Çubuq üçün hansı çarxı alacağıma necə qərar verə bilərəm

İsfahan Məlik şahın vaxtında Şərqin ən iri şəhərlərindən birinə çevrildi. Ömər Xəyyam 1074-cü ilin baharında buraya gələrkən çətin fikirləşə bilərdi ki, həyatının iyirmi ildən artığı makedoniyalı İsgəndər tərəfindən salınmış bu şəhərlə bağlı olacaq.

Bir gün o qədər xoşbəxt gülüşüm olacaq ki, çünki bəxtimin yazısı ÜMİD Günəşimə hamilədir…

Salam, əzizlərim. Cüməniz mübarək olsun. Nəhayət, 8 ay davam edən bu layihəni tamamlamaq qismət oldu və növbə mənə gəlib çatdı. İlk öncə hər birinizə, istər müsahibim olanlara, istər müsahibəni maraqla izləyənlərə, dərin təşəkkürümü bildirirəm. Və 30 iştirakçıya isə xüsusi minnətdarlığım var, çünki dəyərli zamanlarını ayırıb mənim bu layihəmə qatıldılar. Bir çox iştirakçının zaman məhdudiyyəti vardı, buna baxmayaraq qırmadılar məni. Ona görə də hər birinizə dərin hörmətim, sonsuz minnətdarlıq borcum var.

Siz özünüzü təqdim etdiniz, mən də etməliyəm. Birinci hissədə müsahiblərim üçün özümü təqdim etmişdim, bu dəfə istəyirəm təkrarçılığa yol verməyim, bir qədər fərqli təqdimat edim. Daha doğrusu mənə ünvanlanan bir neçə müraciətlə, ürək sözləri ilə özümü tanıtmaq istərdim sizə. Başqalarının gözüylə mən – “Ən gözəl həyat idealım, mükəmməl örnəyimsiz hər zaman”, “Sən çox fədakar qadınsan, Sevinc, bunu unutma”, “Siz məndən xəbərsiz qızıma ikinci ana oldunuz”, “Xanımlığına kimsənin xanımlığı çata bilməyən, haqqı görən, namərdə baş əyməyən, insanı öz ürəyinə görə anlayan, acıya dözən, kədərini bildirməyən, gözəl ana, böyük qadınsan sən, Sevinc!”, “Varlığına şükr etdiyimsən sən”, “Sən mənim psixoloqum, müəllimim, hüzurum, çox əzizim və doğmamsan”, “Mən sizi heç vaxt unutmayacam, Sevinc xanım. Siz məni yenidən ailəmə qaytardınız”, “Siz bütün gözəl qəlblərdəsiniz, canım, nəinki mənim”, “Yaxşı ki varsınız, könlümün sultanı”, “Hər zaman sözümü sizə deyə bildim, Allah razı olsun”, “Doğru seçim etməyim üçün sizdən aldığım məsləhəti bir ömür qulağımda sırğa edəcəm”, “Bəlkə bir gün səndən gedə bilərəm, amma sənin insanlığını, özəlliyini unudacaq qədər nankor olmaram, Sevinc”… Davam etdirə bilərəm, amma məncə kifayətdir. Mən insanlığın ölməməsi üçün məni sevməyənlərə belə əlimi uzadıb dəstək olmağı bacaran biriyəm. İntiqamdan, kindən uzaq, daima sülhün, ədalətin bərqərar olması üçün çalışan, məğrur, mübariz, ən kədərli anında belə insanlara gülümsəməyi bacaran biri…daha başqa xüsusiyyətlərimə isə sizin suallarınız aydınlıq gətirəcək. Və belə bir sitatla giriş verim: Feyerbax deyir: “İnsanı tanımaq üçün onu sevmək lazımdır”. Məni tanıyan biriləri olubsa, demək ki, sevgilərin qazanmışam…
1. Mətanət Sarıyeva (heyat qeder gerçek)– Hər bir insanın qəlbində bir mələk, bir şeytan yatır. Sevinc xanımın ətrafındakı insanlar onun qəlbindəki şeytanımı çox oyatdılar, yoxsa mələyimi?
– Əgər həqiqətən də hər bir insanın içində bir şeytanın olması şərtdirsə, mən içimdəki şeytana heç oyanmasın deyə yuxu dərmanı vermişəm. Ətrafımda şeytana oxşar yox, şeytanın ta özü olan kəslər var. Amma qəlbimi ələ almağı heç vaxt bacara bilməyiblər. Məni əllərimdən tutub pisliyə sürükləyiblər, əməlləri ilə deyiblər ki, biz mənfur məxluğuq, gəl bizə “işlə”. Amma tabe olmamışam heç vaxt. Bəlkə ona görədir ki, şeytansifət insanlar məni görəndə “cin” atına minirlər. Ümumiyyətlə, bir insanı hamı sevə bilməz. Məni də həmçinin, sevən də var, sevməyən də. Amma mənim sevib qəlbimin qapısını açdığım kəslər üçün dəyərim və sevgim sonsuzdur. Çünki qəlbimdə bir mələk yatıb. Qapıdan içəri girən biri üçün cənnəti vəd edir. Nəinki vəd edir, hətta yaşadır belə. Mən həmişə deyirəm ki, sevgimi qazanan şəxs xoşbəxtdir. Ona görə ki sevdiyimi adam kimi sevənlərdənəm. Vicdanımla sevirəm, belə daha düzgün səslənər məncə. Nədir vicdanlı sevmək? O deməkdir ki, yalan danışmaram ona heç vaxt, görməzdən gəlmə oyunları da etmərəm, milyonlar içindən gəldiyini görsəm mənə çatmamış mən ona qaçaram. Aldatmaram onu heç vaxt. Yanında necəyəmsə, o olmayanda da o cür olaram. Məsələn, elə sənin özünü misal çəkim. Əgər sənin yazdığın mesaja cavab yazmıramsa, demək instagrama gəlməmişəm. Amma gəlib görüb, görməzdən gəlim “nə bildi ki, gördüyümü” – deyib keçmərəm. Texnikanın imkanlarına maşAllah olsun. Açmadan mesajı oxumaq da var. Vacib bir yazı yoxdursa, “görmədim” demək var. Bax bunu dəyər verdiyim heç kimə etmərəm… Nifrət etdimsə də, çox pis edərəm. Qəlbimə girən çalışsın düşməsin. Huri-mələk olub dönsə də, o qapı bir daha açılan deyil üzünə. Bilirsən niyə açmıram? Çünki o qapıdan özü çıxır və çıxanacan da dəfələrlə güzəştə gedib şans verirəm. Getmə deyirəm, bağışladım deyirəm, unutdum deyirəm…təkrar-təkrar eyni səhvi edəcəksə, bu artıq özümdən asılı deyil, gedir və geriyə dönməsi üçün qapıları bağlayıram…dönsə də qapı arxasında qalacaq.
Belə yekunlaşdırım cavabımı: şeytanı qurdalayıb oyadanlar, mələklərimə heç vaxt qalib gələ bilmədilər. Şeytanı susdurmağı bildi mənim mələklərim…
2. Cenapbey – İnsanlar neden/niçin konuşur? Elbet bir şeyleri paylaşmak ve iletişim kurmak içindir. Lakin konuştuğumuz her şey her zaman kıymetli ve değerli şeyler değildir. Bu sorunun cevabını sizden net bir şekilde isteyemem. Yoktur da. Ama asıl sebebi veya sebepleri nelerdir?
– Platon deyir ki, ağıllı adamlar söyləyəcək sözləri olduğu üçün, axmaqlar mütləq danışmaq məcburiyyətində olduqları üçün danışırlar. Mən, əslində çox danışmağı sevməyən biriyəm, daha çox dinləməkdən zövq alıram. Və günümün çox hissəsi düşünməklə keçir. Bəzən olur ki, günorta saatlarına yaxın telefona zəng gəlir və zəng edən soruşur: “niyə səsin belə çıxır, soyuqlamısan?” Deyirəm yox, sadəcə hələ yuxudan durandan danışmamışam. Uşaq vaxtından özümdə belə bir məsuliyyəti formalaşdırmışam. Deyəcəyim sözü ağzımda bişirib sonra çıxarmışam. Çünki söz ağızdan çıxdısa, sənin deyil, neyləsən də geri dönüşü olmayacaq. Deyib peşman olmaqdansa, susmaq daha yaxşıdır düşünmüşəm.
Siz demişkən, danışanda da gərək elə bir şey danışasan ki, kiməsə xeyrin dəymiş olsun. Əksinə, çox danışıb başağrısı yaratmayasan. Bizdə belə bir məsəl var ki, xoruz da vaxtı çatmamış banlamaz, vaxtsız banlayan xoruzun başını kəsərlər…
Amma nə qədər az danışan olsam da, haqsızlığın qarşısında susmamağa çalışdım. Başım bəlalar çəkdi bu xasiyyətimə görə, yenə də haqlı tərəfin yanında olum deyə danışdım. Çox qəribədir ki, mübahisələrim ailə-məişət mövzusundan çox siyasətlə, ictimai mövzularla bağlı oldu. Bu günə qədər də davam edir deyərdim. İnşAllah haqlı olduğum bir gün sübutun tapacaq…
Danışmağın çox səbəbləri var. Danışarsan birinə təsəlli üçün…danışarsan kiminə məsləhət üçün…danışarsan səni anlasınlar deyə…danışarsan anladasan deyə…amma qarşındakı səni dinləməyə hazırdırmı? Elə isə sözünü təsəlli bilənə danışacaqsan… məsləhətinə ehtiyacı olan biri üçün danışacaqsan…səni anlayacaq biri üçün danışacaqsan…o adama danışacaqsan ki, səni dinləməkdən bezən biri deyil…o adama danışacaqsan ki, “yenə başladı” deməyəcək, o adama danışacaqsan ki, səni danışdırmağı biləcək…o adama danışacaqsan ki, sənin söhbətini hüzur biləcək…yoxdursa belə biri, o zaman susacaqsan…
3. Mətanət Babayeva (Metiş)– Deyirlər ki, ağıllı müdrikdən yalnız bir xüsusiyyətilə fərqlənir, ağıllı düşdüyü çətin vəziyyətdən çıxa bilir, müdrik isə çətin vəziyyətə heç düşmür. Bu nə dərəcədə doğrudur? Razısınızmı bu deyimlə? Hər zaman orijinal fikirlərinizlə, düşüncələrinizlə seçilmisiniz. Bu barədə fikrinizi bilmək istərdim.
– Təşəkkür edirəm dəyəriniz üçün, Mətanət xanım. Ağıllı adamlar hamının bildiyi, amma deyə bilmədiyini daha tez deyənlərdi, müdriklər isə heç kimin bilmədiyi yolla məsələni həll edənlərdi. Müdrik insan ağıllı insanın daha kamil formasıdır. Müdrikliyə yol mütləq ağıllı olmaqdan keçər. Müdriklik də unudulmaq üzrə olan dəyərlərimiz sırasına daxil olub artıq. İndiki zamanda müdrik olan birini göstərmək üçün gərək günün günorta çağı əlində çıraqla gəzəsən. Napoleon deyir ki, müdriklik çətin olanla, qeyri-mümkün olanı fərqləndirmək qabiliyyətidir. Qeyri-mümkünə gedən yola girmək müdriklikdən uzaqdır. Müdrik adam qeyri-mümkünü çətinə çevirdikdən sonra yoluna davam edər. Təbii ki, ağlı hesabına da çətinə qalib gələr. Müdrik olmaq ən birinci səbirli olmaqdır. Əgər hal-hazırda müdrik insan kimi nümunə göstərəcək birini tapmağa çətinlik çəkiriksə, 50 il sonra bu sözün özü belə unudulacaqdır. Amma 50 il əvvəl vəziyyət belə deyildi. İki nəsil arasında ədavət düşmüş olsa, elin ağsaqqalını barışıq üçün aparardılar və hər iki tərəf də ağsaqqal sözünü yerə salmazdı. İndi cılızlaşma gedib insanlarda. Nə ağsaqqal tanıyan qalıb, nə də ağbirçək öyüdü dinləyən. Hamı özünü ağıllı bilir. Demirəm ağıllı adam tapmaq çətindir yox, yetərincə ağıllı insanlar var, lakin müdrik olanın görmək qəlizləşib. Daha doğrusu müdrik ola bilmirlər. Günahkar da biz özümüzük, insanlara doğru qiyməti verə bilmirik, bütün hər şeyin səbəbi, bax bundadır.
Adətən, adamlar özündə olanı başqasına bağışlayır; müdriklər isə səndə olanı sənə ərməğan edirlər. Biz, bizi biz edəcək adamlardan qaçırıq, özümüzdə olanı ortaya qoymağa can atmırıq, əziyyət var axı bunun sonunda. Bir az da tərifə meylliyik var, tənqid edəni düşmənimiz bilirik. Ona görə də başqasındakına yiyələnməyə can atırıq. Başqasından umuruq hər şeyi. Havayı qazanc deyirlər buna. Bu həyatda qazanılacaq hər bir uğurun nəticəsində zəhmət olmalıdır. Müdrik olmaq üçün də həmçinin. Müdriklik İlahi vergi deyil, həyat təcrübəsidir, cəfakeşlikdir, fədakarlıqdır, doğru baxışdır, ədalətli qərardı, insanpərvərlikdi, imandı, vicdanlı olmaqdır. Bu saydıqlarımı kimdə cəm halda görə biləcəyiksə, bizimçün müdrik olacaq o şəxs. İndi mən də sizə belə bir sual verim: Ətrafınızda varmı belə biri? Varsa, Allah eşqinə qoruyun o şəxsi, qədrini bilin…
4. Qazıyeva Kəmalə (Günəşə doğru) – Elə insanlar var ayna kimidirlər…sənin özünü özünə göstərməyə çalışırlar. Belə insanlar bizi dəyərləndirən daxili aləmimizi üzə çıxardan zəkalı insanlardır. Sevinc xanım, siz də belə dəyərli gözəl insansınız. Sizin intelektinizə, zəkanıza, potensialınıza heyranam. Müsahiblərinizin intelektindən, dünya görüşlərindən, zəkalarından zövq alırsınızmı?
– Təşəkkür edirəm ilk öncə sizə, çünki sizin kimi bir xanımdan bu sözləri eşitmək həqiqətən çox xoşdur. Bəli, zövq aldığım müsahibim də oldu, heyran qaldığım da, qismən özümü gördüyüm də, qibtə etdiyim də. Hətta ömürlük ağlıma yazdığım da. Elə birini tanıdım ki, hansısa bir mövzunu müzakirə edərkən, bir-birimizdən xəbərsiz eyni münasibəti yazdıq. Və fikirlərimizi oxuyandan sonra bizə ancaq bu işarəni göndərmək düşdü – “)))”. Belə biri ilə söhbət təbii ki, zövq idi, dinclik idi. Heç uzağa getməyim, Kəmalə xanım, sizin özünüzlə söhbət etməyin mənə nə qədər zövq verdiyindən xəbərdarsınızmı? Yox, təbii yox. Çünki mən bunu sizə, sevdiyim dərəcədə hiss etdirməmişəm. Siz də, hamımızın sevimlisi Günəş xanım da susaraq sevdiklərimdənsiniz. Hərdən o qədər darıxıram, içimdən sizlə söhbət etmək keçir, bir bəhanəylə yazıb əhval tuturam. Çünki sizdəki təmizlik, saflıq məni çəkir. Deyim yaşınıza görə bu qənaətə gəlmişəm, yox. O qədər birçəyi ağarmış qadınlar var ki, kəlmə kəsmək belə istəmirsən. Sizdə kübarlıq var, sizdə xanımlıq var, sizdə əslzadəlik var. Mən sadəcə sizdə özümü görürəm hərdən. Hətta bəzən düşünürəm ki, xarici görkəmimizdə belə oxşarlıq var hardasa. Ona görə də bəzi müsahiblərimin intellektindən də, əqidəsindən də o qədər məmnun oldum ki, sadəcə “nə yaxşı ki, sizi tanıdım” dedim…
Lakin bunu təəssüflə qeyd edim ki, bu gün müsahibələrə təkrar baxıb oxuyanda adını görüb üzümü cəld bir hərəkətlə yana çevirdiklərim də var. Çünki əməlləri iyrəndirdi məni. Çünki yazdıqları qədər deyillər, cahildirlər. İkiüzlüdürlər, üzümə gülüb ayağımın altını qazandırlar. İnsan neçə qat maska geyərmiş?! Birini yırtırsan, digəri çıxır, o birin ifşa edənəcən digər üzünü göstərir…
5. İnci ( ayrı_dunyalar) – İnsan güvəndiyini sevər, ya sevdiyinə güvənər?
– İnsan güvənməsə sevməsin, sevdiyinə də güvənsin gərək. Bu mənim həyat şüarımdır. Bu suala birmənalı olaraq cavabım da elə budur. İndi isə bir az geniş izah verim. Ağıllı adamlar əvvəl güvənər, sonra sevər. Belə edən çoxu əksər vaxt yanılmırlar sevgilərində. Xoşbəxtliyi tapırlar. Haqlı olaraq sual verə bilərsən ki, sevgi axı qəfildən gəlir, bəs ikisini bir araya necə sığışdıraq? Yox, mənim dünyama görə sevgi qəfildən filan gəlmir. Əsl sevgidən danışıram mən, ötəri baxışdan xoşlanıb, türklər demiş “elektrik” almaqdan yox. Mənimçün baxışın sevgisi yox, ruhun sevgisi önəmlidir. Ruhən bağlılıq duyduğumu sevərəm, gözümün sevdiyini yox, gözüm aldana bilər. Ani gələn sevgi anidən də gedə bilər. Ona görə də sevməyə tələsmiş olsan da, bunu biruzə verməyə tələsməyəsən gərək. Əvvəlcə özündə həmin insana qarşı güvən hissini formalaşdır, sonra ürəklə “səni sevirəm” de. Azmı olub qızlarımız, elə oğlanlar da seviblər, həm də dəli kimi aşiq olublar, güvənsizlik ucbatından ayrılıblar? Güvən hissi olmadan insan daima içində şübhəylə dolaşacaq. Güvənmir axı, etibar edə bilmir. Ona görə də bir gözü sevgilisində qalır. Sevginin mayəsi güvəndi. Bunu gənclərimiz mütləq mənada yaddaşlarına yazmalıdırlar. Güvən olmasa o sevginin ləzzətini yaşamağı ağlına belə gətirməsin heç kim. Yoxsa itnən pişik kimi bütün günü bir-birlərini didəcəklər. Ona görə də bir insana güvənin yoxdursa, zəhmət çək sevmə onu. Sevirsənsə, bir də zəhmət çək güvən ona o zaman. Həyatını zəhərə çevirmə. Güvənmədiyim birini əsla sevmərəm. Heç sevgimin zərrəsini də göstərmərəm ona. Bütün münasibətlər üçün bu düşüncədəyəm həm də. Sevgi o qədər həssas bir mövzudur ki, səni ucalardan uca da edər, yerdən yerə də vurar. Səni xoşbəxt də edər, səni dünyanın ən bədbəxti də… Ucalarda o zaman durarıq ki, doğrunu tapmış olaq. Yerlə bir o zaman olarıq ki, bax sən dediyin o güvəndə yanlışlığa yol verək. Bütün qəlbimizi, ruhumuzu verək, sonra da heç kim deyilmişik kimi üz çevirib gedə. Xoşbəxt o zaman olacaqsan ki, qarşılıqlı olaraq həm sevgin, həm də güvənin olacaq. O kişi xoşbəxtdir ki, gecənin bir yarısında olsa belə evə gəlirsə qadın ondan “hardaydın?” deyə yox, “necəsən, yorğunsanmı?” deyə soruşur. Bu da ancaq sonsuz güvənin nəticəsində mümkündür. Güvəni də təbii ki, qazanmaq lazımdır…bədbəxt olmaq üçünsə səbəblər “n” saydadır. Nahaq deyilməyib ki: “Hamı eyni cür xoşbəxt olur, amma hər kəs bir ayrı cür bədbəxtdir…” Bir də ki, insan qəlbi bədbəxtliyi gizlədə bilir, amma xoşbəxtliyi yox…
