Press "Enter" to skip to content

Mühazirə 2 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi kafedra: Azərbaycan coğrafiyası və coğrafiyanın tədrisi metodikası kafedrası

Bir şeyi və ya onun xüsusiyyətlərini öyrənmək, müəyyənləşdirmək məqsədilə

Coğrafiyanın tədrisi metodikası nərminə seyfullayeva

Məhsul kodu: 4101

9 AZN
7.2 AZN
  • Sifariş et
  • 1-dən 5-ə qədər dəyərləndirin:
    • 1
    • 2
    • 3
    • 4
    • 5
    • 2.93
    Qısa məzmun

    Lüğətdə 2000-ə yaxın coğrafiya termininin və terminoloji ifadəsinin izahı verilmişdir. Burada son illərdə coğrafiya elminin inkişafı ilə bağlı meydana gəlmiş, əvvəlki lüğətlərimizə daxil olmamış yeni terminlər öz əksini tapmışdır. Lüğət məqalələrinin klaster (şaxələndirmə) üsulu ilə qurulması, kütləvi oxucu üçün anlaşıqlı dildə olması, baş sözlərin elmi izahı ilə yanaşı, etimoloji izahının da verilməsi lüğətin əsas məziyyətlərindəndir.

    Çatdırılma şərtləri

    Metrodaxili 2 AZN Şəhərdaxili 3 AZN Sumqayıt və ətraf ərazilər 5 AZN Bölgələr Bir kitab : 3.5 AZN İki kitab : Hər kitaba görə 2.5 AZN Üç və dörd kitab : Hər kitaba görə 1.8 AZN Beş – yeddi kitab : Hər kitaba 1.5 AZN Səkkiz və on kitab : Hər kitaba görə 1 AZN On bir və daha artıq kitab : Hər kitaba görə 0.7 AZN

    Mühazirə 2 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi kafedra : Azərbaycan coğrafiyası və coğrafiyanın tədrisi metodikası kafedrası

    məqsədi ilə ardıcıl olaraq həyata keçirilən elmi fəaliyyətdir.

    Bir şeyi və ya onun xüsusiyyətlərini öyrənmək, müəyyənləşdirmək məqsədilə

    aparılan dəqiq elmi araşdırmalardır. Tədqiqat –

    seçilməsi, hipotezin (fərziyyənin ) qoyuluşu, tədqiqatların növləri və tədqiqat

    metodları, materialların toplanması, müvafiq tədqiqat strukturları, akademik yazı

    qaydaları əsasında fəaliyyəti əks etdirir.

    Tədqiqatlar fundamental və tətbiqi olmaqla iki qrupa ayrılır. Fundamental

    tədqiqatlara – yeni biliklərin istifadəsi ilə əlaqədar hər hansı bir məqsəd olmadan

    onların əldə edilməsinə yönəldilmiş eksperimental və ya nəzəri tədqiqatlar aid

    edilir. Onların nəticələri fərziyyələr, nəzəriyyələr, metodlardan və s. ibarətdir.

    Fundamental tədqiqatlar əldə edilmiş elmi nəticələrdən praktikada istifadə edilməsi

    imkanlarının aşkar edilməsi üçün tətbiqi tədqiqatların aparılması haqqında

    tövsiyələr, elmi nəşrlər və s. ilə başa çata bilər. Tətbiqi tədqiqatlar – konkret

    praktiki məsələlərin həll edilməsi məqsədi ilə yeni biliklərin əldə edilməsinə

    yönəldilmiş orijinal işlərdən ibarətdir. Tətbiqi tədqiqatlar fundamental tədqiqatların

    nəticələrindən istifadə edilməsinin mümkün yollarını, əvvəllər formalaşdırılmış

    problemlərin həlli üçün yeni metodları müəyyənləşdirir.

