Kateqoriya: Coğrafiyanın tədrisi metodikası

Ünvan: AZ1005, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri,
Nizami küçəsi 58

Azərbaycanda Coğrafiya elminin inkişafı.

Azərbaycanın gözəl təbiəti, zəngin təbii ehtiyatları hər zaman diqqəti cəlb etmişdir. Qədim zamanlardan Azərbaycan haqqında məlumatlara müxtəlif coğrafiyaçıların əsərlərində rast gəlinir. Potolomey, Strabon, Əl -Biruni, Əl -Məsudi və digərlərinin əsərlərinda Azərbaycan təbiəti, şəhərləri və başqa obyektlər haqqında da məlumat verilmişdir.

Zaman keçdikcə ölkəmizin təbii şərait və təbi sərvətlərin öyrənilməsi davam edir və onalrdan istifadə genişlənirdi. Azərbaycan alimləri Coğrafiya elminin inkişafına çox böyük tövhələr vermişdir.

Nəsirəddin Tusi (1201-1274) – Marağa şəhərində qurduğu rəsədxanada astronomik hesablamalar aparmışdır. Bu rəsədxanada çalışan alimlər N.Tusinin rəhbərliyi ilə “Elxanilərin astronomik cədvəlləri” kitablarını hazırlanmışdılar. Bu kitablar 4 (dörd) hissədən ibarətdir. İkinci kitab ulduzların hərəkəti və onların ekliptik kordinatlarının yerləşməsinə həsr olunub. Burada eyni zamanda 256 şəhərin yerləşdiyi uzunluq və en dairələri göstərilmişdir. Nəsirəddin Tusi uzunluq dairəsinin ölçüsünü Qrinviç meridianından 34 – 35 dərəcə qərbdən götürərək, Cənubi Amerikanın şərq hissəsindən keçirir. Professor Həbibulla Məmmədbəyli buna əsaslanaraq, belə bir ehtimal irəli sürmüşdür ki, o dövrün astronom və coğrafiya mütəxəssisləri hələ Kolumbdan çox əvvəl qərb yarımkürəsində sonralar Amerika adlandırılmış materikin varlığından xəbərdar imişlər.

Əbdürrəşid Bəkuvi– XIV-XV əsrlərdə yaşamışdır. Azərbaycana və bir sıra başqa ölkələrə səyahət etmiş, gördüyü yerlər haqqında gərəkli fikirlər söyləmişdir. Ə.Bakuvinin yazdığı coğrafi əsərlərin əksəriyyəti itmişdir. Onlardan bizə ancaq “Əcib-Əl-Malik”, “Əl-Kaxar” (Möhtəşəm padşahın möcüzələri və abidələri), «Qalxiz -Al-Asar» kitabı və b. gəlib çatmışdır.
Sonuncu əsərində o dövrdə bütün Şərq ədəbiyyatında qəbul edilən xüsusi rayonlaşdırmadan və bu tipli rayonlaşdırmanın dünyanın xüsusi iqlimlərə bölünməsilə aparılmasından geniş bəhs olunur. O yeri 7 (yeddi ) iqlimə bölürdü. Hər iqlimə daxil olan ölkələr, yerlər, şəhərlər haqqında coğrafi təsvirlər verilir, coğrafi şəraitin və iqlimin insan həyatına təsiri məsələlərinə də toxunulur. Həmin kitabda Azərbaycan IV-V iqlim zonasına daxil edilmiş və onun təbiəti, şəhərləri (Bakı və ətrafı, Bərdə, Dərbənd, Şirvan, Ərdəbil və s.) təsvir olunmuşdur.

Hacı Zeynalabdin Şirvanı– Məşhur Azərbaycanlı səyyah və coğrafiyaçıdır. Ömrünün 40 ilini səyahətdə keçirmiş və 60 min km yol qət etmişdir. O, Mərkəzi Asiyada, İndoneziyada, Ərəbistanda, Hindistanda və Şimali Afrikada, Kanar adalarında olmuşdur. H.Z. Şirvani səyahət etdiyi dövlətlər haqqında “Riyazüs -səyahə” (Səyahət bağçaları), “Hədəyigüs-səyahə”(Səyahət bağları), “Bustanüs -səyahə”(Səyahət bostanı) və “Bəstül maarif”(Maariflərin kəşfi) əsərlərini yazmışdır. O, yer kürəsinin iqlim qurşaqları və iqlim tipləri, onların təsərrüfata, insanların həyatına, davranış və məişətinə göstərdiyi təsirdən öz dövrünə görə yüksək elmi fikirlər söyləmişdir.