6. Fədayə Əsgərova (inci555) – Müsahibə aldığınız xanımların içində tam xoşbəxt olanı varmı? Və bir də: Sən məni gülüncə xoşbəxtmi sandın
Yalandan üzümə gülən dünyada?- Üzünüzə dünyadır yalandan gülən, yoxsa üzünüzdəki gülüş yalandır?
– Var, oldu, bəli. Bunu ürəklə yazan üç xanımın adını təkrarlamaq, yada salmaq istəyirəm. Biri Mətanət Babayeva, biri Yeganə xanım, digəri isə Hicran xanım. Bu xanımlar xoşbəxt olduqlarını gizlətmədilər. Və nə yaxşı ki, özlərini xoşbəxt sayan xanımlarımız var deyib, çox sevindim mən də.
Digər sualınıza gəldikdə isə: nədən yorğunsan sualına cavab axtarmaqdan və bunu soruşmasınlar deyə yalandan gülümsəməkdən yoruldum…üzümdəki təbəssümüm gah həqiqi, gah saxta oldu. Həqiqi gülüşümə səbəb olanların varlığına həmişə şükür etdim. Saxta gülüşü də elə varlıqlarına şükr etdiklərim üçün göstərdim. Üzülmürəm, arxayın olun yaxşıyam, hər şey qaydasındadır demək üçün saxta gülüşə ehtiyac duydum bəzən. Bəzən bir əlim göz yaşımı sildi, amma dilim “hər şey yaxşıdır” dedi. Bəzən doğmalarımı üzməyim deyə susqunluğa məhkum etdim özümü… Ümumiyyətlə, Allah məni yaradanda əynimə səbirdən, dözümdən elə bir don biçib ki, kimsədə bunun eynisi ola bilməz. Çox şeyə nail olmuşam səbrim hesabına. Allahın izni ilə arzuladığım hər şeyə də nail olacam. Bilirsiniz necədir, insanın qəlbi nə qədər təmizdirsə, nə qədər insani keyfiyyətcə yüksəkdədirsə həmişə daha çox sınanır Yaradan tərəfindən. Və mükafatı da fərqli olur. Əgər üzümə yalandan gülən saxta insanların iç üzünü vaxtında açıb özümdən kənarlaşdırmağı bacara bilirəmsə, dünya da yalançı gülüşlə üzümə gülməyə cəhd etməsin! Məni aldatmaq, mənə saxta vədlər vermək olmaz! Üzümə yalandan gülməz dünya, bilir dözümümü, özü utanar gülüşündən yoxsa…mənim də yalançı gülüşümün ömrünə çox qalmayıb onsuz da… Bir gün o qədər xoşbəxt güləcəm ki, dünya bu xoşbəxtlik dolu gülüşümdən pay umacaq…az qalıb, çox az həm də…Hər qaranlıq gecəni nura boyayan bir Günəş doğar səhərlər… Mənim də bəxtimin yazısı ÜMİD GÜNƏŞİMƏ hamilədir. O Günəşim doğacaq və üzüntülərə son qoyulacaq…
7. Namiq Xəlilzadə (bitmeyen heyatım)- Mənə maraqlıdır baxışınız. İnsan özünü olduğu kimi yazanda və ya danışanda rahat olur, ya arzuladığı həyatı yazanda və ya danışanda?
– Bu suala Mövlanədən sitatla başlamaq istərdim: “Ya olduğun kimi görün, ya da göründüyün kimi ol”. Gözəl deyimdir, amma hər kəs bunu bacarmır, hər kəs də qəbul etmir deyərdim. İnsan var ki, ancaq istəyir kədərindən danışsın, yazıqlaşmaq istəyir hər kəsin gözündə. Elə bilir ki, onu dinləyən hər kəs özünü unudub onu fikirləşəcək. Amma məsəl var deyərlər: “Dost mehriban ya bir olar, ya iki”. Mən bu cür insanları qəbul etmirəm. Niyə, bilirsənmi? Sən özündən danışarsan, qarşındakı səni dərk edə bildiyindən artıq anlaya bilməz. O zaman ya qəlbini qırar, ya da özü səndən inciyər. Bir də adam heç vaxt özünü hər dost bildiyinin gözündə kiçilltməz. Dövran elə gələr ki, bir gün danışdıqlarını- sənin mənfi və müsbət cəhətlərini silah edib özünə tutan tapılar…
Arzuladığın həyatı yazmağa nə var ki, Namiq?! Arzuladığın həyat xəyallarda yaşatdığındı. O qədər gözəl qurarsan ki, bu xəyalı… necə ki, durna qatarının səfi pozulanda gözəlliyini itirdiyi kimi, bəzən, sadəcə yazıb həmin o xəyalın “səfi”ni pozmaq istəməzsən. Kağıza töksən, dilinə gətirsən o əlçatmaz xəyallara toxunmuş olacaqsan. Qoy onlar insanların arzusunda da qalsın. Nə qədər olmaya onların gerçəkləşməsi ümidi ilə yaşayırıq çoxumuz. Allah hər kəsi xəyallarına qovuşdursun, nə qədər əlçatmaz olsa belə o arzuladığı xəyalı gerçək olsun hər kəsin, hər birimizin. Müsahibəndə anlatmışdın bəzi məqamları, Allah səni də sevdiyinə qovuşdursun. Birgə xoşbəxt, qayğısız ömür yaşayın. Xəyalların qurduğunuz arzular xəyal olaraq qalmasın inşAllah. Allahın möcüzəsi qarşısında mümkünsüz heç bir şey yoxdur, buna inanıb yaşamaq lazımdır. Bir də ki, deyirlər Allah nəsib etdirməyəcəyi şeyi xəyal da etdirməz…amma mən bir qədər realist olduğum üçün xəyallara çox da əsir olan biri deyiləm. Fikrimi belə izah edim, xəyalını qurdumsa, o xəyala yetmənin qısa yolunu da xəyalımla qoşa addımladaram. Və Allahın izni ilə xəyalımla xəyala yetməmin yollarının qovuşmasına uzun zaman gərək olmaz…
Çətin olanı isə yaşadığını yazmaqdır. Şəxsən mən özümü olduğum kimi yazanda və danışanda daha rahat oluram. Amma baxır kimə. Hər adama özümdən danışmaram. O şəxsə ki, etibar etmişəm (mənim də özüməməxsus üsullarım var, etibarlı olanı etibarsızdan ayırmaqda), ona kiməmsə özümü elə danışmalıyam. Ya nəyisə danışıram, ya da o haqda heç danışmıram. Danışıramsa, o zaman necədirsə onu deməliyəm. Çünki gün gələr həqiqəti bilər, gözündə kiçilərəm deyə yalan və uydurma demirəm. Mən bunu bir neçə dəfə vurğulamışam, yenə də demək istəyirəm. Yalan danışmağı sevmədiyim kimi, yalanı da həzm edə bilmirəm. Nə qədər acı da olsa həqiqəti desinlər üzümə, amma yalan olmasın o adamın dilində. Özümdən asılı deyil, bir insanın dəfələrlə yalan danışdığını görsəm sınıram, üzülürəm, darılıram. Və bir gün də görürəm ki, artıq həmin şəxsə qarşı mən o mən deyiləm. Bir də ikiüzlü insanları sevmirəm. Sevmirəm yox, daha doğrusu qəbul etmirəm.
Bəzən özümü yazarkən daha gözəl anladıram və rahat oluram, bəzənsə danışmağa ehtiyacım olur. Qarşımdakının məni duymasına bağlıdır bu. Amma buna əminəm ki, yazdıqda məni anlayan biri, üz-üzə duranda danışmasam belə anlayanımdır. Mənim gözümdə cəm olar bəzən demək istədiklərim…Bir neçə ilin söhbətidir. Çoxdan görmədiyim yaxınlarımla bir yerdə idim. Biri soruşdu: “Necəsən, yaxşısanmı? Üzün gülür, yaxşısan inşAllah”. Yanında çox ağıllı bir qadın vardı. Dedi sən o sualı verməyəydin gərək. Onun üzünə yox, gözlərinə baxardın, gözlərində hər şey yazılıb, görmən lazım idi…
8. Zöhrə (Canım Qarabağım) – a) Cavablarımın içində hansı sizi ən çox çəkdi?
– Sən mənim suallarıma ən qısa cavab verən müsahiblərimdən olmuşdun, əgər yadındadırsa. Amma buna baxmayaraq bu cavablarınla sevilmişdin. Belə bir sual ünvalamışdım sənə: Kaş ki ……………….” bu cümləni necə tamamlamaq istəyərdiniz? Cavabın belə olmuşdu: “Nə yaxşı ki…” Bu cavabın o qədər xoşuma gəlmişdi ki. Bilirsən niyə? “Kaş ki” sözü insanın təəssüfündən doğur. Əgər bu təəssüfə verdiyin cavab “nə yaxşı ki” oldusa, demək sən həyatı dərk etməyi bacaran və qalib birisən.
b) Yaxşı ki həsrətin tüstüsü yoxdur, göz-gözü görməzdi yer kürəsində…çoxmu göynədir o həsrət sizi ?
– O qədər göynədir ki…dillə ifadəsi mümkün deyil. Mən hər gün xəyalımda, hər gecə yuxumda gedərəm həsrətlimə…gözümdə yaşımla, dilimdə ağımla gedərəm. Xəyalda qovuşmağın acısı həsrətin tüstüsündən də betər kor edər gözümü. Dizimi yerə qoyub sürünməyim gəlir…qoy yara olsun, qoy qan axsın dizlərimdən, onsuz da ürəyimin başı hər gün qan ağlamırmı? Hər qarış torpağını öpüb gözüm üstə qoymaq istəyirəm. Məni bağışla, boynubükük bənövşəm, məni bağışla, evimin dörd tərəfində sıra ilə əkilmiş min rəngdə qızılgüllərim, məni bağışla, salxım söyüdüm, məni bağışla, hər budağı bar verən bağım, məni bağışla, yarpağının xışıltısından min avaz duyulan çınarım, məni bağışla, hər il yazda dibinə cığır açdığım alça ağacım, məni bağışla, ətrindən doymadığım iydə ağacım, məni bağışla, budaqlarını sınıq-sınıq etdiyim qoz ağacım, məni bağışla, sarı çiçəkli təpəm, sinəndə açdığım cığırımın izini itirdim…məni bağışla, laləli dərəm… məni bağışla, evimin uçulub dağıdılmış divarları…məni bağışla, torpağım…məni bağışla, Qarabağım…səni görmədən dünyamı dəyişsəm ruhuma da yasaq qoy sənə getməyinə…qoy özüm həsrətlə köçdüyüm kimi, ruhum da əzab çəksin. Onsuz da sənin inildəyən halını görüb daha betər yanmayacaqmı. İndi özün de, necə göynətməsin bu həsrət məni?…
9. Selcan (sn29788) – “Vermək istədiyim suallar var… Alacağım cavablar qorxudur məni. Ya zənnimdə haqlıyamsa….” – Vermək istəyib də verə bilmədiyiniz, alacağınız cavablardan, zənninizdə haqlı çıxacağınızdan qorxduğunuz suallar oldumu heç?
– İnanmaq istəmədiyim o qədər hadisələr oldu ki. Amma bu zənnimin yanlışı deyildi, başqasının yaxşılığı üçün, bir başqasının atdığı addım idi… Əslində sual verməyin özü bir nitq mədəniyyətidir. Sualı elə verərsən ki, aldığın cavab səni peşman edər. Elə sual verərsən ki, sual verdiyinə peşman olarsan. Ona görə də gərək biləsən ki, kimə hansı sualı vermək olar. Bu haqda bir lətifə danışım sizə. Uzun müddət bir yerdə yaşayan ər və arvad söhbət edirlərmiş. Birdən arvad ərindən soruşur ki:
– Əzizim, yadındadır sənlə təzə evləndiyimiz vaxt tez-tez deyirdin ki, səni alanda mənim qulaqlarım kar, gözlərim isə kor olub.
– Hə, doğrudur, demişəm.
– İndi necə, eşidib görə bilirsən?
– Hə, şükür Allaha görürəm də, eşidirəm də. Necə bəyəm?
– Bax, əzizim, görürsən necə sağaltmışam səni? Sonra məni bəyənmirsən… Kişi arvadının nə demək istədiyini bilsəydi, yəqin ki, gülünc vəzziyyətə düşməyəcəydi. Ona görə də sual verən də, sualı qəbul edən də gərək düşüncəli davrana.
Vermək istədiyim suallar olub zamanla. Vermişəm və cavabımı da almışam. Qane edən də olub, razı qalmadığım da. Həmçinin verdiyim suallardan doğan kiçik suallar da yaranıb zamanla. Bu gün də vermək istədiyim suallarım var ürəyimdə. Həm də o qədər çoxdur ki… Cavablar ürəyimcə olmaz deyə vermirəm, vermədim deyə bir şey yoxdur. Sadəcə sual ünvanladığım şəxs cavab verə bilməyəcək, həqiqəti deyə bilməyəcək, üzüləcək deyə vermirəm. Mən, axı insanlar üzülsün deyə münasibət yaratmıram…
Bir xasiyyətimi də deyim sizə, mən hansısa suala cavab istəyərkən, çox vaxt sualı birbaşa ünvanlamıram. Sual ətrafında bir neçə dövr edirəm. Amma bunu elə edirəm ki, qarşı tərəf nəyi soruşacağımı ağlına gətirməsin. Cavab hər nə olacaqsa belə, sual verməyi düşünən biri deyiləm. Sualımın kimə ünvanlanmasıdır əsas. O insanın həyatımdakı roludur əsas. Sualım qarşısında aciz qalar, əsl həqiqəti deyə bilməz, qaçar sualımdan deyə bir qorxudur cavabsız qalan suallarıma səbəb…
Zənnim isə məni tək bircə dəfə aldadıb. Çox illər keçib o vaxtdan. Elə böyük aldanış olub ki, indi də o böyük aldanışdan törənən sualların əziyyətini çəkirəm. Çünki aldanışdan törənən sualların cavabı zənnimin yanlışının nəticləri idi…
10. Gilə Əliqızı (seirlerin_qadini) – a) Hər kəsə özəlmi suallar seçirsiniz, yoxsa ümumi suallara yer verirsiniz?
– Təbii ki, müsahibim olan kəsin ilk əvvəl səhifəsinə nəzər salıram. Hansı suala cavab vermək iqtidarında olduğun aşkarlayıram. Kimdir, nə işin, nə peşənin sahibidir deyə, bunu paylaşdığı mövzularla öyrənməyə çalışıram və beləcə sual siyahımı hazırlayıram.
b) Sizcə qısqanclıq sevgidir, yoxsa nöqsan? Qısqanc birisinizmi?
– Bu mövzuda çox dəyər verdiyim biri məndən yazı yazmamı istəmişdi. Mən yazını dərc edəndən sonra başa düşdüm ki, əslində məndən istənilən mövzunu işıqlandırmamışam. Bu sualla çalışacam ki, bəzi məqamlara aydınlıq gətirim, o dəyərli insan da oxusun, yəqin ki, oxuyacaq. Əvvəlcə onu deyim ki, qısqanclıq sevgidir, nöqsan yox. Amma həddini aşmayan qısqanclıq. Həddini aşan qısqanclıq isə xəstəlikdir. Mən gözəl sevə bildiyim kimi, gözəl də qısqanıram. Mənim qısqanclığım qarşı tərəfə əsəb yaşatmır, qarşı tərəfdə ikrah yaratmır, əksinə, deyir qısqan məni, mən də zövq alım bu qısqanclıqdan. Bu cür qısqanclığı çox qadın bacarmır. İfrata varırlar çox vaxt. Belə olanda sonu da yaxşı bitmir. Çünki qısqanclığı eqoizmə gətirib çıxarırlar. İki sevən kəsin məhəbbətindən doğur qısqanclıq. Bəli, qısqanclıq olan yerdə sevgi, məhəbbət mütləqdir. Yad adamı niyə qısqanasan ki. Bayaq dediyim kimi, biri var xoş qısqanclıq, biri var insanı bezikdirən qısqanclıq. Qadınlarımızda əksərən ikinci daha qüvvətlidir. Bu da qarşı tərəfi bir gün yora bilər, hətta məhəbbətdən küsdürə də bilər. Əgər bu hiss sevgidən yaranıbsa, qoyun sevgi kimi də ülvi qalsın. Həddini aşan qısqanclıq var, el arasında buna cızıqdan çıxmaq deyirlər, tibbi dildə isə pataloji qısqanclıq. Qarşı tərəfə inamsızlıqdır belə ifrat qısqanclıq. Bu da o deməkdir ki, deməli, həmin insanın nəinki qarşı tərəfə, heç özünə də güvəni yoxdur. Demirəm qısqanmayın, yox qısqanın, amma elə qısqanın ki, bu hissi sizdən hər addımbaşı uman olsun. Bəzi insanlar az qalırlar sevdiklərinin aldığı nəfəsi də qısqansınlar. Bu hər iki cinsə aiddir. Adını da qoyurlar ki, çox sevirəm, sən mənimsən kimsəyə baxsan, kimsəyə xoş söz desən ölərəm, öldürərəm, üzünə baxmaram…Amma mən deyirəm ki, sənlə mən ağacın kökü və torpaq kimiyik. Kök torpaqda olduğu üçün yaşayır, boy atır, ucalır, qol-budağı yaranır. O kök məndədirsə, budaqlarının kölgəsində dincəlmək istəyən olacaqsa, niyə mane olum ki? Əgər sevdiyim biri, başqa birinə bir xoş təbəssümlə gülümsəyəcəksə, niyə paxıllıq edim ki? Onsuz da qəlbi məndədir, sevdiyi mənəm, onsuz da hər kimə hansı baxışla baxsa da mənə baxdığı baxış bir başqadır…qoy nə qədər baxır baxsın, baxışına qurban olduğum yenə məndə tapacaq axı o sevgini… Əslində, bu yazdıqlarımla bilirsiniz nə demək istəyirəm? Sözümün məğzi budur ki, gənclərimiz sevgisindən əmin olmayanda içindəki qısqanclıq onları yeyib bitirir, arxayın olanlar isə bir stəkan bulaq suyu içib könüllərini fərah tuturlar. Hətta sevdiyi kiməsə baxdığında, ya da sevdiyinə baxan bir göz görəndə:

Əzizim baxtı yarım
Baxtımın taxtı yarım.
Üzündə göz izi var,
Sənə kim baxdı, yarım?

– deyərək onun sevgisin bir daha qazanırlar. Hər kəs gözəl, hər kəs doğru sevə bilər. Amma hər kəs doğru qısqanmağı bacarmaz. Bəli, qısqancam, amma gözəl sevə bildiyim kimi, qısqanclığım da şahanədir. Mən, ümumiyyətlə, bütün hisslərimin hamısına bir sərhəd qoymuşam. Heç birində ifrata varmıram. Hər birinizə də məsləhət görürəm, sevin, hədsiz çox sevin, amma hərdən susaraq sevməyi də bacarın…susaraq qısqanmağı da…
11. Tural (_prins_prinses) – Həm ana dediyim, həm də müəllimə dediyim gözəl insan, bu qədər gözəl qəlbə və səbrə sahib olmaq üçün nə etmisiniz?
– Tural, ilk öncə təşəkkür edirəm ki, ana adı kimi müqəddəs adı mənə ünvanlayırsan. Suala gəlincə, mən səninçün gözəl bir insan təsiri bağışlayıramsa, bu sənin gördüyündür. Mən yaxşıyam demək deyil. Bəlkə də bir başqası üçün məndən pisi yoxdur. Bir reallığı deyim sənə. Bilirəm ki, məsələn, məndən iki tin yanda yaşayan məni görəndə qutuda ilan görür. Dəymirəm, toxunmuram sancır məni. Amma mən biləndə ki, bu insan çox ağır bir sınaqla üz-üzədir, Allah yardımçın olsun deyirəm. Özü bilmədən duamda olur, amma o mənim adımı eşidəndə əsəb keçirir deyə, ilk fürsətdə sancır məni, hirsin biruzə verir addımbaşı. O öz qəlbindən keçəni ortaya qoymuş olur, mən də öz qəlbimi göstərmiş oluram. Hansımız yaxşıyıq onu Yaradan bilsin qoy…Əgər həqiqətən yaxşı biriyəmsə, heç nə etməmişəm, oğlum, Rəbbim belə yaradıb məni. Həyatsevər biriyəm. Gözəl nə varsa sevirəm. Şahid olduğum hər hadisəyə yanaşarkən əvvəlcə özümü o hadisənin içində hesab edərəm. Mənim başıma gəlsə nə edərdim, deyə düşünürəm. Sonra insanlara məsləhət və ağıl verməyə çalışıram. Yaxşı görünməyə çalışmaq lazım deyil, yaxşı olmağı bacarmaq lazımdır. Gərək əməlimizi reklam edib divarlara vurmağı düşünməyək, gizli edək, amma etdiyimiz yaxşılıq olsun. Yaxşı bir deyim var: Yaramaz adam bir anda, yaxşı insan illər ötdükdən sonra tanınar. İnsan gərək olduğu kimi görünməyi bacara. Onda daha tez seviləcək inan, oğlum. Həm də bu sevgi uzunömürlü olacaq. Mənəviyyatımızı təmiz tutmalıyıq hər birimiz. Əbu Türxan demiş, ağıl az-çox hamıda var, mənəvi saf olmaq hər kəsin işi deyil. Bəzən dostlarım mənə tərif deyəndə mən utanıram, yanaqlarım qızarır özümdən biixtiyar. Fikirləşirəm ki, görəsən yanılmırlar, mən axı nə etdim ki, buna layiq bildilər məni.
Səbrimi də Allah verib. Nə yaxşı da verib. Yoxsa ağlımı almışdı çoxdan…
12. Nahidə (her_gun_gozel) – Xasiyyətim, kimliyim, necə biri olduğum haqda verdiyiniz suallara, verdiyim cavablara inandınızmı?
– İnam…nədir inanmaq? Sən danışdın, mən dinlədim, bəzən məcburən təsdiq etdim də…bu sənə inandım demək deyil mənim düşüncəmdə. İnsanlara tez inanan biri deyiləm. Danışarlar dinləyərəm, bir müddət müşahidə apararam. Əgər söhbət sırf mənimlə bağlı bir mövzudursa, daha diqqətli olaram. Yox, əgər insan özünü anladırsa, bir o qədər də əhəmiyyət vermərəm. Çünki onun həyatı mənimçün maraqlı deyilsə, yalan, ya doğru danışmağı onun vicdanına bağlı, əqidəsinə bağlıdır. O zaman məni yox, ilk özünü aldatmış sayılır elə. Sizə gəldikdə isə, gözəl insan, mən bunu sizə bir neçə dəfə demişəm. Sizinlə müsahibədən sonra çox incə bir nüans sizi mənə sevdirdi. Çox dərinliyə varıb kəşf etdim onu. Bəlkə də çoxu bunu heç sezmədi də. Ötdü keçdi o yazdığınızın üstündən. Hətta fikirləşdim ki, nə yaxşı ki, həmin sualı sizə ünvanlamışam. Doğrudur, bu gün daha yaxından tanıyırıq bir-birimizi, yəni iç dünyamızdan gedir söhbət. Çox da gözəl anlaşırıq. Hər ikimiz poeziya həvəskarıyıq. Siz gözəl şeirlər yazırsınız, mən də hərdən qolun-qabırğasın sındırsam da sizə şeirlə cavab verməyə çalışıram. Mənim tez-tez qarşılaşdığım bir hal var – qısqanclıq. Qadınların çoxu üzümə gülsələr də bir müddət sonra bəlli olub ki, əslində mənə qarşı hədsiz qısqanc imişlər. Mən özüm belə cahillikdən uzağam, həm də çox uzaq. Heç vaxt kiməsə nə həsəd apararam, nə də qısqanclıq edərəm. Dünya malında, ümumiyyətlə, gözüm yoxdur. Bahalı həyatın nə olduğunu da bilirəm, saray kimi evdə də yaşamışam. Allahın məni yaratdığı halına da min şükür, xarici görkəmimdə heç nəyi əskik etməyib. Sevməyi bacaran ürək verib, azdan-çoxdan yazmağa istedad verib. Daha nə istəyim ki? Sizinlə həmsöhbət olmaqdan da həmişə zövq alıram. Niyə? Çünki təmiz və səmimi biri olduğunuzu qəbul etmişəm. Və həyatınızdan mənə nəyi doğru, nəyi yanlış anladacağınızdan asılı olmayaraq, sizə dəyər verdiyim tərəfdən daima qəlbimdə və diqqətimdə olacaqsınız.
13. Nigar (nigar_metbext) – Çətin olduğu üçün cürət edə bilmədiyimiz şeylər, əslində biz cürət edə bilmədiyimiz üçün çətindir deyirlər…hər birimizin həyatında çətinliklər olur. Qarşınıza çıxan çətinlikləri keçmək üçün çoxmu əziyyət çəkdiniz?
– Tam səmimiyyətimlə deyirəm ki, ömrümün 20 ilini əziyyət bilmədən yaşadım. Evin sonbeşiyi olmuşam. Həm də atamın ən sevimli qızı. Ehtiyac içində böyüməmişəm. Gözüm könlüm kimi tox olub hər zaman. Və bunun üçün valideynlərimə, qardaşlarıma bu gün də minnətdaram ki, kasıbçılıq yaşatmadılar bizə heç vaxt. Baxmayaraq ki, sovet dövründə böyümüşəm (o zamanlar uşaq tərbiyəsində mütləq surətdə cəza vardı. “Qızını döyməyən dizini döyər”, “Əzizim əziz, tərbiyəsi ondan da əziz” bu kimi məsəllər üstünlük təşkil edirdi) amma valideynlərimin heç biri mənə bir sillə belə vurmayıb. Bəlkə həddən artıq sözəbaxan idim ondan idi, ya da o qədər mehriban biri olmuşam ki, qohum da, qonşu da mənim haqqımda heç vaxt mənfi düşüncədə olmayıb. Bilsəydim ki, həyatın ən ağır silləsi dəyəcək üzümə, vallah elə ölüb o illərdə qalardım…Keçən müsahibəmdə də demişəm bunu, ömrümün 20 ilini çıxsaq, yerdə qalan hər ilimin əziyyəti çox böyük oldu. Hələ də əziyyətli yoldayam. Bir gün bitəcək bu əziyyətli dediyim yol, Allahln izni ilə, hətta 1/4 – i qalıb deyərdim. Bəlkə də daha az. Əsas odur dizim bükülmədi, çökdürmədi bu yol məni. Çox şeyi aldı əlimdən…Amma verdikləri üçün o qədər minnətdaram ki, Rəbbimə. Nə yaxşı ki, ömrümə gəldiniz deyirəm…Anamın bir məsəli var, onu mənə tez-tez misal çəkir: “Min acını yeyərlər bir şirinin xatirinə”. Hərdən az qalırdım deyəm ki, ay ana, acı yeməkdən dilim zəhər bağladı, bəs hanı o şirin?! Son zamanlar daha demək keçmir könlümdən, hər halımıza şükür deyirəm indi. Rəbbim nəyi nə vaxt göndərəcəyin özü bilirmiş… Ümumiyyətlə, mən dərdimin çoxunu içimdə çəkirəm, dərdimi anlayan, təsəlli verən, qayğımı çəkən, nigaran qalan biriləri var, üzülməsinlər deyə heç nə danışmıram çox vaxt. Susqunluğa məhkum edirəm özümü, gecə yuxuya gedənəcən ürəyimdə gizlincə danışıram, yastığım göz yaşımla islanır, beləcə yuxu tutur…sakitləşib özümə gəldikdən sonra çıxıram qarşılarına. Anama isə çox şeyi bildirmirəm. Elnarə Abdullayevanın bir segahı var: “Mənim qəmli hekayəmi, Anama deməyin, anam bilməsin”… Hər dəfə bunu dinləyəndə kövrəlirəm…Amma nə qədər çətinlik görsəm də, hər zaman başımı önümə əyməyəcək qədər vüqarlı oldum. Dik baxa bildim hər kəsin gözünə. Sevilərək xoşbəxt olmağa nə var ki?! Nazını çəkib hər şıltaqlığına dözən varsa, sən özünü bəxtəvər saya bilərsən. Amma güclü ola bilməzsən. Bir gün o sevgi səndən getsə, həmən yıxıla bilərsən. Sevgi görmədən güclü olmaq da var bu həyatda… Özümlə qəbr evinə daşıyacağım kədərim, sirrim var. Kimsəyə danışmayacağıma söz vermişəm. Üzmək istəmirəm insanları…
Cürət edə bilmədiyim şeylər isə, həmişə çətindir deyə çəkildiyim deyil. Əzib keçmək istəmirəm bəzi dəyərləri, abrıma sığınıram, adıma yaraşdırmıram. Qarşında yanan bir ev görərsən, içində körpə uşaq da ola bilər, insanlar tərəfindən alçaq hərəkətinə görə cəzalandırılan biri də. Körpəni xilas etmək üçün özünü oda atsan qəhrəman olacaqsan. İsmətini itirmiş biri üçün bunu etsən biqeyrət… Necə ki, adam öldürən biri həm cani, həm qəhrəman ola bilər, bu da elədir… Çətindir deyə çəkilmərəm heç vaxt, insanların cahilliyi kəsər önümü…
14. Gulanə (gulaneisayeva) – Fredrik Beqbederin belə bir əsəri var “Məhəbbət uç il yaşayır”. Romanın baş qəhrəmanı kübar həyatdan yazan jurnalist Mark Marronyedir. O əmindir ki, məhəbbət üç il yaşayır. Əvvəl insanlar bir-birini ehtirasla, sonra incə və dostcasına sevirlər və nəhayət bir-birinə darıxdırıcı olurlar. Bəs siz necə düşünürsünüz?
– Bu fikirlə qəti surətdə razı deyiləm, Fredrik bəy məni bağışlasın)) Əsla belə deyil. İlk əvvəl ona görə ki, əsl sevgi ehtirasla başlaya bilməz. Ehtirasla başlayan sevgi 3 il yox, 3 saata da bitə bilər. Ümumiyyətlə, sevgidə ehtiras ən son pillədə dayanmalıdır, hətta bəzən buna ehtiyac duyulmamalıdır da. Bir sevginin ki, mayəsində toxunaraq zövq almaq duracaqsa, yaxud da, fikrimi bir az da açıqlayım, bir sevgi ki, toxunuşdan, həzzdən yaranacaq, onda o əsl sevgi kimi yaşaya bilməyəcək. Ehtiras gözlə görüb, əllə toxunmağın nəticəsində mövcud olur. Və bu cür sevgilər də insan bir-birindən uzaq olduqca adiləşib məhvə asanlıqla gedir.
Bilirsiniz necədir, hər bir xalqın yazarı öz kökünə bağlı olaraq yazıb-yaradır. Ola bilər ki, fransız yazıçısı üçün də, elə oxucusu üçün də məhəbbət 3 illik ola. Amma gəlin görək belə bir əsəri bizim ədəbiyyata və bizim ədəbiyyatsevərlərə təqdim etməklə böyük bir rəğbət qazanmaq mümkündürmü? Yox, heç kim buna cəsarət edə bilməz, mənim fikrimcə. Çünki Azərbaycan oxucusu sevgini uca tutan, onu ülviləşdirən romanlara gözü tox olub hər zaman. Axtarıb oxuduğu, oxuyub bəyəndiyi də, məhz “üçillik” sevgilər üzərində cərəyan edən məhəbbət dastanları olmayıb. Bizim üçün sevgi qısa ömürlü ola bilməz. Olsaydı bu özünü ailə daxilində də mütləq biruzə verəcəkdi. Elə bizi avropadan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri də bu deyilmi? Bizlərdə onlardan fərqli olaraq fədakarlıq var. Həm sevgidə, həm ailədə. Doğrudur, yetərincə öldürdülər bu hissi də…amma yenə də qalıb, buna da şükür.
Bir neçə ilin söhbətidir, bütün saytlarda bu mövzuda – sevginin ömrü üç ildir- adlı yazılar dərc olunurdu. Bunun da qaynaqlandığı hansısa bir xarici sayt idi və kimi tərcümə edərək, kimi də digər saytdan “copy” edərək dərc edib oxucu kütləsi qazanırdı. Sevgi üç ildən sonra dostluğa çevrilir, sonra vərdiş yaranır, sonra da nə bilim nələr baş verir. Çox adam sevginin uzun ömürlü olmağına şübhə edir. Amma sevgi ali olandan sonra, yəni həqiqi sevgi olduqdan sonra səninlə qəbr evinəcən gedəcək. Davam etməyən sevginin təməl daşında əskiklik var deməkdir. İnsan sevdiyini hər halıyla qəbul etməlidir. Bir gün hər hansı səbəbdən yaranan soyuqluğa sən də buz kimi davranacaqsansa, onda sevginizin ocağnda qızınmağı unudub, əllərinizə əlcək geyinin, çünki dağılmış buz parçalarını toplamaq əlinizi üşüdəcək… Sevgi qayğıdan, istəkdən yaranıb fədakarlıqla yoğrulmasa, istədiyin nəticəni ala bilməyəcəksən. Təndirə küt gedən çörək kimi qazmağın səsi qalacaq qulaqlarında…
15. Yeganə (yegiwin_metbexi )- “Yenidən olmaz bəzi şeylər. Mən o duyğularla vidalaşdım”. Heç vidalaşdığınız duyğularınız olubmu?
– Vidalaşdığım yox, dəfn etdiyim duyğum var… Amma bu o demək deyil ki, o duyğum ölüb. Adətən, ölünü dəfn edərlər, düzdür. Amma insan var 30 yaşında “ölər” səksəndə dəfn edilər. “Dəfn etdim” dediyim duyğum o vaxt həqiqətən öləcək ki, artıq mən də ölmüş olum və bu dünyayla vidalaşım… Ola bilər dəfn etdiyim o duyğunun məzarını hər gün bir qarış daha dərin qazım… Ola bilər ki, bir gün o duyğuma yenidən can verim, deyim yaşa, yaşaya bildiyin qədər… Ola da bilər can verəm, amma yaşadığını özümdən başqa kiməsə bildirməyəm, kimsənin xəbəri olmasın… Necə ki, “öldürdüyümü” özümdən başqa kimsə bilmədiyi kimi…yəni bu sırf mənim öz ixtiyarımdadır.
Gələk “yenidən olmaz” fikrinə. Nə olmaz. Baxır nə olmaz… İnsan bir dəfə doğular, bir dəfə də ölər. Bunun xaricində hər bir şey yenidən olar və olması da mümkündür. Çox vaxt bunu “insan bir dəfə sevər” deyə işlədirlər. Amma mən bununla da razı deyiləm. İnsan yaşadığı müddətcə sevgi hissindən məhrum olmur deyə, ömrünün sonuna bir gün qalmış olsa da sevə bilər. Sevgi o qədər gözəl hissdir ki, hər bəni-insan bunu içində yaşatmaqdan zövq alır. Daha doğrusu sevgi insanı yaşamaqdan zövq almağa yönləndirir. Bu gün bir-birlərini dəli kimi sevənlər fərz etməsinlər ki, bu bir də təkrarlanmaz onların həyatında. Elə bir təkrarlanar ki, hətta yaşadıqlarını belə unutdurar. Bizim cəmiyyətdə “olmaz!” deyilən digər məqamlar da var. Qadınların ikinci dəfə ailə qurması və bir də 60 yaşdan yuxarı hər hansı bir ixtiyarın özünə ömür-gün yoldaşı seçməsi. Birinci hal nisbətən zaman keçdikcə qəbullanır və nə yaxşı ki, bunu qəbul etməyi bacarırıq. Hər hansı bir səbəbdən yoldaşını itirmiş gənc bir xanımın ömrünün sonuna qədər bir yanı boş qalması doğru deyil. Bu mənim şəxsi fikrimdir, razılaşmaya bilərsiniz. Mən özüm də sədaqət şüarını həmişə üstün tutanlardanam və bir ömür yarına sadiq qalanları ikiəlli alqışlamışam. Amma hamıda bu hiss yoxdur, zorla aşılamaq olmaz. Məcburiyyət həmin qadınları digər xoşagəlməz yola apara bilər. Digər tərəfdən isə, qadın nə qədər güclü olsa belə, qadın adının yanında ona bütövlük gətirən bir ada hər zaman möhtacdır. Bu ad kişi adıdır. Əgər qadın buna möhtacdırsa, təsəvvür edin ki, kişilər min qat artıq möhtacdırlar. Allah bəndəsini yaratmayıb ki, tək yaşasın. Təklik Ona aiddir. Bəzən görürsən ki, qadınlarımız qınaqdan qorxaraq “mənim oğlum var, həm mənə atadır, həm qardaşdır, həm də ərdir” deyirlər. Amma yalandır, mümkünü olmayan bir haldır. Oğul atanı da, qardaşı da əvəz edər, amma oğul ər ola bilməz heç vaxt. Yaşlı qadınlardan eşitdiyim bir məsəl var: “Mərəkədə ərim olsun, kol dibində evim”. Zamanında deyimiş ifadə olsa da uzun zamandır nəsildən-nəslə ötürülüb. Qadın tək oldusa nə qədər yüksəkdə olsa belə, yenə də kəmliyi olur. Həyat yoldaşına deyəcəyi hər sözü, lap ağrısın-acısın belə digər bir əks cinslə bölə bilmir. Amma söhbət yaxşı ərdən gedir təbii ki. Yaxşı olmayan həyat yoldaşı vərəm çöpüdür, qadının içinə düşüb zaman-zaman yeyəcək içini. Olmaz olsun o zaman belə yoldaşı…
Eləcə də ömrünün ixtiyar yaşında tək yaşamağı qəbul etməyənləri də qınamıram. Bu mövzuda ən çox kişilərə ürəyim yanıb həmişə. Çünki qadınlar özlərinə bir qab yeməyi bişirib, paltarını yumaqda çətinlik çəkməyəcəklər. Amma kişilər üçün bu çox çətindir. Ömür-gün yoldaşı arzulamaq o demək deyil ki, insan hansısa özəl hissinin əsiridir. Yox, bəlkə o hissin kitabı çoxdan bağlanlb o kəs üçün. Sadəcə ona qulaq yoldaşı, bir həyan lazımdır. Sözü-söhbəti tutan, ürəklə bir stəkan çayı istəyə biləcəyi bir kəsdən gedir söhbət. Bəzi kişilər var gəlindən, qızdan bir stəkan çay istəyəndə, ikincini utanar istəməyə. Amma həyat yoldaşından lap on stəkan da istəyə biləcək.
Yəni, sözümü belə yekunlaşdırım ki, “yenidən olmaz” deməsin heç kim. Bəzən yenidən elə bir şeylər olar ki, “nə yaxşı ki oldu” deyərsən…
16. Pərvanə (pervane_nezerova) – Belə bir deyim var: “Əsl sevgi yaxşılıq gördüyündə artmayan, pislik gördüyündə isə əskilməyəndir”…Sizcə bu gerçəkdən də belədirmi?
– Əsl sevgi başdan-başa fədakarlıqdı mənimçün. İstəməsə də ürəyini hər gün çıxarıb verməyə hazır olmaqdı. Əsl sevgi sənə dəyərli olan nələrdənsə onun xatirinə keçməkdir, qadağa qoymaqdır özünə. Üzülməsin deyə ondan getməkdir əsl sevgi…Əsl sevgi sevdiyini başqasıyla xoşbəxt görməkdir həm də. Sevərsən, sənin olma ehtimalı olmaz, amma bir başqasıyla o qədər xoşbəxt olar ki və sən yenə sevərsən onu. Çünki xoşbəxt olduğunu görərsən, nə fərqi var kiminlə? Əsas sevdiyin xoşbəxt olsun…mənimçün sevgi budur. Elə bir sevərəm ki, hər gün onu itirməyin qorxusu ilə yox, onu üzərəm deyə bir qorxuyla yaşayaram. Və bir gün hər hansı səbəbdən tərk edilsəm belə, əsla üzülmərəm. Çünki onu mənim qədər heç kimin sevməyəcəyinə əmin olan biriyəm. Və bir də içimdə bir əminliyim var: Mən asan tərk edilə bilən biri deyiləm, sevgimi qazanıbsa, ürəyində özəl yerim var demək, mən o qəlbə girə bilmişəm. Qəlbinə girə bilmədiyim birini sevmərəm heç zaman…Sevgi həm sevdiyinə, həm də ətrafa bağıraraq, nümayişkarcasına səni sevirəm demək deyil. Bunu edənlərin və tələb edənlərin itirmək qorxusu var. Bəzən görürsən qarşı tərəfi məcbur edirlər, mənim xətrimə bunu et, qoy filankəslər görsünlər məni necə sevirsən. Bu mənimçün qəbuledilməz haldır. Əsl sevginin adı çəkilən yerdə nə yaxşılıq, nə də pislik yada düşməlidir. Bir sevgidə ki, sevdiyin əsəbi olub sənə soyuq davrananda ona inciməyib: “əsəblərini qoru, bütün hirsini mənə tök, amma özünə ziyan vermə” deyilməyəcəksə, o əsl sevgi deyil. Bir sevgidə ki, bir gün əlində hədiyyə ilə gəlib, bir gün gəlməyəndə sevdiyinə küsülmür, o əsl sevgidir. Sevgi sevgiliyə qıymamaqdır. İstər maddi, istər mənəvi. Hətta deyərdim ki, əsl sevgi odur ki, “sən sevmə, sənin yerinə də özüm sevəcəm” deməkdir…Sənin bir rəyin yadıma düşdü: “Sevgi gecə yarısı olsa belə sevdiyinə şirniyyat bişirməkdir”. Bəli, sevgi budur…yuxuya haram qatmaq, rahatlığını qurban vermək, əziyyətinə qatlaşmaq. Bəlkə də çoxunuzun yadındadır, TV verilişlərinin birində bir cütlük göstərmişdilər. Toy gecəsi bəyin dostlarının səhlənkarlığı ucbatından bəy ömürlük yataq xəstəsi olmuşdu. Amma sevdiyi, ömür-gün yoldaşı dediyi qadın onu tərk etməmişdi. Ana kimi hər nazını çəkib, hər əziyyətinə qatlaşırdı. Bax, budur əsl sevgi… Əgər bir kişi hər gün qadınına qayğıyla yanaşıb onu sevindirirsə, könlünü fərah edirsə, bütün istəklərini təmin edirsə, səni hər kəsdən üstün tutursa, sənə sevgi yaşadırsa, sevgi üçün heç bir boşluq buraxmırsa, bu kişini niyə sevməyəsən ki?! Və yaxud bir qadın həyatını bütünlüklə yoldaşına həsr edib, təkcə onun üçün yaşayıb, təkcə onun varlığına sığınırsa, hər gün, hər an nazını çəkib qeydinə qalırsa, üzünə baxanda dinclik tapırsansa, sənə zərrəcə üzünü turşutmayıb, qaş-qabaq etmirsə, nə var belə qadını sevməyə, kim sevməz ki?!…(istisnalar var, bunu mütləq qeyd etməliyəm, çünki hər kişi palatarı geyinən kişi sayılmır! Naxələf olanları da var). Kişi də, qadın da ona deyərəm ki, sevdiyini hər halıyla sevə bilsin. Bir də eqoizmə çevirmək lazım deyil sevgini. Mənimsən, mənim ol, məni sev deyilən bir şey olmamalıdır sevgidə. Azad buraxmaq lazımdır bu hissi. Sənə bağlılıq varsa, labirint yollardan belə keçib gəlib tapacaq səni. Fikrimi belə yekunlaşdırım, o zaman nə dediyimi dəyərli dostlarım daha yaxşı biləcəklər: Əsl sevgi maddiyyatın, yaxşılığın çoxluğundan artan yox, yoxluğundan daha çox var olandır…
17. Şölə (shole_hebibi) – Belə deyirlər ki, dostluq sevginin əsasıdır. Sevgi isə dostluğu bitirir. “Sevgi və dostluq” budur secim qarşısındasınız, ixtiyar da öz əlinizdədir. Hansını seçərdiniz? Və ikinci sualım: yazılarınız necə doğulur?
– Hər bir möhtəşəm sevginin özəyində, varlığında gözəl bir dostluq ola bilər, buna şübhə yox. Amma hər dostluq hər zaman sevgi vəd etməz. Ola bilər bir xalq kimi bu bizim milliliyimizə bağlıdır, ona görə də “Odla pambığın nə alveri” adlı məsəl yaranıb. Şəxsi fikrimdir, mən bunu təkzib edirəm. Və qadınla kişinin dostluğunun mümkünlüyünə inanıram. Hal-hazırda dostum yoxdur. Yəqin ki, olmayacaq da indən belə. Orta məktəb illərində, əksərən dostum çox idi, rəfiqəm yox. Niyəsə qızlar məni sevmirdilər. İndi də qadınlar sevmir, qəribədi ☺️ üzümə gülürlər, amma etdikləri qeybət qulağıma çatır… Tələbə vaxtı da dostum deyə biləcəym oğlanlar çox oldu. Bəlkə xarakterimdən dolayı ürəklərindəki sevgini açmağa cürət edə bilmirdilər, özlərini dost kimi göstərirdilər. Mənə “səni sevirəm” sözünü demək böyük cəsarət tələb edirdi, bunu xüsusi vurğulamalıyam. Amma biri pozdu münasibəti, ürəkli çıxdı, demə dost deyilmiş sevirmiş məni. Vaxtında hiss etdim və dedim mümkünü olmayan bir şeydir. Lənkarandan idi. Düz bir il universitetlə bizim evin arasında əsir qaldı. Onlarda adətdi qızı da tez ərə verirlər, oğlanı da tez evləndirirlər. Gördü məndən “hə” cavabı almayacaq, ailəsinin seçdiyi qohum bir qızla evləndi. Bir həftə sonra toy kaseti ilə gəldi dərsə, dedi apar bax. Məni ömürlük bədbəxt etdin sən… Biz ikinci kursda oxuyanda isə qarşıma bir sənəd qoydu. Baxdım doğum haqqında şəhadətnamə. Qızı olmuşdu, mənim adımı qoymuşdu. ☺️ Dedi, bax mən səni belə sevdim… Sözün düzü çox təsirləndim, könlün alım deyə o zamandan talışca “səni sevirəm” sözünü öyrətdi mənə. Hərdən keçmişi vərəqləyəndə və bu günümə baxanda deyirəm: Sən, axı necə xoşbəxt ola bilərdin ki?! Arxanca o qədər göz qaldı ki…ahını aldım çox oğlanın bəlkə də…kaş ki, gəncliyimdə o qədər gözəl olmayaydım, kaş ki, o qədər sevənim olmayaydı…
Amma mən dost dediyimə dost olmuşam, qardaş dediyim də qardaşım olub hər zaman. Üzdə bir, arxada başqa münasibət göstərməmişəm. Qadın var dostumdur dediyini elə bir güclü sevgiylə sevir ki, hətta digər həqiqi dostlarla paylaşmağa da qısqanır… Başqa bir mənzərə daha var. Niyəsə dəb düşüb, cəmiyyətdə ikiləşmə gedir. Təklikdə bir başqa, toplumda bir başqa olmaq var. Bəlkə də insanlar tənədən qorxurlar, bəlkə də belə məsləhətdir elə… Bu haqda heç kimi qınaq obyekti etmək fikrim yoxdur. Ümumiyyətlə, hər şey insanın özündən asılıdır deyərdim. Necə? İzah edim: İnsanın içində hansı boşluq varsa, o boşluğu doldurmaq üçün qarşısındakını o yerə qoya bilər. İnanın ki, ilk tanışlıqdan artıq qərar verə bilərsən ki, bu sənin həyatında kim olacaq. Hətta insan ayaq yeri də qoyur ki, gələcəkdə münasibətin yönünü dəyişə bilsin. Ona görə də hisslərinə bələd olan biri də qarşısındakına müraciəti dəqiqləşdirməlidir. Əgər bu münasibətin sonunu sevgi ilə bitirmək niyyətindədirsə, “dostum” deyəcək, yox bunu ağlından belə keçirmək istəməyən də “bacım”, ya da “qardaşım” deyib münasibətlərinə ad qoyacaq. Amma yenə də deyirəm, “dostum” deyib sona qədər dost da qalanlar var. Bu hər iki tərəfin hisslərinə bağlıdır, öz əllərindədir.