    Tədqiqatlar keyfiyyəti ilə səciyyələnir:

    – tədqiqatın məzmun tamlığı: mövzunun düzgün seçilməsi, həcmi, genişliyi,

    – tədqiqatın dəqiqliyi: heç bir səhvə yol vermədən nəticəyə yaxınlaşmaq, tədqiqat

    mövzusunun baza anlayışlarını təşkil edən faktları, mühüm müddəaları dərk edərək

    – tədqiqatın ədalətliliyi: tədqiqatda iştirak edən müxtəlif tərəflərlə ünsiyyət

    yaratmaq, bütün məsələlərin həllində düzgün mövqedə olmaq bacarığı;

    – tədqiqatın dərinliyi: aparılan tədqiqat işinin mahiyyətini, səbəb və nəticə

    – tədqiqatın şüurluluğu: istifadə edilən faktların, müddəaların düzgünlüyünə əmin

    olmaq, onları arqumentləşdirmək;

    – tədqiqatın elmiliyi: tədqiqat mövzusunu təhlil etmək, elmi əsaslara istinad edərək

    – tədqiqatın ümumiləşdirilməsi: tədqiqat mövzularını bloklar üzrə üzləşdirmək,

    prosesdə inkişaf və dinamikanı götürmək;

    – tədqiqat nəticələrinin praktikada istifadə olunması: tövsiyələrin hazırlanması,

    tətbiqi üçün üsul və priyomları seçə bilmək bacarığının olması.

    Tədqiqatın keyfiyyəti onu aparan tədqiqatçının şəxsi keyfiyyətlərindən

    tədqiqatçının dünyagörüşünə malik olmasından; tədqiq edəcəyi sahəni mükəmməl

    bilməsindən; obyektiv və ədalətli olması, şəxsi hislərinə qapılmamasından;

    ünsiyyət qurmağı bacarmasından; tədqiqat apardığı zaman proseslərə müdaxilə

    etməməsindən; kompüter texnologiyalarından istifadə səriştəsindən ; tədqiqat

    nəticələrini elmi cəhətdən əsaslandırmasından; fikirlərini aydın şəkildə izah etməyi

    bacarmasından və s.-dən aılıdır.

    Elmi Tədqiqat obyektləri öyrənənləri, öyrədənləri, idarəedənləri və s. əhatə edə

    bilər. Belə tədqiqatlar pedaqoji tədqiqatlar adlanır. Elmi- təqiqatlar məktəblərdə,

    pedaqoji müəssislərdə, dövlət və özəl müəssisələrdə aparılır.

    Tədqiqatın obyekti məktəbəqədər təhsil pilləsi; ibtidai təhsil pilləsi; əsas təhsil

    pilləsi; orta təhsil pilləsi; bakalavr təhsil pilləsi; magistr təhsil pilləsi və s. –dir.

    Tədqiqatın subyekti –kiçikyaşlı məktəblilər; yuxarı sinif şagirdləri, müəllimlər;

    direktorlar və direktor müavinləri; valideynlər; digər peşənin mütəxəssisləri və s. –

    dən ibarət ola bilər. Subyekti müəyyən edərkən onların müqayisə oluna bilməsi

    Pedaqoji tədqiqatlar aşağıdakı metodların köməyi ilə həyata keçirilə bilər:

    1. Nəzəri tədqiqat metodu.

    2. Empirik tədqiqat metodu.

    3. Riyazi tədqiqat metodu.

    NƏZƏRI TƏDQIQAT METODLARI– aparılan tədqiqatın nəticələrinin

    ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi yolu ilə məktəbdə coğrafiyanın təlimi

    prosesinin öyrənilməsinə, problemlərin üzə çıxarılmasına xidmət edir. Nəzəri

    tədqiqatların tətbiq edilməsində əsas məqsəd öyrənilən proses və hadisəyə aid

    qanunauyğunluqların aşkar edilməsinə və formalaşdırılmasına nail olmaqdır. Bu

    metod toplanmış ədəbiyyat və elektron materiallarının təhlilinə əsaslanır. Bu

    metodun köməyi ilə əvvəllər digər tədqiqatçıların bu sahədə apardıqları işlər

    öyrənilir və bu, tədqiqatçıya müəyyən bilik və məlumatlar toplamağa imkan verir.

    Nəzəri metodlar məntiqi və formalaşdırılmaış qruplara ayrılır.

