Dövlət və hüquq sisteminin qarşılıqlı əlaqəsi haqqında mövcud nəzəriyyələr

16.1. Hüquqi şəxsin ləğv prosesində olması barədə məlumatların hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinə daxil edilməsi üçün ləğvetmə komissiyası (təsviyəçi , ləğvedici ) təyin olunduğu gündən sonra 15 gün müddətində ərizə ilə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına müraciət etməlidir. [94]

Dövlət və hüquq sisteminin qarşılıqlı əlaqəsi haqqında mövcud nəzəriyyələr

Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu (Dərc olunma tarixi: 31-01-2004, Nəşr nömrəsi: 01, Maddə nömrəsi: 8)

QÜVVƏYƏ MİNMƏ TARİXİ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI VAHİD HÜQUQi TƏSNİFATI ÜZRƏ İNDEKS KODU
HÜQUQİ AKTLARIN DÖVLƏT REYESTRİNİN QEYDİYYAT NÖMRƏSİ
HÜQUQİ AKTIN HÜQUQİ AKTLARIN DÖVLƏT REYESTRİNƏ DAXİL EDİLDİYİ TARİX

Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU

Ümumİ müddəalar

Maddə 1. Qanunun təyinatı

Bu Qanun Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatının və dövlət reyestrinin aparılmasının hüquqi və təşkilati əsaslarını müəyyən edir.

Maddə 2. Əsas anlayışlar

2.0. Bu Qanunda aşağıdakı anlayışlardan istifadə edilir:

2.0.1. hüquqi şəxs – Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumdur;

2.0.2. xarici hüquqi şəxs – Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda yaradılmış hüquqi şəxsdir;

2.0.3. hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurum – hüquqi şəxs kimi dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına müraciət edən şəxs və ya şəxslər qrupudur;

2.0.4. nümayəndəlik – Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumdur;

2.0.5. filial – Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumdur;

2.0.6. təsis sənədləri – hüquqi şəxsin və bu Qanunda göstərilən digər müvafiq qurumların yaradılmasının və fəaliyyətinin hüquqi əsaslarını təşkil edən sənədlərdir;

2.0.7. hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı – Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların, habelə xarici hüquqi şəxslərin Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaratdıqları nümayəndəlik və ya filialların hüquq qabiliyyətinin təsdiq edilməsi, hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi və onlar barəsində məlumatların (qeydlərin) hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinə daxil edilməsidir; [1]

2.0.8. hüquqi şəxslərin dövlət reyestri – Azərbaycan Respublikasının ərazisində qeydiyyata alınmış hüquqi şəxslər, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filialları, eləcə də Azərbaycan Respublikasının ərazisində dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və filialları və digər qurumları barəsində məlumatlar (qeydlər) məcmusudur; [2]

2.0.9. kommersiya və qeyri-kommersiya hüquqi şəxsləri – Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumlardır;

2.0.9-1. publik hüquqi şəxs – “Publik hüquqi şəxslər haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumdur; [3]

2.0.10. yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət – Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları və (və ya) Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxs tərəfindən təsis edilən məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdir; [4]

2.0.11. yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı – təkmil sertifikata malik gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilən və müvafiq icra hakimiyyəti orqanına elektron qaydada təqdim edilən ərizə və ona əlavə edilən sənədlər əsasında yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin dövlət qeydiyyatıdır; [5]

2.0.12. yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin sürətli elektron dövlət qeydiyyatı – hüquqi ünvanı yeganə təsisçisi kimi çıxış edən fiziki şəxsin yaşayış yeri üzrə qeydiyyat ünvanı ilə eyni olan yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin bu Qanunun 5-1.3-cü və 5-1.7-ci maddələrinə uyğun olaraq real vaxt rejimində aparılan elektron dövlət qeydiyyatıdır;

2.0.13. elektron kabinet – bu Qanunun məqsədləri üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) informasiya sistemində yaradılan, elektron imza sertifikatı və (və ya) müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən verilən kod-parol ilə daxil olmağa imkan verən, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) ilə qarşılıqlı məlumat və sənəd mübadiləsini təmin edən fərdi elektron səhifə; [6]

2.0.14. qanuni təmsilçi – nizamnaməsinə (əsasnaməsinə) müvafiq olaraq qurumu təmsil etmək səlahiyyətinə malik olan şəxs və ya şəxslər; [7]

2.0.15. xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət – əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs, habelə xarici ölkədə dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxs tərəfindən təsis edilən məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdir;

2.0.16. xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı – əcnəbi və vətəndaşlığı olmayan şəxsə məxsus gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilən və müvafiq icra hakimiyyəti orqanına elektron qaydada təqdim edilən ərizə və ona əlavə edilən sənədlər əsasında xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin (yenidən təşkil nəticəsində yaranan məhdud məsuliyyətli cəmiyyət istisna olmaqla) dövlət qeydiyyatıdır. [8]

Maddə 3. Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında qanunvericilik

3.1. Azərbaycan Respublikasında hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsindən, habelə Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir.

3.2. Ələt azad iqtisadi zonasında hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri sahəsində münasibətlər “Ələt azad iqtisadi zonası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə uyğun olaraq tənzimlənir. [9]

Maddə 4. Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatının və dövlət reyestrinin aparılmasının ümumi qaydaları

4.1. Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurum, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəliyi və ya filialı dövlət qeydiyyatına alınmalı və dövlət reyestrinə daxil edilməlidir. Kommersiya təşkilatları, publik hüquqi şəxslər, habelə xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlikləri və ya filialları yalnız dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra fəaliyyət göstərə bilərlər. Onların dövlət qeydiyyatına alınmadan fəaliyyət göstərməsi qanunla müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyətə səbəb olur. [10]

4.2. Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filialları və digər qurumları dövlət reyestrinə daxil edilməlidir.

4.2-1. Xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində bir nümayəndəlik və ya filial yaradıla bilər. [11]

4.3. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların (yerli və ya xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı istisna olmaqla), xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatına alınması üçün Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş məbləğdə və qaydada, kommersiya və qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərinin, publik hüquqi şəxslərin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, dövlət rüsumu tutulur. [12]

4.4. Dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslər, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və filialları, habelə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və filialları dövlət reyestrinə rüsumsuz daxil edilir. Dövlət reyestrində dəyişikliklər rüsumsuz aparılır.

4.5. Bu Qanunla müəyyən edilmiş müddətlər hesablanarkən yalnız iş günləri nəzərə alınır. [13]

4.6. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının dövlət qeydiyyatına alınması, habelə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsin nümayəndəliyinin və ya filialının və digər qurumlarının dövlət reyestrinə daxil edilməsi, eləcə də təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin dövlət qeydiyyatına alınması zamanı Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına yanlış məlumatların təqdim edilməsinə yol verilmir. [14]

II fəsil
Hüquqİ şəxslərİn dövlət qeydİyyatı

Maddə 5. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatına alınması barədə müraciət

5.1. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatına alınması üçün Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına ərizə ilə müraciət edilməlidir.

5.2. Ərizə təsisçi (bir neçə təsisçi olduqda isə, bütün təsisçilər) , qanuni təmsilçi (qanuni təmsilçilər) və ya onların müvafiq qaydada vəkil etdiyi şəxs tərəfindən imzalanır və notariat qaydasında təsdiqlənir. [15]

5.3. Ərizədə aşağıdakılar göstərilir:

5.3.1. təsisçi (təsisçilər) fiziki şəxs olduqda – onun (onların) adı, soyadı, atasının adı, yaşadığı yer, şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin nömrəsi və verilmə tarixi;

5.3.2. təsisçi (təsisçilər) hüquqi şəxs olduqda – onun (onların) adı, olduğu yer və qeydiyyat nömrəsi;

5.3.2-1. təsisçi dövlət olduqda – təsisetmə səlahiyyəti verilmiş dövlət orqanının adı, hüquqi ünvanı, vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi (olduğu halda), təsisçi bələdiyyə olduqda – bələdiyyənin adı, hüquqi ünvanı, vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi; [16]

5.3.2-2. publik hüquqi şəxsin və kommersiya qurumunun hüquqi ünvanına (daimi fəaliyyət göstərən orqanının yerləşdiyi yerə) dair məlumat; [17]

5.3.3. ərizə səlahiyyətli şəxs tərəfindən imzalandıqda habelə onun adı, soyadı, atasının adı, yaşadığı yer, şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin nömrəsi və verilmə tarixi və vəkalətnamə haqqında məlumatlar.

