Dəbiyyat müəllimi, sən bir günəşsən

“Ana rəhmi” əfsanəsi (Təsviri və nəqletmə xarakterli bədii nümunələrin oxşar və fərqli cəhətləri), “Koroğlu” dastanından “Düratın itməyi” qolu (Təsviri-nəqli bədii nümunələrdə təsvirilik və nəqletmə xüsusiyyətləri),

Ədəbiyyat tarixi

Bədii ədəbiyyatın tarixini, onun xalqın və ümumiyyətlə, bəşər cəmiyyətinin tarixi inkişafı ilə bağlılığını öyrənib şərh edən ədəbiyyat tarixi hələ yazılı ədəbiyyat mövcud olmadığı dövrlərdən indiki dövrə qədər – xalq yaradıcılığından qaynaqlanan bədii ədəbiyyatın zəmanəmizə qədər keçdiyi böyük, mürəkkəb tarixi inkişaf yolunu elmi surətdə işıqlandırmış və işıqlandırmaqdadır.
Ədəbiyyatşünaslıq elminin üç əsas bölməsindən biri də ədəbi tənqiddir. Ədəbi tənqid bədii əsərin ictimai əhəmiyyətini, xalqın həyatı ilə necə səsləşdiyini qiymətləndirir, onun ideya-bədii keyfiyyətinin yüksəlməsinə, ümumiyyətlə ədəbiyyatın inkişafına kömək edir. Bu elm keçmiş ədəbi irsi dərindən öyrənmək və klassik ədəbiyyatın ən yaxşı ənənələrini mənimsəməklə bərabər, müasir ədəbi prosesin daha da inkişaf edib yüksəlməsinə istiqamət verir, onu nəzəri cəhətdən silahlandırır.
Ədəbiyyatşünaslığın həqiqi, düzgün inkişafı onun tarix, fəlsəfə, estetika, dilçilik, incəsənət tarixi kimi elmlərlə sıx əlaqə saxlamasını tələb edir; bunsuz hadisələri lazımınca öyrənmək mümkün deyil.
Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq bir elm kimi hələ orta əsrlərdə yaranmağa başlamışdır. Onun ilk əsərləri təzkirə adlanan ədəbi məcmuələrdir. Səyahətnamə, tarixi salnamə, qamus və s. əsərlərdə də ədəbiyyatşünaslıq ünsürləri çoxdur, bunlarda yazıçılar haqqında bioqrafik məlumatlar verilir, əsərlərdən sitatlar gətirilir, onların yaranma tarixi, süjet və s. haqqında danışılır. Lakin milli ədəbiyyatşünaslığın inkişafı bilavasitə XX əsrin əvvəllərindən başlamışdır. Belə ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı tarixində ilk dəfə olaraq F.B.Köçərli ədib və şairlərimizin böyük əksəriyyətini əhatə edən sistemli
«Azərbaycan ədəbiyyat tarixi materialları» əsərini yazmışdır. Bu əsərdə yüzdən artıq şairin ədəbi irsi və onlardan böyük bir qisminin tərcümeyi-halı verilmiş, əsərləri haqqında orijinal fikirlər söylənmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatına dərindən bələd olan bu sənətkar Füzuli, Vaqif, M.F.Axundov, Q.B.Zakir, S.Ə.Şirvani kimi görkəmli simaların yaradıcılığı ilə bağlı tədqiqat aparmış, ilk dəfə olaraq Vaqif, Vidadi, Nəbati və bir sıra başqa Azərbaycan şairlərinin həyat və yaradıcılıqları ilə bağlı geniş məlumat vermişdir.
Azərbaycan ədəbi-estetik fikri az qala Azərbaycan bədii ədəbiyyatının özü qədər qədim bir tarixə malikdir. Hələ çox qədim dövrlərdə şairlər, söz ustaları öz xalqının, eləcə də ərəblərin, farsların, osmanlı türklərinin, eyni zamanda yunanların və Avropa xalqlarının ədəbiyyatının folklorunun biliciləri tərəfindən məclislərdəki mübahisələr zamanı söylənən bu mülahizələrdə bədii əsərin məqsəd və vəzifələri, estetik təsirin incəlikləri, şer şəkillərinin əlvanlığı və s. haqqında konkret fikirlər meydana çıxırdı.
Orta əsrlərin estetik fikrinin öz inikasını tapdığı ilk Azərbaycan mənbələrindən tədqiqatçıların nəzərini ən çox cəlb edəni Xətib Təbrizinin «Şərhül-həmasə», Mərzban Bəhmənyarın «Kitabül-bəhcət və əs-səvdət» (XI əsr), Şərifəddin Həsən Rami Təbrizinin «Hədaiqül Həqaiq» və «Ənisül-ümmaq» (XIV əsr), Vahid Təbrizinin «Risaleyi- cəmi-müxtəsər» (XXI əsr) Sadıq bəy Əfşarın «Qanun us-suvər» (XVI- XVII əsrlər), Məhəmməd Rəfi Dostməhəmməd oğlunun «Məşrəbul- ətşai» (XVII əsr), Mirzə Əbutalib Təbrizinin «Xilasə-tül-əfkar» (XVIII əsr) əsərləridir.