Tanıdığım biri var, bir gün söhbət bacı dediyi birindən düşdü. Dedim niyə filankəsə “bacı” dedin, axı bilirəm sən heç kimə bacı deyə müraciət etməmisən indiyə qədər. Dedi mən o qadına ilk başdan ona görə bacı dedim ki, həmin qadın çox mükəmməl biridir. Sevilməyi haqq edən biridir. Qorxdum ki, bir gün hissimə əsir ola bilərəm, çaşaram sevərəm onu. Ona görə də mənimçün ən müqəddəs olan bacı kəlməsini onun adının yanına ürəklə yazdım. Bacı dedim ki, bilim ki, mənim qeyrətimdi, başqa gözlə baxmaq haram olar mənə…
Gələk deyimə…sevgi dostluğu bitirir deyirsən və sevgini, yoxsa dostluğu seçirsiniz deyərək mənim cavabımı öyrənmək istəyirsən. Təbii ki, yazdıqlarıma yekun baxış kimi deyim ki, dost deyib seçdiyimə eşq elan etmərəm heç zaman. Yuxarıda da qeyd etdim, inanmıram ki, indən belə həyatıma “dostum” deyə biləcəyim birini daxil edə bilim. Çünki mənim dostum olmaq üçün o insan gərək həm də ilk öncə o qədər dürüst və vicdanlı olsun ki, sonra yolunu çaşmasan. Riyakarlıq hökmdarlıq edir insanların içində. Yaxşı niyyətli hər kəsin qarşısına yaxşı çıxmaz ki. Yaxşılar çox vaxt qədirbilməzlərə, nankorlara rast olurlar… Ona görə də mümkünsüz sanıram bunun ola biləcəyini. Amma gənclik vaxtım olsaydı və mənim həqiqi dostum olmuş olsaydı, təbii ki, mən sevgini yox, dostluğu seçərdim. Çünki, yenə deyirəm, mən bir münasibətə hansı adı qoyub başlayıramsa, ona sadiq və vəfalıyam. Hisslərimə hakim biri olduğum üçün, dostluğu dostluq kimi yaşadacağıma əminəm. Bir də ki, mən dostluğa inanmayanlar üçün gözəl obrazlar yaratmışam – Vasif və Səmra. (“Sevgimin rəngsiz adı”). İnanıram ki, mən bir gün xəyalını qurduğum o münasibətin real nümayəndələrini qarşımda görəcəyəm…

İkinci sualın cavabını isə belə verərdim: Evin sonbeşiyiyəm deyə məndən böyükləri gözüm görüb, ağlım kəsəndən əllərində kitab mütaliə edən görmüşəm. Anam ədəbiyyatsevərdi. Bu gün də kitab oxumadığı gün yoxdur. Ümimiyyətlə, mənim valideynlərimin bir məqsədi olub, 7 uşağın hamısının ali təhsili olmalıdır. Arzu etdilər və nail də oldular. Çox şükür, bu gün hər kəsin, nəinki bütöv bir nəslin, həmçinin xalqın fəxrlə nümunə göstərəciyi oğul övladlarına sahibdirlər. İnsanın formalaşmasında gen mütləq mənada rol oynayır. Bir mahnıda necə deyilir: “Ot bitər kök üstə, əsli nə isə, Yovşan bəsləməklə çəmənzar olmaz”. Babalarım Qarabağın məşhur bəylərindən olublar. Hətta Şuşanın təməlinin qoyulmasında dəstəyi və zəhməti keçib mənim ulu babamın. Xeyriyəçi bəylərdən olublar həm də, çalıb-çapanlardan yox. Təhsilə çox böyük önəm veriblər. Hələ əlimə təzə-təzə qələm alırdım, məktəb qapısını tanımırdım, amma Səməd Vurğunun “Vaqif” pyesindən Qacarla Vaqifin deyişmə səhnəsini əzbər bilirdim. Bu günə qədər də yaddaşımdadır. Nöqtəsinə, vergülünə qədər. Yaş üstünə yaş gəldikcə ədəbiyyata olan sevgim daha da artdı. Amma daha çox poeziyaya marağım vardı. Çox sayda şeirlər əzbər bilirdim (bəzilərini hələ də unutmamışam). Məktəbdə şeir müsabiqəsi keçirilirdi, M. Arazın “Məndən ötdü qardaşıma dəydi” şeirini də mən söyləyirdim. Birinci yeri qazandım və Ə. Kürçaylının şeirlər kitabını hədiyyə verdilər. Məni poeziyadan, ədəbiyyatdan kimsə ayıra bilmədi heç vaxt. Sonra illər keçdi, 2004-cü ilin qışı gəldi və ilk şeirimi yazdım. Şeir yazmağa başlamazdan əvvəl içimdə bir narahatçılıq, psixoloji basqı deyilən bir hiss vardı. Nə isə qeyri-adi bir şeylər etmək gəlirdi içimdən. Beləcə, əlimə qələmi götürüb yazdım…son illər isə şeirdən çox hekayə, esse yazmağa üstünlük verirəm. Bir roman yazmışam, onu hələ ki, gizli saxlayıram. Hekayələrimlə, əfsanələrimlə dostlarım tanışdır artıq. Bir povest yazıram hal-hazırda, inşAllah bitirən kimi dəyərli oxucularıma təqdim edəcəm, Allah ömür verərsə… Bax belə, yəni yazmaq üçün, hansısa bir yazının ərsəyə gəlməsi üçün ilk növbədə insanda Allah tərəfindən bəxş edilən istedad və genetik amillər olmalıdır. Heç bir yazım boşuna yaranmayıb. Daxildən mənə “yazmalısan!” deyə bir siqnal gəlir. Və yeni yazının doğulması üçün həmin an ətrafımda nələrin baş verməsi, nələrdən duyğulanmam çox önəmlidir.
18. Pərvin (dusuncemin limani) – a) Siz bu qədər yükü qaldıra biləcək qədər gücü hardan və necə tapırsınız?
– Bu mənimçün yük yox, zövqdür. Həyat bəzən insanın çiyinlərinə elə ağır yük yükləyir ki, qarşındakının dağ kimi gördüyü yük sənə təpədən də alçaq gələr… Bu haqda keçən müsahibəmdə danışmışam. İşimə qiymət verən və mənə dəyərli insanların sevgisindən güc alıram.
b) Deyirlər həyat başdan-başa yalandı. Bəs biz doğruları necə öyrənək, necə bilək?
– Doğruları bilmək üçün ilk öncə insan özü doğru olmalıdır. Biz bəzən yanlışlarımız üzərindən doğruya gedirik. Amma ən doğrusu kənardakıların atdıqları addımlardan özünə nəticə çıxarmaqdır. Çünki hər doğru insan həmişə doğruyla qarşılaşmır. Heç kimi yox, elə özümü misal çəkim: kimsəni aldatmadım, kimsəyə pislik etmədim, kimsənin qeybətini etmədim, kimsəni tikanlı sözlərlə sancmadım, sevdiyimə vəfalı oldum, canım dediyimi canım bildim, bacım dediyimi bacım…xoş davrandım, xoş söz söylədim ehtiyacı olana da, olmayana da…bəs mənə olunan bu haqsızlıqlar nə.
c) İndiki dövrdə nə böyük sözü dinləyən var, nə də anlamaq isəyən. Bəs siz ən çox dinləməyimi üstün tutursunuz, ya anlatmağı, başa salmağımı?
– Həyatımda tək bir dəfə böyük sözü dinləmədim və həyatımın ən ağır sınağı oldu bu da. Böyüyü eşitmək lazımdır. Doğrudur hər böyük də ağıllı məsləhət vermir, amma ağsaqqal və ağbirçəklərin öyüdü hər birimiz üçün hava, su kimi gərəklidir. Mən həm özümdən böyükləri, həm də kiçikləri dinləməyi daha üstün tuturam. Çünki böyük sözündən nəticə çıxarmaq üçün yararlanıram, kiçiyə yol göstərirəm. Dinlədiyim böyüklərə təşəkkürümü bildirirəm, kiçiklərə isə həyatı anlatmağa çalışıram. Dinləməsəm təbii ki, anlatmağım çətin olar. Gərək öyrənəm görəm dərdi, problemi nədir ki, mən də ona nəyi deyəcəyimi bilim. Heç vaxt heç kimi nə yersiz danlayaram, nə də qınayaram. Övladlarım yanlış edəndə də beləyəm. Həmin an tənbehə keçmirəm. Bunu mənə çox vaxt irad tutur həyat yoldaşım, razılaşmır bu cür davranışımla. Amma mən yıxılanı baltalamaram heç vaxt. Əvvəlcə əlindən tutub qaldıraram, sonra da başa salaram ki, harda nəyi səhv edib.
d) Yaşın üstünə yaş gəldikcə insan qocalır deyirlər. Mən, cismən qocalsa da insan ruhən daim gənc qaldığına inanıram, bəs siz?
– Deyirlər yox, bu təbiətin qanunudur. Hər il yeni yaşımız bizi qocalığa daha bir addım yaxınlaşdırır. Qocalığın da öz gözəlliyi var deyərdim…Mən içində hər zaman 3-4 yaşlarında bir körpə gizlədən ixtiyaram əslində…gənc yox, körpəyəm desəm daha doğrudur. Anlamaq və başa düşmək lazımdr bu şıltaqlığı. Amma bu hiss elə içimdəcə qalıb və çox güman qalacaq da. Göstəriləcək, etibar ediləcək, güvəniləcək biri lazım… nazıyla oynanılacaq bir hissdir bu, kimə lazım ki.
e) Səbir ən böyük uca zirvədi. Hörmətsə bir dağdır. O dağı aşmaq üçün uzun bir yol qət etmək gərəklidi. Addım-addım atarsan, əgər bəlkə də qət edə bilərsən, qaçarsan yolun yarsında yorularsan…bəs sizin fikriniz necədir, hörmət qazanmaq üçün sadəcə yaxşılıqmı etmək lazımdır? Ya hərəkət və davranış yetərlimi?
– Hörmət qazanmaq üçün ilkin və vacib şərt hörmət etməyi bilməkdir. Hörmət etməyi bacarmayan biri kimdən və nəyə görə hörmət umsun ki? Sanmıram ki, hörmət qazanmaq üçün uzun bir yola ehtiyac var, yox. İnsan bircə sözü, hərəkətiylə elə bir hörmət qazanar ki, o zirvə hamının qibtə edəcəyi bir yer olar. Və yaxud da ucalarda olan biri elə bir söz işlədər ki, o yerdən başı üstə yerə yuvarlanar. Bir deyim var: Vəzifədən, şahlıq taxtından düşmək dərd deyil, gün gələr yenidən qalxarsan o taxta. İnsanlıq taxtından gərək düşməyəsən, illər yox, əsrlər keçər, amma yerini yenidən bərpa edə bilməzsən…Hörmət qazanmaq o qədər çətin iş deyil, əsas o hörməti sona qədər saxlamaqdır. İnsan əməlləri ilə qazanır, həm hörməti, həm nifrəti. Birinə hörmət edərsən, amma o demək deyil ki, onun sənə yaxşılığı keçib deyə edərsən. Yox, sadəcə daxili aləmi o qədər zəngin olar ki, sevərsən, sayğı göstərərsən o şəxsə. Hörmət etməyi hər adam bacarmaz, bunu da deyim, çünki hörmətin özü də daxili bir mədəniyyətdir. Əsl insani keyfiyyəti olan şəxslər qarşısındakına yaşına, vəzifəsinə görə hörmət etməz. Təkəbbürlü insanlar var axı, insanlara düşdükləri durum baxımından qiymət verərlər. Vəzifəli birinin qarşısında ikiqat olub, kasıbı ayaq altda qoyarlar. Bunların içində hörmət deyilən bir hiss yoxdur, yetişməyib də, olmayacaq da. Çünki hörmət etməyin yolu insanlıqdan keçər. Mən təkcə insan olan canlıya yox, bütövlükdə bəşəriyyətə, ətrafa, canlı, cansız nə var hər şeyə hörmət edəni alqışlayıram. Çünki özüm də beləyəm. İnsanlara da, heyvanlara da, cansız və dilsiz əşyalara da hörmətlə yanaşaram. Hörmət qazanaq deyə yaxşılıq etmək olmaz. Belə hörməti tez itirə bilərik. Bu cür hörmət qazanmaqdan qaçmalıdır insan. Amma əməlin, davranışın, insanlara ədalətli münasibətinlə qazandığın hörmətin ömrü uzunömürlü olar.
ə) Hər bir insana Allah güc, özgüvən və cəsarət verir. Bunları həyata keçirməksə insanın öz əlindədi. Kimisi heç fərqində deyil bu gözəlliklərin, kimisi də fərqindədir, lakin ümidsizdir. İnsan həyatda özgüvən qazanmaq üçün başqa nə etməli sizcə?
– Mənim fikrimcə, insan özünə o zaman güvənər ki, mübariz olsun, qətiyyətli olsun. Daha vacibi isə, qaldıra biləcəyi işin altına girsin. Biri var yalandan hay salasan ki, məndən güclüsü yoxdur, məndən ağıllısı heç yoxdur, amma ortaya iş qoymaq gələndə gülünc vəziyyətə düşəsən. Biri də var qarşındakı maneəyə gözucu baxmaqla biləsən ki, bu yolu aşmaq iqtidarındasan, ya yox. İnsan içindəki gücə inamlı olmalıdır həmişə. Qorxu qalibiyyət gətirməz. Bəlkə də heç üstünə gələn qüvvəni dəf edəcək gücdə olmazsan, amma elə bir inamla o gücə tərəf gedərsən ki, üstünə gələn özünə inamın itirib geri çəkilər. Bəzən eşidirik “şir ürəyi yeyib” deyirlər birinə. İçindəki özünə güvən hissinin dərəcəsini ifadə edən kəlmədir bu. Özgüvən insanın xarakterinə bağlı hissdir. Mübariz olanlarda daha güclüdür.
f) Son sualım. Bu sualları hazırlayarkən, ərsəyə gətirərkən ən əsası müxtəlif insanları tanıyarkən heç yoruldunuzmu? Amma onu deyim ki, sizdəki özgüvənə, cəsarətə və həyata baxışınıza heyranam.
– Səmimi olduğumçün, suala da səmimi cavab verəcəm. Bəli, yorulduğum oldu. Hətta günlərlə gözümü mərkəzləşdirib ekrana baxa bilmədim də. Bu səbəbdən bəzi rəylərə, paylaşmalara, gələn mesajlara da gec cavab yazdığım oldu. Amma məni nə yordu onu da deyim. Məni sual tərtib etmək, müsahibimlə ünsiyyət yox, məni dilimizə qarşı olan laqeydlik yordu. Azərbaycan şrifti olmayan da ingilis şrifti ilə yazdı, olan da. Olmayanı başa düşürdüm, amma olub yazmayanlara inciyirdim öz-özlüyümdə. Bir dəfə mənə sözün həqiqi mənasında dəyər verən, əziyyətimi qiymətləndirən biri dedi ki, necə göndərirlər elə də dərc elə, niyə özünə əziyyət verirsən, niyə yorursan özünü? Dedim yox, mən bunu edə bilmərəm. Təkcə instagram üçün paylaşım etsəydim, bəlkə də belə edərdim. Amma bloq üçün bu yolverilməzdir. Yazı dərc etməyin qayda-qanunu var ona əməl etmək lazımdır. Ona görə də bəzi müsahibələri sözbəsöz redaktə etməliydim. Bu, məni yorurdu.
19. Pərvanə Həsən (konlumun sesi)- Bir sual var hey düşündürür məni,
Görəsən “xəyanət ” yaranır, nədən?
Gözlərdə xəyanət, sözdə sədaqət,
Bunu qəsdən edir, yoxsa bilmədən?