5.3.4. müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilən ərizənin formasında müəyyən edilən digər məlumatlar. [18]

5.4. Ərizəyə aşağıdakı sənədlər əlavə edilir:

5.4.1. təsis sənədləri – hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun təsisçisi (təsisçiləri) və ya onun (onların) səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən , publik hüquqi şəxslərin isə “Publik hüquqi şəxslər haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş qaydada təsdiq edilmiş nizamnaməsi, habelə bu Qanunun məqsədləri üçün, həmin qurumun təsis edilməsi, nizamnaməsinin təsdiq edilməsi və idarəetmə orqanlarının formalaşdırılması (bu Qanunun 8-1.2-ci maddəsi nəzərə alınmaqla) barədə qərarlar (təsis sənədləri Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş, habelə təsisçilər tərəfindən zəruri hesab edilən digər məsələləri əks etdirməli və bütün təsisçilər (və ya onların səlahiyyətli nümayəndələri) tərəfindən imzalanmalıdır); [19]

5.4.2. dövlət rüsumunun ödənilməsi haqqında sənəd;

5.4.3. təsisçi hüquqi şəxs olduqda – onun dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsinin (dövlət reyestrindən çıxarışın) və nizamnaməsinin notariat qaydasında təsdiq olunmuş surəti.

5.4.4. təsisçi fiziki şəxs olduqda – onun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti; [20]

5.4.4-1. qeyri-hökumət təşkilatının təsisçisi (təsisçiləri) və qanuni təmsilçisi (təmsilçiləri) , habelə xarici qeyri-hökumət təşkilatının filial və ya nümayəndəliyinin qanuni təmsilçisi (təmsilçiləri) Azərbaycan Respublikasında daimi yaşamaq hüququ olan əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər olduqda – onların daimi yaşamaq hüququnu təsdiq edən sənəd; [21]

5.4.5. hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qeyri-kommersiya qurumunun hüquqi ünvanını (daimi fəaliyyət göstərən orqanının, siyasi partiyada rəhbər orqanlarının qərargahının yerləşdiyi yerə dair məlumatı) təsdiq edən sənəd; [22]

5.4.6. qanuni təmsilçinin təyin edildiyi halda, onun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti ; [23]

5.4.7. fondlarda nizamnamə kapitalının ödənilməsini təsdiq edən sənəd;

5.4.8. təsisçilərinin əcnəbilər və ya xarici hüquqi şəxslər olduğu qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin rəhbərlərinin müavinlərinin təyin olunması barədə sənəd; [24]

5.4.9. nizamnaməsində dini dəyərlərin təbliği ilə bağlı fəaliyyət istiqamətləri olan qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatına alınması üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəyi ; [25]

5.4.10. təsisçisi (təsisçiləri) əcnəbilər, vətəndaşlığı olmayan şəxslər və ya xarici hüquqi şəxslər olan, o cümlədən nizamnamə kapitalının və ya səhmlərinin 51 faizdən çoxu əcnəbilərə, vətəndaşlığı olmayan şəxslərə və ya xarici hüquqi şəxslərə məxsus təhsil müəssisəsinin rəhbərinin və onun müavininin namizədliyinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanla (qurumla) razılaşdırılması barədə sənəd. [26]

5.5. Yenidən təşkil nəticəsində yaradılan qurumların dövlət qeydiyyatına alınması barədə ərizəyə habelə aşağıdakılar əlavə edilir:

5.5.1. yenidən təşkil haqqında qərar;

5.5.2. təhvil aktı və ya bölünmə balansı;

5.5.3. mətbuatda müvafiq elanın dərc olunması barədə məlumat.

5.6. Ərizə surəti ilə birlikdə təqdim edilir. Ərizənin əsli Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanında saxlanılır, surəti isə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən ərizənin əslinin qəbul edilməsi vaxtını göstərən qeydlə müraciət etmiş şəxsə qaytarılır. Ərizənin qəbul edilməsi hər hansı digər formada da təsdiq oluna bilər.

5.7. Hüquqi şəxs Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş hallarda məhkəmənin qərarı əsasında yenidən təşkil edildikdə, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarı, bu Qanunun 5. 5-ci maddəsinin tələblərinə riayət edilməklə, həmin hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatına alınması üçün əsasdır. Bu halda dövlət qeydiyyatı bu Qanunun 8-ci maddəsində göstərilmiş müddətdə həyata keçirilməlidir.

Maddə 5-1. Yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı [27]

5-1.1. Təsisçinin (təsisçilərin) istəyi ilə yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin dövlət qeydiyyatı (yenidən təşkil nəticəsində yaranma halları istisna olmaqla) elektron qaydada həyata keçirilir. Elektron dövlət qeydiyyatı adi (yəni bu Qanunun 7-1-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş müddətdə) və ya sürətli qaydada həyata keçirilir. Həmin cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatının həyata keçirilməsi üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) internet informasiya ehtiyatında müvafiq autentifikasiyadan keçməklə elektron ərizə formasını doldurur. Elektron dövlət qeydiyyatı zamanı təsisçi (təsisçilər) və qanuni təmsilçi (qanuni təmsilçilər) eyni şəxs olmadıqda, ərizə həm təsisçi (təsisçilər), həm də qanuni təmsilçi (qanuni təmsilçilər) tərəfindən gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilməlidir. [28]

5-1.2. Adi elektron dövlət qeydiyyatı zamanı elektron ərizəyə yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin təsisçisi (təsisçiləri) tərəfindən gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilmiş nizamnamə əlavə edilir. [29]

5-1.3. Sürətli elektron dövlət qeydiyyatı zamanı təsisçi fiziki şəxs elektron ərizə formasını doldurur, yalnız təkbaşına icra orqanının rəhbəri və fəaliyyət sahəsi barədə məlumatı bəyan edir. Bu halda təsisçi nizamnamə ilə real vaxt rejimində tanış olur və onu gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edir. [30]

5-1.4. Elektron dövlət qeydiyyatı zamanı təsisçi hüquqi şəxs qismində yalnız vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsinə malik olan hüquqi şəxs çıxış edə bilər. Bu halda təsisçinin dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsinin (dövlət reyestrindən çıxarışın) və nizamnaməsinin surəti elektron ərizəyə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən əlavə edilir və qeyd edilən sənədlərin notariat qaydasında təsdiqi tələb olunmur.

5-1.5. Elektron dövlət qeydiyyatı zamanı yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin qanuni təmsilçisi, icra orqanının rəhbəri (üzvləri) və direktorlar şurasının (müşahidə şurasının) üzvləri yalnız Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olan fiziki şəxslərdən təyin edilir.

5-1.6. Adi elektron dövlət qeydiyyatı zamanı ərizənin qəbul edilməsi barədə forması müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən təsdiqetmə bildirişi müraciət edənin şəxsi elektron kabinetinə göndərilir. Yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət dövlət qeydiyyatına alındığı gün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə, dövlət reyestrindən çıxarış və nizamnamə elektron kabinetinə göndərilir. [31]

5-1.7. Sürətli elektron dövlət qeydiyyatı həyata keçirildiyi andan sonra dövlət qeydiyyatına alınmış yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsi, dövlət reyestrindən çıxarışı və nizamnaməsi elektron kabinetinə real vaxt rejimində göndərilir. [32]

5-1.8. Yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət elektron qaydada dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra 2 iş günü müddətində qanuni təmsilçi (təmsilçilər) tərəfindən gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilmiş cəmiyyətin sahibkarlıq fəaliyyətinə başlaması barədə məlumatı müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqana (quruma) göndərməlidir. [33]

5-1.9. Yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin dövlət qeydiyyatı zamanı mobil nömrənin identifikasiyası məqsədilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) sorğusu mobil operatorlar tərəfindən real vaxt rejimində cavablandırılmalıdır. [34]

Maddə 6. Xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatının xüsusiyyətləri

6.1. Xarici hüquqi şəxsin nümayəndəliyinin və ya filialının dövlət qeydiyyatına alınması üçün bu Qanunun 5-ci maddəsində göstərilən sənədlərdən əlavə aşağıdakılar təqdim olunmalıdır:

6.1.1. nümayəndəliyi və ya filialı yaradan xarici hüquqi şəxs və ya onun səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən təsdiq edilmiş əsasnamə (nümayəndəliyin və ya filialın əsasnaməsində onu yaradan xarici hüquqi şəxsin adı, olduğu yer, qeydiyyat nömrəsi və qeydiyyat tarixi, nümayəndəliyin və ya filialın hüquq və vəzifələri, idarə olunma və ləğv olunma qaydası və təsisçi tərəfindən zəruri hesab edilən digər məsələlər göstərilməlidir);

6.1.1-1. Xarici qeyri-hökumət təşkilatının filial və ya nümayəndəliyinin əsasnaməsində bu Qanunun 6.1.1-ci maddəsində göstərilən məlumatlardan başqa, həmçinin onu yaratmış təşkilatın qeydiyyatını aparmış qurumun adı, filial və ya nümayəndəliyin hüquqi ünvanı, fəaliyyətinin predmeti, rəhbərinin səlahiyyətləri göstərilməlidir. [35]

6.1.2. nümayəndəliyin və ya filialın yaradılması haqqında onu yaradan xarici hüquqi şəxsin qərarı;

6.1.2-1. Azərbaycan Respublikasında xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin dövlət qeydiyyatı ilə bağlı saziş. [36]