Zəmanəsinin ən görkəmli ədəbi simalarından biri kimi məhşur olan Xətib Təbrizi (1030-1109) şeirləriylə yanaşı, elmi tədqiqatları ilə də tanınmışdır. Onun irsinə, xüsusən də nəzəri-estetik əsərlərinə ilk dəfə diqqəti cəlb edən rus alimi akad. İ.Kraçovski, Azərbaycanın görkəmli alimi akad. H.Araslı və yazıçı M.S.Ordubadi olmuşdur.
Ordubadinin qənaətinə görə Yaxın Şərq ədəbiyyatında tənqid və təhlil janrını yaradan alim və şairlər içərisində hamıdan irəlidə gedən Xətib Təbrizi olmuşdur. Onun əruz və qafiyə elminə həsr etdiyi əsərlər bütün şərq dünyasında birincilik qazanmışdır. Professor M.Mahmudovun fikrincə, Xətib Təbrizi poetikada şərh janrının məqsəd və vəzifələrini ilk dəfə elmi surətdə əsaslandıraraq, şeirin hərtərəfli (kompleks) təhlili metodunu irəli sürmüş, özü də həmin metoda əsasən dövrünün bütün humanitar elmlərini (fəlsəfə, ilahiyyat, ədəbiyyatşünaslıq, dilçilik, mifologiya, folklorşünaslıq, etnoqrafiya) nailiyyətlərini şərhlərinə cəlb etmişdir. Alim belə bir prinsipə əsərlərində həmişə ciddi riayət edirdi ki, sənət əsəri onun müəllifinin dövrü, mühiti ilə əlaqədə götürülüb, təhlil edilməlidir. Əsərin mənsub olduğu xalqı, onun tarixini, psixologiyasını kifayət qədər öyrənmədən müəllifin fikir və duyğular aləminin obyektiv təhlilini vermək mümkün deyil. Obyektiv elmi-tənqidin görkəmli nümunələrini yaratmış X.Təbrizi öz ədəbi mülahizələrində, tərif və tənqidlərində, təəssübkeşliyə və qərəzçiliyə düşmən olmuşdur. O, hələ təqribən 9 əsr bundan əvvəl bədii əsərin forması ilə məzmunu arasındakı qarşılıqlı əlaqələri inandırıcı surətdə təhlili etmiş, birinciliyi məzmuna verərək, formanı ondan asılı hesab etmişdir ki, bu da təkcə Azərbaycan deyil, bütün Yaxın Şərq ədəbi-nəzəri fikri tarixində poeziyaya yeni elmi baxış kimi qiymətləndirilir
Sovetlər birliyi dövründə bəzi tədqiqatçılar İslam dininin Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinə zərbə vurduğunu, onun inkişafına mane olduğunu iddia edirdilər. Lakin bu tamamilə yanlış və səhv idi. Çünki məhz İslam dininin Azərbaycanda geniş yayılması və təbliği sonra Azərbaycan ədəbiyyatının yeni, qüvvətli bir canlanma və intibahına səbəb olmuşdu. Bədii fikirdə mürəkkəb və ziddiyyətli, lakin tarixən zəruri və qanunauyğun bir tərəqqi prosesi başlamışdı. Bu, qədim bir ədəbiyyatın ənənələrini süzgəcdən keçirib saf-çürük edən, saflaşdıran güclü bir proses idi. Ədəbiyyat öz tarixi inkişafında yeni mərhələyə qədəm basırdı.
İslam dininin Azərbaycanda vüsət tapması ilə şifahi şəkildə ifa olunan mənzum və mənsur əsərlərin yazılı mətn halı, sonra isə daha mürəkkəb təhkiyə formaları yaranır. Azəri türkcəsində yazılmış ən qədim əsərlərdən biri «Dədə Qorqud» dastanıdır. Dastanın bəzi boyları islamdan qabaq yazılsa da əsas hissəsi, yəni tarixi bir şəxsiyyət olub, iki yüz on beş il ömür sürən və ahıl vaxtlarında İslam peyğəmbəri Həzrəti Muhəmməd əleyhissəlamla görüşüb İslamı qəbul edən Dədə Qorqudun təşəbbüsü ilə kütləvi şəkildə islamı qəbul edən oğuzlar tərəfindən artıq müsəlman olduqlarından sonra yazılmışdır.
İslam intibahından ruhlanan, iç dünyaları ilə vəhdəti-vücud fəlsəfəsinə sığınan Xaqani, Nizami, Həsənoğlu, Qazi Bürhanəddin, Qazi Zərir, Nəsimi, Şeyx Qasim Ənvar, Şeyx Əlvan Şirazi, Həqiqi, Şah İsmayıl Xətai, Xəlili Haşimi, Kişvəri, Matəmi, Süruri, Hamidi, Bəsiri, Füzuli kimi şəxsiyyətlər yetişmişdir. Bu sənətkarların yaratdıqları, eyni zamanda özlərindən sonra bizə ərməğan qoyub getdikləri xəzinəni təhlil edən və ümumiyyətlə bədii yaradıcılığın spesifikası ilə əlaqədar qiymətli mülahizələr söyləyən Xətib Təbrizi, Vahid Təbrizi, S.Əfşar bir sıra ədəbiyyatşünaslar ədəbiyyat tariximizi yaratmaqla yanaşı, dünya mədəniyyət və incəsənətinin əvəzedilməz inciləri sayıla bilər.