– Bilmirəm xəyanət sözünü lüğətə gətirənimi qınayım, yoxsa bu sözün yaranmasına səbəb olana “olmaz olaydın səni” deyim… Söz var insanın ruhunu oxşayar, söz var eşidən hər kəsdə özündən asılı olmadan diksinmə yaranar. Kimi yaşadıqların gözü önünə gətirər, kimi yaşayar deyə qorxu keçirər… İkiüzlü adamların dilində bir söz olar, əməli başqa. Sözüylə sənə təsəlli verər, gözü başqasına baxar. Qəsdən edəni də var, düşüncəsində çatışmazlıq olanları da. Qəsdən edənlərin xəyanəti daha ağır olur. Çünki ağlı başındadır axı, düşünüb edib bunu. Hansı münasibət olur olsun, xəyanət bağışlanılmayan əməldi. Bu haqda yazım olmuşdu, müzakirələr də çox maraqlı alınmışdı. Biri var xəyanət edən -xəyanətkar insan, biri var zorla bu yola sürüklənən. Nəticə etibarı ilə hər ikisi bir anlam daşıyır. Amma məcburiyyətdən bu yolu seçənlərin etdikləri “intiqam xəyanəti” hesab olunur. Mərdi qova-qova namərd etmək var bu dünyada. Gərək buna məcbur buraxmayalar insanı. Bəziləri güclü iradəyə, səbrə, dözümə malik olur uymur şeytana. Amma hər kəs eyni ola bilmir ki, atır bu addımı, sonda peşman olsa belə atır…
Mövlanə deyir ki: sənə etdiklərindən dolayı insanlara nə üzül, nə də əsəbləş. Əksinə, sənə xəyanət edənlərə təşəkkür et, sədaqəti öyrətdikləri üçün. Yalançılara minnət borcun olsun, doğruları göstərdikləri üçün. Səni bədbəxt edənlərə dua et, xoşbəxtliyi daha dərin hiss etdirdikləri üçün. Hər şeyi sev bu həyatda, həyatına yaxşını, pisi qatdıqları üçün. Həyat niyə gözəldir? Qarayla ağı fərq etdiyimz üçün…
Heç fikir verirsinizmi, son zamanlar insanlar təkliyə meylli olurlar. Çünki qorxduqları xəyanətdən uzaq olmaq istəyirlər…
20. Pərvanə şairə (pervane399) – Həyatı necə yaşayasan ki, yarandığına peşman olmayasan?
– Həyata gəldiyimizə peşman edənlər olmasa, həyat o qədər gözəldir ki, Pərvanə xanım… Peşman olmayan insan yoxdur. Biri var keçici peşmanlıq, biri var ömrünə hakim kəsilən peşmanlıq. İkincidən Allah qorusun hər kəsi…
Hər şey bizdən asılı olsaydı, o zaman heç peşmançılıq çəkmədən yaşayardıq yəqin ki. Amma həyat bəzən elə bir dalğalı dəniz tək bizi ağuşuna alar ki…bəzən şirin layla çalıb bizi uyudacaq sanarıq. Atarıq özümüzü dalğaların qoynuna. Başımıza sığal çəkər hiyləsi ilə, acısını göstərəcək deyə könlümüzü ələ almaq istəyər. Təslim edər özünə, sonra da gözünün yaşına belə baxmadan o qayadan, bu qayaya çırpar səni. Sahilə doğru can atarsan, qaçmaq, qurtulmaq istəyərsən, amma canından bir parça ilə elə sınayar ki, səni…seçim qarşısında qalarsan o zaman sən də…dözərsən üzünə sərt sillə kimi dəyən ləpələrin ağrısına…niyə girdim bu yola, niyə qarşıma çıxdın axı?- deyə bilməyəcək qədər gücsüz hiss edərsən özünü bəzən… və peşmanlıq deyilən duyğuya əsir düşərsən…
Bəs onda necə edək ki, o fırtınaya düşməyək? Bir az uzaqgörən, bir az təmkinli, bir az ağıllı, bir az hisslərini cilovlamağı bacaran biri olmalıyıq. Bir az da şanslı doğulmalıdı insan. Saydıqlarım olmasa belə şans səni özü aparacaq xoşbəxt həyata. Bəzən gecikmiş şansı qarşılamaq məcburiyyətində də qalarıq. Onda bizi peşmançılığın odu yaman yandırar. Axı niyə tələsdim, axı niyə dəyişə bilməyəcəyim qanunlarla sınandım, axı niyə, niyə…deyə itib batarıq sualların içində…peşmanlıq dolu ömür yaşamayaq deyə bir həyat yoxdur. Hər kəsin özünə bağışlamadığı peşmançılığı olar. Etdiklərimizə də peşman olarıq, etmədiklərimizə də. Mən deyərdim ki, peşmanlıq hissi həyatın bizə verdiyi ən unudulmaz dərsdir. Çünki heç bir ağıllı insan peşman olduğu əməli təkrar yaşamaq istəməz. Peşman olmasaq bəlkə də daha çox səhvlər etmiş olardıq. Xarici saytların birindən maraqlı bir yazı oxumuşdum. Deməli, hər bir insanın ölüm qabağı etiraf etdiyi peşmançılıq hissləri var. Bu beş peşmançılıqdan hansısa birini isə ölüm yatağında olan hər kəs mütləq dilinə gətirir: 1) Kaş ki başqalarının məndən gözlədiyi həyatı yaşamaq yerinə, özümün doğru bildiyim həyatı yaşama cəsarətim olaydı. 2) Kaş ki o qədər çox işləməsəydim… 3) Kaş ki duyğularımı ifadə etməyə gücüm olaydı… 4) Kaş ki dostlarımdan heç ayrılmasaydım… 5) Kaş ki xoşbəxt omağıma icazə versəydim…
Bax, belə, Pərvanə xanım. Peşman olmayan heç kim olmayacaq bu həyatda heç vaxt…
21. Məryəm (_meryem_a_) – Hansısa bir işdə seçim qarşısında qalsanız ailənizin və ya dostlarınızın fikrinə üstünlük verərsiniz, yoxsa öz istədiyiniz addımı atarsınız?
– Məsləhətli don gen olar deyib atalarımız. Məsləhət verməyi bildiyim kimi, məsləhətə qulaq asmağı da bacardım hər zaman. Ailəm də, yaxınlarım da məni istəyən biriləridir, təbii ki, yaxşını qoyub pisi məsləhət bilməzlər. Amma hər saçı, saqqalı ağarmışa ağsaqqal kimi baxılmadığı kimi, hər yaxının da sözünü ağıllı bilib qərar çıxartmaq doğru deyil. Bu məsələnin birinci tərəfi. İkinci tərəf isə, baxır nəyə qərar verirəm. Mən yaşadığım həyatı heç vaxt özüm üçün yaşamadım. Daima ətrafımdakı insanların yaxşılığı üçün çalışdım. Ən ağır yükün altına belə girdim ki, üzlərində zərrəcə təbəssüm görüm. Ən keçilməz yolla getdim ki, o yol yaxınlarımçün nicat yolu olub. Hətta özüm üçün qərar verəndə belə ilk əvvəl ətrafımda olan doğmalarımı gözüm önünə gətirdim. Görəsən bu qərarım onlar üçün problem yaşatmaz ki. Mən özümü düşünmədim heç zaman, mənfi xüsusiyyət saya bilərsiniz. Mən anayam, anayamsa özümü, qadınlığımı unutmalıyam. Əvvəl analıq missiyamı yerinə yetirməliyəm. Mən inanmıram ki, beşikdə körpəsi ağlayan ana, övladına süd verməkdənsə, dırnağına boya çəkməklə məşğul olsun… Bu gün ailələrdə niyə problemlər çox yaşanır? Çünki gənc qızlarımıza ana olmağın dəyərləri doğru aşılanmır.

Qərarlarım sevdiklərimə bağlı olub hər zaman. Belə etməsəydim bəlkə bu gün tamam başqa bir mövqedə idim. Həm ictimai fəaliyyətlə bağlı, həm də şəxsi həyatımla. İstədiyim addımı atmağım üçün, istədiklərimin həyatını risqə atmayanlardanam. Bu o demək deyil ki, mənim qərarlarım doğru hesablanmış deyil, yanlışlıq gətirər deyə öz bildiyimi etmirəm. Yox, belə deyil, öz bildiyim yolu məsləhət verdiyim çox olub, sonu da əksərən uğurla nəticələnib. Çünki yüz ölçüb bir biçmişəm. Sadəcə sizin sualın mövzusu seçim etməyimə səbəbdi. Belə yekunlaşdırım: istər dostlarımın, doğmalarımın seçdiyi qərar olsun, istərsə də öz istəklərim, hər iki halda sevdiklərimin, doğmalarımın yaxşılığı üçün seçim edənlərdənəm. Belə bir deyim var: Ağıllı adamlar ağlından istifadə edər, daha ağıllılar başqalarının da ağlından istifadə edər. Məsləhətə də, ağıllı deyilən sözə də qulaq asdım, amma mən yaşayım deyə yaşamadım, yaşasınlar deyə yaşadım hər zaman…
22. Lamiyə (Maraqsızheyat) – Bu qədər insandan müsahibə götürdünüz, verdiyiniz dərin suallarınızla insanların iç dünyasına endiniz və kəşflər etdiniz. Və heç ağlınızdan və ürəyinizdən keçdimi ki, bu sualları bütün çılpaqlığı ilə özünüz də cavablandırasınız?
– Mən əslində o sualların hər birini əvvəl özüm cavablandırıb sonra müsahiblərimə ünvanlamışam. Bir məsəl var bizdə: “Özünə umac ova bilmir, özgəsinə əriştə kəsir”. Mən gərək o sualların dərinliyinə girib özüm cavablandırım ki, sonra kimdənsə buna cavab istəyim. Ona görə də, demək olar bütün suallara ilk özüm cavab vermişəm. Amma etiraf edim ki, çox sualları hazırlayanda deyirdim ki, kaş bu sualı mənə də ünvanlayan olaydı. Amma olmadı. Mən müsahiblərimin iç dünyasına girə bildim, doğrudur. Çox insanların tanımadığım tərəflərini tanıya və tanıda bildim bu tanışlıqlarla. Onlar da əslində məni tanımaq üçün ünvanlamalıydılar sualları. Amma bəziləri qaçırdılar bu fürsəti. Girə bilmədilər dünyama. Sadə suallarla kifayətləndilər. Əslində keçən müsahibədən fərqli olaraq mən bu dəfə özümü bir az daha çox tanıtdım. Çünki buna baş verən bəzi hadisələr səbəb oldu. Yoxsa, özümdən danışmağı heç sevməyən biriyəm.
23. Yusif Hansen – Əgər müharibə başlasa, övladınız da getmək istəməsə, nə edərsiz bu halda?
– Mən Qarabağda doğuldum, orda böyüdüm, ömrümün ən gözəl illərini də elə orada yaşadım. Bu gün mənim doğma elim işğal altındadır. Gözümün önündə əsir götürdülər. Baxmayaraq biz artıq Bakıda yaşayırdıq, amma işğal zamanı Qarabağımda idim. Torpağa düşən hər mərminin şahidi oldum. Başımıza bombalar yağdı, torpağı qucaqlayıb oturduq. Canımızdan, qanımızdan olanları şəhid verdik. Gözümüzün qarşısında yandırdılar ev-eşiyimizi. Dözülməyən acılarla üz-üzə qaldıq. Şəhid də verdim, dost da itirdim, on bir il bir partada oturduğum sinif yoldaşlarımı itirdim, qanı qanımdan olanlar əsir düşdü, itkin düşəni belə oldu. Ata nəvazişini duymayan bir cüt gözün həsrətində yandım illərlə…İtirdiyim o qədər şeylər oldu ki… Həm maddi, həm də mənəvi zərbə aldım. İllər keçib üstündən, amma yaxşılığa dəyişən heç nə yoxdur. Belə bir deyim var: Ən pis sülh, ən yaxşı müharibədən yaxşıdır. Mən də istəmirəm müharibə olsun. Yuxarıda dedim, müharibə yetərincə çəkdirib acısını mənə. İstəyim sülh yoluyla həlldir. Amma buna heç uşaq da inanmaz ki, erməni sakitcə çəkilə geri, deyə gəlin, qaytardım torpaqlarınızı. Siyasətdən danışmaq istəmirəm, hamımız bilirik ki, Qarabağ problemi artıq iki dövlətin həll edə biləcəyi mövzudan çox-çox uzaqdır. Digər dövlətlər arasında olan münasibətlərdən asılıyıq. Əgər bir gün qarşılıqlı anlaşma, razılaşma pozulsa müharibə qaçılmaz olacaq. Və əgər səfərbərlik gərəkəcəksə, təbii ki oğlum da gedəcək. Keçən ilin aprel döyüşlərində vəziyyət kritik idi. Hər an gözləyirdik ki, rəsmi şəkildə müharibə elan ediləcək. O zaman oğlum mənə dedi ki, ana, ehtiyac duyulacaqsa mən də gedəcəm cəbhə bölgəsinə. Anayam, əlbət ki, içimə bir narahatlıq doldu, amma bir tərəfdən də fəxr etdim övladımla. Mən övladlarımı vətənpərvər ruhda böyüdə bilərəm, amma onların içində bu hiss olmasa, onlar Vətəni sevə bilməyəcəklər. Vətən yerlibazlıq demək deyil, bütöv halda Vətəndi. Bu gün müharibə mövzusu gündəmə gələn kimi çoxu deyir ki, qarabağlılar vuruşmalıdır ancaq. Niyə? Bu gün Qarabağ düşməndə olmasaydı təkcə qarabağlılarmı İsa bulağından su içəcək, Cıdır düzündə at çapacaqdılar? Mənimçün Vətən deyəndə bütöv Azərbaycan canlanır gözümdə. Hansi bir bolgədə, hansi bir regionda xoş olmayan bir hadisə baş versə bizim üçün dərd olmalıdır. Vətəni bölmək, ayırmaq, parçalamaq olmaz! Onsuz da parçalanmışıq tarix boyu, bir hissəmiz Güney Azərbaycanda qalanda da içimiz yandı, ayrılıq düşdu aramıza. Neçə illər tikanli məftillər arxasından baxışlar qovuşdu ancaq…İndi də parçalandıq, parçaladılar, dağ çəkdilər sinəmizə. Satdılar, satıldılar… Ağlar qalan əliyalın dinc əhali oldu, didərgin düşdülər yurd-yuvalarından, “məcburi köçkün” damğası vuruldu, torpağı qoyub qaçdılar deyə tənə də yedik…
Bu cür düşüncə sahiblərində torpağa, Vətənə sevgi düzgün formalaşmayıb demək ki. Bəlkə də çox analar ürəyində məzəmmət edəcək məni, amma mən həmişə demişəm ki, mənim oğullarım şəhid olan igid oğullardan artıq deyillər. Lazım gələrsə Vətən yolunda candan keçməyə də hazır olmalıdırlar. Heç bir ana istəməz övladını itirsin. Nə mən şəhid anasından artığam, nə də övladlarım şəhid oğullardan. Müharibə olsa nəinki övladım çəkinər getməyə, Yusif bəy, hətta özüm belə getməyə hazıram!
24. Hüsniyyə (husniyye87) – Dünyada hansı daşdan hörülürsə hörülsün, elə bir möhkəm divar tapılmaz ki, insan iradəsinin və fikrinin qarşısını alsın. Bu günə qədər Sizin fikrinizi həyata keçirməyinizin qarşısını alan hansı maneəniz oldu?
– Əgər o divarı hörən insan zəkası, insan gücü, insan zəhmətidirsə, demək ki, yıxmaq da öz əlində olacaq. Biz iradəmiz hesabına məğlub və qalib oluruq. İradə heç bir təsir altına düşmədən bildiyin yola davam etməkdir. O insan yolundan tez dönür ki, təsir altına asan düşür. Deməli, iradəcə zəifdir. Bu gün hamımız şahidik ki, gənclər arasında narkomaniya baş alıb gedir. Kimdir bu gənclər? Əsasən, təsir altına tez düşənlər, iradəcə zəiflər. Neçə cavan gənclər bu bəlaya əsir olub vaxtsız dünyasını dəyişirlər? Mühitə düşürlər, kənar təsir, guya ki, yaxın bildiklərinin məsləhəti: “kişi deyilsən, hər şeyin dadını bilməlisən” deyə mərdimazar biri qızışdırıcı sözlərlə təmiz birini yoldan çıxarır və o da: “bir dəfə, tək bircə dəfə sonra əlimi vuran deyiləm” deyir. Hər şey də elə o bir dəfədən başlayır. Sonra olurlar aludəçi. Ümumiyyətlə, bütün mənfi xarakterin altında iradəsizlik gizlənib. Bura tənbəl, paxıl, qısqanc və s. bu kimi xarakterlər aiddir. Bu cür insanlarda iradə çatışmazlığı var. Bacara bilmirlər içlərində olan hisslə. Ağrıya, acıya dözmək, ağrını, acını dəf etməyi bacarmaqdır iradə.
Fikrimi həyata keçirməyim üçün iradə çatışmazlığı yaşamadım heç vaxt. Sadəcə qarşımı kəsən maneləri dəf etmək üçün özümü qurban verdim. Bəzi fikirlərimdən isə, imtina etdim, başqasını qurban verməyim deyə. Bəzən olur görürsən ki, biri deyir ağlıma bir fikir yerləşdirdimsə, kimsə önümü kəsə biməz. Nə edib, neynəyib onu həyata keçirəcəm. Özünü güclü sayır, mənəmmənəmlik olur bu insanın içində. Belələri istəkləri üçün qurban verməyi daha çox sevirlər və bundan zövq alırlar. Qalibiyyət sanırlar bunu. Amma əslində qələbə haqq uğruna çalınmayıbsa, bu zorakılıqdır. Bir sözlə, bəzi fikrimi, ideyamı həyata keçirə bilməməyim iradə zəifliyimlə bağlı olmayıb, iradəsi zəif, düşüncəsi dayaz insanların davranışları, baxışları kəsib qarşımı.
25. Dilbər xanım (edilya_67) – a) Müsahibələrdə hər kəs müəyyən cavablarda öz həyatlarını əks etdirib, bu cavablar içində öz taleyinizə oxşar taleli cavab olubmu və kədərli anı olub yoxsa hardasa xoşbəxt anı?
– Cavablarımın birində demişəm, hər kəs eyni cür xoşbəxt olmur. Birini xoşbəxt edən şey mənimçün adi ola bilər. Ona görə də kimsənin xoşbəxtliyində özümü görmək hardasa doğru çıxmaya bilər. Amma oxşar kədərimiz olduğu biri oldu. Kədər deməzdim buna, bəlkə də dünyamız, baxışımız, ruhumuz oxşar idi. Biz ikimiz də insanlığı sevdik, biz ikimiz də özümüzü sevdiklərimizə fəda etdik, yetər ki, onlar üzülməsin…
b) Və olubmu ki, verdiyiniz sualın cavabında özünüzü qınayıb demisinizmi kaş bu sualı verməyəydim.
– Oldu, bəli. Bəzi müsahiblərimin yarasını təzələdim bəzi suallarımla. Bu məni uzun müddət incitdi. Çünki verilən cavab o qədər təsirli idi ki, göz yaşı belə axıtdım…
c) Yaşadığınız hansı peşmançılıq hissini indiki gənc qızlara etməməyi tövsiyyə edərdiniz ?
– Mən sosial şəbəkəyə instagram hesabı açmaqla gələn biri deyiləm. Hətta bloq səhifəmi açmazdan əvvəl tanınmış və nüfuzlu saytlarda məsul vəzifədə olmuşam. Sonra müəyyən səbəblərdən və səhhətimlə bağlı çıxmalı oldum. Sözümü ona gətirirəm ki, çox gənc qızlara doğru yolu seçməsi üçün məsləhət vermişəm. Ailəsində problem yaşayıb depressiyaya düşənlər üçün mənəvi dayaq durmuşam. Nəinki yaşayıb peşman olduğum nəyisə, hətta yaşamadığım, amma insana böyük peşmançılıq gətirəcək hər bir addımı atmağa çəkindirdim çoxunu. Çox dəyər verdiyim biri vardı, evin ərköyün qızı idi. Təzə ailə qurmuşdu. Həm ata evi, həm də düşdüyü yer çox imkanlı idi. Pulu, varı, dövləti hər şeyi vardı. Deyirdi iti görüm, qurdu görüm qaynanam gözümə görünməsin. Mən çox dedim, o az eşitdi. Nə qədər məsləhət verdim, doğru yolu göstərdim mənə “hə, yaxşı” dedi, amma bildiyin etməkdən çəkinmədi. Və nəhayət problem böyüdü inciyib ata evinə getdi. Getdiyi gündən üç gün keçməmiş mənə yazdı ki, Sevinc, mən ailəmə qayıtmaq istəyirəm. Mənə kömək ol, yoxsa intihar edəcəm. Saytda işimin ağırlığına baxmayaraq hər gün saatlarla bu qıza yazdım, hər gün təsəlli verdim, evinə qayıdacaqsan və çox xoşbəxt olacaqsan deyə ümid verdim. Oldu ki, arada danladım, səhvini yumşaq formada başa saldım, arada haqq da qazandırdım. Amma ümidinin ölməməsi üçün dirəndim. Bir neçə ay belə davam etdim. Bir gün baxdım ki, daha yazmır mənə. Nigaran qaldım, içimə şübhə doldu ki, yəqin özünə qıydı. Amma bir tərəfdən də arxayın idim, əhvalını tamamən düzəltmişdim (mən həmsöhbət olduğumun yazı tərzindən bilirəm necəliyin. Bunu biri daha yaxşı bilir, oxuyanda gülümsəyəcək, əminəm). Nəhayət, üç gün sonra baxdım mesajı gəlib. Həm də bir səhifədən çox yazı. İçi də təşəkkür dolu. Ailəsinə dönmüşdü. Və bu qız bir də mənə 9 ay sonra yazdı. Dedi, Sevinc, mənimçün ana olmaq dünyanın ən müqəddəs hissi idi. Ailəmin dağılacağından çox qorxurdum, çünki yoldaşımı o qədər sevirdim ki, ondan sonra heç kimlə ailə qurmağı ağlıma belə gətirmirdim. Və bu da mənim övladsız qalacağım demək idi. Mən sənin məsləhətlərinlə, anamdan çox sənin dəstəyinlə döndüm ailəmə. Bu gün bir oğul övladım var və evdə hər kəs başıma pərvanə kimi fırlanır. Mən sənin bu yaxşılığını heç zaman unudan deyiləm. Yoldaşı ona internetdən ayrıl deyə şərt qoymuşdu, ona görə də mən bir daha ondan xəbər tuta bilmədim. Amma rahat oldum ki, bir xoşbəxt ailə üçün çəkdiyim əziyyətim heçə getmədi. Yuxarıda mənim ünvanıma deyilən sözlərin içində o qızın dediyi də var. Həm də bunu şəxsi ismarıcla yox, toplum içində, bir xəbərin müzakirəsində yazmışdı. Köhnə dostlarım bəlkə də xatırlayacaq ☺️
Gənc qızlara peşmançılıq çəkdiyim hissdən dolayı məsləhətim isə budur: qədirbilməz biri üçün göz yaşı tökməyin. Əgər Tanrı hansısa addımda sənin yolunu kəsirsə, bu xəbərdarlıq siqnalıdı. Özünüzü qurban verməyin, nələrisə dəyişəcəksiniz deyə…bəzi insanlar dəyişmirlər, müəyyən məqamlarda maska geyinirlər, səni öz istəklərinə qurban versinlər deyə…
26. Hicranə İsmayılova (hicrane_is ) – Sizə sualım ətrafıma baxdığım zaman, məni narahat edən bir məsələ haqqındadır və əksər insanları əhatə edir. Nəyə görə ana öz övladları üçün rahat xoşbəxtliyindən keçə bilir, ancaq atalar yox? Yəni, ana xəyanəti də bağışlayır, övladları üçün alçalır da, dilənir də, hər şeyi edir, öz xoşbəxtliyini unudur. Ancaq təəssüf ki, kişilər belə deyil. Əksəri tək qaldıqları zaman ailəsinin yanında olurlar, xoşbəxt, varlı olanda yox.
– Ata adının mənimçün o qədər dəyəri var ki, məni tanıyanlar yaxşı bilirlər bunu. Ata övlad üçün alınmaz qaladır, ata vüqardır, ata şöhrətdir, vardır. Amma analar qədər fədakar olmurlar, bu danılmazdır. Çünki ana adının altında qadın kəlməsi yatır. Əsl ana, əsl qadınlardan yaranır. Qadın ana oluncaya qədər bir başqa varlıq ola bilir: övlad, bacı, sevgili, həyat yoldaşı. Elə ki ana oldu, bütün bu adların hamısı ikinci plana keçəcək. Heç bir ana (istisnalar var, bunu hamımız bilirik. Mən əsl qadın və anadan yazıram, övladını zibil yeşiyinə atanlardan yox) övladını kimsənin ayağına verməz, kimsəyə qurban etməz. Mən birini hədsiz çox istəyə bilərəm, amma övladımdan çox kimsəni istəmərəm. Biri üçün öz canımı fəda da edərəm, amma seçim gərəkərsə, övladımı seçərəm. Mən bunu demişəm və sözümün üstündə də dururam, biriylə söhbət edərkən: “O məni övladından da çox istəyir” dedi. Dedim inanma, əgər bir qadın övladından çox kimisə istəyirsə, bu istək saxtadır. Övladını sevməyən qadının sevgisi keçici hissdir, yaşına bağlı həvəsdir sadəcə. Səni övladım qədər sevirəm desə qəbul et, övladımdan çox sevirəm deyənin sevgisinə aldanma heç vaxt dedim. Anaların fədakar olması da qadınlıqdan irəli gəlir. Qadınlar ərlərini, sevdiklərini etdikləri qüsurlara baxmayaraq yenə də sevməyi bacaran məxluqlardı…. Dul qalan qadın ömrünün sonuna kimi tək yaşaya bilir, amma kişilər uzaq başı bir ildən sonra başqa sevdaya tutulurlar. İstər məcburiyyətdən, istərsə də könül xoşluğundan. Bu hardasa insanın bioloji anatomiyasına da bağlıdır. Fərqli yaradılıb qadınla kişi. Qadınlar daha dözümlü, daha əzmkar olurlar. Tibbdə də belə şey var, yarımçıq doğulan qız övladı yaşaya bilir, oğlan uşaqları əksər vaxt tələf olurlar. Bu orqanizmin daha güclü olması ilə bağlıdı. Zarafat olsa da bir söz deyim: qadınları dəfn edərkən qəbir qazanda kişilərdən bir təpik artıq qazırlar qəbri, qorxurlar dirilib qayıdarlar deyə)))
İndi zəmanə dəyişib, qızım. Yaxşı atalar da, yaxşı kişilər də qaldı onilliklər geridə. Ata övladına etdiyini təmannasız edərdi bir zamanlar. Ata övladı üçün çəkdiyi zəhmətlə fəxr edərdi, indi hər addımbaşı başına vurmaqlar var. Mən həmişə gənc ailələrə məsləhət üçün demişəm ki, bir ata övladını hədsiz çox istəyib onun bütün təlabatlarını ödəyirsə, bir ata evində övladı onu gözləyir deyə kənarda boğazından bir tikə keçirmirsə, bir ata əlinin qabarıyla evinə çörək gətirirsə, kaprizləri kənara qoyub ocağınızı mənasız söz-söhbətlərə qurban verməyin. Bəlkə bir kişinin təbiətində sevgi, nəvaziş göstərmək deyə bir hiss yoxdur, amma mükəmməl bir atadır, o zaman qadın ayrılmağı düşünməlidirmi? Yox, axı qadın dediyimiz anadır. Özünü yox, övladını düşünməlidir. Tanıdığım iki ailənin taleyini deyim. Birinci ailədə ata övladı üçün canını verən biri idi. Dağ boyda kişi idi, amma körpələrinin önündə dizini yerə qoyub ayaqqabısının ipini bağlayacaq dərəcədə qayğıkeş idi. İmkanı daxilində hər istəklərini yerinə yetirərdi. Amma həyat yoldaşı ilə dil tapmadı deyə qadın ərizə yazıb boşandı. Qadını da qınamadım, sözün düzü. O da ailəsi və anası arasında seçim etmək məcburiyyətində qaldı. Sonda olan uşaqlara oldu, çox əziyyətli günlər yaşadılar. Atanın bir əli bu gün yenə övladlarının üstündədi, ailə də qurmayıb. Yoluna qoymaq olardı, uşaqlara xatir dözmək olardı ki, gələcəkləri bərbad olmasın, amma etmədi heç biri.
Digər bir ailədə isə tam fərqli ab-hava idi. Evin kişisi qadına qarşı hədsiz əzazil idi və zaman keçdikcə bu zorakılıq uşaqlara da sirayət etdi. Qadın ta o zamanadək dözdü ki, uşaqları da özü kimi incidilməyə başladı. Uşaqlar ac qaldı, susuz qaldı atanın vecinə olmadı, özü yedi içdi gəldi evə, üstəlik bu gün nəylə keçinmisiniz deməkdənsə, təhqir, əzab, işkəncə…və bunu görən qadın ayrılıb getdi. Uşaqları azyaşlı olmasına baxmayaraq atadan imtina etdilər, üzünü görmək istəmədilər. Qadın həm öz həyatını, həm də uşaqların həyatını zülmdən qutardı. Bu cür ailələrdə boşanma mütləq və vacib şərtdir, çünki o cür mühitdə uşaq böyütmək ya uşağı ruhi xəstə etmək deməkdi, ya da cəmiyyət üçün cinayətkar yetişdirmək.
Boş yerə deyilməyib ki, yuvanı dişi quş qurar. Ailə dağıtmağa nə var ki, bircə sözün üstündə darmadağın edərsən. Çətin olanı ailəni qoruyub saxlamaqdır. Burda da yük qadının çiyinlərinə düşür. Kişilərdə laqeydlik var, hadisələrə səthi yanaşma var, dərindən dərk etmə halı çox kişilərdə yoxdur. Kişilərin əksəriyyəti 40 yaşdan sonra ailənin nə demək olduğunu dərk etməyə başlayırlar. O zamanadək qadından böyük iradə, güc tələb olunur. Bunu da çoxu bacara bilmir deyə boşanmaların sayı gündən-günə çoxalır. Bəlkə də çoxluq məni qınayacaq, amma açıq fikirli biri olduğuma görə sözümü həmişə deməyi bacarmışam, indi də deməkdən çəkinməyəcəm. Bir xoşagəlməz cəhət var: bəzi kişilər dəyərlərini, səlahiyyətlərini itiriblər. Qadın əsirinə çevrilib çoxu. Kişi sevəndə də kişi kimi sevməlidir. Gərək gözündən oxuna kişinin sevgisi, sözündən yox… Bir kəlməynən qulağa pıçıldanan sözü, bir kitab dastana dəyişmərəm mən. Bakının bütün reklam tablolarına adımı yazmasın, gizli dünyasında, tükənməyən, sonu olmayan arzularında olum bəsimdi… Təkcə xoş üzündən yox, zəhmindən də sevgi ummaq lazımdı kişinin. Lap “Böyük Dayaq” filmindəki Rüstəm kişi gəldi gözümün önünə…