6.1.3. nümayəndəliyin və ya filialın təsisçisi olan hüquqi şəxsin qeydiyyatını təsdiq edən sənəd – ticarət reyestrindən çıxarış (qeydiyyat şəhadətnaməsi və s. ). Bu halda həmin sənəd hüquqi şəxsin yerləşdiyi ölkədə Azərbaycan Respublikasının diplomatik nümayəndəliyi və ya bu ölkədə Azərbaycan Respublikasının mənafeyini təmsil edən digər ölkənin diplomatik nümayəndəliyi tərəfindən (belələri olmadıqda, müstəsna hal kimi Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən) qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada leqallaşdırılmalıdır;

6.1.4. nümayəndəliyi və ya filialı yaradan xarici hüquqi şəxs tərəfindən verilmiş etibarnamənin əsli və ya notariat qaydasında təsdiq edilmiş surəti;

6.1.5. nümayəndəliyin və ya filialın rəhbərinin təyin edilməsi barədə həmin nümayəndəliyi və ya filialı yaradan xarici hüquqi şəxsin qərarının əsli və ya notariat qaydasında təsdiq edilmiş surəti. Xarici dövlətin qeyri-hökumət təşkilatının filialının və ya nümayəndəliyinin rəhbərinin təyin edilməsi barədə sənəddə onun səlahiyyət müddəti göstərilməlidir; [37]

6.1.6. xarici dövlətin qeyri-hökumət təşkilatının filial və ya nümayəndəliyinin rəhbəri müavininin təyin edilməsi barədə sənəd. [38]

6.2. Notariat qaydasında təsdiq edilməsi nəzərdə tutulmuş sənədlər xarici ölkələrin notariusunda təsdiq edildiyi halda, bu Qanunun 6. 1. 3-cü maddəsində müəyyən edilmiş qaydaya əməl olunmalıdır.

Maddə 7. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən xarici investisiyalı qurumun dövlət qeydiyyatının xüsusiyyətləri

7.1. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən xarici investisiyalı qurumun dövlət qeydiyyatına alınması üçün bu Qanunun 5-ci maddəsində göstərilən sənədlərdən əlavə, aşağıdakılar təqdim olunmalıdır:

7.1.1. təsisçi xarici hüquqi şəxsdirsə, onun qeydiyyatını təsdiq edən sənəd – ticarət reyestrindən çıxarış, qeydiyyat şəhadətnaməsi və s. (bu halda həmin sənəd hüquqi şəxsin yerləşdiyi ölkədə Azərbaycan Respublikasının diplomatik nümayəndəliyi və ya bu ölkədə Azərbaycan Respublikasının mənafeyini təmsil edən digər ölkənin diplomatik nümayəndəliyi tərəfindən (belələri olmadıqda, müstəsna hal kimi Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən) qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada leqallaşdırılmalıdır);

7.1.2. bu Qanunun 7. 1. 1-ci maddəsində müəyyən edilmiş qaydada leqallaşdırılmış, vətəndaşı olduğu və ya daimi yaşadığı, yaxud hər hansı üçüncü ölkədə təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olmasını təsdiq edən sənəd. [39]

7.2. Əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər təsis etdikləri xarici investisiyalı qurumun dövlət qeydiyyatına alınması üçün bu Qanunun 5-ci maddəsində müəyyən edilmiş qaydada sənədləri Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim edirlər. [40]

Maddə 7-1. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən kommersiya qurumunun dövlət qeydiyyatına alınması qaydası

Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən kommersiya qurumunun, o cümlədən xarici kommersiya hüquqi şəxsinin nümayəndəlik və filialının dövlət qeydiyyatı , habelə xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı 2 gündən gec olmayaraq həyata keçirilməlidir. Yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı sürətli elektron dövlət qeydiyyatı zamanı dərhal, adi elektron dövlət qeydiyyatı zamanı isə 1 gündən gec olmayaraq həyata keçirilməlidir. [41]

Maddə 7-2. Xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı [42]

7-2.1. Xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatının həyata keçirilməsi üçün əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs müvafiq icra hakimiyyəti orqanının internet informasiya ehtiyatında yerləşdirilmiş elektron ərizə formasını dolduraraq gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edir.

7-2.2. Elektron dövlət qeydiyyatı zamanı təsisçi (təsisçilər) fəaliyyət sahəsi barədə məlumatı bəyan edir, özü tərəfindən daxil edilmiş məlumatlara əsasən proqram təminatı tərəfindən hazırlanmış nizamnamə ilə real vaxt rejimində tanış olur və onu gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edir.

7-2.3. Elektron dövlət qeydiyyatı zamanı xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin Azərbaycan Respublikasında hüquqi ünvanını təsdiq edən sənəd Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş nüsxəsi ilə birlikdə skan edilərək ərizəyə əlavə olunur.

7-2.4. Elektron dövlət qeydiyyatı zamanı ərizənin qəbul edilməsi barədə forması müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən təsdiqetmə bildirişi müraciət edənin elektron kabinetinə göndərilir. Xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyət dövlət qeydiyyatına alındığı gün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə, dövlət reyestrindən çıxarış və nizamnamə onun elektron kabinetinə göndərilir. [43]

Maddə 8. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qeyri-kommersiya qurumunun dövlət qeydiyyatına alınması qaydası [44]

8.1. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qeyri-kommersiya qurumunun , habelə xarici qeyri-kommersiya hüquqi şəxsinin nümayəndəlik və ya filialının dövlət qeydiyyatı , bir qayda olaraq, 40 gündən gec olmayaraq həyata keçirilməlidir. [45]

8.2. Dövlət qeydiyyatına alınması üçün ərizə və ona əlavə edilməli olan sənədlər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən baxılması üçün qəbul edilir və 30 gün müddətində onların Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu Qanuna və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına uyğunluğu yoxlanılır. Müstəsna hallarda yoxlama zamanı əlavə araşdırma aparılması zərurəti yarandıqda, bu müddət daha 30 günə qədər artırıla bilər.

8.3. Təqdim edilmiş sənədlərdə dövlət qeydiyyatına alınması üçün imtinaya səbəb olmayan çatışmazlıqlar aşkar edildikdə, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı həmin sənədləri müraciət etmiş şəxsə qaytarmaqla, bu çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün əlavə olaraq 20 gün müddət təyin edir. İmtinaya səbəb olmayan bütün çatışmazlıqlar eyni vaxtda aşkar edilməli və aradan qaldırılması üçün müraciət edənə təqdim edilməlidir. [46]

8.4. Təqdim edilmiş sənədlər yoxlanıldıqdan və ya həmin sənədlərdə aşkar edilmiş çatışmazlıqlar aradan qaldırıldıqdan sonra 10 gündən gec olmayaraq müraciət edənə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə və ya dövlət qeydiyyatına alınmasından imtina (qanunvericiliyin həmin imtinaya səbəb olmuş müddəaları göstərilməklə və izah edilməklə) barədə yazılı məlumat verilir.

8.5. Bu maddədə müəyyən edilmiş müddətdə dövlət qeydiyyatına alınmasından imtina barədə cavab verilmədikdə, həmin qurum dövlət qeydiyyatına alınmış hesab olunur. Bu halda Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı 10 gündən gec olmayaraq müraciət edənə dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə verməlidir. [47]

8.6. Bu Qanunla müəyyən edilmiş müddətlər hesablanarkən qeyri-iş günləri nəzərə alınmır. [48]

Maddə 8-1. Publik hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatına alınması qaydası

8-1.1. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən publik hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatına alınması həmin publik hüquqi şəxsin nizamnaməsinin təsdiq edilməsi haqqında müvafiq icra hakimiyyəti orqanının və ya bələdiyyənin hüquqi aktı qüvvəyə mindikdən sonra bu məqsədlə səlahiyyət verilmiş şəxsin müraciəti əsasında 2 iş günündən gec olmayaraq həyata keçirilməlidir. [49]

8-1.2. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən yaradılan publik hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatı onun idarəetmə orqanlarının üzvləri tam tərkibdə təyin edilmədiyi halda da həyata keçirilir. [50]

Maddə 9. Təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin qeydiyyata alınması

9.1. Hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filiallarının təsis sənədlərinə edilən hər bir dəyişiklik, eləcə də qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliyi qeydiyyata alınmalıdır.

9.2. Dəyişikliyin qeydiyyata alınması üçün həmin dəyişikliyin baş verdiyi andan 40 gündən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına ərizə ilə müraciət edilməlidir. Ərizədə, baş vermiş dəyişiklik göstərilməli və həmin dəyişikliyi təsdiq edən sənədlər təqdim edilməlidir. Dəyişiklik bu Qanunun 11. 3-cü maddəsinin tələblərinə zidd olmadıqda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı 5 gün müddətində dəyişikliyi qeydiyyata alır.

9.2-1. Bu Qanunun 9.2-ci maddəsinin birinci və ikinci cümlələrində nəzərdə tutulmuş hərəkətlərin edilməsi tələb olunmadan kommersiya qurumları və publik hüquqi şəxslər üzrə aşağıdakı məlumatlar birbaşa müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən əldə edilərək qeydiyyata alınır:

9.2-1.1 müvafiq icra hakimiyyəti orqanının aktları ilə təsis sənədlərində və qeydə alınmış faktlarda edilmiş dəyişikliklər;

9.2-1.2. qeydə alınmış faktlarda şəxslərin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlərdəki məlumatlarda dəyişikliklər.