Müəllif: VÜQAR ƏHMƏD
Mənbə: ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQ, filologiya fakültəsinin tələbələri üçün dərslik,2007

Teqlər:
ədəbiyyat nəzəriyyəsi
, ədəbiyyatşünas

Ədəbiyyat müəllimi, sən bir günəşsən

Kurikulum tələbləri ilə işləyən fənn müəllimlərinə kömək məqsədi ilə belə bir bloqun yaradılmasını qarşımıza məqsəd qoyuruq. Burada müəllimlərə metodik dəstək verilməsi, onlarla müəyyən müzakirələrin açılması bir hədəf kimi götürülür.

Ədəbiyyat V-IX sinif, proqram materialları

Получить ссылку
Facebook
Twitter
Pinterest
Электронная почта
Другие приложения

dos. Fəxrəddin Yusifov

Ədəbiyyat proqram materialları

V sinifdəki proqram materialları:
Şifahi xalq ədəbiyyatı inciləri:

“Ana maral” əfsanəsi,
“Xalq öz vətənini necə tapdı” (Şimali Amerika əfsanəsi),
“Yetim İbrahimin nağılı”,
“Üç qardaş” (özbək nağılı),
“Pəri bulağı”(əfsanə) (Qiymətləndirmə materialı).

Yurd sevgisi, ana məhəbbəti:
Ə. Cavadın “Azərbaycan! Azərbaycan!” şeiri,
Ə. Tudənin “Yaşayanlar görəcəkdir” şeiri,
H. Arifin “Analar” şeiri,
M. Rzaquluzadə “Ana ürəyi, dağ çiçəyi” (ixtisarla) (Qiymətləndirmə materialı).
Mənəvi dəyərlər, həmişəyaşar hikmətlər:
Ə. Əlibəylinin “İlan və Qurbağa” təmsili,
C. Londonun “Kiş haqqında hekayət” əsəri,
Hikmət Ziya “Hər kəsin yerişi var” (Qiymətləndirmə materialı).
Müharibə və insan taleyi:
X. Rzanın “Oğul həsrəti” şeiri,
E. Hüseynbəylinin “Firuzə qaşlı xəncər” hekayəsi,
B. Vahabzadə “Şəhidlər” (Qiymətləndirmə materialı).
Uşaq dünyası, uşaq taleyi:
Ə. Cəmilin “Can nənə, bir nağıl de!” şeiri,
M. Tvenin “Fərasətli oğlan” əsəri.
Əməyə məhəbbət, zəhmətə çağırış:
N. Gəncəvinin “Kərpickəsən kişinin dastanı” hekayəsi,
S. Rəhimovun “Qara torpaq və sarı qızıl” hekayəsi,
Z. Xəlil “Qabarlı əllər” (Qiymətləndirmə materialı)
Təbiətin gözəlliyi, təbiətə qayğı:
“A. Şaiqin “Köç”(ixtisarla),
F. Qoca “Şuşa”,
S. Vurğun “Ceyran” (Qiymətləndirmə materialı).
Sinifdənxaric oxu materialları
(Layihələr üçün tövsiyə olunan sinifdənxaric oxu materialları):
“Padşahla pinəçi”, “Loğmanla şəyirdi”, “Ağıllı uşaq” nağılları;
B. Vahabzadə “Şəhidlər”,
R. Behrudi “Yanvarın iyirmisində”;
Ə. Xaqani ” Ana”,
S. Əsəd “Ana səliqəsi”,
N. Həsənzadə “Ana”(ixtisarla),
M. Gülgün “Mənim anam”;
N. Gəncəvi “Oğlum Məhəmmədə nəsihət”,
A.A. Bakıxanov “Nəsihətlər”,
A. Şaiq “Sözün qiyməti”,
S. Rüstəm “Duz-çörək”;
Qabil “Vətən”,
Z. Yaqub “Azərbaycan bir nəğmədir”,
Səhənd “Araz”(Mənzumədən bir parça),
M. Araz “Xalqımın ürəyi”;
S.S. Axundov “Əhməd və Məleykə”,
H. Cavid “Qız məktəbində”,
B. Həsənov “Bulaq başında”(hekayə);
N. Gəncəvi “Payız yetişəndə”,
S. Vurğun “Dağlar”,
M. Rahim “Bahar gəlsin”,
H. Arif “İz açın, ay balalar”. [1]
V sinifdə variativ dərslikdə olan materiallar:
Oxu haqqında nə bilirik? Biz necə oxuyuruq?
H. Ziya “Birinci zəng”.
Oxunun təşkili yolları: Ə. Quluzadə “Alim və quldur”(ixtisarla).