Ona görə də, qızım, atalardan anaların etdiklərini heç vaxt ummağa dəyməz. Yoxsa deyilməzdi ki, “Cənnət anaların ayağı altındadır”. Ana qədər məsuliyyətli olmamaq onların psixolojiyasında yer edib özünə, təbiətən belə yaradılıblar. Yaxşı qadın, ağıllı qadın kişini ailə qatarının relsinə salıb yolu şütüyüb keçəcək, bunu bacaran biri olmayanda da qatar relsden çıxa-çıxa ləngər vurub gedəcək. Bu da ömür yolu yox, əzab yolu sayılacaq. Amma, bunu xüsusi vurğulayım ki, qadın nə qədər güclü olsa da, zatında kəmliyi, əqidəsində pozğunluğu, xislətində kişiliyi olmayan bir kişini illər yox, əsrlər boyu belə dəyişə bilməyəcək o qadın. Bir neçə dəfə verilən şansdan sonra düzəlməyən kişini qadın kimlərinsə xətrinə qəbul etmiş olsa da, övlad heç vaxt nə qəbul edəcək, nə də bağışlayacaq…
27. Hicran xanım (hicran.rahimli) – Hər bir insanın icində bir mən var və o məndən üstün mən var. Sizin “mən”dən üstün mən nədir?
– Bir mən varam…bir içimdəki mən…bir də içimdəki mənə sahib mən… Mənlə içimdəki mənin heç bir fərqi yoxdur. Ətrafıma necəyəmsə, daxilimdəki mənin diktəsidir demək. Çünki içimdə vicdan daşıyan biriyəm. O vicdan əlimə də, dilimə də sahib çıxmağı bacarır. Nə kimsənin malına əl uzadaram, nə də kimsəyə dil. Birinə dilim: “sənə canım qurban” deyirsə, demək canımı qurban verməyə hazırdı canım… Riyadan uzaq edər məni içimdəki mən. Başdan ayağa xeyirxahlıq donu geyinib içimdə saxladığım mənim. Dilimi pis danışığa yönəltməz, acıdan, zəhərdən uzaq tutar. Nəfsimə yenilməyə qoymaz. Gözümdəki yaşın axıb gölləndiyi vadidi içimdəki mənim. O göz yaşını gülüşə çevirib üzümə qaytarar, sevdiklərim üzüldüyümü görməsinlər deyə. Məhək daşıdır içimdəki mən, qəlbimə girən insanların saxtalığın aşkarlayıb xəbərdar edər məni. Dəyirmandı içimdəki mən, xaricdən gələn ağrımı, acımı üyüdüb sevincə elə qatar ki, yaşamağa ümidimi itirmərəm…
Çünki içimdəki mənə sahib Mən var. Və bu elə bir ecazkar qüvvə, varlıqdır ki, ondan güclü, ondan qüdrətli heç bir kəs ola bilməz. Məni insan kimi yaradan da Odur, insanlığımı itirməyə qoymayan da. Mənə dərdi göndərən də odur, dərdimə əlacı da. Mənə “hər şey bir gün çox yaxşı olacaq” deyən də Odur. Çünki mən bir tək Ona sığınmışam…
28. Lətafət (Mənim balam) – Sədaqət hər kəs üçün önəmlidi. Əsas da qadın üçün. Bəs sizin sədaqətli yaxınlarınız varmı? Hansı ki qəlbən və ruhən yaxın olanlar…
– “Sədaqət” anlayışı, bu anlayışın ifadə etdiyi hiss artıq o qədər ucuzlaşıb ki, haqqında ağızdolusu danışmaq da olmur. Elə bil ki, bu duyğu hamımızın gözü qarşısında əriyib yox oldu, heç birimizin də səsi çıxmadı: hara baxırsan vəfasızlıq, dönüklük… sədaqət sanki qəhətə çıxıb. Axı tarixən belə olmayıb…. dədə-babalarımız arasında inam, etibar olub. Sevənlər, dostlar, ailədə ailə üzvləri bir-birlərinə sədaqətli olub. Bəs indi hanı bir ömrü qoşa addımlamaq üçün içilən andlar, hanı vəfa, hanı sədaqət? Hanı…hanı?! Hanı sevgililər arasındakı o saf sevgi, hanı evli cütlər arasındakı əbədi birlik?
Çoxdan xarici saytların birində çox maraqlı bir mövzu ilə qarşılaşmışdım. Heyvanlar arasındakı sədaqətdən söhbət gedirdi. Oxuduqca üzümdə təbəssüm yaransa da, ürəyimdən bir sızıltı keçmişdi və bu sızıltı məni dərindən düşünməyə məcbur etmişdi. Beynimdə o qədər suallar yarandı ki, həmin vaxt, özüm də çaş-baş qaldım. Bilmədim hansı suala necə cavab verim… Dünyanı görə-görə gəlmişik, yaxşını da görmüşük, pisi də. Sədaqətlini də görmüşük, bivəfanı da. Ölüm-itim də görmüşük, müharibə də. Dul qalan kişi də görmüşük, qadın da. Amma indiki zamanla müqayisə etdikdə, nə əvvəlki saflığı, nə sədaqəti, etibarı, vəfanı, nə də inamı görə bilmirik. İnsanların bu cür dəyişməsinin səbəbi nədir görəsən? Yoxsa bütün müsbət keyfiyyətləri insan üçün rəva görən Yaradanın üzümü döndü? Haqsızlıqlar, süi-istifadələr, inamdan, etibardan öz xeyrinə istifadə edən naxələfləri görüb qərarınımı dəyişdi Uca Yaradan.
Sədaqət, vəfa, ilqar, etibar…bunlar hamısı sinonimlərdi. Və mənimçün o qədər dəyərli sözlərdir ki. Heç vaxt dönük çıxmadım nə insanlara, nə də cansız olan əşyalara belə. Bir dəfə atam əlində bir üzüklə girdi evə, dedi bunu bağdan tapdım. Bacım üzüyü götürdü baxdı, dedi “prastoydu” qaytarıb qoydu yerinə. Atam üzüyü əlinə götürüb bir də baxdı dedi, bala, qızıl olmasa da yaman xoşum gəldi bu üzükdən. Mən kənardan sakit izləyirdim. Yaxınlaşıb atamın əlindən üzüyü aldım. Sadə qaşlı gümüş bir üzükdü. Dedim, ata, necə qəşəng üzükdü bu. Olar bunu özümə götürüm? Atamın üzü güldü həmin vaxt. O qədər sevinclə: götür, qızım, amma sən onu taxmazsan ki, nə qiyməti var ki, onun. Dedim, yox, ata, mən bunu ömrümün sonuna kimi saxlayacam, bu mənimçün çox dəyərli olacaq. Atamın üzündəki ifadəni və köks ötürməsini bu günə qədər xatırlayıram…İnanın mənə uzun illər üzük barmağımda oldu. Yaşla bağlı olaraq barmağımı sıxır deyə istifadə edə bilmirəm indi. Amma ən dəyərli əşyam kimi mücrümdədir. Və mücrüdəki dəyəri olan hər şeydən çox-çox qiymətlidir mənə.
Mən kimə və nəyə sevgi göstərdimsə, sədaqət sevgimlə qoşa addımlayacaq. Bu mənim pozulmayan qanunumdur. Dönüklük, namərdlik, intiqam, qisas məndən çox uzaq hisslərdir.
Sevgimi verdiyim hər kəs sevgimin, sədaqətimin qarşılığın mənə qaytara bilmədi, bunu etiraf etməliyəm. Ömrümü qurban etdiyim oldu, həyatı göz yaşı, zəhər edib tökdü gözümdən… Maddi sıxıntısı olana əl tutdum, zamanı çatanda “etməyəydin” dedi. İllər öncə həyatımı riskə atıb həyatlarını qutardıqlarım oldu, bu gün etdiklərimi heç xatlrlamaq belə istəmirlər…
Amma çox etibarlı və sədaqətli yaxınlarım, doğmalarım, əzizlərim, üzünü görməyib, səsini eşitmədiyim dəyərli insanlar da var həyatımda. Sayları az olsa da, dəyərləri ölçülməzdi. Mən onların sədaqətinə çox inanıram. Şərt o deyil iki addımlığımda olsunlar. Yox, sədaqət cismani yaxınlıq deyil, ruhun keyfiyyətidir. İnsanın vicdanıdır, şəxsiyyətinin göstəricisidir. Monitor arxasından tanıyaram birini, amma etibar edib həyat hekayəmi anlatmış olaram. Və bilərəm ki, ömrü boyu mənə xəyanət etməyəcək… Hər gün üz-üzə gəldiyimə sözümü deyərəm, sabah az qala “Xəbərlər” verilişində məndən danışarlar…
29. Biricik Mələk – a) Hər kəsin bir gedəni var, gedişi ilə barışmadığı…
Sizin də bir gedəniniz oldumu heç? Əgər oldusa, dönüşünü gözləməyə dəyərmi?
– Ayrılıq var sonu şirin vüsaldır,
Ayrılıq var sonu yoxmuş, ay aman… Dönüşü mümkün olmayan gedənim oldu…xoşbəxtliyimi apardı, bəxtəvərliyimi apardı özüylə…yoxluğu məni hər gün betər yandırsa da, nə geri qaytara bildim, nə də geri dönüşünü gözlədim. Haqq dünyasına qovuşdu, dünyamı qaraldıb vaxtsız getdi atam…sonu olmayan ayrılığa düçar etdi məni…
Sonu şirin vüsal olacaq gedişlərim də var həyatımdan…niyəsə ayrılıq məni yaman qaralayıb, sevdiklərimlə sınağa çəkir həmişə. Bu gedişlər məni tərk etmək anlamına gəlmir, məcburi ayrılıqdı, müvəqqəti uzaqlaşmaqdır. Mən bu gedişlərin dönüşü olacaq deyə ümidlə açıram sabahlarımı. Bitəcək həsrət, son qoyulacaq illərin, ayların, günlərin intizarına bir gün…əllərini əlimə alıb öpüb gözümə qoyacağım müqəddəs varlığım var…başımı dizinə qoyub dinlənəcəyim həsrətlim var…sözlərində hüzur tapacağım gözlədiyim var…məni dərdlərimin əlindən alıb qayğısız həyata qovuşduran ÜMİDİM var…dəyməzmi onları gözləməyə? Dəyər, həm də elə bir dəyər ki, bir ömrə bərabər… Ürək deyər ayrılığın üzü dönsün bu dünyadan… Niyə verdiniz ki, bu sualı mənə?!…������ qovuşmaram deyə bir qorxuyla vuruşuram içimdə, səhər-axşam… Bu gedişlərin heç biri ilə barışmadım, çünki mən bunlara layiq deyildim.
b) Sevinc xanım, yetərincə savadınız, ali təhsiliniz, həyata hər pəncərədən baxıb nəticə çıxaracaq həyat təcrübəniz var. Bu qədər olğun bir yaşda bilmədiklərinizi oxumağa daha çox ehtiyaciniz var, yoxsa yaşamadıqlarınızı oxumağa?
– Bilmədiyim şeylər ehtiyac duyduğum yox, tələbatdan irəli gələnlərdi. Lazım olduqca arayıb axtarıb tapıb öyrənirəm. Amma ehtiyac duyduğum şeylər yaşamadıqlarımdı… onları isə oxumaqdan çox yaşamağa ehtiyacım var. Bir yazıda xəyalını qurduğum həyatı görə bilərəm. Oxuyaram, xoş gələr yazılanlar. Amma yaşamış olsam bir ayrı ləzzəti olmazmı. Bir şeirdən oxumuşdum: Sənsiz də yaşayıram, amma səninlə bir başqa yaşardım…
c) Siz oxuduğunuz əsərlərdə əsərimi sevirsiniz, yoxsa müəllifimi?
– Mən yazılan əsərə görə müəllifə rəğbət bəsləyənlərdənəm. Müəllifi bizə yazdıqları tanıdar və sevdirər. Hardansa ürəyimə yatan bir şeir oxuyaram, o saat müəllifin xəbər alaram. Ümumiyyətlə, bir sirr açım sizə, mən bədii əsərlərdən çox poeziya, lirika oxumuşam çox vaxt. Milli ədəbiyyatımızı mövzusuna görə, xarici ədəbiyyatı isə əksərən çox güclü sitatlar, hikmətli sözlərinə görə sevmişəm. 3-4 il olardı son oxuduğum kitab Varisin “Sonuncu ölən ümidlərdi” əsəri idi. O vaxtdan əlimə kitab almamışdım. Bir neçə ay öncə isə Elxan Elatlının dörd əsərini oxudum. Mən kitab oxumağa başladımsa, bitirməmiş yerə qoymuram. İlişib qalıram kitabda. Ona görə çətindi mənə bədii əsər oxumaq, gözlərimə zülm edirəm.
30. Xəyalə (_fikirlerim._ ) – a) adam hər yerdə var inansa çox azdır…Əzizim, insanlıq bu qədərmi bahadır hər kəsdə var olmaz?
– Çox bahadır…o qədər bahadır ki, onu almaq üçün cəhd edənlər də azalıb deyərdim. Çin atalar sözündə gözəl deyilir: Dünyada qüsursuz olan iki insan vardır. Biri ölmüş, biri doğulmamış olan. Çox təəssüf ki, insan yaradılmışlar insanlığın dəyərini bilmədilər. Adam cildində yaşayıb insanlığı zaman-zaman məhv etdilər. Artıq o qədər adət etmişəm ki, pis insanların pis əməllərini görməyə. Daha məni etdikləri pisliklər yox, üzlərindəki həyanı itirməkləri narahat edir. Allah hər kəsi bərabər yaratdı deyirik. Hanı o bərabərlik? Gücü çatan özündən zəifi əzməyə məqam gözləyir. Haqqı çatan da, çatmayan da insanları sahiblənib öz qanunları ilə yaşamağa məcbur edir. Bir qarış torpaq üçün qan tökməyə son qoymaq əvəzinə, hələ də azğınlaşanlar var. Bu təkcə dövlətlər arasında deyil, qonşu da qonşunun başın yarır ki, sən bir metr torpağı çox tutmusan.
Şəmsi Təbrizinin gözəl bir deyimi var: Sən həyatda hər kəs ola bilərsən, amma mühüm olanı insan ola bilməyindir…insan olun, ey insan yaradılmışlar! Ola bilmirsinizsə, əməllərinizlə insanlığı murdarlamayın, çıxarın libasınızı, qəbul edin ki, insan cildinə girmiş bədheybətsiniz…
b) Fiziki qüsurlulara şikəst deyərlər, ürəyinin saflığına, riyadan pak olduğuna baxmadan. Düşüncəsi şikəst olanın da əməlinə, davranışına baxmadan sağlam…Bəs gerçək olan nədir?
– Çox gözəl sualdı, Xəyalə. Eybəcər üzə adət etmək və uyğunlaşmaq olar, çünki o həmişə eyni cür təzahür edir. Eybəcər mənəviyyata isə uyğunlaşmaq olmur, çünki o həmişə müxtəlif cür təzahür edir. Çox sevdiyim Əbu Türxan hikmətidir bu.
Gerçək olan insanın sağlam düşüncəli olmasıdır. İnsanın əlləri olmaz birinə gül verməyə, amma elə bir gülüşlə gülümsəyər ki, üzünə dünyaya dəyər. Amma əlində bir dəstə qızılgülü sənə uzadan olar, tikanları nəinki əlini, ürəyini də elə bir qanadar ki… Dinimizdə belə bir hekayə var: Bir gün Məhəmməd peyğəmbər (s.e.s) görür ki, bir kişi gölün kənarında oturub gözlərinin korluğundan şikayət edib ağlayır. Peyğəmbərin buna yazığı gəlir, Cənabi Allaha həmin qulunun gözünü açması üçün xahiş edir. Allah peyğəmbərin bu istəyini geri çevirmir, kor olan kişiyə dünya işığı bəxş edir. Bir gün yenə peyğəmbərin yolu gölün ətrafından düşür, görür həmin kişi oturub gölün kənarında. Amma bir əli gölə nəsə atır. Baxır ki, göl al qana boyanıb. Sən demə kor kişi gözü açılar açılmaz əlinə keçən şüşə qırıqlarını gölə atırmış, göldə çimən uşaqların əl-ayaqlarını da şüşə kəsik-kəsik edirmiş, kişi də bu mənzərədən zövq alırmış. Məhəmməd peyğəmbər başını göyə qaldırıb: Şükür kəramətinə, kimi necə yaratmaq lazım olduğun özün gözəl bilirsənmiş, – deyir.
Fiziki qüsurla doğulanları da Allah yaradıb, sağlam doğulanları da. Yaradanın yaratdığına tənə etmək, yaxud şikayətçi olmaq bizimçün böyük günahdır. Düşüncəsi şikəst olanlarla mübarizə aparmaq isə, deyərdim savabdır. Bilirsən, Xəyalə, içki məclisində ayıq adama normal baxılmayan kimi, çirkab mühitdə təmiz adam da yaxşı hesab olunmayacaq. Yadındamı bir gün sənlə söhbət zamanı bir cümlə işlətdim, dedin bu yerində deyilmiş aforizm oldu, bir yana qeyd edin. Mən də elə sənin sualına cavab kimi qeyd edim dedim: “Çirkablıq nə qədər çiçəklə örtülsə də, qoxusu duyular bir gün”. Bax, həyat budur, ətrafımız bu cür insanlardan təmizlənmiş olmasa əziyyət çəkən biz olacayıq. Çirkin düşünüb gözəl görünsən səni müvəqqəti sevərlər. Amma gözəl düşünüb çirkin olsan, sənə hər zaman ehtiyac duyular. Mükəmməl olan isə, həm surəti, həm də daxili gözəl olandır. Bu da hər kəsə nəsib olmur bilirsən. İnsanların içindəki kin, qısqanclıq, namərdlik, paxıllıq, eqoizm onları insan olmaqdan uzaqlaşdırır. Gül üzünə Ayın da həsəd apardığı elə yerdə ürəyini sındırar ki, ancaq susmaq keçər içindən…
Mənim fiziki qüsuru olanlara yox, mənəvi şikəstliyi olanlara yazığım gəldi həmişə. Arabaya məhkum olub yeriyə bilməmək qüsur deyil, düşüncələri, davranışları ilə insanların ruhunu zəhərləmək şikəstlikdir. Yeriyə bilməyəni qolları üstündə daşıya bilən biri tapılar, amma mənəvi şikəst olan birini yanında daşımaq ömür boyu ən ağır yükün olar çiynində. Hara daşıyıb aparsan da düşdüyü yeri lənətlənmiş olar…
c) Hamının bildiyi və hər kəsin görə bilmədiyi Sevinc kimdir?
– Əvvəlcə istədim bu suala bir çox yandan yanaşaraq bir az daha tanıdım özümü. Sonra fikrimdən daşındım. Özümdən çox danışmağı sevmədiyim halda, bu müsahibədə limiti xeyli keşmişəm. Ona görə də, Xəyaləm, sənə bu sual üçün təşəkkür edirəm, üzümü tuturam müsahiblərimə və müsahibim olmasa da səhifəmi izləyən dostlarıma: Əzizlərim, dəyərli dostlarım! Mənə ünvanlanan sualların hər birinə cavab verdim. Sizi qane etdimi, razı qaldınızmı, bir cümləylə hər birinizdən cavab gözləyirəm. Və Xəyalənin sualını hər birinizə vermək istəyirəm: Sizcə kimdir Sevinc?