9.2-2. Bu Qanunun 9.2-1.1-ci maddəsində qeyd edilən məlumat müvafiq icra hakimiyyəti orqanının aktları əsasında, 9.2-1.2-ci maddəsində qeyd edilən məlumat isə müvafiq icra hakimiyyəti orqanından onlayn rejimdə əldə edilir və 5 gün müddətində qeydiyyata alınır. [51]

9.2-3. Qeyri-hökumət təşkilatlarının təsis sənədlərində edilən dəyişikliklərin, eləcə də qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliklərinin dövlət qeydiyyatı bu Qanunun tələbləri nəzərə alınmaqla və gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilməklə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının elektron məlumat sistemi vasitəsilə də həyata keçirilir.

9.2-4. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanının elektron məlumat sistemində sənədlər gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq olunur, sistemin iştirakçıları və istifadəçiləri öz fəaliyyətində həmin sistem vasitəsilə əldə edilən sənədlərdən istifadə edirlər. Həmin sistemdən əldə edilən sənədlər dövlət qurumlarına və şəxslərə kağız daşıyıcılarda, yaxud “Elektron imza və elektron sənəd haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq elektron qaydada təqdim oluna bilər. [52]

9.3. Bu Qanunun 9.2-1.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, hüquqi şəxslərin və xarici hüquqi şəxslərin filial və ya nümayəndəliklərinin təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklər, habelə hüquqi şəxslərin dövlət reyestrində onlar barədə qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliyi yalnız dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra qüvvəyə minir. Hüquqi şəxslər və xarici hüquqi şəxslərin filial və ya nümayəndəlikləri tərəfindən qüvvəyə minməmiş dəyişikliklər əsasında hər hansı fəaliyyət həyata keçirilə bilməz. [53]

9.4. Hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin filial və ya nümayəndəliklərinin təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin, habelə dövlət reyestrində qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliyinin qeydiyyatına dair sənədlərə baxılması zamanı təşkilatla bağlı əvvəllər hər hansı dəyişikliyin bu Qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qeydiyyat üçün təqdim olunmaması müəyyən edildikdə qurum Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əsasən məsuliyyətə cəlb olunmaqla aşkar edilmiş çatışmazlıq aradan qaldırılmalıdır. [54]

Maddə 9-1. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin elektron qaydada qeydiyyata alınması [55]

9-1.1. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin təsis sənədlərində edilən hər bir dəyişiklik (yenidən təşkil nəticəsində dəyişiklik halları istisna olmaqla), eləcə də qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliyinin elektron qaydada dövlət qeydiyyatına alınması üçün Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına müraciət edilə bilər. Dəyişiklik bu Qanunun 5-1.5-ci və 11.3-cü maddələrinin tələblərinə zidd olmadıqda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı 3 gün müddətində dəyişikliyi qeydiyyata alır.

9-1.2. Müraciət zamanı Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanının internet informasiya ehtiyatında yerləşdirilmiş elektron ərizə forması doldurularaq, dəyişikliyi təsdiq edən sənədlərin skan olunmuş surəti ərizəyə əlavə edilərək gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilməlidir.

9-1.3. Qanuni təmsilçi (qanuni təmsilçilər) dəyişikliyinin qeydiyyata alınması zamanı ərizə həm təsisçi (təsisçilər), həm də qanuni təmsilçinin (qanuni təmsilçilərin) gücləndirilmiş elektron imzası ilə təsdiq edilməlidir.

9-1.4. Təsis sənədlərinin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliklərinin dövlət qeydiyyatına alınması üçün daxil edilmiş məlumatlar müvafiq olaraq təsisçilərin və ya idarəetmə orqanlarının üzvlərinin gücləndirilmiş elektron imzaları ilə təsdiq edilməlidir. Nizamnamədə dəyişiklik edilən hallarda təqdim olunmuş məlumatlar əsasında proqram təminatı tərəfindən dəyişiklik layihəsi hazırlanır. Bu halda təsisçi (təsisçilər) nizamnaməyə dəyişikliklə real vaxt rejimində tanış olur və onu gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edir.

9-1.5. Müraciət zamanı dəyişiklik dövlət qeydiyyatına alınaraq, dövlət reyestrinə daxil edildiyi gün dövlət reyestrindən çıxarış və dəyişiklik edilmiş digər sənədlər (nizamnaməyə dəyişiklik, dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə) məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron kabinetinə göndərilir.

9-1.6. Təsisçinin (təsisçilərin) və ya onun (onların) müvafiq qaydada vəkil etdiyi şəxsin müraciəti əsasında dövlət reyestrindən çıxarış və dəyişiklik edilmiş digər sənədlər (nizamnaməyə dəyişiklik, dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə) təsdiq olunaraq kağız daşıyıcılarında da verilir.

9-1.7. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin nizamnamə kapitalındakı iştirak paylarının dəyişikliyi ilə bağlı aparılmış notariat hərəkətləri barədə məlumatlar müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən onlayn rejimdə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim edilir.

9-1.8. Təsisçi əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olan xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin (təsisçi dəyişikliyi istisna olmaqla) dövlət qeydiyyatı bu maddəyə uyğun olaraq həyata keçirilir.

Maddə 11. Qanunun tətbiqi zamanı qanunçuluğun təminatı

11.1. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş əsaslardan başqa hər hansı digər əsasa görə, hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatına alınmasından və dövlət reyestrinə daxil edilməsindən, eləcə də dövlət reyestrində dəyişikliklər edilməsindən imtinaya yol verilmir.

11.2. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının, habelə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının yaradılmasının məqsədəuyğun olmaması mülahizələrinə görə onların müvafiq olaraq dövlət qeydiyyatına alınmasından və dövlət reyestrinə daxil edilməsindən imtinaya yol verilmir.

11.3. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının dövlət qeydiyyatına alınmasından, Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının dövlət reyestrinə daxil edilməsindən, habelə təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin dövlət qeydiyyatına alınmasından yalnız aşağıdakı hallarda imtina edilə bilər:

11.3.1. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim olunmuş sənədlər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu Qanuna və digər qanunvericilik aktlarına zidd olduqda;

11.3.1-1. ərizədə göstərilən məlumatlar və (və ya) ona əlavə edilən sənədlər yanlış olduqda; [57]

11.3.2. hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların məqsədləri, vəzifələri və fəaliyyət formaları qanunvericiliyə zidd olduqda;

11.3.2-1. Qeyri-hökumət təşkilatlarının nizamnamələrində dövlət və yerli özünüidarə orqanlarının səlahiyyətlərinin mənimsənilməsi, habelə dövlət nəzarəti və yoxlama funksiyaları nəzərdə tutulduqda; [58]

11.3.3. firma adlarının qorunması haqqında qanunvericiliyin tələbləri pozulduqda və ya eyni adlı qeyri-kommersiya təşkilatı qeydiyyata alınmış olduqda, qeyri-hökumət təşkilatlarının adında Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarının adlarından, habelə Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin adlarından (onların yaxın qohumlarının və ya vərəsələrinin icazəsi olmadan) istifadə edildikdə; [59]

11.3.4. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsis sənədlərində aşkar edilmiş çatışmazlıqlar bu Qanunun 8. 3-cü maddəsində müəyyən olunmuş müddət ərzində aradan qaldırılmadıqda.

11.4. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının, habelə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsin nümayəndəliyinin və ya filialının müvafiq olaraq dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi, eləcə də təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin dövlət qeydiyyatına alınması üçün bu Qanunda göstərilməyən sənədlərin tələb olunmasına yalnız o halda yol verilir ki, belə sənədlərin təqdim edilməsi Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarında nəzərdə tutulmuş olsun.