Bədii əsərlərdə təsvir: S. Rəhimov “Usta-şagird” hekayəsi (Bədii əsərlərdə təsvirin müəyyən edilməsi).

I. Bədii əsərlərdə ideyanın müəyyən edilməsi:
B. Vahabzadə “Ağ saçlar” şeiri (Bədii əsərlərdə ideyanın müəyyən edilməsi),
G. Hüseynoğlu “Müəllimin arzusu” hekayəsi (Əsər üzərində iş),
N. Gəncəvi “İsgəndərin taxta çıxması” (Əsər üzərində iş),
S. Rüstəm “Azərbaycana gəlsin” şeiri (Əsər üzərində iş), ”
Göy yarpaqlı, al çiçəkli, yaşıl otlar topasımı?”(C. Cabbarlı) mövzusunda essenin yazılması.
II. Bədii əsərlərdə fikrin obrazlı ifadəsi:
S. Vurğun “Azərbaycan” şeiri (Bədii təsvir vasitələri, məcazlar),
M. Prişvin “Tala” hekayəsi (Bənzətmə və epitetin müəyyən edilməsi),
Ə. Kürçaylı “Bakı” şeiri (Hislərin təsviri),
İbrətamiz hekayələr (Təsviri mətndəki dəqiqləşdirici faktlar),
“Allaha şükür edən şikəst” (Əsər üzərində iş),
Z. Yaqub “Qara xəbərin acısı” şeiri (Müstəqil iş),
“Qışda şəhərimiz (kəndimiz, qəsəbəmiz)” mövzusunda esse.
Essedə təsvir vasitələri, Esse üzərində iş,
III. Bədii əsərin hissələri:
E. Zeynalov “Oğru” hekayəsi (Bədii mətnin hissələrinin müəyyən edilməsi),
S. Əhmədli “Şəhidlər xiyabanı” hekayəsi (Əsər üzərində iş),
S. Əhmədli “İşığı söndürmə” hekayəsi (Əsər üzərində iş),
Essenin hissələrinin yaradılması, Esse üzərində iş: yazılmış essenin yoxlanılması.
Bədii əsərlərdə nəqletmə:
İ. Şıxlı “Sənə aslanım deyən” hekayəsi (Bədii əsərlərdə nəqletmə),
M. Çəmənli “İgid Mübariz” (Mətnin oxusu. Proqnozlaşdırma).
I. Bədii əsərlərdə obrazlar:
M. Çəmənli “İgid Mübariz” (Əsərdə obrazın başlıca xüsusiyyətləri),
“Mərd və Namərdin nağılı”(Əsərdəki obrazların xüsusiyyətlərinin müqayisəsi),
T. Elçin “Qarğanın məktəbi”,

Ə. Əhmədova “Ana laylası” ( Ayrı-ayrı əsərlərdəki əsas obrazların oxşar və fərqli cəhətlərinin müəyyən edilməsi),

Nəqletmə xarakterli essedə obrazın yaradılması.
II. Nəqletmə xarakterli əsərin quruluşu:
Ə. Cəfərzadə “İki ana” hekayəsi (Nəqli xarakterli mətndə hadisələr və onların ardıcıllığı),
S. Şirazi “Ana ürəyi” hekayəsi (Əsər üzərində iş),
Nəqletmə xarakterli essedə hadisələrin ardıcıllığı,

“Çillələr” əfsanəsi (Nəqletmə xarakterli mətnlərdə hadisələri müəyyən etməklə onu hissələrə ayırma), “Qaranquş əfsanəsi” (Əsər üzərində iş),

Cəsarət tələb edən əhvalatla bağlı nəqletmə xarakterli esse (Essenin hissələri),
“Şir və Tülkü” nağılı (Nəqletmə xarakterli mətnin elementləri),

R. Əfəndiyev “Uşaq və qarışqa”, “Ayı və qarışqa”(Nağıl) (Nəqletmə xarakterli mətnlər arasında oxşar cəhətlərin müəyyən edilməsi), Nəqletmə xarakterli essenin elementləri,

F. Tanrılı. “Mən Azərbaycanlıyam” hekayəsi (Əsərin nəql edilməsi),
Əsərin ümumiləşdirilməsi və nəticənin çıxarılması,
Nəqletmə xarakterli essenin yazılması,

İnşa yazının təşkili, Yazının planlaşdırılması və qeydlərin götürülməsi, İlkin nümunənin hazırlanması, Yazının şagirdlər tərəfindən yoxlanması,

