Dil haqqında tdbir

4. такой, за который производится отчет. Hesabat dövrü отчётный период, hesabat ili отчётный год; hesabat vermək отчитываться, отчитаться

Azerbaycan dili haqqinda insa

İnsanlar dil öyrənmə qabiliyyəti ilə doğulurlar. Anamız və atamız hansı dildə danışırsa, biz o dili öyrənib danışırıq.

Dil haqqinda

Millət olmağımıza imkan yaradan milli birliyimizi gücləndirən amillərdən biri də insanların ana dilidir. Ana dili insan üçün çox, çox önəmli və dəyərlidir. Ana dilini yaxşı öyrənə bilməyən insan heç bir dili öyrənə bilməz.

Biz ana dilimizi qorumalıyıq. Bizim üçün ən vacib dəyərlərdən biri ana dilidir. Biz ona sahib çıxmalıyıq, qorumalıyıq, inkişaf etdirməliyik.

Dil cəmiyyətin ən mühüm əsas materialıdır və qaydalar toplusudur. İnsanın oxuduqlarını qavraması və şərh etməsi ancaq onun dilindən düzgün və səmərəli istifadə etməklə əldə edilə bilər. Dil ölkəsini, millətini qorumaq istəyən, milli kimliyinin möhkəm şəkildə davam etdirilməsini təmin edən ən mühüm ünsürdür. Ana dilimiz Azərbaycan dili bizim üçün hər şeydir. Biz ana ilə bu dildə ünsiyyət qurduğumuz üçün dünyanı, hadisələri bu dillə anlamağa çalışdıq və indi də bunu davam etdiririk. Başa düşə bilmirəm ki, öz ana dilimiz hələ də ayaqda olduğu halda, son vaxtlar xarici dillərə niyə böyük maraq var? Halbuki dilimiz zəngin bir xəzinə kimi müxtəlif sözlər çıxaran bir dildir.

Bundan əlavə, ana dilimizi əcnəbi dillərin təsirindən xilas etmək üçün çox çalışaq, ana dilimizi öz içimizdə yoğuraq, zənginləşdirək.

Azerbaycan dili haqqinda insa

Azərbaycan dili eramızın V əsrində formalaşmışdır. Şifahi ədəbi dilimizin təşəkkülü və inkişafı dövrü VI – VIII əsrləri əhatə edir. Bu dövrün ən mükəmməl abidəsi “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarıdır.

Uzun əsrlər – yunan işğalı, Parfiya və Sasanilər sülalələri dövrlərində şimalın və cənubun əhalisi daim birlikdə olmuş, bir canişinlikdə birləşdirilmişdir. Feodalizmin ilkin inkişaf mərhələsində Azərbaycan tayfalarının konsolidasiyası baş vermiş, və nəticədə Azərbaycan xalqı və ümumxalq Azərbaycan dili təşəkkül tapmışdır.

Tarix boyu dilimiz bir çox çətinliklərlə üz-üzə gəlsə də, onu qoruyan mərd oğul və qızları həmişə mübarizə apararaq onu bugünkü səviyyəsinə çatdıra bilmişlər. Səfəvilər dövlətinin yaradıcısı, görkəmli şair Şah İsmayıl Xətai tariximizdə ilk dəfə olaraq türk dilini dövlət dili səviyyəsinə yüksəltmişdir. Onun dövründə fərmanlar türkcə yazılır, diplomatik sənədlər Avropa ölkələrinə türk dilində göndərilirdi.

IX – XI əsrlər yazılı ədəbi dilimizin təşəkkül tarixini əhatə edir. Birinci minilliyin ortalarında Azərbaycan dilinin yazısı, əlifbası olmuşdur. Şifahi ədəbi dil nümunəsi sayılsa da, 1500 ildən artıq tarixi olan “Kitabi-Dədə Qorqud”un dili həm də kamil yazı nümunəsidir. “Kitabi-Dədə Qorqud”dan sonra XIII əsrin dil materiallarını əldə etmək mümkün olmuşdur. Aradakı boşluq həmin dövrdə yazı materiallarının olmaması demək deyildir. Bunu həm də böyük Azərbaycan şairi Niazminin qeydləri, qohum türk xalqlarının əldə edilmiş yazılı abidələri, M.Kaşğarinin “Divan”ı, az sonra meydana çıxan “Dastani-Əhməd Hərami”, “Mehr və Vəfa”, “Yusif və Züleyxa” kimi kamil əsərlər də təsdiq edir.

Birinci minilliyin ortalarından başlayaraq, dilimiz həm türk dili, həm də azəri dili adlanmışdır.

Azərbaycan dili Azərbaycan Respublikasının dövlət dili, onun əhalisinin əsas ünsiyyət vasitəsidir.

Azərbaycan dili həmçinin İran İslam Respublikasında yaşayan 30 milyon azərbaycanlının ana dilidir. Bu dildən vaxtilə İraqa köçmüş 200 minə yaxın insan da ana dili kimi istifadə edir. Onlar özlərini kərkük və ya türkman adlandırır və əksəriyyəti Kərkük vilayətində yaşayır.

Dünyanın 87 ölkəsində bu dildə danışanlar vardır. Ümumiyyətlə, ana dili kimi Azərbaycan dilində 45 milyondan artıq adam danışır. Bundan başqa, bəzi xalqlar arasında Azərbaycan dili ikinci ana dili kimi də işlənilir. Hazırda Azərbaycan ərazisində yaşayan bir sıra azsaylı xalqlar, o cümlədən, lahıc, talış, tat, qrız, saxur və başqaları Azərbaycan dilindən ikinci ana dili kimi istifadə edirlər.