11.4-1. Hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin filial və nümayəndəliklərinin adının dəyişdirilməsi faktının dövlət qeydiyyatına alınması zamanı həmin təşkilatların möhürləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təhvil verilməlidir. Möhür müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim edilməyənədək təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliklərinin dövlət qeydiyyatına alınmasını təsdiq edən sənədlər verilmir. Möhür itirildiyi halda bu barədə mətbuatda dərc edilmiş elan və onun tapılmaması haqqında müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilmiş arayış təqdim edilməlidir. [60]

11.4-2. Hüquqi ş ə xs statusu almaq ist ə y ə n, habel ə yenid ə n t ə ş kil edil ə n qurumun, xarici h ü quqi ş ə xsin n ü may ə nd ə lik v ə ya filial ı n ı n, Az ə rbaycan Respublikas ı nda d ö vl ə t qeydiyyat ı na al ı nm ış h ü quqi ş ə xsin n ü may ə nd ə liyinin v ə ya filialının müvafiq olaraq dövl ə t qeydiyyat ı na al ı nmas ı v ə d ö vl ə t reyestrin ə daxil edilm ə si, el ə c ə d ə t ə sis s ə n ə dl ə rind ə edilmi ş d ə yi ş iklikl ə rin v ə reyestrd ə qeyd ə al ı nm ış faktlar ı n sonrak ı d ə yi ş ikliyinin d ö vl ə t qeydiyyat ı na al ı nmas ı v ə d ö vl ə t reyestrin ə daxil edilm ə si üçü n t ə l ə b olunan s ə n ə dl ə rin v ə ya m ə lumatlar ı n Elektron H ö kum ə t İ nformasiya Sistemi vasit ə sil ə m ü vafiq d ö vl ə t orqan ı ndan (qurumundan) ə ld ə edilm ə si m ü mk ü n olduqda, h ə min s ə n ə dl ə r v ə ya m ə lumatlar ə riz ə ç id ə n t ə l ə b edilmir. Bel ə s ə n ə dl ə rin v ə ya m ə lumatların Elektron Hökum ə t İ nformasiya Sistemi vasit ə sil ə ə ld ə edilm ə si m ü mk ü n olmad ığı hallarda onlar ı n t ə qdim edilm ə si ə riz ə ç inin raz ı l ığı il ə sor ğ u ə sas ı nda m ü vafiq d ö vl ə t orqan ı ndan (qurumundan) t ə l ə b olunur v ə ya ə riz ə ç i t ə r ə find ə n t ə min edilir. [61]

11.5. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının, habelə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsin nümayəndəliyinin və ya filialının müvafiq olaraq dövlət qeydiyyatına alınmasından və dövlət reyestrinə daxil edilməsindən, eləcə də təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin dövlət qeydiyyatına alınmasından qanunsuz imtina və ya yayınma barədə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada yuxarı orqana və ya məhkəməyə şikayət verilə bilər.

III fəsil
Hüquqİ şəxslərİn dövlət reyestrİ

Maddə 12. Hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinin əsas prinsipləri

12.1. Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən aparılır.

12.2. Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri vahid forma, metod və prinsiplər əsasında aparılır.

12.3. Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri Azərbaycan Respublikasının informasiya ehtiyatıdır və onun mühafizəsi və istifadəsi qaydaları Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir və təmin olunur. [62]

12.3-1. Qeyri-hökumət təşkilatının filial və nümayəndəliklərinin dövlət qeydiyyatına alınması tələb edilmir. Təşkilat on gün müddətində müvafiq icra hakimiyyəti orqanına filial və (və ya) nümayəndəliyinin yaradılması haqqında məlumat verir. [63]

12.4. Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri kağız və elektron daşıyıcılarda tərtib edilir.

12.5. Kağız və elektron daşıyıcılardakı qeydlər arasında ziddiyyət olduqda, qanunvericilikdə digər qayda nəzərdə tutulmayıbsa, kağız daşıyıcılardakı qeydlər üstün qüvvəyə malik olur.

12.6. Dövlət reyestrinin elektron daşıyıcılarda tərtib edilməsi vahid təşkilati, metodoloji və texniki-proqram prinsiplərinin tətbiqinə əsaslanmaqla, dövlətin digər informasiya sistemləri və şəbəkələri ilə onun qarşılıqlı əlaqədə və vəhdətdə fəaliyyət göstərməsini təmin edir.

12.8. Dövlət reyestri aşağıdakılardan ibarətdir:

12.8.1. hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filiallarının təşkili, qeydiyyatı, yenidən təşkili, məhkəmənin qərarı ilə yenidən təşkil edilməsinin, yaxud ləğv olunmasının qadağan edilməsi, məhkəmənin yekun qərarı ilə cinayət-hüquqi tədbir qismində hüquqi şəxsin müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməsi, ləğv edilməsi barədə məlumatlar; [65]

12.8.2. təsis sənədlərində dəyişikliklər edilməsi və qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliyi barədə məlumatlar; [66]

12.8.3. Azərbaycan Respublikasının ərazisində dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsin nümayəndəliyi və ya filialı, habelə digər qurumları barədə məlumatlar;

12.8.3-1. qeyri-hökumət təşkilatına və xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatının filial və ya nümayəndəliyinə edilmiş xəbərdarlıqlar, verilmiş göstərişlər və onların icrası barədə, habelə fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi, ləğv edilmiş qurumun əmlak məsələlərinin Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada həll olunması barədə məlumatlar; [67]

12.8.3-2. siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının, qeyri-hökumət təşkilatlarının və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi barədə məlumatlar; [68]

12.8.4. qanunvericiliklə müəyyən edilmiş və saxlanmaq üçün qeydiyyat orqanına təqdim edilmiş sənədlər toplusu.

12.9. Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri illər üzrə və Azərbaycan Respublikasının hər bir inzibati ərazi vahidi (rayon və ya şəhər) üzrə aparılır. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanının qərarı ilə dövlət reyestri digər meyarlar üzrə də aparıla bilər. [69]

12.10. Dövlət qeydiyyatının ərazi aidiyyəti hüquqi şəxsin, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının hüquqi ünvanı əsasında müəyyən edilir.

12.11. Dövlət reyestrinin aparılması qaydası və dövlət reyestr kitabının forması Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir. [70]

12.12. Dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamənin, dövlət reyestrindən çıxarışın və qeydiyyatla bağlı müraciət ərizəsinin (o cümlədən, elektron ərizənin) formaları Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilir və onu internet səhifəsində yerləşdirilir. [71]

Maddə 13. Dövlət qeydiyyatına alınmanı və dövlət reyestrinə daxil edilməni təsdiq edən sənəd

13.1. Dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsə, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialına Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən onun dövlət qeydiyyatına alınmasını təsdiq edən sənəd – dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə verilir.

13. 2. Dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxs, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialı barəsində dövlət reyestrinə daxil edilmiş məlumatlar dövlət reyestrindən çıxarışla təsdiq edilir.

13.3. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsə, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və filialına verilən şəhadətnamədə və dövlət reyestrindən çıxarışda sahibkarlıq fəaliyyəti subyektləri üçün Azərbaycan Respublikasında vahid kod olan vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi göstərilir. [72]

13.3-1. Kommersiya qurumları və publik hüquqi şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanda (qurumda) dövlət qeydiyyatına alındıqda və ya təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyi dövlət qeydiyyatına alındığı gün qeydiyyat sənədləri (dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə, dövlət reyestrindən çıxarış, nizamnamə və ya nizamnaməyə dəyişiklik) hüquqi şəxsin elektron kabinetinə göndərilir. [73]

13.4. Hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə və dövlət reyestrindən çıxarışı hüquqi şəxsin, onun filial və nümayəndəliyinin fərdiləşdirilməsi üçün əsasdır. [74]

Maddə 14. Dövlət reyestrinə daxil edilən məlumatlar

14.1. Dövlət reyestrində aparılan yazıda reyestrə daxil edilmiş qurumlar barəsində aşağıdakı məlumatlar əks etdirilməlidir:

14.1.1. qurumun adı (firma);

14.1.2. qurumun hüquqi ünvanı (daimi fəaliyyət göstərən orqanının, siyasi partiyada rəhbər orqanlarının qərargahının yerləşdiyi yerə dair məlumat); [75]

14.1.3. qurumun təşkilati-hüquqi forması;

14.1.4. maliyyə ili;

14.1.5. vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi (kommersiya qurumları və publik hüquqi şəxslər üçün), qeyri-kommersiya qurumunun qeydiyyat nömrəsi; [76]

14.1.6. qurumun hər bir təsisçisinin adı, soyadı, atasının adı, vətəndaşlığı və yaşayış yeri; təsisçi hüquqi şəxsdirsə, onun adı, hüquqi ünvanı və qeydiyyatı haqqında, təsisçi dövlət və ya bələdiyyə olduqda, bu Qanunun 5.3.2-1-ci maddəsində qeyd edilən məlumatlar; [77]

14.1.7. qurumun hər bir qanuni təmsilçisinin adı, soyadı, atasının adı, vətəndaşlığı və yaşayış yeri;

14.1.8. hüquqi şəxsin Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda yaratdığı qurumların olduğu yer, təşkilati-hüquqi forması və qeydiyyatı haqqında məlumatlar;

14.1.8-1. qurum barəsində müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə növündə cinayət-hüquqi tədbirin tətbiq edilməsi haqqında məhkəmənin yekun qərarına dair məlumat; [78]

14.1.9. qurumun ləğvetmə prosesində olması barədə məlumat; [79]

14.1.9-1. məhkəmənin qərarı ilə hüquqi şəxsin yenidən təşkil edilməsinin, yaxud ləğv olunmasının qadağan edilməsi, habelə hüquqi şəxsi müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə növündə cinayət-hüquqi tədbirlərin tətbiq edilməsi ilə bağlı məlumatlar; [80]

14.1.10. qurumun ləğv edilməsi barədə məlumat.