Ömər Xəyyam haqqında NADİR FAKTLAR: Ölümündən əvvəl İbn Sinanın kitabını əlinə alıb və.

O, öz yaradıcılığı, zəngin mənali rübailəri, riyazi, astronomik fəaliyyəti ilə dünya elminin ən dəyərli zəka sahiblərindədir. Qərinələr boyu əsərləri dünyanın bir çox dillərinə, o cümlədən qaraçı dilinə tərcümə edilən şairdir. Qriqori təqvimindən 7 saniyə daha dəqiq çalışan təqvimin yaradıcısıdır. O, zülmkarın düşməni, məzlumun dostu Ömər Xəyyamdır.

Publika.az bəşər elminin dühası Ömər Xəyyamın elmi fəaliyyətini və yaradıcılığını işıqlandırmaq üçün AMEA-nın ŞAR Planetlər və kiçik səma cisimləri şöbəsinin müdiri Ədalət Ətayiyə müraciət etdi.

Çadır ustası kimi tanınan İbrahimin həyat yoldaşı Fatimə üçüncü dəfə idi ki, dünyaya övlad gətirməyə hazırlaşırdı. İbrahimin yarı canı Fatimənin yanında idi. Yaşı qırxı keçsə də , hələlik atalıq sevincini duymamışdı. Fatimənin bundan əvvəlki iki uşağı ölü doğulmuşdu. Üçüncü dəfə bətninə övlad düşdükdə, gecələr çox vaxt göz yaşı içərisində oyanar, övladının yenə ölü doğulacağından qorxardı.

İbrahimsə hələ doğulmayan övladına ad da düşünmüşdü: “Ömər”

Yəni “həyat”

Bəli. İbrahim övladının sağlam doğulması üçün hər gün, hər gecə ibadət edərmiş. Bir gün elə namaz üstündə möhkəm yuxuya gedir, çığırtı və səs-küyə oyanır. Onun yanına gələnlər:

– Sevin, usta, oğlun olub! – deyirlər.

– Ədalət bəy, Ömər Xəyyamın doğum tarixi haqda məlumat dəqiqdir? Bildiyimə görə, bu çox mübahisəli mövzudur.

– Bilirsiniz, maraqlıdır ki, həmin dövrün heç bir tarixi xronikasında Xəyyamın anadan olduğu il dəqiq qeyd olunmur. Tarixçilərdən heç biri onun dünyaya gəldiyi günü xatırlamır. Əl-Beyhəqqi məlumat verir ki, Xəyyam həm doğuluşu, həm valideynləri, həm də əcdadları etibarilə Nişapurdandır. Tarixçi həmçinin Ömər Xəyyamın doğulduğu anda göy cisimlərinin vəziyyəti barədə məlumat verir. Ömər Xəyyamın qohumları ilə onun tanışlığını nəzərə alsaq, Əl-Beyhəqqinin verdiyi məlumata kifayət qədər ciddi yanaşmalıyıq: “Əkizlər bürcü Xəyyamın ulduzlar cədvəli idi, Günəş və Merkuri Əkizlər bürcünün üçüncü dərəcəliyində idi, Merkuri Günəşlə birləşmiş, Yupiter isə ona nisbətən üçbucaq vəziyyətində olmuşdur”. Hind tədqiqatçısı Svami Qovinda Tirtha orta əsrlərdə belə bir nəticəyə gəlib ki, Xəyyam 1048-ci il mayın 18-də anadan olub.

– Bəs bunu necə müəyyən etmişdi?

– Hind efemerid, yəni Nücum təqviminin cədvəli üzrə. Bu astronomik cədvəl Merkuri və Yupiterin geosentrik uzunluğunu təhlil edərək, ilin müəyyən günündə göy cisimlərinin hansı vəziyyətdə olacağını göstərir. Sonralar Tirthanın hesablamaları bir neçə dəfə yoxlanılıb. Sovet alimi Ş.Q.Şərəf Tirthinin nəticələrini yenidən hesablayaraq sübut edib ki, Merkuri 1015-1054-cü illər arasında 17-18-19 may tarixində üç dəfə 1022, 1035 və 1048-ci illərdə Günəşlə birləşmiş vəziyyətdə olub. Amma Yupiter yalnız 1048-ci ildə üçbucaq şəklində müşahidə edilib.

– Ömərin doğulduğu Nişapur o dövrün mühüm mədəniyyət mərkəzi olub. Elə deyilmi?

– Bəli. Nişapur Şərq alimlərinin – İranın, ərəb dünyasının müxtəlif hissələrindən biliyə can atan şəxslərin toplandığı məkan idi. Təsadüfi deyil ki, burada bir atalar sözü də yaranmışdı: “Almaz cilalanmalı, insan təhsil almalıdır”. Adlı-sanlı adamlar özləri üçün kitabxana yaratmağa və onu zənginləşdirməyə səy göstərirdilər. Əl ilə yazılmış kitablar ucuz olmasa da, varlı adamların əksəriyyəti onları alırdılar, kitaba çox həssaslıqla yanaşılırdı. Hər kəs bilik almaq üçün kitabxanalara gedə bilərdi. Məsələn, qazı İbn Hibban Nişapur şəhərinə gələn alimlərə kitabxana və yaşayış otaqları olan ev, hətta böyük məbləğdə təqaüdün verilməsini təmin etmişdi. Vəfatından sonra da bu işin davamını vəsiyyət etmişdi. Başqa bir misal, IX əsrin ortalarında saray əhli Əli ibn Yəhya əl-Münəccim öz evində “Xəzineyi əl-hikmət” -“Müdriklik xəzinəsi” adlı gözəl bir kitabxana yaratmışdı. Elmlə məşğul olmaq üçün bura hər tərəfdən adamlar gəlir, kitabxana sahibinin hesabına orada qalırdılar. Hətta mənbələrdə bir ilahiyyatçı və torpaq sahibkarının öz kitablarına 300 min dirhəm xərclədiyi bildirilir. Vəzir İbn Killis özü xüsusi akademiyaya himayədarlıq edirdi. Kitabxanada alimlərin, kitab üzü köçürənlərin, cildləyicilərin fəaliyyətinə hər ay 1000 dinar sərf edirdi. 1024-cü ildə vəfat edən vəzir Ərdəşir ibn Səbursa “Elm evini” yaratmışdı. Deyilənə görə, xəlifə əl- Əzizin də kitabxanasında 120 mindən 200 minədək kitab var imiş.

– Yəqin ki, böyüdüyü bu zəngin mühit Xəyyamın böyük zəka sahibi olmağına öz təsirini göstərib.

– Əlbəttə, IX əsrdə tərcüməçilərin böyük fəaliyyəti başlandı. Qədim yunan alimlərinin fəlsəfəyə və məntiqə dair əsərləri ərəb dilinə tərcümə olunur. Xəlifə Mömin tərcüməçilər dəstəsi yaradır. Məhz bu intellektual mühiti müəyyən edən fəlsəfi-dini cərəyanların yaranması və mübarizəsi Xəyyam kimi belə mürəkkəb, görkəmli və nadir şəxsiyyətin formalaşmasına təkan verdi.

– Bəs uşaqlıq illəri haqda nə məlumdur?

– Ömər Xəyyam Nişapurda adlı-sanlı alim və ruhani Nəsirəddin Şeyx Məhəmməd Mənsurun yanında təhsil alıb. Müəllim məşğələlərdə tez-tez Pifaqorun “İnsanın firavanlığı idrakın qanunlarına əsaslanarsa, çox yaxşı olar” ifadəsini səsləndirərdi. Ömər təlim prosesində əvvəlcə riyaziyyatı, məntiq, Ptolomeyin “Almagest”, “Coğrafiya” əsərləri əsasında astronomiyanı, coğrafiyanı, daha sonra musiqi və riyazi nisbətlər haqqında təlimi, nəhayət, fəlsəfəni öyrənirdi. Aristotel və Arximedin əsərlərinə xüsusi sevgi ilə yanaşır, Ptolomeyin nəyi təsdiq etmək istədiyi haqda fikirləşirdi. Daim atasına dərin mənalı suallar verən Ömərin fikrincə, Arximed və Biruni Ptolomeyə nisbətən həqiqətə daha yaxın olublar. Həmçinin, Cordano Brunodan əvvəl “digərləri kimi biz də göy qübbəsində bir ulduzuq” qənaətinə gəlmişdi. Atası isə onun suallarına cavab verə bilmir “hər şey Allahın əlindədir”- söyləyirdi.

– İti yaddaşı sayəsində “Quran”ı da erkən yaşında əzbərləyib.

– Elədir, cəmi 8 yaşında. Yeniyetmə ikən Quranın istənilən yerini əzbər söyləyir və sonralar “Dinin köməkçisi” fəxri adına layiq görülür. Lakin onun əsas maraq dairəsi dünya elmləri idi. Riyaziyyat və astronomiya ilə dərindən məşğul olur, ərəb dilini öyrənir və 10 yaşında Nişapur mədrəsəsində (şərq universitetində) təhsil almağa başlayır. Çox erkən mədrəsədə dərs alan Ömər riyaziyyat, Evklid həndəsəsi, məntiq (Aristotelin şərhi ilə), musiqi nəzəriyyəsi, fizika (yenə də Aristotelin şərhi ilə), minerologiya, botanika, zoologiya, astronomiya, coğrafiya və insan haqqinda elmlə – anatomiya ilə məşğul olur. Bundan əlavə o, İbn Sinanın “Şəfa kitabı”na bütün ömrü boyu müraciət edir və ölümqabağı əlində də məhz bu kitabı tutub.

– Bildiyimə görə, Ömər gənc yaşlarında doğma şəhərini tərk edib, Səmərqəndə köçür. Bəs doğma mədəniyyət mərkəzini tərk etməyə nə səbəb oldu?

– 20 yaşı olanda Səmərqənddə yaşayırdı. Bu izdihamlı şəhərin yarım milyon əhalisi var idi və alimlərin sığınacağı sayılırdı. Səmərqənddə öz əksini tapmış keçmişin böyük, sirli yaddaşına laqeyd qalmaq mümkün deyildi. Ömərin gəncliyi səlcuqların Mərkəzi Asiyanı zəbt etməsi dövrünə təsadüf edir. Ölkədə siyasi vəziyyət getdikcə gərginləşirdi və bu ona tədqiqatları barədə düşünməyə mane olurdu. İnsanların ölümü, həmçinin alimlərin məhv olması Xəyyamı sarsıdırdı. Sonralar yazdığı “Cəbr” əsərinin girişində bununla bağlı: ”Əhalinin çox az hissəsini təşkil edən alimlərin məhvinin şahidi olduq. Taleyin sərtliyi onların elm sahələrinin bütünlüklə inkişafına və dərinləşdirməsinə göstərdikləri xidmətlərə mane olurdu” – deyə qeyd edirdi. Demək, hadisələr belə cərəyan edir. 1066-cı ildə Ömərin atası İbrahim dünyasını dəyişir. Adi şəraitdə Ömər Nişapurda qalıb işləyə bilərdi, ancaq maddi vəziyyəti kəskin pisləşmişdi. Bu yaşında gözəl təhsil görmüş Xəyyam təqiblərdən azad olmaq üçün Nişapurdan qaçmağa məcbur olduğunu və düşmən Səlcuqlar dövlətinə gəlib düşməyini gizlətmir. Səmərqəndin baş qazisi Əbu Tahir Əbdurrəhman ibn Alak nüfuzlu sima idi və alimlərə himayədarlıq edirdi. Onun belə bir vəzifəni tutması böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Ömər deyirdi ki, Allah Əbu Tahiri daha da ucaltsın. O həmin dövrdə elə geniş və dərin biliyə malik idi ki, bəzən Əbu Tahirlə oturub, uzun müzakirələr aparırdılar. Əbu Tahiri çoxlu problemlər narahat edirdi və qarşılıqlı söhbət çox faydalı olurdu. Qaraxanilər dövlətinin o vaxtkı hökmdarı Şəms əl-Mülkün hökmünə əsasən təqribən 1069-1070-ci illərdə Ömər Xəyyam Buxara şəhərinə köçür. Nizam əl-Mülkün bu vaxt savadlı və istedadlı gənclərə kəskin ehtiyacı var idi və Əbu Tahir Ömər Xəyyamı ona tövsiyə etmişdi. Onun İsfahana köçməsi haqda da maraqlı qeydlər var. Qısa şəkildə sizinlə bölüşə bilərəm.

– Buyurun.

– Nəhayət, 1074-cü ilin mart ayı. Buxaradan böyük karvan ağır-ağır yola düşür. Yuxulu süvarilərin səsi çıxmır, yalnız bəzi xidmətçilər bir-birini səsləyir. Xəyyam atasının sözlərini xatırlayır: “Qəlb – saf bulaq suyu olan qabdır”. Ömər atasının bu kəlamını həmişə xatırlamazdı, amma indi bu kəlam ona rahatlıq vermirdi. Ömər İsfahana qədər 22 il əvvəl bu şəhərdə olmuş Nasiri Xosrovun təsvirini bir neçə dəfə oxumuşdu: ”İsfahan vadidə yerləşir, oranın havası və suyu çox yaxşıdır”.

İsfahan Məlik şahın vaxtında Şərqin ən iri şəhərlərindən birinə çevrildi. Ömər Xəyyam 1074-cü ilin baharında buraya gələrkən çətin fikirləşə bilərdi ki, həyatının iyirmi ildən artığı makedoniyalı İsgəndər tərəfindən salınmış bu şəhərlə bağlı olacaq.

57 yaşlı Nizam əl-Mülk Öməri görcək yavaş-yavaş ayağa qalxdı, gülümsəyərək ona tərəf gəldi. Görüş maraqlı və dərin mənalı, həm də imtahanedici tərzdə keçdi. Hətta, vəzir bir anlıq gözlərini yumdu, başını azacıq tərpətdi. “Deyəsən səhv etməmişəm”, deyə öz-özünə pıçıldadı və sözünə davam edərək söylədi:

– Ömər, sən, əlbəttə İsfahana təsadüfi düşməmisən.Ümumiyyətlə, insanların həyatında təsadüflər olmur. Təsadüflük insanların təkəbbürlüyünü və onların düşüncələrinin səhv olduğunu xatırladır. İndi Səlcuqilər dövlətinin öz kölgəsi şimala və şərqə, cənuba və qərbə düşür. Qılınclarımızın zərbələrinin kafirlər və həqiqi dindən üz döndərənlər öz üzərlərində hiss etmişlər. Xəzinəmizdə çoxlu qızıl var, zəmilərimiz məhsuldardır, sürülərimizin miqdarı çoxdur. Amma dövlət təkcə ordusu, xəzinəsi, ticarəti ilə deyil, həm də biliyi, elmilə güclüdür. Biz Səlcuqilərin ulduzunun daha da parlaq şölə saçması üçün alimləri dövlətimizə toplamağa başlamışıq. İstərdik ki, sən də öz bilik və ağlınla bizim sultana xidmət edəsən. Mənim məsləhətimlə səma cisimlərini müşahidə etmək üçün İsfahanın yaxınlığında rəsədxana yaradılmalıdır. Çoxlu hesablamaların aparılması tələb olunur, amma sən onları artıq etmisən.