H.Z.Şirvanin səyahət marşurutu. (Mənbə:Coğrafiya ensiklopediyası I hissə)

Abbasqulu ağa Bakıxanov (1794-1837)- Azərbaycanın tarixi ,ictimai-iqtisadi inkişafı haqqında “Gülüstani irəm” əsərini yazmışdır. Həmçinin o, Kolumbun Amerikanı kəşf etməsi haqqında “Qəribə kəşflər” və kainatın Heliosentrik sistemi haqqında ” Kainatın sirləri” əsərlərini yazmışdır.

Həsən bəy Zərdabi (doğum-1837-ci il bəzi mənbələrdə 1842-ci il, vəfat 1907-ci il) Azərbaycanın təbiəti haqqında əsərlərində geniş məlumatlar var. Həmçinin “Əkinçi” qəzetində onun Azərbaycanın torpaqları və onların düzgün becərilmə üsulları haqqında da məlumatlar yazdığı qeyd olunur.

Qafur Rəşad Mirzəzadə(1884-1943)- Ana dilində yazılan ilk “Qafqaz coğrafiyası” və “Ümumi coğrafiya” adlı dərsliklərin müəllifidir. Qafur Rəşad uzun müddət əvvəl Lahıcda, sonra isə Bakı məktəblərində coğrafiyanı tədris etmişdir. Ana dilində ilk coğrafiya dərslikləri ilə yanaşı, milli coğrafiya terminologiyasının yaradılmasında məhz onun adı ilə bağlıdır.

Məhəmmədhəsən Vəliyev (Baharlı)-1920-ci ildə İqtisadi coğrafiyaya aid ana dilində ilk əsəri çap olunmuşdur. Coğrafi cəhətcə bitkin əsər olan həmin kitabda Azərbaycanın ümumi coğrafi səciyyəsi, təbii şəraiti və təbii ehtiyatları, ümumi iqtisadi icmalı, təsərrüfatın inkişaf imkanları və sərvətlərinin qiymətləndirilməsi, əhalisinin coğrafiyası və s. məsələlər barədə geniş məlumat verilmişdir. Kitabda xalq təsərrüfat sahələrinin ərazi potensialına, bu sahələrin inkişaf perspektivlərinə xüsusilə geniş yer verilmişdir.

Ölkəmizdə Coğrafiya elmi XX əsrin 30-cu illərində formalaşmağa başlasada XX əsrin 60- cı illərində sürətlə inkişaf etməyə başlad. Bu dövrdə istər fiziki istərsədə iqtisadi coğrafiyay aid çoxlu əsərlər yazılmış, müxtəlif xəritələr hazırlanmışdır.

Müseyib Müseyibov və Budaq Budaqov-Azərbaycanın relyefinin öyrənilməsində böyük xidmətləri olmuşdur.

Ənvər Şıxlinski və Ələbbas Mədətzadə– Azərbaycanın iqliminin öyrənilməsində xidmətləri böyükdür.

Saleh Rüstəmov-Azərbaycan çaylarını öyrənmişdir.

Qasım Gül-Xəzər dənizinin öyrənilməsində xidmətləri yüksəkdir.

Həsən Əliyev və Məhəmməd Salayev-Azərbaycanın torpaq örtüyün öyrənilməsində xidmətləri böyükdür.

Hacı Əliyev, Asəf Nadirov və Əbdürrəhim Hacızadə-İqtisadi coğrafiya elminin inkişafında xidmətləri böyükdür.

by Yahya Gadirov

Mənbə: Məktəb dərslikləri, Coğrafiya ensiklopediyası, T.Həsənov Ə.Hacızadə-Coğrafiya tarixi dərs vəsaiti, müxtəlif internet saytlar

Coğrafiya tədrisinin təşkili formaları.

