etməyə, narkotik vasitələri və ya psixotrop maddələri talamağa və ya hədə – qorxu ilə tələb etməyə, nəqliyyat vasitələrini və ya yolları yararsız vəziyyətə salmağa görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir.
Bu maddənin məzmunundan belə nəticə çıxır ki, 14 yaşından 16 yaşına qədər yetkinlik yaşına çatmayanlar qəsdən törədilən cinayətlərə görə məsuliyyət daşıyırlar. Bununla belə, bir sıra cinayətlərə görə cinayət məsuliyyəti şəxsin yalnız 18 yaşına çatması ilə əmələ gəlir. Məsələn, hərbi xidmət keçməkdən boyun qaçırma (Cinayət Məcəlləsinin mad. 321) və s.

Cinayətin mənası

Cinayət bir Ciddi cinayət və ya bir hərəkət cəmiyyət tərəfindən cəzalandırılır, insanlığa qarşı işlenen suçlar ve bütün bunları kapsayan qətllər və ya qətllər.

Cinayət Yunan dilindən qaynaqlanır krinein ‘ayrı’ və ya ‘qərar ver’ mənasını verən və krizis bu ‘böhran’ deməkdir. Cinayət, cəzası barədə qərar tələb edən cəmiyyəti ayıran bir böhrana səbəb olur.

Cinayət də oldu eşq üçün əziyyət çəkənlər üçün məcaz. Ən yaxşı bilinən populyar mahnılardan biri dəqiqdir Cinayət, qırıq ürəkdən bəhs edən argentinalı musiqiçi Gustavo Cerati (1959-2014) tərəfindən.

Cinayət və Kriminalistikaya da baxın.

Mütəşəkkil cinayətkarlıq

Birləşmiş Millətlər Konvensiyası a mütəşəkkil cinayətkar qrup və ya mütəşəkkil cinayət aşağıdakı dörd xüsusiyyətə cavab verirsə:

• Qəsdən qurulmuş üç və ya daha çox nəfərlik qrup,
• Bir müddət mövcuddur,
• Dörd və daha çox il həbs cəzası ilə qanunla cəzalandırılan cinayətləri və ya cinayətləri qəsdən törədir və
• Maliyyə və maddi faydalar əldə etməyi hədəfləyir.

Mütəşəkkil cinayətkarlığa da baxın.

İnsanlığa qarşı cinayət

İnsanlığa qarşı cinayət və ya insanlığa qarşı cinayətlərqeyri-insani hərəkətlər və hücumlardır geniş və ya sistematikdir mülki əhaliyə qarşı və həqiqətləri bilməklə.

Bunlar izahedilməzdir, yəni cinayət məhkəməsində mühakimə olunmaq üçün vaxtı və ya vaxtı bitmir. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Əsasnaməsi aşağıdakı hərəkətləri insanlığa qarşı insanlıqdan kənar cinayətlər kimi təyin edir:

• qətl,
• məhv
• köləlik,
• əhalinin deportasiyası və ya məcburi köçürülməsi,
• beynəlxalq hüquq normalarını pozaraq həbs cəzası,
• işgəncə,
• təcavüz, cinsi köləlik, fahişəlik, hamiləlik, məcburi sterilizasiya və müqayisəli ağırlıqdakı digər cinsi istismar,
• müəyyən bir qrupun və ya kollektivin təqib edilməsi,
• insanların məcburi yoxa çıxması,
• cinayət aparteid (bax: Apartheid),
• fiziki və zehni bütövlüyü təhdid edən digər qeyri-insani hərəkətlər.

İnsan hüquqları haqqında oxumaq da maraqlı ola bilər.

Cinayət və cinayət arasındakı fərq

Cinayət və cinayət arasındakı fərq cinayət qanunla müəyyən edilir müəyyən bir dövlətin və cinayət cəmiyyət tərəfindən təyin olunur. Məsələn, diktatura rejimində insan hüquqlarına qarşı hücumlar cinayət sayılsa da cinayət sayılmaz.

Cinayət və cinayət də böyüklüyünə görə fərqlənir: ağır cinayət cinayət sayılır.

Cinayət və cəza

Cinayət və cəza rus yazıçısının psixoloji romandır Fedor Dostoyevski (1821-1881) ilk dəfə 1866-cı ildə nəşr olunmuşdur. Əsərdə 19-cu əsrdə çar Rusiyasının sosial və intellektual məsələsindən bəhs olunur. qəhrəman Raskolnikov ilə dünya ədəbiyyatının ən parlaqlarından biri sayılan polis müfəttişi arasındakı dialoqlar.

Kiber cinayət və ya kiber cinayət

Kiber cinayətlər və ya kiber cinayətlər, həyata keçirilən həmin ciddi cinayətdir kompüter səviyyəsi. İcazə vermək üçün kompüter alətlərinin qanunsuz istifadəsidir qanunsuz tətbiqlər uşaq pornoqrafiyası, məlumat oğurluğu, məxfiliyin pozulması, böhtan və siber cinayətlər kimi təsnif edilən hər şey.

Cinayət işinin 10 mərhələsi

Əgər cinayətə görə həbs edilmiş olsanız, cinayət ədliyyə sistemi vasitəsilə uzun bir yol ola biləcək şeyin başında durursunuz. Proses dövlətdən dövlətə bir qədər fərqlənə bilərsə də, ən çox cəza tədbirləri onların işi həll olunana qədər davam edən addır.