    Məntiqi metodlara – analiz, sintez, induksiya, deduksiya, ümumiləşdirmə, tpoloji

    yanaşma, ideallaşdırma və analogiya daxildir.

    Formalaşdırılmış – sistem- struktur, müqayisə, tarixi yanaşma, statistik,

    Analoq metodu öyrənilən obyekt və hadisələrin hər hansı bir əlamətlərinin ,

    xüsusiyyətlərinin, əlaqələrinin əsasında oxşarlıqlarının aşkar edilməsinə əsaslanır.

    Tarixi metod

    Bu metod məsələyə müxtəlif illərdə olan yanaşmanı üzə çıxarır, müxtəlif

    dövrlərdə şagirdlərin coğrafiya fənni üzrə təlim nəticələri, bilik və bacarıqlarının

    qiymətləndirilməsinin müqayisəsi ilə təhlil olunur.

    Modelləşdirmə

    Bu metodun mahiyyəti – hər hansı coğrafi hadisə və ya prosesə aid digər

    formada oxşarını vermək və onu tətbiq etməklə aparmaqdır. Belə ki, tədqiqatçı hər

    hansı dərs mövzusunun konspektini təklif etdiyi metoda əsasən model olaraq

    təqdim edir və müəllimin işini şagirdlərin fəaliyyətini fərz edir, alınacaq nəticələrə

    dair proqnozlar verir.

    Analogiya və ya bənzətmə

    Bu metodunun köməyi ilə coğrafi obyekt, hadisə və proseslərə dair

    təsəvvürləri formalaşdırmaq, onun özünəməxsusluğunu canlandırmaq mümkündür.

    İdeallaşdirma

    Bu metod öyrənilən obyektə müəyyən əlamətləri özündə birləşdirən vahid,

    bütöv kimi baxmağı və bu zaman digər əlamətləri nəzərə almamağı tələb edir.

    Məsələn təlim zamanı sinifdəki şagirdlərə differensial yanaşmağa, onların

    yaradıcılığının üzə çıxarılmasına təkan verir, öyrənilən obyekt və hadisənin ideal

    kimi qiymətləndirilməsi, şagirdlərə təlim prosesində fərdi yanaşmağa, əqli

    qabiliyyətinə görə («zəif», «orta», «güclü») yanaşmağa imkan verir. Şagird

    şəxsiyyətinin digər xüsusiyyətləri nəzərə alınmır.

    Tipoloji yanaşma

    Bu metodun mahiyyəti öyrənilən coğrafi hadisə və obyketləri hər hansı

    xüsusiyyətinə, müəyyən əlamətlərinə görə qruplaşdırmağa, təsnifat etməyə imkan

    yaradır. Məsələn təlim metodlarının təsnifatı əyani vasitələrin qruplaşdırılması,

    müstəqil və praktik işlərin bölgüsü, fəal dərsin mərhələri üzrə coğrafi biliklərin

    Sistem-struktur yanaşma

    Bu metod mürəkkəb quruluşa malik olan hər hansı obyekt və hadisənin

    bütövlükdə yəni bir-biri ilə əlaqədə olan sistem kimi öyrənməyə imkan verir .

    Məsələn, coğrafiyanın tədrisi prosesində əsas diqqət müəllim və şagirdlərin

    fəaliyyətləri arasındakı əlaqənin araşdırılmasına yönəldilir. Coğrafiya dərslərinin

    planlaşdırılması zamanı system-struktur yanaşma metodunun tətbiq edilməsi

    məzmun standartının reallaşdırılmasına, təlim nəticələrinin yerinə yetrilməsinə,

    dərsin mərhələləri üzrə tələblərin yerinə yetrilməsinə, əyani vəsaitlərin

    mövcudluğu və məzmuna müvafiq olmasına. Dərsdə refleksiyanın yaradılmasına

    system kimi baxılır.

    Müqayisə metodu

    Bu metodunun tətbiqi şagirdlərdə xüsusilə tənqidi təfəkkürün inkişafına səbəb

    olur, tədqiq edilən məsələnin özünəməxsus xüsusiyyətlərini daha aydın təsəvvür

    etməyə imkan verir.