Coğrafiya tədrisinin təşkili formaları haqqındaanlayış: coğrafiya dərsi, tədris ekskursiyaları, şagirdlərin ev tapşırıqları. diyarşünaslıq müzeyi. Coğrafiya dərnəyi və coğrafiya klubunun məşğələləri və fakultativ məşğələlər,şagirdlərlə məsləhət saatları,imtahanlar.
Sinif-dərs sistemi coğrafiya təliminin əsas təşkilat formasıdır.Müasir coğrafiya dərslərinə verilən tələblər.Sinif-dərs sisteminin üstünlüklərivə məhdud cəhətləri, bu təlim formasini təkmilləşdirmək yolları.
Coğrafiyadan əsas dərslikləri: mürəkkəb dərs, yenibilik verən dərs ,bilik və bacarıqları möhkəmləndirəndərs, prktik məşğələ tipli dərs və təkrar dərsləri.
Coğrafiyadan tədris ekskursiyalarının növləri, onların təşkili və keçirilməsimetodikası.Eekskursiyalarla sinif-dərs sistemi arasında qarşılıqlı əlaqə.
Məktəbdə coğrafiya kabinetinin təşkilini başlıca xüsusiyyətləri.Kabinetin təlim prosesi üçün böyük əhəmiyyəti, kabinetdə diyarşünaslıq guşəsi.Məktəb diyarşünaslıq müzeyinin işi.
Coğrafiya meydançasının əhəmiyyəti, onun təchizi burada aparılan iş növləri.
Məktəbdə coğrafiya üzrə fakultətiv kursların qısa məzmunu ilə ümumi tanışlıq.Şagirdlərin coğrafi hazırlığında və onların peşə-sənət istiqamətində fakultətiv kursların əhəmiyyəti.
Coğrafiyadan sinifdənkənar və məktəbdənkənar tədbirlər sistemi: elmi-coğrafi və populyar coğrafi əsərlərin oxunuşu və müzakirəsi, gəzintilər, sərgilər düzəldilməsi, məruzələr dinlənilməsi: bədii-coğrafi gecələr foto albomlar və xəritələr hazırlanması, diyarşünaslıq yürüşləri, turizm səfərləri.Coğrafiya dərnəyi və ya coğrafiya klubu ,görkəmli coğrafiya mütəxəsisləri ilə görüşlər.Sinif-dərs sistemi ilə sinifdənkənar tədbirlər sisteminin bacarıqlı əlaqələndirilməsinin müstəsna əhəmiyyəti.

Bunu paylaş:

Bunu bəyən:

Bəyən Yüklənir.

Məktəb coğrafiyası və onun tədrisi metodikasının qısa tarixi.

XVIII əsrin başlanğıcında Rusiya məktəb coğrafiyasının yaranması.

XIX əsrin ikinci yarısında və XX əsrin əvvəllərində rusiyada məktəb cografiyası və onun tədrisi metodikası.K.D.Uşinski,N.V.Qoqolun coğrafiyanın tədrisinə dair fikirləri. XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda məktəb coğrafiyası.Qafur Rəşid Mirzəzadənin elmi-metodik fəaliyyəti.
1920-30-cu illərdə Rusiyada və Azərbaycanda məktəb coğrafiyasının vəziyyəti.Abbas Quluyev,Bağır Axundov,İbrahim İbrahimbəyli,Hadı Əliyev,Qasım Gül,Ənvər Şıxlinski,Osman Osmanov və başqalarının Azərbaycanda məktəb coğrafiyasının inkişafinda rolu.Azərbaycanda coğrafiyanın tədrisi metodikasının M.Ə.Zülfüqarov və onun davamçıları tərəfindən inkişaf etdirilməsi.Azərbaycan Respublikası coğrafiyasına dair məktəb kursunun yaradılması.
1992-ci ildən başlayaraq yeni coğrafiya proqramları,dərslikləri,coğrafiya xəritələri,metodik vəsaitlərin yaradılması üzrə aparılan işlər.Coğrafiya olimpiadaları və bunların məktəb coğrafiyasında əhəmiyyəti.

Azərbaycan Respublikasında məktəb coğrafiyasının vəzifələri,məzmunu və strukturu.
“Coğrafiya elminin əsasları” və “Məktəbdə coğrafiya fənni” anlayışlarının ümumi fərqli cəhətləri.
Məktəb coğrafiya fənninin yaradılmasında nəzərə alınan başlıca şərtlər.Məktəb coğrafiyasının ümumtəhsil və tərbiyəvi vəzifələri: şagirdlərin coğrafi bilik və bacarıqları silahlandırılması, şagirdlərin elmi dünyagörüşünün formalaşmasında məktəb coğrafiyasının rolu.Vətənpərvərlik, beynəlmiləlçilik, təbitə və xalqın maddi sərvətlərinə qayğı göstərmək , ölkəmizin müdafiəsinə hazır olmaq, əməyə məhəbbət kimi keyfiyyətlərin formalaşmasında məktəb coğrafiyasının əhəmiyyəti.
Coğrafiya elminin inkişaf perspektivləri və praktik əhəmiyyəti ilə şagirdlərin tanış edilməsinin zəruriliyi.
Proqram və dərsliklər məktəb coğrafiyasının məzmunu və strukturunu əks etdirən əsas mənbələrdir.Proqramın tərtibində nəzərə alınan başlıca prinsiplər.Təlimin məzmununda vaxtaşırı edilən dəyişikliklərin səbəbləri.”Dərslik” və “dərs vəsaiti” anlayışları.Coğrafiya dərsliyinə verilən elmi-pedaqoji və metodik tələblər, bu baxımdan istifadədə olan dərsliklərin təhlili.