Azərbaycan dili öz mahiyyətinə görə indi dünyanın ən zəngin milli dillərindən biri sayılır. Dilimizin özünəməxsus gözəlliyi və ahəngi vardır. Azərbaycan dili, hər şeydən əvvəl, xoş avaz yaradan səslər sisteminə, zəngin və rəngarəng söz ehtiyatına, tam sabitləşmiş qrammatik quruluşa malikdir.

haqqında

послел. о (об, обо), про, по поводу, по отношению к; насчёт, относительно, касательно. Bu məsələ haqqında по этому вопросу, neft haqqında məruzə доклад о нефти, ədəbiyyat haqqında söhbətlər беседы о литературе, Üzeyir Hacıbəyov haqqında xatirələr воспоминания об Узеире Гаджибекове

о, об, о нем, о том; по, про, по поводу, по отношению, насчет, относительно, касательно.
1. сведение:

1) известие, сообщение о чём-л. Mühüm məlumatlar важные сведения, gizli məlumatlar секретные сведения, lazımi məlumatlar нужные сведения, əldə olan məlumatlar имеющиеся сведения, məlumatların yoxlanılması проверка сведений, məlumat toplamaq собирать сведения, ailə vəziyyəti haqqında məlumat сведения о семейном положении, vaxtında məlumatlar vermək вовремя давать сведения, məlumatlar almaq получать сведения

2) познания в какой-либо области. Elmi məlumatlar научные сведения, ilkin məlumatlar первоначальные сведения, kibernetikadan məlumatı olmaq иметь сведения по кибернетике

2. сообщение:

1) то, что сообщается; известие. Qısa məlumat короткое сообщение, təcili məlumat экстренное сообщение, xüsusi məlumat специальное сообщение, rəsmi məlumat официальное сообщение, qəzet məlumatları газетные сообщения, radio ilə məlumat сообщение по радио; məlumatı dərc etmək опубликовать сообщение

2) небольшой доклад на какую-л. тему; информация. Elmi işin gedişi haqqında məlumat сообщение о ходе научной работы, məlumatla çıxış etmək выступить с сообщением

3) данные (сведения, передаваемые, сообщаемые). Hava bürosunun məlumatı сообщение бюро погоды, hökumət məlumatı правительственное сообщение, teleqraf agentliyinin rəsmi məlumatı официальное сообщение телеграфного агентства

3. донесение (устное или письменное официальное сообщение каких-л. сведений руководителю, начальнику). Kəşfiyyatın nəticəsi haqqında məlumat донесение об итогах разведки, döyüşün gedişi haqqında məlumat донесение о ходе боя

4. справка (сведения, получаемые или сообщаемые кем-л.). Məlumatlar toplamaq kim, nə haqqında собирать справки о ком, о чём, məlumat yığmaq, almaq kim, nə haqqında наводить, навести справки о ком, о чём

5. информация (сообщение о к ом-, о чём-л.). Məlumat şöbəsi отдел информации, məlumatın təhlili обработка информации

1. справочный (предназначенный для наведения или выдачи справок). Məlumat kitabı справочная книга (справочник), məlumat bürosu справочное бюро, məlumat stolu справочный стол, məlumat xidməti справочная служба

2. информационный. Məlumat materialları информационные материалы; məlumata görə по сведениям, məlumat üçün для информации, məlumat vermək: 1. давать, дать сведения; 2. сообщать, сообщить; 3. давать, дать справку; 4. давать, дать информацию

1. nə, kim haqqında понятие о ком, о чём. Fəlsəfə haqqında anlayış понятие о философии

2. представление, понимание. Yanlış anlayış ложное представление, anlayışı olmamaq nə haqqında не иметь понятия о чём

1. мыслить (рассуждать, сопоставляя явления объективной действительности и делая выводы). Fikirləşmək qabiliyyati способность мыслить, qeyri-dialektik fikirləşmək мыслить недиалектически, məntiqi fikirləşmək логически мыслить

1) размышлять, предаваться раздумью. Məsələ üzərində fikirləşmək думать над задачей, gələcəyi fikirləşmək думать о будущем; nə haqda fikirləşirsən? о чём думаешь?

2) иметь какое-л. мнение. Yoldaşı haqqında pis fikirləşmək плохо думать о своём товарище, sən necə fikirləşirsən? как ты думаешь?

3) полагать, предполагать, считать. Mən də elə fikirləşirəm я тоже так думаю

4) намереваться, собираться делать что-л. Fikirləşirəm, onunla elə bu gün danışım думаю поговорить с ним сегодня же

5) заботиться, беспокоиться о ком-л. о чём-л. Anasını fikirləşir думает о матери, yalnız özü haqqında fikirləşmək думать только о себе, iş haqqında fikirləşmək думать о работе

3. подумать:

1) прийти к какой-л. мысли. Fikirləşdim ki, həyat necə də gözəldir подумал, как же прекрасна жизнь, fikirləşdim, niyə belə oldu подумал, почему так случилось; fikirləşməyə imkan verin дайте возможность подумать

2) в отриц. форме: не считать, не счесть нужным что-л. сделать, предпринять. Mən o barədə heç fikirləşmədim я совсем не подумал об этом

4. обдумывать, обдумать:

1) мысленно рассматривать, рассмотреть все детали, обстоятельства чего-л., всесторонне взвешивать, взвесить, продумывать, продумать. Fikirləşməyə vaxt yox idi не было времени обдумать

2) мысленно подготавливать, подготовить что-л., составлять, составить предварительное решение о чём-л. Əməliyyatı bütün detalları ilə fikirləşmək обдумывать операцию во всех деталях