Bəzi hallarda günahkar bir ittihamla və bir cəza ödəyirlər, digərləri apellyasiya prosesi ilə onilliklər ərzində davam edə bilərlər.

Cinayət işinin mərhələləri

Həbs
Cinayət işi cinayətə görə həbs olunduqda başlayır. Hansı hallarda həbs oluna bilər? Nə “həbsdə olmağı” nəzərdə tutur? Həbs edilmiş və yaxud həbs edilmiş olsanız necə deyə bilərsiniz? Bu yazıda bu suallar və daha çox cavablar verilir.

Rezervasyon prosesi
Siz həbs olunduqdan sonra polis nəzarətində işlədilir. Sizin barmaq izləriniz və fotoşəkiliniz sifariş prosesi zamanı alınır, arka plan yoxlanılır və bir hüceyrəyə yerləşdirilir.

Girov və ya Bond
Həbsxanaya yerləşdirildikdən sonra bilmək istədiyiniz ilk şey, çıxmaq üçün nə qədər olacaq. Girovunuzun miqdarı necədir? Pulunuz yoxdursa? Qərara təsir edə biləcəyiniz bir şey var mı?

Arrayignment
Əksər hallarda həbs olunduqdan sonra məhkəmədə ilk görünüşünüz məhkəmə çağırışıdır. Cinayətdən asılı olaraq, borcunuzu təyin etmək üçün borcun ödənilməsini gözləmək lazımdır.

Həm də vəkillik hüququnuz haqqında məlumat verəcəyiniz vaxtdır.

Plea Bargaining
Cəza çəkmiş məhkəmə sistemi ilə işlərə qarışdıqda, işlərin yalnız yüzdə 10u məhkəməyə göndərilir. Onların əksəriyyəti razılaşma kimi tanınan bir proses zamanı həll olunur. Ancaq siz razılaşmağa razılıq vermək üçün hər hansı bir şeyə sahib olmalısınız.

Ön işitmə
İlkin məhkəmə prosesində prokuror hakimə inandırmağa çalışır ki, cinayətin törədildiyini və ehtimal ki, onu törətdiyini göstərmək üçün kifayət qədər dəlil yoxdur. Bəzi dövlətlər əvvəlcədən dinləmələr əvəzinə böyük münsiflər sistemindən istifadə edirlər. Vəkilin hakimə sübutların kifayət qədər inandırıcı olmadığına inandırmağa çalışdığı vaxtdır.

Məhkəmə əvvəli hərəkətləri
Vekiliniz sizə qarşı bəzi sübutları istisna etmə fürsətinə malikdir və məhkəmə əvvəldən etirazlar edərək məhkəmə üçün əsas qaydalar müəyyən etməyə çalışır. Məkanın dəyişdirilməsi də tələb olunduğu vaxtdır. İşin bu mərhələsində verilmiş hökmlər, işi daha sonra müraciət etmək məsələsi ola bilər.

Cəza Məhkəməsi
Əgər həqiqətən günahsızsanız və ya sizə təklif edilən hər hansı bir təkliflə razı deyilsinizsə, münsiflər heyətinizin qərarını təyin etməyinizə imkanınız var. Məhkəmənin qərarı, hökmün əvvəldən altı mühüm mərhələdən ibarətdir. Son mərhələ, münsiflər heyətinə qəsdən göndərildikdən və günahınız və təqsirlərinizə görə qərar verməyinizdən qabaqdır. Bundan əvvəl hakim hakim tərəfindən hansı qanuni prinsiplərin işlədildiyini izah edir və münsiflər heyəti müzakirələr zamanı istifadə etməlidirlər.

Söhbət
Münsiflər heyəti tərəfindən günahkar olduqlarını və ya günahkar olduqlarını iddia etsəniz, cinayətinizə görə cəzalandırılacaqsınız.

Lakin ən az cümlə və ya maksimum olsun, təsir edə biləcək bir çox amil var. Bir çox dövlətlərdə hakimlər cinayət törətdikləri qurbanlardan bəhs etməlidirlər. Bu qurban təsiri ifadələri son cümləə əhəmiyyətli təsir göstərə bilər.

Şikayət prosesi
Əgər qanuni bir səhv sizi məhkum etmək və ədalətsiz cəzaya məhkum etsə, yüksək məhkəməyə müraciət etmək imkanı var. Müvəffəqiyyətli müraciətlər çox nadir hallarda olur və baş verdikdə adətən başlıq yaradır.

Birləşmiş Ştatlarda cinayət törətməkdə ittiham olunan hər kəs ədalət mühakiməsində sübut olunana qədər təqsirli sayılır və ədalətli mühakimə etmək hüququna malikdir, hətta öz vəkili işə götürə bilməyəcək. Cinayət ədaləti sistemi günahsızları qorumaq və həqiqəti axtarmaq üçün var.

Cinayət işində məhkəmə prosesinin nəticəsinə və ya hakim tərəfindən verilən cəzaya təsir göstərə biləcək bir qanuni səhv olub olmadığını müəyyən etmək üçün məhkəmə icraatının qeydinə baxmaq üçün yuxarı məhkəməyə müraciət edir.