Z. Yaqub “Bir dahi doğulub gəldi dünyaya” şeiri (Ümumiləşdirici dərs),
Layihə: Məmməd Namaz “Vətəni çiçəkləndirmək lazımdır!”,
Tofiq Bayram. “Alqış deyim”.
Sinifdənxaric oxu materialları:
“Darıxır”, “Yaxşılığa yamanlıq” (Tofiq Mütəllibov),
Laylalar, “Payız mənzərəsi” (Mirmehdi Seyidzadə),
“Ən qiymətli mükafat”,
“Xan çinarın bir yarpağı”(Mikayıl Rzaquluzadə),
“Həzrəti İsmayıl”( Natiq Rəhimov),
“Elegiya” (Leyla İlham qızı Əliyeva),
“Azərbaycan bayrağına” (Cəfər Cabbarlı ),
“Həmrəylik bayramın mübarək olsun”(Mirəli Vəkiloğlu),
“Bizi Vətən çağırır!” (Məmməd Araz),
“Azərbaycan cavanları”, “El Çələngi”.
“Qisas” (İbrahim Təlbəyəğli (Vahabov),
“Xocalı”( Oqtay Rza),
“Bərk ayaqda” (ixtisarla) (Gülhüseyn Hüseynoğlu),
“Ana məhəbbəti”( Mobil Quluzadə),
“Novruz bayramı” (Aşıq Şəmşir),
“Bizim planet” (Əliağa Kürçaylı),
“Qarabağdan əlini çək” (Oqtay Rza),
“Ana dilim” (Mir Sabir),
“Şuşa”(İxtisarla)( Rəsul Rza),
“Kiçik qəhrəman” (Abdulla Şaiq),
“Müəllim” (İslam Səfərli),
“Elm haqqında” (Marağalı Əvhədi),
“Loğman” (Azərbaycan xalq nağılı),
“Dəvənin balasıyla söhbəti” (Hikmət Ziya),
“Ən gözəl” (Tofiq Bayram). [2]
VI sinifdə “Ədəbiyyat” dərsliyindəki əsərlər:

Rəşid bəy Əfəndiyev “Elm tükənməz xəzinədir”, “Şah Abbas və iki vəzir”(İndiyə qədər hansı oxu bacarıqlarına yiyələnmişik?) Oxu və yazı prosesi),

Yusif Balasaqunlu “Qutadqu bilik – səadət gətirən elm”(Oxu prosesi), Yazı prosesi.
Bədii əsərlərdə təsvir:

Mikayıl Quluzadə “Vurğun baxışlarla” (“Gözəlliyin keşiyində” əsərindən) (Bədii əsərlərdə təsvirin müəyyən edilməsi),

Bəxtiyar Vahabzadə “Qocalar”. (Bədii əsərlərdə insanın təsviri. İctimai varlıq kimi), İnsanın təsviri( İctimai varlıq kimi),

Mirvarid Dilbazi “Müəllimim” (Bədii əsərlərdə insanın təsviri. Xarici görkəmi),
Çingiz Aytmatov “Dəniz kənarıyla qaçan Albaş” (İnsanın təsviri),
Abdulla Şaiq “Köç” hekayəsindən “Kərim baba” və “Ayrım qızı” parçaları (Biz nə öyrəndik?),
Əliağa Kürçaylı “Vətən” (Bədii əsərlərin ideyasının müəyyən edilməsi),
Məmməd Araz “Azərbaycan – dünyam mənim” (Bədii əsərlərdə təsvir və ifadə vasitələri),
Hikmət Ziya “Qarabağda” (Bədii əsərlərdə təsvir vasitələrinin əlaqələndirilməsi),

Aleksandr Düma “Qafqaz səfəri: Bakı” (Təsviri xarakterli bədii əsərlərin quruluşu: əsərin hissələrinin müəyyən edilməsi),

Xəlil Rza Ulutürk “Gerbimiz – qəlbimiz” (Biz nə öyrəndik?),
Yazaq, yaradaq: yazıya hazırlıq, yazı, qarşılıqlı yoxlama, təqdimat.
Yazıdan əvvəl, yazı prosesi,
Yazılmış təsviri mətnin yoxlanması, təqdimatı.
Bədii əsərlərdə nəqletmə: “Kimdir əlil” Kamal Turan.
“Üç nəfərin imtahanı”(Bədii əsərlərdə nəqletmə),
Məmməd Namaz “Hamının günəşi” (Nəqli mətnin oxusunun təşkili: proqnozlaşdırma),

“Ağıllı uşaq” (Azərbaycan xalq nağılı) (Nəqli mətnlərdə obrazlar və onların başlıca xüsusiyyətləri), Nəriman Süleymanov “Birinci cığır” (Əsərdəki obrazların başlıca xüsusiyyətləri baxımından müqayisəsi),

Nizami Gəncəvi “Yaralı bir uşağın dastanı”,

Mirmehdi Seyidzadə “Əqrəb və Çanaqlı bağa” (Təsviri və nəqli xarakterli əsərlərdə obrazların təqdim edilməsində oxşar və fərqli cəhətlərin qarşılaşdırılması),

Sabir Əhmədli “Dərs” (Nəqletmə xarakterli əsərlərin quruluşu: mətnin hissələri. Nəqletmə xarakterli əsərlərdə hadisələrin ardıcıllığının müəyyən edilməsi),

“Xan sarayı” əfsanəsi ( Nəqletmə xarakterli əsərlərdə hadisələrin ardıcıllığının müəyyən edilməsi),

Mir Cəlal “Dərsimi yaz” və Zahid Xəlil “Zeynalabdin” (Nəqletmə xarakterli əsərlərin elementlərinin müəyyən edilməsi),

İvan Krılov “Ağac” (Nəqletmə xarakterli əsərlərin nağıl edilməsi, nəticələrin çıxarılması),

“Çahargah əfsanəsi” (Müstəqil iş), “İsgəndər quş dili öyrənir” (Biz nə öyrəndik?), Nəqli essenin yazısına hazırlıq: mətnin elementlərinin yaradılması, Nəqli essenin təşkili.