    RIYAZI- STATISTIK TƏDQIQAT METODLARI

    Bu metodun köməyilə tədqiqatın modeli yaradılır, informasiyanın dəqiqliyi

    yoxlanılır, fakt və hadisələr təhlil olunur və qiymətləndirilir.

    Bu metod şagirdlərin

    müvəffəqiyyətinin müəyyən olunmasında istifadə olunan bal sisteminə əsaslanır.

    Bu statistik məlumatlar nəticələri analiz etmək üçün metodik baza rolunu oynayır.

    Riyazi metod eləcə də əldə edilən məlumatları təsnif etməyə, onları müəyyən

    xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırmağa imkan verir.

    EMPIRIK TƏDQIQAT METODLARI – tədqiq edilən problem üzrə faktların

    toplanması, əldə edilən nəticələrin yoxlanılması və dəqiqləşdirilməsi məqsədi ilə

    istifadə olunur. Emprik metodlara sorğu anketləri; söhbət; dialoq, monitorinq;

    müşahidə; eksperiment; qruplarla iş; müsahibə; test tapşırıqları daxildir.

    Emprik metodlar müşahidə, təcrübənin öyrənilməsi və eksperiment olmaqla

    Müşahidə

    Pedoqoji prosesi müəyyən vaxt ərzində ardıcıl olaraq müşahidə etmək,

    nəticələri təhlil etmək, müəllim və şagird fəaliyyətini düzgün qiymətləndirmək

    üçün ən qiymətli vasitədir. Müşahidə metodu ciddi və obyektiv aparılmalıdır, dərs,

    ekskursiya və ya dərsdənkənar məşğələlərdə yerinə yetirilməlidir. Müşahidələr

    sistematik və məqsədyönlü şəkildə aparılmalıdır. Müşahidə olunan obyekt dəqiq

    Anket-sorğu

    Bu metodu müəllim, şagird və valideynlər arasında aparılmalıdır. Seçilmiş

    mövzuya aid suallara yazılı cavab tələb olunmalıdır. Qısa vaxt ərzində çox saylı

    respondentlərdən kifayət qədər suala cavab alınması, onların müqayisəli

    təhlili,nəticənin çıxarılması tədqiqatçıya nisbətən asan yolla geniş faktlar

    toplamağa imkan verir. Anket sorğudakı suallar dəqiq olmalı, respondetlərdə

    çaşqınlıq yaratmamamlı, onlara öz təkliflərini vermək üçün şərait yaratmalıdır.

    Yoxlama yazi işləri

    Emprik metodlar içərisində əhəmiyyəti böyükdür. Verilmiş problem əsasında

    respondetlərin hazırlıq səviyyələri daha ətraflı təhlil oluna bilir. Tədqiqtın

    mövzusuna uyğun olaraq respondentə verilən problem haqqında geniş yazır və

    bu tədqiqatın aparılmasında istifadə olunur.

    Esse metodu

    Esse fransız sözü olub, mənası sınaq, təcrübə, deməkdir. Essenin məqsədi sərbəst

    düşüncəni müəyyən etməkdir. Essedə məqsəddəki fikri bildirmək üçün yanaşma,

    təhlildən istifədə edilir. Esse problemin sərbəst şəkildə qoyuluşudur..

    Essenin strukturu 3 hissədən ibarət olur.

    Esse-yə verilən tələblər

    Essenin həcmi kiçik olmalı ( 400-600 söz) , konkret olaraq bir məsələni əhatə

    etməli və həmin məsələdən kənara çıxmaq məsləhət görülmür,məntiqi ardıcıllığa

    əməl etmək tələb olunur. Esse səmimi yazılmalı, rəsmi olmamalı, ədəbi dilin

    normalarına, orfoqrafiya qaydalarına əməl edilməli, durğu işarələri yerli-yerində

    Dialoq metodu

    Ardıcıl sualvermə üsulu ilə tədqiqat üçün tələb olunan materialların respondentdən

    alınmasıdır. Ardıcıl sualvermə üsulu ilə respondentin söhbət edilir və tədqiqat

    üçün lazım olan materiallar əldə edilir.

    Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi

    Tədqiq olunan problemin öyrənilməsində bu metod çox mühüm metod kimi

    istifadə olunur. Bura arxiv sənədləri, sinif jurnalları, summativ qiymətləndirmə

    sənədləri, formativ qiymətləndirmə jurnalları, metodbirləşmənin iş planı, dərslərin

    işmalları, inteqrasiya cədvəlləri, şagirdlərin iş dəftərləri, təcrübə avadanlıqları, bir

    sözlə şagird «portofolosunu» araşdırmağa istiqamətlənməli,əyani vəsaitlər və s.-in

    sayı, keyfiyyəti, istifadə yararlığı yoxlanılmalı və mənbələrə istinad edilməlidir.

    Test tapşiriqlari son illər daha geniş tətbiq edilir. Daha çox sayda faktik material

    əldə etməyə imkan verir. Testlərin cavablarının ümumiləşdirilməsi tədqiqatçıya

    sistemləşdirmək, təsnif etmək imkanı verir.

    Pedaqoji esperiment

    Pedoqoji eksperiment – coğrafiya tədrisi metodikasının ən mühüm tədqiqat

    metodlarından biridir. Ümumiyyətlə tədris metodikasına aid mövcud olan

    problemlərin elmi şəkildə tədqiq olunması pedoqoyi eksperiment vasitəsi ilə

    Tədqiqatçı tərəfindən formilə edilmiş fərziyyənin, nəzəriyyənin, konsepsiyanın

    doğruluğunu yoxlamaq məqsədi ilə təşkil edilmiş təlim təcrübəsidir. Bu tədqiq

    pedaqoji hadisəyə nəzarət etməyə imkan verir. Pedaqoji eksperiment müəyyən

    şərtlərə cavab verməklə həyata keçirilməlidir. Onun təşkili üçün fərziyyəyə uyğun

    tədris-metodiki materiallar hazirlanmalıdır. Pedaqoji eksperimentin növləri çoxdur.

    Vaxtına görə- uzun müddətli və qısa müddətli ola bilər.

    Öyrənilən hadisənin tərkibinə görə-sadə,mürəkkəb ola bilər.

    Təşkilinə görə- labarotor, təbii, kompl ola bilər.

    Məqsədinə görə- nəzarət, formalaşdırıcı, təsdiqedici

    Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi

    Elmi –metodik tədqiqatın əsas mərhələləri

    Tədqiqatın probleminin qoyulması

    Tədqiqatın obyekti və predmetinin seçilməsi

    Tədqiqatın işçi fərziyyəsinin irəli sürülməsi

    Tədqiqatın məqsədinin təyin edilməsi

    Tədqiqatın vəzifələrinin təyin edilməsi

    Tədqiqatın metodlarının seçilməsi

    Elmi –metodik tədqiqatın əsas mərhələləri

    8. Pedaqoji eksperimentin təsdiqedici mərhələsinin keçirilməsi

    9. Pedaqoji eksperimentin formalaşdırıcı mərhələsinin keçirilməsi

    10. Öyrədici eksperiment mərhələsinin keçirilməsi

    11. Tədqiqatın nəticələrinin çıxarılması

    12. Əldə edilmiş nəticələrin praktik əhəmiyyətini göstərin

    Hər hansı tədqiqat işi müxtəlif metodlar vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir.

    Tədqiqatın sonunda alınan nəticələr ümumiləşdirilməli və təsirə məruz qalmadan

    yekunlaşdırılmalıdır. Tədqiqatçının gözlədiyi, əldə etmədiyi nəticələri təklif kimi

    irəli sürməlidir. Tədqiqat üçün ilk növbədə seçilmiş mövzunun aktuallığı

    əsaslandırılmalı, bu mövzu haqqında hansı tədqiqatların aparılması araşdırılmalı,

    mövzuya dair fərziyyələr irəli sürülməli, müşahidə lər aparılmalı, nəticələr

    çıxarılmalı, mövzu yekunlaşdırılmalı və təkliflər verilməlidir.

    1. Coğrafiyanın tədrisi metodikası. Dərslik. N.Seyfullayeva. Bakı. 2011

    2.Orta məktəblərdə coğrafiya təliminin metodikası ( B.Bibikin redaktəsi

    ilə) «Maarif» 1978.