Bunu paylaş:

Bunu bəyən:

Bəyən Yüklənir.

Coğrafiyanın tədrisi metodikasının predmeti və vəzifələri.

Pedoqoji elmlərdən biri olan coğrafiyanın tədrisi metodikasının predmeti coğrafiyanın əsaslarının şagirdlərə öyrədilməsi prosesidir.Bu elm məktəbin qarşısında qoyulmuş təlim ,tərbiyə vəzifələrinə uyğun olaraq məktəb coğrafiyası kursunun məqsədinin məzmununun sistemini işləyib hazırlayır.Başqa sözlə coğrafiya elmlərinin hansı məsələlərini şagirdlərə öyrətməli sualına cavab verir.Coğrafiyanın öyrədilməsi ilə əlaqədar olaraq şagirdlərin təlim,tərbiyə prosesinin qanunauyğunluqlarının tədqiqi də coğrafiya metodlarının predmetinə aiddir. Coğrafiyanın tədrisi metodikasının tədqiq etdiyi problemlərə aşağıdakilər aiddir.

1-Məktəb coğrafiyasının təhsil və tərbiyə vəzifələri.
2- Məktəb coğrafiyasının məzmunu.
3-Müəllimin öyrədici fəaliyyəti.
4-Şagirdin öyrədilməsi.
5-Coğrafiyanın təlimi prosesində şagirdin təlimi və inkişafı.
Təlimin məzmununun,metodlarının və təşkilat formalarının daim təkmillaşdirilməsi coğrafiya metodikasının əsas vəzifələrindən biridir.Digər elmlər kimi coğrafiyanın tədrisi metodikası təcrübəyə xidmət edir.Metodika uzun illərdən bəri coğrafiyanın öyrədilməsi sahəsində toplanmış təcrübələri ümumiləşdirərək müəllimlərə çatdırır.Bunun da sahəsində müəllim öz işini tənqidi sürətdə nəzərdən keçirir.Artıq məlum olan və təcrübədə sıaqdan çıxmış təlimin təşkilat formalarını və metodlarını kəşf etməklə məşğul olunur.Metodika coğrafiyanın tədrisi təcrübəsini zənginləşdirərək təlim tərbiyə işinin keyfiyyətini yüksəltməkdə müəllimə aşağıdakı məsələlərdə yaxından kömək edir.
1-Ümumi politexniki təhsil,əmək əxlaqi,estetik tərbiyyə sistemində şagirddə elmi dünyagörüşünün formalaşmasında,coğrafiyanın məqsəd və vəzifələrinin müəyyənləşdirilməsində.
2-Məktəb coğrafiya kurslarının məzmununun təkmilləşdirilməsində və elmi təhlilində.
3-Müəllim ayrı-ayrı coğrafiya kurslarının məzmununa şagirdlərin yaş xüsusiyyatinə müvafiq olan elmi sürətdə əsaslandırılmış təlim,tərbiyə metodları və pedoqoji prosesin müasir avadanlıq sistemi haqqındakı biliklərlə silahlandırılmasında.
4-Təlimin təşkilat formalarının müəyyənləşdirilməsində.
5-Şagirdin örədilməsi və onun inkişafının daha səmərəli yolların tapılmasında.
6-Coğrafiya dərslərinə qoyulan tələbin müəyynləşdirilməsində.
7-Coğrafiya üçün tədris avadanlığının və ondan istifadə metodikasının hazırlanması.
8-Ölkəşünaslığın və sinifdənkənar işin formaları,məzmunu və metodları ilə müəllimin tanış olmasında.