5. придумывать, придумать (догадаться сделать что-л.). Özü fikirləşib сам придумал, yaxşı fikirləşmisən славно ты придумал; narahat olma, bir şey fikirləşərik не беспокойся, что-нибудь придумаем

1
– двадцать первая буква азербайджанского алфавита, обозначающая гласный звук [o]
2

– личн. мест. он, она, оно. O gəldi он пришел, она пришла; o mənim xoşuma gəlir он (она, оно) мне нравится; onun притяж. мест. его, её. Onun işi его (её) дело; onun valideynləri его (её) родители, onun tapşırığı его (её) поручение; она ему, ей; ona minnətdaram я благодарен ему (ей), ona söz vermişəm я ему (ей) обещал; onu его (её): onu çox gözlədik его (её) долго ждали, onu hamı tanıyır его (её) знают все; onunla им (ею), onunla fəxr edirəm горжусь им (ею); onun haqqında о нём (о ней); onun haqqında yaxşı fikirdəyik мы хорошего мнения о нём (о ней), onun haqqında qəzetdə məkələ dərc olunub о нём (о ней) опубликована статья в газете; онда в нём (в ней); у него (у неё): onda kitab var у него (у неё) есть книга; ona yaxınlaşdılar они приблизились к нему (к ней), onunla getdim я пошёл с ним (с ней)

3

1. тот, та, то, те. Mənə o dəftəri ver дай мне ту тетрадь, mənə o kitabları göstər покажи мне те книги, o ev тот дом, o gün тот день, в тот день, o il в тот год, o gecə в ту ночь, o vaxt (в) то время, тогда, o dəfə в тот раз, yolun o tərəfi та сторона дороги, çayın o sahili тот берег реки, о тай та сторона; тот берег

2. такой, такая, такое, такие. O dərəcəyə qədər до такой степени, o böyüklükdə такой большой

3. такой, такая, такое, такие (в составе главной части сложноподчиненного предложения). Biz o adamlara inanırıq ki, … мы верим в таких людей (таким людям), которые …, o adamlardan danış ki, … говори о таких людях, которые …

сущ. это. O mümkün deyil это невозможно: o biri (o birisi) другой, следующий; o biri dəfə в другой (тот) раз, o biri gün на следующий день, o ki qaldı … что касается …; o biri üzü nəyin оборотная сторона чего; o vaxt deyil! O vaxtlar deyil времена не те; o qədər də yox не особенно, не так уж, o qədər də yaxşı deyil не ахти какой; o da bir şeydir и то хлеб; o deyil не то; o deyil ki, … не то, чтобы …, o dünya загробная жизнь, o dünyada на том свете; o dünyadan gəlmiş выходец с того света, o dünyaya köçmək отправиться на тот свет; o dünyaya yollanmaq см. o dünyaya köçmək; o dünyaya göndərmək kimi отправить на тот свет кого; o dünyalıq oldu отправился на тот свет; o dünyalıqdır не жилец на белом свете; o dünyanı görüb gəlmək (qayıtmaq) вырваться из лап смерти, заглянуть смерти в глаза, видеть смерть в глаза; o zamanlar в ту пору, в те времена; o yan-bü yan eləmək увиливать; o yan-bu yanı yoxdur не отвертишься; o yandan bu yana из стороны в сторону; o günə bir daş düşəydi будь проклят тот день, ona görə ki, … оттого что …; потому что; onu kim bilir кто его знает, onun özü не кто иной, как он сам (она); o söz – помнишь! (намёк) на что-то секретное или неприятное, о чем сказать прямо несовсем удобно; o tərəf-bu tərəfə baxmaq глядеть по сторонам, o saat не задумываясь, сразу, в тот же час (тоточас); o haqda danışmayacağıq об этом не будем говорить; elə o cür так же; ya o yanlıq, ya bu yanlıq eləmək покончить с чем-л., положить конец чему-л., o gün olmaz ki, … не бывает и дня, чтобы …; onunla belə несмотря на то, тем не менее, onunla bərabər вместе с тем, в то же время; o cümlədən в том числе; o halda в таком случае

4

межд. о! (употребляется для усиления экспрессивности высказывания). O! kimi görürəm! О! кого я вижу! O! bu uzun məsələdir! О! это долгая история!

1) разговор, деловой или задушевный. Yoldaşlıq söhbəti товарищеская беседа, qısa söhbət короткая беседа, canlı söhbət оживлённая беседа, maraqlı söhbət интересная беседа, rəsmi söhbət официальная беседа, söhbətin gedişi ход беседы, söhbətdən təəssürat впечатление от беседы, söhbətdən başa düşmək понять из беседы

2) сообщение на какую-л. тему с участием слушателей в обмене мнениями. Beynəlxalq vəziyyət haqqında söhbət беседа о международном положении, yol hərəkəti qaydaları haqqında söhbət беседа о правилах дорожного движения; seçicilərlə söhbət беседа с избирателями, oxucularla söhbət беседа с читателями, valideynlərlə söhbət беседа с родителями; söhbət keçirmək проводить беседу, söhbət təşkil etmək организовать беседу

2. собеседование:

1) специальная беседа на определённую тему, устраиваемая с целью обмена мнениями между присутствующими, выяснения каких-л. вопросов. Xəzər dənizinin vəziyyəti haqqında mütəxəssislərlə söhbət собеседование со специалистами о состоянии Каспийского моря

2) беседа с поступающими в вуз с целью выяснения их интересов, общей подготовки. Abituriyentlərlə söhbət собеседование с абитуриентами, söhbətdən keçmək пройти собеседование

3. разговор:

1) словесный обмен сведениями, мнениями. Açıq söhbət откровенный разговор, gizli söhbət секретный разговор, boş söhbət пустой разговор, intim söhbət интимный разговор, telefon söhbəti телефонный разговор, uzun söhbət длинный разговор; söhbətə qarışmaq вмешаться в разговор

2) разговоры (слухи, молва, толки). Söhbət (şayiə) yayılıb распространились разговоры (слухи), söhbət gedir идут разговоры

◊ bu nə söhbətdir что за разговоры; söhbət açmaq начать разговор; söhbət aparmaq вести беседу, беседовать; söhbət etmək беседовать, побеседовать, иметь беседу, разговаривать; söhbəti dəyişmək менять разговор; söhbətə tutmaq kimi вовлекать, вовлечь в разговор, разговорить кого

сущ. критика:

1. обсуждение, разбор чего-л. с целью оценить достоинства, обнаружить и выправить недостатки. Tənqid və özünütənqid şəraitində в обстановке критики и самокритики, haqlı (ədalətli) tənqid справедливая критика, kəskin tənqid резкая критика, sağlam tənqid здоровая критика, işgüzar tənqid деловая критика, tənqiddən düzgün nəticə çıxarmaq сделать правильные выводы из критики, ünvanına tənqid söylənilir kimin в чей адрес раздается критика, tənqidə qulaq asmaq прислушаться к критике

2. разг. отрицательное суждение о чём-л. kimin haqqında heç bir kəlmə tənqid yazılmayıb о к ом не написано ни одного слова критики

3. исследование, научная проверка подлинности, правильности чего-л. Tarixi mənbələrin tənqidi критика исторических источников

4. особый литературный жанр, посвящённый разбору литературно-художественных и других произведений. Ədəbi tənqid литературная критика, teatr tənqidi театральная критика, kino tənqidi кинокритика

5. собир. критики. Tənqid laqeyd mövqe tutub kimin, nəyin haqqında критика заняла безразличную позицию по отношению к кому, к чему

6. критическая статья. Qəzetdə roman haqqında tənqid çıxıb в газете вышла критика о романе; tənqid etmək критиковать, раскритиковать. Ciddi tənqid etmək серьёзно критиковать, işdə olan nöqsanları tənqid etmək критиковать недостатки в работе, müdiriyyəti tənqid etmək критиковать начальство; tənqid edilmək (olunmaq) критиковаться, быть раскритикованным; подвергаться, быть подвергнутым критике

◊ heç bir tənqidə layiq deyil ниже всякой критики, не выдерживает никакой критики; tənqid atəşinə tutmaq брать под обстрел критики кого, что; tənqid atəşinə məruz qalmaq находиться под обстрелом (огнем) критики; tənqidi kimə qarşı yönəltmək наводить, навести критику на кого; tənqidi boğmaq зажимать (зажать, задушить) критику

сущ. положение (свод правил, законов по определенному вопросу). Əsasnamənin təsdiqi утверждение положения, юрид. Ali məhkəmə haqqında əsasnamə положение о Верховном суде, yerli hakimiyyət orqanları haqqında əsasnamə положение о местных органах власти, seçkilər haqqında əsasnamə положение о выборах

1. отдельно
2. особо. Bu məsələ haqqında ayrıca məlumat verəcəyəm об этом вопросе сообщу особо
3. особенно
4. раздельно
1. отдельный. Ayrıca otaq отдельная комната, ayrıca tələb юрид. отдельное требование
2. особый. Ayrıca üsul особый приём, ayrıca yanaşma особый подход
3. раздельный. Ayrıca səsvermə раздельное голосование, ayrıca əmlak раздельное имущество

4. специальный. Ayrıca tapşırıq специальное поручение, onun haqqında ayrıca əsər yazılmışdır о нём написана специальная работа

сущ. декрет:

1. постановление верховной власти по какому-л. вопросу, имеющее силу закона; указ, закон. истор. Torpaq haqqında dekret декрет о земле, sülh haqqında dekret декрет о мире; dekret layihəsi проект декрета

2. отпуск по беременности и родам

прил. декретный (установленный декретом). Dekret məzuniyyəti декретный отпуск; dekret vermə (verilmə) декретирование, dekret vermək декретировать, dekret verilmək декретироваться

1) орган в полости рта позвоночных животных и человека. Dilin kökü корень языка, dilin ucu кончик языка

2) этот же орган, используемый как пища, кушанье. Suda bişirilmiş dil отварной язык, mal dili говяжий язык

3) орган речи человека

4) система словесного выражения мыслей, средство общения. Milli dil национальный язык, ana dili родной язык, rus dili русский язык, xarici dillər иностранные языки, qədim dillər древние языки, qohum dillər родственные языки, müasir dil современный язык, beynəlxalq dil международный язык, dil öyrənmək изучать, изучить язык; dil öyrətmək учить, научить, обучать, обучить какому-л. языку

5) разновидность речи, обладающая теми или иными характерными признаками. Əbədi dil литературный язык, danışıq dili разговорный язык, ümumxalq dili общенародный язык, poeziya dili поэтический язык

6) то, что выражает собой какую-л. мысль. Faktların dili ilə языком фактов, rəqəmlərin dili ilə языком цифр

7) перен. пленный, от которого можно получить нужные сведения. Dil gətirmək привести языка, dil tutmaq взять языка

8) металлический стержень. Zəngin dili язык колокола

2. язычок (что-л. имеющее удлиненную, вытянутую форму). Botinkanın dili язычок ботинка, qıfılın dili язычок замка