14.2. Dövlət reyestrində hüquqi şəxslər, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filialları üçün bu Qanunun 14. 1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş məlumatlardan əlavə, hüquqi şəxsin təşkilati-hüquqi formasından asılı olaraq aşağıdakı məlumatlar göstərilməlidir:

14.2.1. kommandit ortaqlığında – hər bir kommanditçinin mayasının miqdarı;

14.2.2. məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdə və ya səhmdar cəmiyyətində – nizamnamə kapitalının miqdarı, hər bir təsisçinin mayasının miqdarı, direktorlar şurası (müşahidə şurası) yaradıldığı halda, onun hər bir üzvünün adı, soyadı, atasının adı və yaşayış yeri; [81]

14.2.3. qeyri-kommersiya təşkilatlarında – fəaliyyət predmeti və məqsədləri, fəaliyyət ərazisi, fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi, qurumun əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olan təsisçisinin (təsisçilərinin) daimi yaşamaq üçün icazə müddətinin bitməsi tarixi, ictimai birliklərin üzvlərinin sayı, fondlarda – himayəçilər şurasının üzvləri, fondun nizamnamə kapitalı və təsisçilərin əmlak paylarının həcmi haqqında məlumatlar. [82]

14.2.3-1. publik hüquqi şəxsdə – nizamnamə fondunun miqdarı, təsisçi tərəfindən verilmiş əmlakın miqdarı, direktorlar şurası (müşahidə şurası) yaradıldığı halda, onun hər bir üzvünün adı, soyadı, atasının adı və yaşayış yeri; [83]

14.2.4. xarici qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərində – Azərbaycan Respublikasında filial və ya nümayəndəliyi olan xarici qeyri-hökumət təşkilatının təsisçiləri, filial və ya nümayəndəliyin rəhbərinin və onun müavininin səlahiyyət müddəti, eləcə də rəhbərinin müavininin adı, soyadı, atasının adı, vətəndaşlığı, yaşayış yeri , habelə dövlət qeydiyyatı ilə əlaqədar bağlanmış sazişin qüvvədə olma müddəti , fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi barədə məlumatlar. [84]

14.2.5. qeyri-hökumət təşkilatlarında və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərində – qurumun icra orqanlarının tərkibi və səlahiyyət müddəti , qurumun əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olan qanuni təmsilçisinin (təmsilçilərinin) daimi yaşamaq üçün icazə müddətinin bitməsi tarixi , ləğv edilmiş qurumun əmlak məsələlərinin Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada həll olunması, quruma edilmiş xəbərdarlıqlar, verilmiş göstərişlər və onların icrası barədə, habelə fəaliyyətinin dayandırılmasına və bərpa edilməsinə dair məlumatlar. [85]

14.3. Bu Qanunun 14.1.9-1-ci maddəsində nəzərdə tutulan məlumatlar Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının Cəzaların İcrası Məcəlləsində müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyat orqanına göndərilir. [86]

Maddə 15. Dövlət reyestrindən çıxarışlar

15.1. Dövlət qeydiyyatına alınmış hər bir hüquqi şəxs, habelə xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filialı və Azərbaycan Respublikasının ərazisində qeydiyyata alınmış hüquqi şəxsin yaratdığı qurumlar barədə məlumatlar dövlət reyestrinə daxil edildikdən sonra dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi üçün təqdim edilmiş sənədlər arxivə verilir.

15.2. Dövlət qeydiyyatına və (və ya) dövlət reyestrinə daxil edilmiş hər bir quruma Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən onun dövlət qeydiyyatına alındığı və ya dövlət reyestrinə daxil edildiyi vaxt dövlət reyestrindən çıxarış verilməlidir . [87]

15.3. Təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklərin və reyestrdə qeydə alınmış faktların sonrakı dəyişikliyinin dövlət qeydiyyatına alındığı vaxtdan ən geci 3 gün keçənədək müraciət etmiş şəxsə dövlət reyestrindən çıxarış verilməlidir.

15.4. Dövlət reyestrindən çıxarışda göstərilən məlumatların həcmi Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

15.5. Dövlət reyestrindən çıxarışı almış şəxs onun düzgünlüyünü yoxlamalı və yanlışlıq aşkar etdikdə, çıxarışın verildiyi vaxtdan 3 həftə müddətində bu barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına məlumat verməlidir. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı həmin yanlışlığın aşkar edilməsi barədə məlumatı yoxlamalı və dövlət reyestrində müvafiq düzəlişlər aparmalıdır.

15.6. Dövlət reyestrindən çıxarışdakı hər hansı yanlışlıq barədə bu Qanunun 15.5-ci maddəsində göstərilmiş müddətdə məlumat verilmədikdə, dövlət reyestrindəki yazı (kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının rəsmi qəzetində dərc edilir.

15.7. Dövlət reyestrindən çıxarışlar (kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla) sorğu əsasında üçüncü şəxslərə də verilir.

15.8. Dövlət reyestrindən çıxarışlar (kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla) sənədlərin surəti şəklində də verilə bilər. Sənədlərin surəti, dövlət orqanları və təsisçilər istisna olmaqla, digər şəxslərə rüsum ödənilməklə verilir.

15.9. Kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar sorğu əsasında aşağıdakılara verilir: [88]

15.9.1. qanunla müəyyən edilmiş hallarda və qaydada məhkəmə, istintaq və təhqiqat orqanlarına;

15.9.1-1. “Antiinhisar fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 16-cı maddəsinin 1-ci hissəsinin tətbiq edilməsi məqsədləri üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqana (quruma); [89]

15.9.2. “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada əməliyyat-axtarış fəaliyyətinin subyektlərinə;

15.9.3. “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada maliyyə monitorinqi orqanına , nəzarət orqanlarına, habelə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada öhdəlik daşıyan şəxslərə ; [90]

15.9.4. “İcra haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada icra məmurlarına; [91]

15.9.5. “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada vəkilə;

15.9.5-1. “Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada notariusa; [92]

15.9.6. həmin kommersiya hüquqi şəxsin digər təsisçilərinə (iştirakçılarına);

15.9.6-1. təsisçilərin (iştirakçıların) vərəsələrinə; [93]

15.9.7. barəsində dövlət reyestrindən məlumatların verilməsi tələb olunan şəxsin razılığı ilə üçüncü şəxslərə.

Maddə 16. Hüquqi şəxsin, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının reyestrdən çıxarılması

16.1. Hüquqi şəxsin ləğv prosesində olması barədə məlumatların hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinə daxil edilməsi üçün ləğvetmə komissiyası (təsviyəçi , ləğvedici ) təyin olunduğu gündən sonra 15 gün müddətində ərizə ilə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına müraciət etməlidir. [94]

16.1-1. Bu Qanunun 16.1-ci maddəsində qeyd edilən ərizəyə aşağıdakı sənədlər əlavə olunur:

16.1-1.1. ləğvetmə qərarı;

16.1-1.2. ödəmə qabiliyyətinin olmasını təsdiq edən rəsmi bəyanat;

16.1-1.3. Azərbaycan Respublikasında hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında məlumatın dərc edildiyi mətbu nəşrdə hüquqi şəxsin ləğv edilməsi, kreditorların tələblərinin bildirilməsi qaydası və müddəti haqqında ilk məlumatın dərc olunmasını təsdiq edən sənəd və möhür.

16.1-2. Təqdim edilmiş sənədlər bu Qanunun 11.3-cü maddəsinin tələblərinə zidd olmadıqda, 5 gün müddətində hüquqi şəxsin ləğvetmə prosesində olması barədə qeyd reyestrə daxil edilir. [95]

16.2. Ləğvetmə komissiyası (təsviyəçi , ləğvedici ) qalan əmlakın bölünməsindən və ya istifadə edilməsindən sonra 10 gün ərzində hüquqi şəxsin dövlət reyestrindən çıxarılması üçün Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidir: [96]

16.2.1. ləğvetmə balansı;

16.2.2. qalıq əmlakın bölünməsi (istifadə edilməsi) planını əks etdirən hesabatı və həmin əmlakın iştirakçılara təqdim edilməsini (qeyri-kommersiya təşkilatı olduğu halda isə Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 114.3-cü, 116.3-cü və 117.7-ci maddələrinə uyğun olaraq istifadə edilməsini) təsdiq edən sənəd;

16.2.3. hüquqi şəxsin qeydiyyat şəhadətnaməsinin və nizamnaməsinin (əsasnaməsinin) əsli, üzərində “ləğv prosesindədir” yazılmış möhür;

16.2.3-1. fəaliyyəti nəticəsində yaranmış arxiv sənədlərinin hüquqi şəxsin olduğu yer üzrə müvafiq dövlət arxiv xidməti təşkilatına təhvil verildiyinə dair həmin dövlət arxiv xidməti təşkilatı tərəfindən verilmiş arayış; [97]

16.2.4. səhmdar cəmiyyətlərdə səhmlərin dövriyyədən çıxarılmasına dair müvafiq icra hakimiyyəti orqanının yaratdığı qurumun arayışı; [98]

16.2.5. hüquqi şəxs yenidən təşkil formasında ləğv edildikdə, bu Qanunun 16.1-1.1-ci, 16.1-1.3-cü, 16.2.3-сü və 16.2.4-cü maddələrində nəzərdə tutulan sənədlərlə birlikdə təhvil aktı və ya bölünmə balansı. [99]

16.3. Ərizə təsisçilər, yaxud ləğvetmə komissiyasının səlahiyyətli üzvləri (təsviyəçi, ləğvedici) tərəfindən imzalanır və təqdim edilir. [100]

16.4. Ərizə surəti ilə birlikdə təqdim edilir. Ərizənin əsli Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanında saxlanılır, surəti isə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən ərizənin əslinin qəbul edilməsi vaxtını göstərən qeydlə müraciət etmiş şəxsə qaytarılır. Ərizənin qəbul edilməsi hər hansı digər formada da təsdiq oluna bilər.