Konkret məsələnin şərhinə,həllinə gəldiktə siniflərin mənafeyini müdafiə edirlər.Müasirlik,idealılıq,siyasi tərbiyə coğrafiyanın tədrisinin ən xarakterik xüsusiyyətidir.Coğrafiya metodikası birinci növbədə coğrafiya elmləri ilə sıx əlaqədədir.Metodika məktəb coğrafiya kursunun məzmununa müvafiq olaraq yüksək pedoqoji effekt verən təlimin təşkilat formalarını və metodlarını müəyyən edir.məktəb coğrafiyasının məzmununu,quruluşunu,ardıcıllığını,dərinlik dərəcəsini,habelə təlimin təşkilat formalarını və metodlarını müəyyənləşdirən coğrafiya metodikası şagirdləri yaş xüsusiyətini,hazırlıq səviyyəsini nəzərə alır.Coğrafiyanını tədrisi metodikası məktəb coğrafiyasının məzmununu,təlimintəşkilat formalarını və metodlarını tədqiq edərkən pedaqogikanın xüsusi bir sahəsi kimi onun başqa sahələrinə birinci növbədə didaktikaya,tərbiyə nəzəriyyəsinə,habelə psixologiyaya əsaslasnır.
Coğrafiyanın tədrisi metodikası bir elm sahəsi kimi ümumi və xüsusi hissələrə bölünür.
Metodika tarixi sahəsində aparılan tədqiqatların nailiyyətləri coğrafiya tədrisi metodikasının tarixi kimi səciyyələnir.Ümumidirsə coğrafiya metodikasının fənnini elmi tədqiqat metodlarını öyrənir.Coğrafi biliklərin mənimsənilməsinin qanunauyğunluqlarını,təlimin təşkili formaları və metdolarını müəyyənləşdirir.
Metodikanın ümumi yəni birinci hissəsinin qayda və qanunlara müvafiq olaraq onun ikinci hissəsi məktəb coğrafiyasının ayrı-ayrı kurslarinin məqsəd və vəzifəsini,məzmununu müəyyənləşdirir. Onların təlimini,metodik əsaslarını işləyib hazırlayır.Problemləri də həll etmək üçün aşağıdakıları qeyd etmək olar.
1- Məktəb coğrafiyasının məzmununu coğrafiya elmini müasir inkişaf səviyyəsinə uyğunlaşdlrmaq.
2- Təlim və tərbiyə arasında olan müəyyən əlaqəsizliyi aradan qaldırmaq yolları və vasitələri.
3- Elmi dünyagörüşünün formalaşmasında coğrafiyanın rolunun artırılması.
4- Təlimin forma və metodlarını kökündən yaxşılaşdırılması.
5- Ən yeni texniki vasitələrin tətbiqi.
6- Şagirdlər tərəfindən seçilən məşğələlərin sinifdənxaric iş və problemlərin seçilməsi və işlənməsi.

Coğrafiya dərslikləri

(+994 12) 493 30 77

• Fəlsəfə
• Tarix
• Azərbaycan tarixi
• Sosiologiya
• Etnoqrafiya
• İqtisadiyyat
• Dövlət və hüquq
• Siyasət. Siyasi elmlər
• Elm və təhsil

• Mədəniyyət
• Kitabxana işi
• Psixologiya
• Dilçilik
• Ədəbiyyatşünaslıq
• Folklor
• Bədii ədəbiyyat
• İncəsənət
• Kütləvi informasiya vasitələri

Coğrafiya və coğrafi ekologiyanın problemləri: nəzəri və metodoloji aspektlər

Abunə

Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə “Rusiya Federasiyasının Qanunvericilik Bazası” təqdim olunur.

Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə bütün elm sahələri üzrə 5 000 e-kitabdan ibarət elektron kitabxana – Elektron Kitabxana Sistemi İPR Books təqdim olunur.

Polpred.com Medianin İcmalı. Hər gün minlərlə xəbərlər, Rus dilində tam mətn, son 15 ilin informasiya agentliklərinin və işgüzar nəşrlərin ən yaxşı milyon mövzusu.

Bannerlər

Əlaqə

Ünvan: AZ1005, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri,
Nizami küçəsi 58

Tel.: (+99412) 596-26-13

İş vaxtı:
Bazar ertəsi – Cumə: 9:00-18:00
Fasilə: 13:00-14:00
İstirahət günləri: Şənbə, Bazar

Copyright © 2013 Prezident Kitabxanası. Bütün hüquqlar qorunur.
Məlumatlardan istifadə zamanı istinad vacibdir.