3. клавиш (в муз. инструментах: гармони, пианино и т.п. )
4. геогр. коса (длинная узкая отмель, идущая от берега)
1) относящийся к языку как органу. Dil arteriyası язычная артерия, dil badamcığı язычная миндалина
2) произносимый с участием языка. Dil samitləri язычные согласные, dil səsləri язычные звуки
2. языковый:
1) относящийся к языку как органу. Dil məməcikləri языковые сосочки
2) приготовленный из языка. Dil kolbasası языковая колбаса

3. языковой (относящийся к языку как средству общения). Dil hadisələri языковые явления, dil sistemi языковая система, dil ünsürü языковой элемент, dillər üzrə kataloq языковой каталог

4. речевой. Dil ünsiyyəti речевое общение

◊ dil ağıza qoymamaq говорить без умолку; dil açmaq: 1. говорить, начинать, начать говорить (о ребёнке); 2. становиться, стать разговорчивым; 3. становиться, стать дерзким; распускать, распустить язык; dil boğaza qoymamaq см. dil ağıza qoymamaq; dil bulamaq kim, nə haqqında замолвить словечко, походатайствовать за кого; dil vermək kimə подучивать, подучить (подговаривать, подстрекать на что-л. неблаговидное); dil qəfəsə qoymadan danışmaq без умолку, беспрерывно говорить, тараторить; dil ətdəndir язык без костей; dil yetirmək kimə см. dil bulamaq; dil tapmaq kimlə находить, найти общий язык с кем; dil tapmamaq kimlə жить не в ладу, быть не в ладах с кем; dil çıxarmaq просить, умолять кого-л. о чём-л.; dil verməmək kimə не давать, дать говорить кому; dil vurmaq kimə намекать, намекнуть к ому о чём; dil deyib ağlamaq плакать в голос (по умершему); dildil ötmək говорить без умолку; dil yarası рана, нанесённая словом; dil göstərmək kimə показывать, показать язык; dil pəhləvanı болтун; мастер говорить; dil tərpətmək kimin, nəyin haqqında см. dil bulamaq; dil tökmək: 1. очень просить; 2. уговаривать, убеждать словами, заставлять согласиться с кем-, с чем-л.; склонять к чему-л.; dil uzatmaq давать, дать волю языку; dilə gətirmək kimi заставить заговорить кого; dilə gətirməmək nəyi не употреблять в речи (о непристойных, неприличных словах, фразах и т.п. ); dilə (dillərə) salmaq kimi, nəyi сделать предметом разговоров кого, что; dilə tutmaq уговаривать; dilə almamaq kimi, nəyi ni слова не произнести о ком, о чём; обходить, обойти молчанием кого, что; dilə alınmaz неприличные, непристойные (о словах и выражениях); dilə basmaq kimi заговаривать зубы к ому; dilə gəlmək заговорить (начать говорить); dili ağır с трудным языком (о литературном произведении); dili ağırlaşıb язык заплетается (о тяжелобольном); dili açılıb kimin развязался язык у кого; заговорил кто; dili açılmaq kimin см. dil açmaq; dili bir qarışdır kimin у кого длинный язык; dili qısa olmaq не сметь говорить (из-за какой-л. провинности, проступка); dili(-m,-n) qurusun, əgər … пусть язык отсохнет, если …; dili dinc durmamaq выбалтывать, выболтать (сообщить, рассказать то, что следовало хранить в тайне; проговориться); dili dolaşır kimin язык заплетается у кого; dili ilanı yuvasından çıxarır любого (любую) уговорит; dil yatmır nəyə язык сломаешь; dili gicişir язык чешется; dili söz tutmamaq лишиться дара речи; dili topuq çalır kimin язык заплетается у кого; dili uzundur kimin слишком длинный язык у кого; dili ağzına sığmamaq: 1. хвастаться; 2. лестно отзываться о ком-л.; dili büdrəmək сбиваться, сбиться, допускать, допустить неточности в речи; dili tutulmaq лишиться дара речи; dili uzun olmaq: 1. быть уверенным в себе, чувствовать свое превосходство перед кем-л.; 2. иметь слишком длинный язык; dildə asandır легко говорить; dildən düşmək падать от усталости, валиться с ног; dildən sazdır бойкий на язык; dildən salmaq kimi доводить, довести до изнеможения кого; dildən demək говорить не от души; dildən düşməmək не сходить с языка; dilim dönmür, dilim gəlmir nəyə язык не поворачивается (говорить, сказать что-л.); dilin tutulsun чтобы у тебя язык отнялся; dili(n) qurusun! чтобы язык у него (у тебя) отсох!; dilindən qaçırmaq проговориться, нечаянно высказать то, что не следовало бы говорить; dilindən düşməmək kimin не сходить с языка чьего; dilinə vurmamag в рот не брать; dilinə dəyməyib nə: 1. маковой росинки во рту не было; 2. в рот не брал; dilinə gələni demək говорить, сказать, что взбредёт на ум; dilini boğazından çıxarmaq kimin вырвать язык у кого; dilini boş qoymamaq трепать языком, давать волю языку; dilini qarnına qoy заткнись, замолчи; dilini dişinə tutmaq стиснуть зубы; dilini işə salmaq пустить в ход свой язык; dilini kəs! помолчи, помалкивай! dilini kəsmək kimin заставить замолчать кого; dilini göstərmək kimə показывать, показать язык кому; dilini saxlamaq держать язык за зубами; придерживать, придержать язык; dilini təmiz saxlamaq говорить прилично; dilini farağat qoymamaq болтать языком; dilini şirin eləmək говорить ласково; dilini dişləmək: 1. остановиться на полуслове; 2. вспомнить о чем-л. забытом; dilinin bəlasına düşmək страдать, пострадать из-за своего языка; dilimin ucundadır вертится на языке; dillərdə dastan olmaq быть притчей во языцех; dillərə düşmək: 1. быть на языке у всех; 2. переходить из уст в уста; dilinə düyün düşsün типун тебе на язык; şirin dil ilanı yuvasından çıxardar ласковый телёнок двух маток сосёт

сущ. рассказ, повествование (словесное сообщение о чем-л.); история. Qəmli hekayət грустный рассказ (грустная история), qorxulu hekayətlər страшные рассказы (истории), məhəbbət haqqında hekayətlər bir-birinə çox bənzəyir все истории о любви очень сходны между собой, indi siz mənə Bela haqqında hekayətin ardını danışacaqsınız теперь вы доскажете мне историю про Бэлу (Лерм.)