16.5. Ləğvetmə barədə zəruri sənədlər təqdim edildikdən sonra Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı həmin sənədlərin qanunvericiliyin tələblərinə uyğunluğunu yoxlayır və çatışmazlıq aşkar edilmədikdə, sənədləri aldığı vaxtdan 7 gün müddətində qurumun reyestrdən çıxarılması barədə qərar qəbul edir. [101]

16.6. Təqdim olunmuş sənədlərdə çatışmazlıq aşkar edildiyi halda, bu barədə müraciət etmiş şəxslərə yazılı məlumat verilir və çatışmazlığın aradan qaldırılması tələb olunur.

16.7. Çatışmazlıqlar aradan qaldırıldıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı bu Qanunun 16.5-ci maddəsində müəyyən edilmiş müddətdən gec olmayaraq qurumun reyestrdən çıxarılması haqqında qərar qəbul edir və bu barədə müraciət etmiş şəxslərə məlumat verir. Qurumun ləğv edilməsi barədə reyestrdə müvafiq qeydlər aparılır. Dövlət reyestrindən çıxarılmış hüquqi şəxslər, habelə xarici hüquqi şəxslərin filial və nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərə bilməz. [102]

16.8. Çatışmazlıqların aradan qaldırılması barədə məlumat verilmədikdə, qurum 60 gün ərzində reyestrdən çıxarıla bilməz. [103]

16.9. Xarici hüquqi şəxslərin filial və ya nümayəndəliklərinin ləğv edilməsi zamanı hüquqi şəxslərin ləğvi üçün Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və bu Qanun ilə müəyyən edilmiş qaydalar tətbiq edilir. Azərbaycan Respublikasında xarici dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və ya nümayəndəliklərinin dövlət qeydiyyatı ilə əlaqədar bağlanmış sazişin qüvvədə olma müddətinin uzadılmaması həmin filial və ya nümayəndəliyin ləğv edilməsi üçün əsasdır. [104]

16.10. Xarici dövlətin qeyri-hökumət təşkilatı digər təşkilatla birləşdikdə, qoşulduqda və ya özü bölündükdə, təşkilati-hüquqi formasını dəyişdikdə onun Azərbaycan Respublikasının ərazisindəki filialı və ya nümayəndəliyi ləğv edilir. [105]

Maddə 17. Dövlət qeydiyyatı barədə məlumatlandırma

Hüquqi şəxs, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialı dövlət qeydiyyatına alındıqdan və dövlət reyestrinə daxil edildikdən sonra, habelə dövlət qeydiyyatına alınmış həmin qurumlar və ya dövlət reyestrindəki yazılar ləğv edildikdə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı bu barədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına məlumat verir. [106]

Maddə 18. Dövlət reyestrinin aşkarlığı

18.1. Kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla, hər bir şəxs dövlət reyestrindəki yazılarla tanış olmaq, dövlət reyestrindən çıxarışı və qeydiyyat üçün təqdim olunmuş sənədlərin surətlərini tələb etmək hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı istənilən maraqlı şəxsin tələbi ilə hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatına alınması və ya alınmaması barədə məlumat verməlidir. [107]

18.2. Hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və filiallarının dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinə daxil edilməsinə dair, habelə hüquqi şəxslərin təşkili və fəaliyyəti ilə əlaqədar dərc edilməsi qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər məlumatlar (kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla) ümumi tanışlıq üçün rəsmi dövlət qəzetində dərc edilir. [108]

YEKUN MÜDDƏALAR

Maddə 19. Bu Qanunun pozulmasına görə məsuliyyət

Bu Qanunun tələblərinin pozulması Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyətə səbəb olur.

Maddə 20. Qanunun qüvvəyə minməsi

20. 1. Bu Qanun dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.

20. 2. Bu Qanunun tələbləri dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi qaydası xüsusi qanunvericilik aktı ilə tənzimlənən hüquqi şəxslərə şamil edilmir.

20. 3. “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında” 1996-cı il 6 fevral tarixli, 17-IQ saylı Azərbaycan Respublikasının Qanunu qüvvəyə minənədək başqa dövlət orqanlarında dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslərin qeydiyyat sənədləri bu Qanun qüvvəyə mindiyi gündən 1 il müddətində onları qeydiyyata almış orqanlar tərəfindən Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təhvil verilməlidir. Bu sənədlər həmin hüquqi şəxslər və ya onların təsisçiləri tərəfindən də təqdim edilə bilər.

20. 4. Bu Qanun qüvvəyə mindikdən sonra 6 ay müddətində bütün hüquqi şəxslər, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filialları öz qanuni təmsilçiləri haqqında məlumatları, əvvəllər bu məlumatlar təqdim edilməmişsə, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim etməlidirlər. [109]

20. 5. Bu Qanun qüvvəyə mindiyi gündən “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında” 1996-cı il 6 fevral tarixli, 17-IQ saylı Azərbaycan Respublikasının Qanunu qüvvədən düşmüş hesab edilir.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 12 dekabr 2003-cü il

İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI

1. 03 dekabr 2004-cü il tarixli 793-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 1, maddə 1)

2. 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700)

3. 30 dekabr 2005-ci il tarixli 45 -IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2006-cı il, № 2, maddə 70)

4. 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49)

5. 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265)

6. 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2)

7. 12 iyun 2012-ci il tarixli 382-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 11 iyul 2012-ci il, № 151, “Azərbaycan” qəzeti 15 iyul 2012-ci il, № 155, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 07, maddə 651)

8. 22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479)

9. 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78)

10. 20 iyun 2014-cü il tarixli 991-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 11 iyul 2014-cü il, № 146; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 07, maddə 769)

11. 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356)

12. 28 noyabr 2014-cü il tarixli 1116-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 21 dekabr 2014-cü il, № 280, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 12, maddə 1526)

13. 6 oktyabr 2015-ci il tarixli 1352-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 14 noyabr 2015-ci il, № 250 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2015-ci il, № 11, maddə 125 9)

14. 5 aprel 2016-cı il tarixli 190-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 19 aprel 2016-cı il, № 82 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2016-cı il, № 4, maddə 644 )

15. 30 sentyabr 2016-cı il tarixli 324-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2016-cı il, № 232 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2016-cı il, № 10, maddə 1606 )

16. 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 )

17. 14 aprel 2017-ci il tarixli 586-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 4 iyun 2017-ci il, № 119, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 709)

18. 2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 )

19. 30 oktyabr 2018-ci il tarixli 1303-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 6 dekabr 2018-ci il, № 275 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2471 )

20. 18 dekabr 2018-ci il tarixli 1393-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2019-cu il, № 31 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 2, maddə 176 )

21. 18 dekabr 2018-ci il tarixli 1396-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 yanvar 2019-cu il, № 21, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 16 )

22. 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1404-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 1 fevral 2019-cu il, № 25, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 21 )

23. 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 )

24. 30 may 2019-cu il tarixli 1596-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 30 iyun 2019-cu il, № 139 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 6, maddə 999 )

25. 9 iyul 2019-cu il tarixli 1641-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 23 iyul 2019-cu il, № 158 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 7, maddə 1203 )

26. 19 may 2020-ci il tarixli 99-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 11 iyun 2020-ci il, № 110 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 6, maddə 675 )

27. 30 iyun 2020-ci il tarixli 156-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 12 avqust 2020-ci il, № 157 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 8, maddə 1017 )

28. 30 sentyabr 2020-ci il tarixli 172-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 26 noyabr 2020-ci il, № 247 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 11, maddə 1323 )

29. 6 oktyabr 2020-ci il tarixli 185-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 noyabr 2020-ci il, № 248 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 11, maddə 1335 )

30. 3 dekabr 2021-ci il tarixli 413-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 31 dekabr 2021-ci il, № 286 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2021-ci il, № 12, maddə 1312 )

31. 29 iyun 2022-ci il tarixli 575-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 18 avqust 2022-ci il , “Azərbaycan” qəzeti, 19 avqust 2022-ci il, № 176 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2022-ci il, №8, maddə 827 )

32. 29 noyabr 2022-ci il tarixli 645-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 9 yanvar 2023-cü il , “Azərbaycan” qəzeti, 10 yanvar 2023-cü il, № 4 )

33. 20 dekabr 2022-ci il tarixli 726-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 9 fevral 2023-cü il, “Azərbaycan” qəzeti, 10 fevral 2023-cü il, № 30 )

34. 30 dekabr 2022-ci il tarixli 785-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 31 yanvar 2023-cü il, “Azərbaycan” qəzeti, 2 fevral 2023-cü il, № 23 )

QANUNA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI

[1] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 2.0.7-ci maddədən “vahid” sözü çıxarılmışdır.