Bədii əsərlərdə təsvir-nəqletmə:
Əli Səmədli “Qanlı bənövşə” (Bədii əsərlərdə təsvir və nəqletmə),
Cabir Novruz “Mən bizim anaları Günəşlə tən tuturam”,

“Ana rəhmi” əfsanəsi (Təsviri və nəqletmə xarakterli bədii nümunələrin oxşar və fərqli cəhətləri), “Koroğlu” dastanından “Düratın itməyi” qolu (Təsviri-nəqli bədii nümunələrdə təsvirilik və nəqletmə xüsusiyyətləri),

İlyas Əfəndiyev “Zəmidə bir turac səslənirdi” (Biz nə öyrəndik?),

“Kitabi-Dədə Qorqud”. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (Təsviri-nəqli xarakterli bədii nümunənin təhlili üzrə iş),

“Kitabi-Dədə Qorqud”. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (Təsviri-nəqli xarakterli əsərin ideyasının müəyyən edilməsi),

“Kitabi-Dədə Qorqud”. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (Təsviri-nəqli xarakterli əsərdə obrazlar üzrə iş),

“Kitabi-Dədə Qorqud”. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (Təsviri-nəqli xarakterli əsərdə bədii təsvir və bədii ifadə vasitələri),

“Kitabi-Dədə Qorqud”. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (Təsviri-nəqli xarakterli əsərin hissələri: hadisələrin ardıcıllığı və süjet), “Kitabi-Dədə Qorqud”.

“Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (Təsviri-nəqli xarakterli əsərin elementləri və nəqletmənin təşkili),

Layihə:
Sevinc Nuruqızı “Ağabəyim ağa”,
Mirzə İbrahimov “Bağban Rövşən”,
Əli Vəliyev “Nənənin söhbəti”,
Hüseyn Abbaszadə “Barıt iyi”,
Əkbər Qocayev “Tanrının ərməğanı”.
Sinifdənxaric oxu materialları:
Aşıq Ələsgər “Gərəkdi”,
Mustafa Çəmənli “Qurban bayramı”,
Nizami Gəncəvi “Ovçu ilə itin və tülkünün hekayəti”, “Tülkü ilə Qurd” (Təmsil),
“İki qardaş” nağılı.
VII sinifdə “Ədəbiyyat” dərsliyindəki əsərlər:
Şifahi xalq ədəbiyyatından seçmələr:
“Dərzi şagirdi Əhməd” (nağıl), ”
Durna teli”(“Koroğlu” dastanından),
İnşa yazıya hazırlıq, İnşa yazının aparılması, ”
Xəzinəqaya əfsanəsi” (Tətbiq və ümumiləşdirmə),
“Arıların qəzəbi” (Qiymətləndirmə materialı)
Vətən sevgisi, qəhrəmanlıq səhifələri:
S. Vurğun “Azərbaycan”,
M. Hüseyn “Odlu qılınc”,
M. İbrahimov “Azad”,
B. Vahabzadə “Vətəndaş”,
Z. Xəlil “Sonuncu güllə”(Tətbiq və ümumiləşdirmə),
Mikayıl Rzaquluzadə “Babəkin andı” (Qiymətləndirmə materialı).
Mənəvi dəyərlər, həmişəyaşar hikmətlər: A
. Bakıxanov “Hikmətin fəziləti”,
Essenin yazılmasına hazırlıq, Essenin yazılması. Ç
. Aytmatov “Manqurt”,
H. Ziya “Kərgədan və qarışqa”,
F. Qoca “Anamın sözləri”(Tətbiq və ümumiləşdirmə,
A. Şaiq “Usta Bəxtiyar”(Qiymətləndirmə materialı).
Uşaq aləmi, uşaq taleyi:
S. S. Axundov “Nurəddin”,
Ə. Məmmədxanlı “Qızıl qönçələr”,
E. Hüseynbəyli “Nəvə”,
Mir Cəlal “Bahar” (Tətbiq və ümumiləşdirmə),
V. Hüqo “Qavroş” (Qiymətləndirmə materialı).
Təbiətə vurğunluq, təbiətə qayğı:
M. Müşfiq “Yağış yağarkən”,
B. Həsənov “İki bala”,
Ə. Kürçaylı “Qaranquş”,
İ. Əfəndiyev “Şəhərdən gələn ovçu” (Tətbiq və ümumiləşdirmə),
H. Arif “Yaşıl işıq”(Qiymətləndirmə materialı).
Sinifdənxaric oxu materialları:
“Tacir və tutuquşu”(əfsanə),
“Yoxsul qocaynan vəzir”(nağıl),
“Xeyirxah odunçu”(Eston nağılı),
Mikayıl Rzaquluzadə “Şahin”(ixtisarla),
Xəlil Rza Ulutürk “O sahildə, bu sahildə”,
Nəriman Həsənzadə “Azadlıq himni”,
Mehdi Hüseyn “Kərəm əfsanəsi”(İxtisarla),
Hikmət Ziya “Höcətləşən barmaqlar”,
Abdulla Şaiq “Murad” (hekayə),
İlyas Əfəndiyev “İz ilə”,
Məmməd Araz “Qaranquş”,
Elçin Əfəndiyev “İki qız və sərçə”. [3]