сущ. отчёт:

1. официальное письменное или устное сообщение ответственному лицу, организации и т.п. о своей работе, о выполнении какого-л. задания и т.п. Elmi iş haqqında hesabat отчет о научной работе, ətraflı hesabat подробный отчет, illik hesabat годовой отчет

2. бухг. документ об израсходовании отпущенных средств. Maliyyə hesabatı финансовый отчет

3. объяснение, изложение чего-л. происшедшего, происходящего (обычно о порядке событий, обстоятельств или действий, поступков и т.п. ). Müşahidələrin nəticəsi haqqında hesabat отчет о результатах наблюдений

прил. отчётный:
1. относящийся к отчету. строит. Hesabat fondu отчетный фонд
2. содержащий отчет. Hesabat məruzəsi отчетный доклад
3. такой, на котором производится отчет. Hesabat yığıncağı отчетное собрание

4. такой, за который производится отчет. Hesabat dövrü отчётный период, hesabat ili отчётный год; hesabat vermək отчитываться, отчитаться

сущ. слово:

1. единица языка, представляющая собой звуковое выражение понятия о предмете или явлении объективного мира. Sözün mənası значение слова, çətin söz трудное слово, yeni söz новое слово, göhnəlmiş söz устарелое слово, dialekt sözü диалектное слово, alınma söz заимствованное слово, əcnəbi söz иноязычнное слово, loru söz просторечное слово, çoxmənalı söz многозначное слово, sözün işlənməsi употребление слова, sözün kökü корень слова, sözün əsası основа слова, sözü yazmaq записать (написать) слово, sözü yadında saxlamaq запомнить слово, söz düzəltmək образовать слово, sözü izah etmək объяснять слово; söz birləşməsi словосочетание

2. обязательство сделать, выполнить что-л., обещание. Söz vermək дать слово, sözündən qaçmaq отказаться от своего слова, sözünün üstündə durmaq сдержать свое слово

3. публичное выступление, речь, устное официальное заявление. Giriş sözü вступительное слово, son söz заключительное слово, cavab sözü ответное слово, söz istəmək просить слова, sözdən məhrum etmək kimi лишить слова кого, söz vermək kimə предоставить слово кому, çıxış üçün söz verilir kimə слово для выступления предоставляется кому, qısa sözlə müraciət etmək kimə с кратким словом обратиться к кому, söz azadlığı свобода слова

4. высказывание, выражение, фраза. Ağıllı sözlər умные слова, ürəyə yatan sözlər приятные слова, öldürücü sözlər убийственные слова, axmaq söz глупое слово, artıq söz лишнее слово, lüzumsuz sözlər ненужные слова, şair sözü слово поэта, ana sözü слово матери, alim sözü слово учёного, onun sözlərində hədə-qorxu səsləndi в его словах прозвучала угроза, sizin sözünüzdən belə başa düşmək olar ki … из ваших слов можно понять, что …, onun sözündən belə çıxır ki … из его слов вытекает, что …, sizin sözünüzdən görünür ki … из ваших слов видно, что …

5. в форме: sözləri слова (литературный текст, на который написана музыка). “Sənsiz” romansının sözləri Nizaminindir слова романса “Сэнсиз” (“Без тебя”) принадлежат Низами, mahnının sözləri S. Vurğunundur слова песни С. Вургуна, Füzulinin sözlərinə yazılmış mahnılar песни, написанные на слова Физули

прил. словесный:
1. относящийся к слову, состоящий из слов. Söz materialı словесный материал
2. выражаемый словами. Söz müharibəsi (savaşı) словесная война