Bu sözləri deyərkən, Nizam əl-Mülk lap qədim dövrlərdən İranda mövcüd təqvimin və ərəblərin İranı, Orta Asiyanı zəbt etdikdən sonra müsəlman Ay təqviminin qazandırılması ilə daha çox dolaşıqlıq yaranmasını nəzərdə tuturdu. Bununla da qeyd olunması çox böyük əhəmiyyət kəsb edən Novruz bayramının tarixinin də dəqiqləşdirilməsinin zəruriliyini və xristian aləmində onların da Pasxa bayramlarının qeyd olunmasını dürüstləşdirmək imkanı yaranmasına işarə edirdi.

– Xəyyamın bu sahədə olan bütün tədqiqatları “Novruznamə” əsərində öz əksini tapıb. Elə deyil?

– Bəli, bəli. Daha sonralar qələmə aldığı “Novruznamə” əsərində çox dəyərli qeydlər var.

– Beləcə “düşmən” torpaqlarında alim böyük nüfuza sahib olur.

– Səlcuq şahı Məlikin cəmi 17 yaşı var idi. Ona görə də Nizam əl-Mülk istəyirdi ki, onun yanında Ömər kimi müdrik şəxsiyyətlər olsun. Gənc yaşlarında səlcuqların aramsız hücumlarına məruz qalması səbəbindən doğma Nişapuru tərk etmiş Ömər Xəyyam, 1074-cü ildə İsfahandakı rəsədxanaya rəhbərlik etmək üçün Səlcuq sultanı Məlik şahın dəvətilə bu şəhərdə məskunlaşır. Bu Aya bənzər məmləkətdə o, 20 ilə yaxın fəaliyyəti müddətində böyük uğur qazanıb. Bunlardan biri də Məlik şahın şərəfinə yeni təqvimin tərtib edilməsi olub. Məlik şahın İsfahana topladığı ən yaxşı astronomlara rəhbərlik edən Xəyyamın bu təqvimi ən dəqiq təqvimlərdən sayılır.

– Bəs İsfahan rəsədxanası nə qədər fəaliyyət göstərib?

– Bu məkanın fəaliyyətinə olduqca böyük vəsait ayrılmışdı, odur ki, sultanın ölümünədək fəaliyyət göstərmiş, sonra bağlanmışdı.

– “Novruznamə” əsəri haqda bizə məlumat verə bilərsinizmi?

– “Novruznamə” əsərində zərdüştlüyün yaranmasından öz dövrünə qədər təqvim islahatlarının tarixini təsvir edib, yeni təqvimi əsaslandıraraq aydınlıq gətirib. Məsələnin birinci hissəsini o, qısa olaraq belə şərh edir: “Hüştəspin şahlıq etdiyi vaxtdan 30 il keçdikdən sonra Zərdüşt (Zorastr) gəlmiş və sehrbazların dinini gətirmişdir. Hüştəsp onun dinini qəbul edərək, tətbiqi ilə məşğul olub. Fridun (İranın mifik şahlarından biri) bayramı vaxtlarından həmin dövrədək 940 il keçib və Günəş Əqrəb bürcünə yerini dəyişib. Hüştəsp təqvimdə uzun il yaratmağı əmr elədi. O , Xərçəng bürcünün ilk günündən etibarən Fərvərdini Günəşdən başladı və bayram təşkil edib, dedi ki, bu günə riayət etmək və Novruzu keçirmək lazımdır, çünki Xərçəng bürcü işləmək üçün xoşbəxt ulduzdur. Kəndlilərə və əkinçilərə bu dövrdə vergini ödəmək hüququ verilməlidir, bu onlar üçün asan ola bilər. Sonra o, əmr etdi ki, illəri dəyişməmək və insanların həm isti, həm də şaxtalı havalarda öz vaxtlarını bilmək üçün hər 120 ildən bir uzun il keçirilsin. Bu qayda “iki buynuzlu” hesab olunan Makedoniyalı İsgəndərin dövrünə qədər davam etdi. Bu dövrdən başlayaraq insanlar uzun ili keçirməyi saxladılar və həmin qaydaya qədərki ənənəni davam etdirdilər. Bu, Sasanilər sülaləsinin dövrünə qədər bu minvalla getdi. Sonra hökmdar Ərdəşir yenidən uzun ili keçirmək qərarına gəldi və böyük bir bayram düzəltdi. Ərdəşir müqavilə tərtib etdirdi və həmin günü Novruz (Yeni gün) adlandırdı. Adamlar Novruz bayramını Sasanilər şahı Ədalətli Nuşiravanın dövrünə qədər qeyd etdilər. Sasanilər dövlətinin paytaxtı Mədaində həmin dövrün adətlərinə müvafiq olaraq Novruz bayramını keçirməyi müəyyən etdi. Amma, o uzun ili qeyd etməyərək bildirdi ki, Günəş öz dövretməsinin axırında Xərçəng bürcünün birinci gününə çatana qədər insanlar bu qaydanı tətbiq etməyi dayandırmalıdırlar. Beləliklə Məmunun astronomiya cədvəli tərtib olundu və bizim dövrə qədər təqvimi bu cədvəllərin köməyi ilə hesablayırdılar. Bu, Mütəvəkkül ilahinin dövrünə qədər belə idi. Mütəvəkkülün bir vəziri vardı.Vəzir ona dedi ki, verginin toplanması mal-qaranın taxıl zəmilərindən çox uzaq olduğu vaxta düşdüyünə görə adamlar əziyyət çəkirlər. Onlar şah Əcəmin adətinə uyğun olaraq, ili əvvəlki yerinə qaytarmaq üçün, adamların taxıl yığımından sonra vergi verdiyi vaxt əziyyət çəkməməsi üçün uzun ili keçirməyə başladılar. Mütəvəkkül razılaşdı. Əhali sakitləşib, yenidən bu qaydaya riayət eləməyə başladı”. Böyük mütəfəkkir əsərində həmçinin qeyd edir ki: ”Dinin dayağı olan xoşbəxt sultan Məlik şah, Allah onun ürəyini nura qərq etsin, bunu bilərək uzun ili keçirmək və ili əvvəlki yerinə qaytarmaq barədə əmr verdi”.

– Bəs Xəyyamın təqviminin əsas özəlliyi nə idi?

– Həmin əsrdə Məlik şah bu nöqsanları aradan qaldırmaq üçün başda Xəyyam olmaqla, ən məşhur astronom və riyaziyyatçılardan ibarət xüsusi bir heyət təşkil edir. Heyət elə bir təqvim hazırlamalı idi ki, bu təqvim ilinin başlanğıc günü, yəni, Novruz yaz bərabərliyi nöqtəsindən hesablanmaqla dəqiq və əyani olsun. Təqvimlər insanların həyatı tələbatları ilə də uzlaşmalı idi. Xəyyam təqvim ilinə Yuli təqvimindən bir qədər fərqli olan 366 sutkadan ibarət il daxil etmişdi. Məlik şahın adını verdiyi təqvimdə ayların düzülüşü və günlərin paylanması çox maraqlıdır. Əlbəttə, onun yaradıcılarına Günəşin illik zahiri hərəkətinin sabit sürətlə baş verməməsi məlum idi; qışda sürətli, yayda isə nisbətən kiçikdir. Yaz bərabərliyi nöqtəsindən payız bərabərliyi nöqtəsinədək ekliptika boyunca o,186 günə, ikinci yarısını isə daha tez – 179 günə qət edir. Ona görə də bu təqvimdə ilin birinci yarısında aylar 31 gündən, ikinci yarısındakı aylar isə 30 gündən ibarətdir. Təqvimdə aylar Günəşin zahiri hərəkəti zamanı özünün olduğu bürcün adı ilə uyğunluq yaradır. İlin başlanğıcı isə 21 mart gecəyarısından başlayır. Bütün bunlar haqqında Ömər Xəyyam özünün “Novruznamə” əsərində məlumat verir. Deməli, əgər İran təqvim aylarında Günəşin yerini biliriksə, onda Zodiak bürclərindən hər birinin Günəş doğandan əvvəl ilk dəfə görünmə vaxtını təqribi təyin etmək çətin deyil.

Xəyyam “Novruznamə” əsərində göstərir ki, Günəş Fərvərdin ayının (21 mart-20 aprel) 1-də Qoç bürcünə daxil olur. Bu vaxt gecə ilə gündüzün uzunluqları bərabərləşir və yazın başlanğıcı olur. O, bir ay bu bürcdə olur. Ordibehişt ayında ( 21 aprel- 21 may) Günəş Buğa bürcündədir, yazın ortası bu ayda olur. Tir ayında (22 iyun-22 iyul) isə Günəşin kulminasiyası enməyə başlayır. Yəni o, yay günəş duruşu nöqtəsindən keçir. Bu ayda Günəş Xərçəng bürcündə olur. Mordad ayında (23 iyul-22 avqust ) yay tən yarı olur. Bu vaxt Günəş Şir bürcündə olur. Deməli, həmin ay Şir və ona qonşu olan Xərçəng və Qız bürcləri uyğun olaraq səhər və axşam şəfəqlərinə düşdüyündən görünə bilməzdi. Bunlar göstərir ki, Xəyyam təqvimi dəqiqliyinə görə bütün digər təqvimlərdən və hətta Qriqori təqvimindən üstündür. Bu həm də insanların həyati təlabatına cavab verən praktiki təqvim idi.

– Bəs şahla münasibətləri necə idi?

– Xəyyam İsfahanda rəsədxanaya rəhbərlik edərkən, ulduzların vəziyyətini söyləyərək, “nədimlik” yəni “həmsöhbət”, “şahı əyləndirən şəxs” vəzifəsini də yerinə yetirirdi. O, astrologiya ilə məşğul olmasına baxmayaraq, ona bir sənət kimi yanaşırdı. Nizami Əruzi Səmərqəndi yazırdı: “Astrologiya qaydalarının mötəbər sənət olmasına baxmayaraq, onlara inanmaq olmaz, astronom onlara inanmamalıdır. Astroloqlar tərəfindən irəli sürülən hər bir fikir taleyin ixtiyarına verilməlidir. Mən Ömərin həqiqətə dair sübutlarını bildiyimə görə heç vaxt görmədim ki, o, astrologiya qaydalarına inanmış olsun”. Bir dəfə uğurlu ovda Məlik şah Ömərə sual verir:

– Ömər, sənin əvvəlcədən dediklərin həmişəmi doğru çıxmışdır?

– Yox, həmişə doğru çıxmayıb – deyə Məlik şahla üzbəüz oturmuş Xəyyam sakitcə cavab verdi.

Şahın qarşısında hər nədim otura bilməzdi. Lakin Xəyyam nadir üstünlüyə malik idi. O, sözünə davam etdi – Səma böyükdür, ulduzların taleyimizə təsirini dəqiq bilmək üçün insanın həyatı qısadır. Biz ulduzların qanunları haqqında nə isə bilirik, amma bu, bilmədiklərimizlə müqayisə oluna bilməz… Məlik şah öz yüksək rütbəsinə görə kifayət qədər savadlı idi. Hətta, xəstə ikən Ömərə bir riyazi risaləni bitirməsi və bu işi dərk etməsə də, mükafat ayırdığını xatırladır. Şübhəsiz ki, hökmdarın savadlı olmasında böyük vəzirin və Nizam əl-Mülkün seçdiyi sultan nədimlərinin təsiri böyük idi.

Ömər Xəyyam İsfahanda astronomiya rəsədxanasına 18 il rəhbərlik edib. Amma onun, yeni və digər vacib, maraqlı məsələləri həll etmək imkanı olan rəsədxana yaratmaq arzusu təəssüf ki, yerinə yetmir.

– Sonda hansı qənaətə gəlirik? Ömər Xəyyam kimdir?

– Bu suala ən azı bu gün qiymətli cavab vermək mümkün deyil. Yəni, Ömər Xəyyam azadfikirlidir, dinə inanmır, sufizmə gülür – panteistdir. O, həm də müsəlmandır, filosofdur, dəqiq müşahidəçidir və tədqiqatçı alimdir, saqi sevəndir, reallığı dürüst görür, həm qorxmazdır, həm də zərifdir. Amma Xəyyam küfr danışan deyil, ümumi axına qarşı dayanan da deyil. Şübhə və tərəddüdləri, öz əməlləri və düzgün fəaliyyəti ilə həll edə bilir. Ömər Xəyyam şöhrətpərəst deyil, insanların şüurunda hikmətli dahi şair kimi qalıb. Təsadüfi deyil ki, fars ədəbiyyatşünaslığında “Xəyyamşünaslıq” adlanan bütov bir istiqamət var. Onun şerləri dünyanın bir çox xalqlarının dilində nəşr olunub. XX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniyada düzəldilmiş ən böyük sərnişin gəmisi olan “Titanik” aysberqə çırpılıb batan zaman göyərtəsində 13 milyon sterlinq məbləğində sərvətlə yanaşı, Ömər Xəyyamın qədim əlyazması – “Rübaiyyat”ının da olması məlumdur. Çünki əsərləri sadədir, yığcamdir, fəlsəfidir, zəngin mənalıdır. Bu, onun müdrikliyini göstərir. İnsanların əksəriyyətinin Ömər Xəyyamın poeziyasından əlavə digər qabiliyyəti barədə məlumatları yoxdur. Bir dəfə Ömər Xəyyama “sən yaxşı şairsən” deyirlər. O, isə cavabında “şair Firdovsidir, mən isə riyaziyyatçı və astronomam” – deyir.

Ömər Xəyyam barədə fikirlərini bölüşmək üçün Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin əməkdaşı Şahin Yusifliyə də müraciət etdik.

– Ömər Xəyyam hər zaman maraq dairəmdə olan şəxsiyyət olub. Daim onun adının yanında mey və rübai sözlərini görmüşəm. Araşdırmamın əsas mövzusu da onun həyat və ədəbi istiqamətdə olan yaradıcılığıdır. Əgər XVI əsrədək dünyanın fikrini riyaziyyatçı Ömər Xəyyam zəbt etmişdisə, artıq XIX-XX əsrdən şair Ömər Xəyyam hər kəsi özünə heyran qoymuşdur. Şair Ömər Xəyyamı isə məşhurlaşdıran onun rübailəridir. Onun əsərlərinə o qədər böyük tələbat var ki, qaraçı dilinə belə tərcümə edilib.

– Bu yaxınlarda Məhsəti Gəncəvinin yaradıcılığı haqda yazırdım. Məhsəti xanımın yaradıcılığını araşdıran tədqiqatçı bildirdi ki, onun rübailəri Allahı, dini danmağına işarə deyil, sufi rəmzlərinin təsviridir. Həmçinin əlavə etdi ki, Ömər Xəyyamın bəzi rübailəri Allaha, dinə bir üsyandandır.

– Çox aktual sualdır. Birincisi onu deyim ki, nə Məhsəti xanım, nə də Ömər Xəyyam sufi şairi olmayıblar. Çünki bu çoxmərhələli yoldur. Lakin hər ikisinin yaradıcılığında sufilik ideologiyasına dair fikirlər var. Xəyyam üçün dünyada baş verən bütün proseslər maraqlı idi. O düşünürdü ki, yaradan şərabı, piyaləni yaradıbsa, onu niyə yenidən yerə çırpır? Öz beynində insanların cavab tapmadığı bütün sualları aydınlatmağa çalışırdı. Məhs buna görə də bütün hədləri keçməli olurdu. Bu zaman da dindarlar tərəfindən tənqid edilir, kafir adlandırılırdı. Bu insan necə “Quran”ı dana bilər ki, 21 yaşında artıq hafiz idi və qiyasəddin elmi rütbəsini almışdı. Həmçinin öz dövrünün alimlərinin qınaq obyektinə çevrilməmək üçün, Kəbə ziyarətinə də getmişdi, insanlarla birgə camaat namazı da qılırdı. Onun bütün fəlsəfəsi ölümündən bir neçə dəqiqə öncə səsləndirdiyi fikirlərdə gizlənir. Xəyyam ölüm ayağında əlində İbn Sinanın “Kitabi-Şəfa” əsəri, qalxıb namaz qılır və deyir “Ey Uca Tanrı, mən səni öz dərrakəmdə hiss etdiyim qədər tanımışam və bu mənim sənə olan yolumdu”. Yəni səni bacardığım qədər dərk etdim və anlamadığım səmtlərdə də sənə doğru yönəldim. Bu isə o deməkdir ki, Xəyyam Allahı danmayıb.

– Vikipediyaya güvənsək, İbn Sinanın tələbəsi azərbaycanlı mütəfəkkir Bəhmənyar olub. Bu fikir nə dərəcədə doğrudur?

– Bu məsələ naməlumdur. Bizim filosoflardan biri Zakir Məmmədov bu haqda məlumat verib. Amma heç bir farsdilli mənbədə Bəhmənyarın Ömər Xəyyamın ustadı olduğu barədə bir cümlə belə yoxdur. Lakin Xəyyam öz yaradıcılığında, elmi fəaliyyətində İbn Sinadan bəhrələnib.

– Vikipediya dünya üzrə ensiklopedik mənbə sayılır. Azərbaycandilli versiyasında qeyri-dəqiq məlumatlar çoxdur. Mən bir jurnalist kimi yalnız bu məlumalara güvənib, məqalə yazsam, cəmiyyətə yanlış fikir ötürmüş oluram. Peşəkar araşdırmaçılarımız öz sahələrina aid olan bu mənbələrdəki səhvləri niyə düzəltmirlər?

– Ömər Xəyyam XI əsrin mütəfəkkiridir. Ona görə onun yaradıcılıq və həyat yolunu tam əks etdirmək olmur. Bəzən isə tarixi faktlar ümumiyyətlə üst-üstə düşmür və bəzən bir-birinə zidd olur. Qısası hər mənbə bir məlumat verir.

– Son vaxtlar alimlərimiz, ədəbiyyatçılarımız araşdırırmı onun yaradıcılığını? Bildiyim qədər bir az durğunluqdur bu sahədə?

– Azərbaycan Sovet birliyinin tərkibində ikən Rusiya Şərqşünaslıq məktəbi tərəfindən Xəyyamın yaradıcılığı kifayət qədər araşdırılıb. Elmdə də belə qayda var ki, elmi cəhətdən araşdırılan mövzulara bir daha üz tutmaq olmur. O elə böyük şəxsiyyətdir ki, yaradıcılıq dəryasına baş vurduqca dərinə dalır insan. XVI əsrədək dünya elmində riyaziyyat Xəyyamın qoyduğu təməllər üzərində idi. Yalniz bu dövrdən sonra rus və Avropa alimləri onun nəzəriyyəsini təkmilləşdirərək onun adını kölgəyə saldılar. Hətta bugünədək bəzi alimlər hesab edirlər ki, riyaziyyatçı Ömər Xəyyam və şair Ömər Xəyyam tam fərqli insanlardır.

– Böyük zəka sahibinin ölüm və doğum illəri haqda dəqiq məlumat varmı?

– Doğum ili 1048-ci ilin 18 mayıdır. Ölüm tarixi barəsində müxtəlif versiyalar var. Ən səhih məlumat odur ki, Xəyyam 4 dekabr 1131-ci ildə dünyasını dəyişib. Beyhəqinin əsərlərində 1191, digər mənbələrdə isə 1123-cü il qeyd olunur. Qəbri isə doğma Nişapur şəhərinin Hira qəbristanlığındadır. Digər maraqlı bir məqam, Xəyyam ölümündən əvvəl deyir: ”Qəbrim elə yerdə olacaq ki, hər bahar üzərimə gül-çiçək səpəcək.” Həqiqətən də belə olur. Bu günün özündə belə hər yaz fəslində Xəyyamın qəbrinin üzəri al-əlvan çiçəklərlə dolu olur.

– Qüdrətli söz sahibinin əsərləri arasında tərcümə etdikləriniz varmı?

– Məndən öncə Əkrəm Cəfər, Mirmehdi Seyidzadə onun yaradıcılığından dilimizə tərcümələr ediblər. Mən də onun rübailərini orijinaldan oxuyub, 25 şeirini azərbaycancaya tərcümə etməyə çalışmışam.

– Ömər Xəyyam haqda bilinməyən hansı faktı bizimlə bölüşə bilərsiniz?

– O, həddən artıq danışmağı, uzun-uzadı cavab verməyi sevərmiş. Onun dövründə Nizamiyyə Universitetinin müəllimi olmuş Mühammədül Qəzzali belə bir hadisə nəql edir ki, günlərin bir günü Xəyyam bir suala yarım gün cavab verdi və mən dözməyib, onun sözünü saxlamaq üçün “Quran”dan bir ayə səsləndirdim. Bundan əlavə çox iti yaddaşı olub. Onunla yol yoldaşı olan şəxs heyrətlə qeyd edirdi ki, yol boyu bir kitabı oxuyub, mənzil başına çatanda əzbərdən söyləməyə başladı.

– Təbii ki, bu qeyri-mümkündür. Ömər Xəyyamı onun rübaisi ilə təsvir edə bilərsinizmi?

– Şərabın verdiyi məstlikdən həzz al.

Surətin qızarsa, yenə xoşhal ol.

Onsuz da yoxluqdur dünyanın sonu,

Var ikən yoxluğun sən dadını al.

Mütəxəssislərin qeydlərindən də bu nəticəyə gəlirik ki, Ömər Xəyyam çoxlarının təsəvvüründə canlandırdığı əyyaş şair, dinə qarşı çıxan kafir deyil, dünyanın gedişatını öz nuru ilə işıqlandıran mütəfəkkir olub. Onun haqda deyilməyənlər dilə gətirilənlərdən, hələ qaranlıq qalanlar gün üzünə çıxarılanlardan daha çoxdur.

Leyla Sarabi

Əvvəlki xəbər

Azərbaycanlı hakim UEFA-dan təyinat aldı