İkinci mərhələdə isə (VIII-IX siniflərdə) ədəbiyyatımızın keçdiyi yol barəsində şagirdlərdə ümumi təsəvvürün yaradılması hədəf götürülmüşdür. Əsas diqqət klassiklərimizdən üzü bəriyə bədii irsimizin öyrədilməsi məsələlərinə yönəldilmişdir.

VIII sinifdə
“Qədim dövr Azərbaycan ədəbiyyatı”ndan (XIII əsrə qədər)”
“Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy”,
Ə. Xaqaninin “Gənclərə nəsihət”,
N. Gəncəvinin “Sultan Səncər və qarı”,
“Orta dövr Azərbaycan ədəbiyyatı”ndan (XIII əsrdən XVII əsrə qədər)”
İ. Nəsiminin “Ağrımaz”,
Ş. İ. Xətayinin “Bahariyyə”,
M. Füzulinin “Söz”,
“Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı”ndan I mərhələ (XVII-XVIII əsrlər)”
“Koroğlu ilə Bolu bəy”,
M. P. Vaqifin “Hayıf ki yoxdur”,
“Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı”ndan II mərhələ (XIX əsr)”
Q. Zakirin “Durnalar”, Aşıq Ələsgərin “Dağlar”,
S. Ə. Şirvaninin “Qafqaz müsəlmanlarına xitab”,
“Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı”ndan III mərhələ (XX əsrin əvvəlləri)”
C. Məmmədquluzadənin “Qurbanəli bəy”,
M. Ə. Sabirin “Əkinçi”,
Ə. Haqverdiyevin “Bomba”,
M. Hadinin “Türkün nəğməsi”,
H. Cavidin “Ana”,
“Dünya ədəbiyyatından seçmə”
M. A. Ərsoy “İstiqlal marşı” əsərləri dərsliyə daxil edilmişdir.

Bu nümunələr nələri verə bilir?

Seçilən nümunələrə fikir versək, onlarda şagirdlərin maraq, tələbat və ehtiyaclarının ödənilməsinə, həyati bacarıqlara yiyələnməsinə, təfəkkürünün, dünyagörüşü və mənəvi aləminin formalaşmasına xidmət göstərəcək məzmunun əks olunduğunu görürük. Şagirdlər Uruz bəyin simasında mərdlik, cəsurluq nədir, Xaqanidə gənclik hansı mənəvi keyfiyyətlərə sahib olmalıdır, Nizaminin əsəri ilə haqqı, həqiqəti söyləmək mümkünmü, Nəsimidə dözümlü, məğrur və iradəli insan necə ola bilər, Xətayidə təbiəti necə sevmək, onun gözəlliklərinə necə yanaşmaq olar, Füzulidə insan həyatında sözün mərtəbəsi nəyə görə uca tutulmalıdır, “Koroğlu”da igidliyin hansı keyfiyyətləri vardır(liderlik keyfiyyətinə yiyələnmək işinə necə sahib çıxmaq olar), Vaqifdə sözü necə söyləmək, fikrini necə məharətlə ifadə etmək, Zakirdə insanın mənəvi aləmi necə zəngin ola bilər, nələr insanın daxili aləmini gözəlləşdirər, Aşıq Ələsgərdə təbiət gözəlliyi insanın duyğularına, vətən sevgisinə nələri gətirə bilər, Şirvanidə ziyalı narahatlığı nədir, o narahatlıq kim və ya nə üçündür, o narahatlığı keçirməyinə dəyərmi, Mirzə Cəlildə insan təbiətindəki Qurbanəliliyin insanın özünə və ətrafına nələri gətirə bilər, buna ehtiyac varmı, belə olmamaq mümkünmü, belə halın yaranması səbəblərini aradan qaldırmaq olarmı, Sabirdə əməkçi insan nələrə haqq edə bilər, Haqverdiyevdə hansı əməllər insan mənəviyyatını zənginləşdirər, Hadidə hansı duyğular millət sevgisini, türkçülüyü, azadlıq eşqini daha da zənginləşdirər, Caviddə ana dünyasına nələr xasdır, Ərsoyda azadlıq duyğuları nəğməyə necə çevrilə bilər suallarına cavab tapacaqlar. Əsas məsələ bu cavablara elmi-metodik, pedaqoji-psixoloji baxımından gedən yolun düzgün tutulmasından asılıdır.

IX sinifdə

İndi də IX sinif materiallarına nəzər salaq. Bu sinifdə də ədəbiyyatımızın sonrakı(1918-1920-ci ildən bəriyə) inkişaf meylləri izlənilmişdir.