◊ söz azdırmaq: 1. сбивать, сбить с темы разговора; 2. переменять, переменить тему разговора; söz almaq: 1. kimdən брать, взять слово с кого; 2. kimdən выпытывать, выпытать что-л. о ком-, о чем-л.; 3. брать, взять слово (для выступления и т.д.); söz altında qalmamaq не лезть за словом в карман; söz aparmaq доносить, передавать услышанное от кого-л. кому-л.; söz aparıb gətirmək сплетничать, заниматься сплетнями; söz aramızda qalsın между нами говоря; söz arasına söz salmaq заговаривать, заговорить зубы; söz atmaq: 1. kimə задевать, задеть кого; 2. закидывать, закинуть слово; закидывать, закинуть удочку (намекать, намекнуть на что-л.); söz açıldı зашёл разговор, зашла речь о ком-, о чем-л.; söz açmaq kim, nə haqqında заводить, завести разговор о ком, о чем; söz axtarmaq искать повод для разговора; söz axtarır ищет повод (для ссоры, драки и т.д.); sözü bir eləmək сговориться, договориться; söz burada qalsın по секрету говоря; söz vaxtına çəkər выражение, указывающее на то, что событие, о котором идет речь, произошло как раз в это время; söz verib dalından qaçmaq не сдержать своего слова; söz verib söz almaq договориться; söz qaytarmaq вступать, вступить в пререкание, перечить, дерзить; ağzından söz qaçırtmaq проговориться; söz qoşmaq: 1. сочинять (стихи); 2. kimə сочинять небылицу о к ом, о чём; söz dağarcığı о том, кто не лезет за словом в карман; söz döyüşdürmək kimlə пререкаться, вступать, вступить в пререкание с кем; перечить к ому, söz dəyir kimə быстро обижается; söz demək kimə делать, сделать замечание кому; söz düşdü kimdən, nədən зашла речь о к ом, о чём; söz düşdü-düşmədi к месту не к месту; söz eləmək nəyi придавать, придать чему-л. незначительному большое значение; söz yığmaq собирать сплетни; söz yox слов нет, ничего не скажешь; söz yoxdur nəyə, kimə ничего не скажешь (выражение одобрения, похвалы); söz kəsmək приходить, прийти к соглашению; söz gəzdirmək распространять сплетни; söz yemək kimdən заслуживать, заслужить чьё-л. замечание, нарекание; söz götürmək переносить, терпеть обиду (оскорбление, замечание); söz götürməmək не выносить обиды (замечаний); söz güləşdirmək kimlə пререкаться с кем; söz oynatmaq играть словами; kimə, nəyə söz ola bilməz ничего не скажешь, не придерёшься к кому, к чему; söz olar (ola bilər) может вызвать толки, сплетни; söz pəhləvanı болтун, мастер говорить; söz salmaq kimdən, nədən заводить, завести речь (разговор) о к ом, о чём; sözdə tutmaq kimi ловить, поймать на слове кого; sözdən söz çıxartmaq придираться, придраться к словам; sözə basmaq заговаривать, заговорить зубы; sözə qoymaq kimi, nəyi поднимать, поднять на смех кого, что; sözə quyruq qoymaq (bağlamaq) придираться, придраться к каждому слову; sözə gəlmək kimlə спорить, поспорить с кем; sözləri düz gəlməmək не понимать друг друга; расходиться, разойтись во мнениях; sözləri çəp (tərs) gəlmək см. sözləri düz gəlməmək; söz sözə gələndə когда речь идет о ком-, о чем-л., когда дело касается кого-л., чего-л.; söz üstünə gətirmək kimi направлять, направить разговор в какое-л. русло; söz üçün cibə girməmək за словом в карман не лезть (не ходить); söz çəkmək kimdən выпытывать, выпытать, выведывать, выведать что у кого; söz çıxarmaq kim, nə haqqında пускать, пустить слух о к ом, о чем; sözü ağartmaq заострять, заострить внимание на чьём-л. слове; sözü ağzında qalmaq остановиться на полуслове; sözü ağzından tökülür kimin каша во рту у кого; sözü boğazında qurudu (qaldı) слово застряло в горле; sözü daşdan keçmək пользоваться непререкаемым авторитетом; sözü yerə düşmək получить отказ (своей просьбе); sözü dəymək kimə обидеться на чьи слова; sözü keçmək иметь вес, пользоваться авторитетом; sözü kəlbətinlə dartıb çəkmək вытягивать слово клещами из кого-л.; sözü sınmaq см. sözü yerə düşmək; sözü söz olmaq быть верным своему слову; sözü ürəyində qalmaq не высказаться до конца; sözü havaya buraxmaq бросать слова на ветер, говорить попусту; sözü çürütmək жевать (пережёвывать) жвачку (надоедливо повторять одно и то же); sözümüz sözdür договорились; решили, всё останется в силе; sözümün canı var суть моих слов в том …; sözün başını açmaq начинать, начать разговор о чём-л.; sözün var söz danış не говори глупостей, не городи чушь; sözün açığı откровенно говоря; sözün qısası (müxtəsəri) короче говоря; sözün düzü говоря правду, честно говоря; sözündən qaçmaq отказаться от своего слова; sözündən keçməmək уважить (приняв во внимание, исполнить чьё-л. желание); sözündən çıxmaq kimin ослушаться (не подчиниться чьему-л. приказу, требованию, распоряжению) кого; sözündən çıxmamaq kimin слушаться кого; sözünə qüvvət vermək kimin поддакивать, одобрять, поддерживать чьи слова; sözünü ağzına təpmək затыкать рот к ому; sözünü ağzında qoymaq kimin оборвать на полуслове кого; sözünü balla kəsim разрешите вмешаться в разговор; sözünü bilməmək не давать отчета своим словам; sözünü qəribliyə salmaq не придавать значения чьим-л. словам, игнорировать чьи-л. слова; sözünü dəbbələmək отказываться, отказаться от своих слов; sözünü yarımçıq kəsmək kimin прервать кого на полуслове; sözünü yelə vermək kimin пропускать, пропустить чьи слова мимо ушей; sözünü yerə salmaq kimin не исполнить чью просьбу; sözünü yeritmək, sözünü keçirmək добиваться, добиться своего, настоять на своем; sözünü sındırmaq не уважить (не выполнить чью-л. просьбу); sözünü söz eləmək kimin придираться, придраться к словам чьим; sözünü iki eləməmək kimin беспрекословно выполнять, выполнить желание (просьбу, приказ) кого, чьё; sözünün (sözünüzün) qüvvəti в подтверждение твоих (ваших) слов; sözünün üstünə söz olmamaq не перечить к ому-л.; sözünün üstə söz qoymamaq см. sözünün üstə söz olmamaq; sözünün üstündə durmaq настаивать, настоять на своём; sözünün üstündə durmamaq не сдержать своего слова; sözü uzatmaq (затягивать, затянуть разговор); acı söz неприятное, обидное слово, колкости; ağır söz оскорбительное слово; ağzı sözə qızışmaq заговариваться, заговориться (увлечься разговором); ağzını sözə tutmaq kimin заговаривать, заговорить кого (утомлять, утомить разговором кого-л.); ara sözü (aralıq sözü) сплетни, слухи; ara söz лингв. вводное слово; ara cümlə вводное предложение, ön söz предисловие; atalar sözü пословица; boş söz пустые разговоры; əbəs söz напраслина