    3.Metodika prepodavaniə qeoqrafii Pod redaküiey E.Tamojney Moskva 2008

    4. Proektnaə deətelğnostğ uçahixsə qeoqrafiə 9-11 klassı.N. Yakovleva Volqaqrad

    Tədqiqatin konsepsiyasinin müəyyənləşdirilməsi – İntiqam Cəbrayılov. Təhsil

    Dostları ilə paylaş:

    Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
    rəhbərliyinə müraciət

    Tullantılar və onlardan istifadə

    Mütəxəssislərin fikrincə, iri şəhərlərdə gün ərzində bir nəfər 1 kq məişət tullantısı atır. Bu tullantılar ətraf mühitin çirklənməsində əsas mənbə sayılsa da, onlar qiymətli xammal hesab olunur. Tullantılardan səmərəli istifadə sayəsində faydalı qazıntılara qənaət etmək mümkündür.
    Tullantılar ətraf mühitin çirklənməsində ən mühüm problemlərdən biridir. Tullantılar 2 qrupa ayrılır.
    1.Məişət tullantıları — gündəlik istifadə olunan kağız, selofan, plastik və şüşə qablar, qida tullantıları və s.-dir. Təmir zamanı atılan tullantılar da məişət tullantıları sayılır.
    2.İstehsalat tullantıları — tibb ocaqlarında, sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrində atılan, eləcə də radioaktiv maddələrdir.
    Hazırda əhalinin məskunlaşdığı bütün ərazilərdə məişət və istehsalat tullantılarının həcmi təhlükəli həddə çatmışdır. Yer kürəsində nəhəng zibil yığınları yaranmışdır. Zibilliklər infeksion xəstəliklərin mənbəyidir. Zibil çürüyərək zəhərli maddəyə çevrilir, torpağa hopur və suya qarışır. Tullantılardan təhlükəli metan qazı ayrılır.
    Zibil tullantılarından xilas olmağın müxtəlif yolları vardır. Tullantıları səmərəli üsullarla zərərsizləşdirmək olar. Onlardan yarımfabrikatların, yanacaq materiallarının və s.-nin istehsalında xammal kimi istifadə edilə bilər. Bu proses tullantıların utilizasiyası adlanır.
    Tullantıların utilizasiyası problemini müxtəlif ölkələr fərqli yollarla həll edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə tullantıların emalında ekoloji və iqtisadi prinsiplər daha üstündür. Hazırda dünya ölkələrinin əksəriyyətində ekoloji tarazlığı qorumaq məqsədilə tullantıların təkrar emalı üçün texnologiyalar tətbiq edilir. Avropa ölkələrində tullantıların 23%-i təkrar emal prosesinə cəlb olunur. Buna baxmayaraq hər il dünyada 700 mln. ton tullantı yaranır. Tullantıların çox az hissəsi canlı aləm üçün təhlükəsiz halda utilizasiya edilir. Məişət tullantılarının xeyli hissəsi basdırılır və ya yandırılır. Tullantıların təkrar emalı sahəsində lider olan ölkələrdə — Almaniya, İsveçrə və Yaponiyada da tullantıların 30-40%-i yandırılır. Bu ölkələr istisna olmaqla digər dövlətlərin əksəriyyətində tullantıların bir qismi torpağa basdırılır. Tullantıların miqdarına görə fərqlənən ABŞ-da (ildə 240 mln. ton) onların yarıdan çoxu basdırılır, 14%-i yandırılır, 30%-i təkrar emal edilir. Azərbaycanda il ərzində 1,5 mln. tona yaxın istehsalat və məişət tullantıları yaranır. Onların da təxminən 300 min tona yaxını (20%) təkrar emal edilir.


    Müəllif: Nərminə Seyfullayeva,Zaur İmrani,Yelena Şabanova
    Mənbə:Coğrafiya 11 Ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinfi üçün Coğrafiya fənni üzrə Dərslik

    • Teqlər:
    • tullantı
    • , məişət tullantıları
    • , istehsalat tullantıları
    • , zibil

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.