Kazımov Q.Ş. Müasir Azərbaycan dili. Morfologiya. Ali məktəblər üçün dərslik

Морфология азербайджанского языка. Учебник. 399 стр. на азербайджанском языке.
Содержание:
Azərbaycan dili anlayışı (Понятие азербайджанского языка)
литература (ədəbiyyat)
строение грамматики языка. грамматика и ее виды (dilin qrammatik quruluşu. Qrammatika və onun növləri)
введение в морфологию (morfologiyaya giriş)
классификация частей речи (nitq hissələrin təsnifi)
существительное (isim)
-общая информация (ümumi məlumət)
-виды по строению (ismin quruluşca növləri)
-простые существительные (sadə isimlər)
-производные существительные (düzəltmə isimlər)
-сложные существительные (mürəkkəb isimlər)
.
прилагательное (sifət)
числительное (say)
местоимение (əvəzlik)
глагол (fel)
наречие (Zərf)
вспомогательные части речи (köməkçi nitq hissələri)
предлог (qoşma)
частицы (ədat)
союзы (bağlayıcı)
модальные словa (modal sözlər)
междометие (nida)

Чтобы скачать этот файл зарегистрируйтесь и/или войдите на сайт используя форму сверху.
Регистрация

Узнайте сколько стоит уникальная работа конкретно по Вашей теме:
Сколько стоит заказать работу?

Смотри также

Tağıyеv M.T. Azərbaycanca-rusca lüğət. Dörd cilddə

Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык

Тагиев М. Т. и др. Азербайджанско-русский словарь. В 4-х томах. — Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2006. – 896 + 848 + 840 + 984s. Dördcildli Azərbaycanca-rusca lüğət Bakı Slavyan Univеrsitеtində (kеçmiş M. F. Aхundоv adına Azərbaycan Pеdaqоji Institutunda) prоf. M. T. Tağıyеvin rəhbərliyi və rеdaktəsi ilə hazırlanmışdır. 1986-2000-ci illərdə çapdan çıхmış (I cild – 1986, II – 1989.

20,03 МБ
дата добавления неизвестна
описание отредактировано 25.09.2010 11:57

Абдуллаев А., Абдуллаев Н. Азербайджанский язык

Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык

Баку: Маариф, 1992. — 298 с. Учебное пособие для русского сектора. Тематика текстов носит страноведческий и разговорно-бытовой характер. Практическому освоению языка способствуют введенные в уроки многочисленные упражнения, диалоги, устойчивые сочетания, пословицы и поговорки, стихотворения, которые можно заучивать и пересказывать.

18,51 МБ
добавлен 01.02.2013 14:30
описание отредактировано 20.02.2021 09:51

Будагова З.И. Азербайджанский язык (краткий очерк)

Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык

Баку.: Элм, 1982. 139 с. Книга представляет собой пособие обобщающего и справочного характера по азербайджанскому языку. Автор, опираясь на собственные исследования и существующую литературу, обобщил имеющиеся сведения об основных особенностях и структуре азербайджанского языка. Книга не является учебником или самоучителем, но будет полезна всем, кто интересуется азербайджанским.

7,90 МБ
добавлен 19.06.2012 08:24
описание отредактировано 19.06.2012 11:50

Исмайлова Л.Г., Насилов Д.М. Азербайджанский язык для стран СНГ

Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык

М.: Восточная литература РАН, 2009. – 261 + 107 с. – ISBN: 978-5-02-036397-7. Учебник подготовлен Институтом стран Азии и Африки Московского государственного университета имени М.В.Ломоносова (ИСАА). Учебник предназначен для изучения азербайджанского языка в вузах стран СНГ студентами, магистрантами и аспирантами. Содержит 26 уроков с грамматическими сведениями, текстами.

3,68 МБ
добавлен 11.08.2012 21:22
описание отредактировано 04.12.2022 03:26

Исмайлова Л.Г., Насилов Д.М. Учебник азербайджанского языка для стран СНГ

Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык

Учебник предназначен для изучения азербайджанского языка в вузах стран СНГ студентами, магистрантами и аспирантами. Содержит 26 уроков с грамматическими сведениями, текстами, упражнениями и поурочными словарями. Тематика текстов имеет страноведческий и разговорно-бытовой характер. В конце учебника даются Приложение (устойчивые выражения, тематические группы слов, тексты для.

24,41 МБ
добавлен 01.12.2011 07:19
описание отредактировано 05.12.2011 23:40

Ширалиев М.Ш., Севортян Э.В. (ред.) Грамматика азербайджанского языка (фонетика, морфология и синтаксис)

Раздел: Азербайджанский язык → Грамматика

Баку: Элм, 1971. — 415 с. Настоящее издание, подготовленное сотрудниками Института литературы и языка им. Низами АН Азербайджанской ССР, преследует цель впервые на русском языке дать систематическое изложение описательной грамматики азербайджанского литературного языка. Как первый опыт, книга эта, естественно, не может претендовать на всестороннее и исчерпывающее освещение.

20,45 МБ
дата добавления неизвестна
описание отредактировано 29.08.2021 00:25