см. haqqında.
1. открытый:

1. незакрытый, незапертый. Açıq pəncərə открытое окно, açıq qapı открытая дверь, açıq şkaf открытый шкаф

Dil və dilçilik. Dil haqqında. Yazı

Dil nədir? Dilsiz inan yaşaya bilərmi? sualar insanları daim düşündürmüşdür. Daha sonralar insanlar bu fikrə gəlmişlər ki, dilsiz cəmiyyət ola bilmədiyi kimi, cemiyyət olmadan da dil yarana və yaşaya bilməz. Buradan aydın olur ki, dil insanlar arasındakı ən mühüm ünsiyyət vasitəsidir. İnsanlar biri-birini dilin vasitəsilə anlayır, dilin vasitəsilə əlaqə saxlayırlar. Dil yalnız insan cəmiyyətində yarana bilər. Dil ancaq insana məxsusdur. Dil irqi və irsi cəhətlərlə bağlı deyil. Dilin olması üçün bəşər cəmiyyətinin olması mütləqdir. Dil ancaq insanların bir-biri ilə sıx əlaqəsi zamanı yaranır. İnsanların bir-biri ilə əlaqə saxlamaları üçün toplu, kollektiv şəklində yaşamaları lazımdır. Göründüyü kimi,insan cəmiyyəti olan zaman dil meydana gəlir, deməli, dil ictimal hadisədir. Dilin yaranması üçün insan orqanizminin fizioloji cəhətdən müəyyən şəkildə olması lazımdır. İnsan orqanizminin şaquli şəklə düşməsi ilə danışıq üzvləri, səs aparatı, tələffüz formalaşır. Beləliklə, insan bədəninin şaquli vəziyyətdə olması, insanın əməklə məşğul olması, dilin və şüurun yaranması bütövlükdə ictimai prosesdir. Yazı İnsanlar səsli dillə yalnız müəyyən məsafədən ünsiyyət saxlaya bilirlər. Səsin eşidilməz olduğu yerdə isə dil öz əlaqə yaratmaq imkanını itirir. Yazı bəşəriyyətin ən böyük mədəni dəyərlərindəndir. Yazı işarələr sistemdir. İndiki təsəvvürümüzdəki yazı birdən – birə yaranmamışdır. İndiki yazıda hər səs bir işarə ilə, yəni hərf ilə işarə olunur. Lakin ilk yazı hərflərdən ibarət olmamışdır. İnsanların ilk yazılı əlaqəsi əşyalar vasitəsilə olub. Hər hansısa fikri bir-birinə çatdırmaq üçün əşyalardan istifadə ediblər, bir – birlərinə əşyalar göndəriblər. Məsələn, İran hökmdarı Dara ulu babalarımız olan skiflərin üstünə hücum edərkən onlardan belə bir məktub alır: Skiflər bir qabda canlı quş, siçan qurbağa və 5 dənə ox göndərirlər. Farslar bu məktubu oxuya bilirlər: «Siz quş kimi göydə, siçan kimi yerdə, qurbağa kimi suda gizlənə bilmirsinizsə, bu oxlardan da gizlənə, canınızı qurtara bilməyəcəksiniz». Azərbaycan nağıllarında da bu cür yazılardan, əşyavi yazılardan istifadə olunur. Bu yazı növündən sonra şəkli (piktoqrafık) yazı yaranmışdır. Hansı əşyanı yazmaq nəzərdə tutulursa, onun şəkli çəkilirdi. Məsələn, yüksək gərginlikli elektrik şəbəkəsinin üstündə çəkilən kəllə şəkli piktoqrafik yazıya nümunə göstərilə bilər. Daha sonra isə fikri (ideografik) yazı meydana çıxdı. Şəkli yazıdan sonra fikri yazıdan istifadə olunurdu. Bu yazı növlərində oxşarlıq çoxdur. Şəkli yazıda hər hansı bir varlığın şəkli yalnız həmin varlığı ifadə edirsə, fikri yazıda isə şəkli simvol, yəni rəmzi məna daşıyır. Məsələn, «günəş» işığı, «baş» düşüncəni bildirirdi. Nəqliyyat yolunda olan nida və yaxud da digər işarələr, işıqfordakı qırmızı, sarı, yaşıl rənglər ideoqrafik yazıya nümunədir. Daha sonra isə riyaziyyat, dil dərslərində istifadə olunan işarələr, bayrağımızdakı rənglər, gərbdəki rəmzlər ideoqrafik yazıya aiddir. Yazının sonuncu növü olan hərfi (fonoqrafik) yazı ən çevik, ən mükəmməl yazı növüdür. Buna səs yazısı da deyirlər. Hərfi yazının ilk mərhələsində bir neçə səsi bir işarə ilə veriblər. Buna isə heca yazısı (sillabik yazı) deyilir. Məsələn, qədim misirlilər, assuriyalılar heca yazısından istifadə etmişlər. Dünya dillərində, əsasən, heca yazısından istifadə etmişlər. Dünya dillərində, əsasən, heca yazısından istifadə edilir.

Əgər mətndə orfoqrafik səhv aşkar etmisinizsə, o zaman Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bizə göndərin.