[2] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 2.0.8-ci maddədən “vahid” sözü çıxarılmışdır.

[3] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 2.0.9-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[4] 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 2.0.9-cu maddənin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və 2.0.10-cu, 2.0.11-ci, 2.0.12-ci və 2.0.13-cü maddələr əlavə edilmişdir.

[5] 2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 ) ilə 2.0.11-ci maddədən “təkmil sertifikata malik” sözləri çıxarılmışdır.

28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 2.0.11-ci maddədən “gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilən və” sözləri çıxarılmışdır.

[6] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 2.0.13-cü maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

2.0.13. elektron ünvan – bu Qanunun məqsədləri üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının informasiya sistemində məlumat və sənəd mübadiləsi üçün elektron dövlət qeydiyyatına alındığı andan hüquqi şəxsə verilən ünvandır;

[7] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 2.0.13-cü maddənin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və aşağıdakı yeni 2.0.14-cü maddə əlavə edilmişdir.

[8] 2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 ) ilə 2.0.14-cü maddənin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və yeni məzmunda 2.0.15-ci və 2.0.16-cı maddələr əlavə edilmişdir.

[9] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1404-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 1 fevral 2019-cu il, № 25, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 21 ) ilə 3-cü maddənin mətni 3.1-ci maddə hesab edilmişdir və yeni məzmunda 3.2-ci maddə əlavə edilmişdir.

[10] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 4.1-ci maddəyə üçüncü cümlə əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 4.1-ci maddənin ikinci cümləsinə “təşkilatları,” sözündən sonra “publik hüquqi şəxslər,” sözləri əlavə edilmişdir.

[11] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 4.2-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[12] 03 dekabr 2004-cü il tarixli 793-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 1, maddə 1) ilə 4.3-cü maddəsinin ikinci cümləsi çıxarılmışdır.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatının və dövlət reyestrinin aparılması işinin təkmilləşdirilməsi, dövlət qeydiyyatını və dövlət reyestrini aparan orqanın maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi məqsədi ilə həmin rüsumun 15 faizi Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanının xüsusi hesabına keçirilir.

30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 4.3-cü maddədə “qurumların” sözündən sonra “(yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı istisna olmaqla)” sözləri əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 4.3-cü maddəyə “şəxslərinin” sözündən sonra “, publik hüquqi şəxslərin” sözləri əlavə edilmişdir.

2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 ) ilə 4.3-cü maddəyə “yerli” sözündən sonra “və ya xarici” sözləri əlavə edilmişdir.

[13] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə Qanuna 4.5-ci maddə əlavə edilmişdir.

[14] 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 4.6-cı maddə əlavə edilmişdir.

[15] 30 oktyabr 2018-ci il tarixli 1303-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 6 dekabr 2018-ci il, № 275, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2471 ) ilə 5.2-ci maddəyə “təsisçi (bir neçə təsisçi olduqda isə, bütün təsisçilər)” sözlərindən sonra “, qanuni təmsilçi (qanuni təmsilçilər)” sözləri əlavə edilmişdir və həmin maddədə “onun (onların)” sözləri “onların” sözü ilə əvəz edilmişdir.

[16] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 5.3.2-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[17] 30 oktyabr 2018-ci il tarixli 1303-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 6 dekabr 2018-ci il, № 275, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2471 ) ilə yeni məzmunda 5.3.2-2-ci maddə əlavə edilmişdir.

[18] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 5.3.4-cü maddə əlavə edilmişdir.

[19] 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 5.4.1-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

5.4.1. təsis sənədləri – hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun təsisçisi (təsisçiləri) və ya onun (onların) səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən təsdiq edilmiş nizamnaməsi, həmin qurumun yaradılması və nizamnaməsinin təsdiq edilməsi haqqında qərar (qərarda hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun təsisçiləri tərəfindən onun təsis edilməsi niyyəti, birləşmə, ayrılma və bölünmə zamanı yeni hüquqi şəxs yaradılarkən yenidən təşkilin şərtləri, nizamnamənin təsdiq edilməsi, təyin edildiyi halda, qanuni təmsilçi və onun səlahiyyətləri, habelə təsisçilər tərəfindən zəruri hesab edilən digər məsələlər göstərilməli və bu qərar bütün təsisçilər tərəfindən imzalanmalıdır);

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 5.4.1-ci maddəyə birinci halda “tərəfindən” sözündən sonra “, publik hüquqi şəxslərin isə “Publik hüquqi şəxslər haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş qaydada” sözləri əlavə edilmişdir.

30 sentyabr 2020-ci il tarixli 172-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 26 noyabr 2020-ci il, № 247 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 11, maddə 1323 ) ilə 5.4.1-ci maddəyə “formalaşdırılması” sözündən sonra “(bu Qanunun 8-1.2-ci maddəsi nəzərə alınmaqla)” sözləri əlavə edilmişdir.

[20] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 5.4.4-cü maddə çıxarılmışdır.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

5. 4. 4. icraedici və sərəncamverici səlahiyyətlərə malik olan qanuni təmsilçinin adı, soyadı, atasının adı, yaşayış yeri barədə məlumatları əks etdirən və onun təmsilçilik səlahiyyətini təsdiq edən sənəd, habelə notariat qaydasında təsdiq edilmiş imza nümunələri;

1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 5.4.4-cü maddə əlavə edilmişdir.

[21] 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265) ilə 5.4.4-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 5.4.4-1-ci maddədə “təsisçisi (təsisçiləri)” sözlərindən sonra “və qanuni təmsilçisi (təmsilçiləri)” sözləri əlavə edilmişdir.

17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 5.4.4-1-ci maddəyə “(təmsilçiləri)” sözündən sonra ”, habelə xarici qeyri-hökumət təşkilatının filial və ya nümayəndəliyinin qanuni təmsilçisi (təmsilçiləri)” sözləri əlavə edilmişdir.

[22] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 5.4.5-ci maddədə “hüquqi ünvanını” sözlərindən sonra “(daimi fəaliyyət göstərən orqanının, siyasi partiyada rəhbər orqanlarının qərargahının yerləşdiyi yerə dair məlumatı)” sözləri əlavə edilmişdir.

30 oktyabr 2018-ci il tarixli 1303-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 6 dekabr 2018-ci il, № 275, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2471 ) ilə 5.4.5-ci maddədə “qurumun” sözü “qeyri-kommersiya qurumunun” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[23] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 5.4.6-cı maddə çıxarılmışdır.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

5. 4. 6. qanunla xüsusi olaraq nəzərdə tutulduğu halda, digər sənədlər.

1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 5.4.6-cı maddə əlavə edilmişdir.

30 oktyabr 2018-ci il tarixli 1303-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 6 dekabr 2018-ci il, № 275, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2471 ) ilə 5.4.6-cı maddədən “təyin edildiyi halda, onun” sözləri çıxarılmışdır.

[24] 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265) ilə 5.4.6-cı maddədə nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və aşağıdakı məzmunda 5.4.7-ci və 5.4.8-ci maddələr əlavə edilmişdir.

[25] 6 oktyabr 2015-ci il tarixli 1352-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 14 noyabr 2015-ci il, № 250, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2015-ci il, № 11, maddə 1259) ilə 5.4.8-ci maddəsinin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və yeni məzmunda 5.4.9-cu maddə əlavə edilmişdir.

[26] 6 oktyabr 2020-ci il tarixli 185-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 noyabr 2020-ci il, № 248 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 11, maddə 1335 ) ilə 5.4.9-cu maddəsinin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və yeni məzmunda 5.4.10-cu maddə əlavə edilmişdir.

[27] 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 5-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[28] 30 oktyabr 2018-ci il tarixli 1303-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 6 dekabr 2018-ci il, № 275, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2471 ) ilə 5-1.1-ci maddəyə yeni məzmunda dördüncü cümlə əlavə edilmişdir.

28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 5-1.1-ci maddəsinin üçüncü cümləsi yeni redaksiyada verilmişdir.

əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

Həmin cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatının həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanının internet informasiya ehtiyatında yerləşdirilmiş elektron ərizə forması doldurularaq gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilməlidir.

[29] 28 noyabr 2014-cü il tarixli 1116-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 21 dekabr 2014-cü il, № 280, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 12, maddə 1526) ilə 5-1.2-ci maddədə “bu Qanunun 5.4.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş təsis sənədləri” sözləri “nizamnamə” sözü ilə əvəz edilmişdir.

28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 5-1.2-ci maddədən “yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin təsisçisi (təsisçiləri) tərəfindən gücləndirilmiş elektron imza ilə təsdiq edilmiş” sözləri çıxarılmışdır.

[30] 28 noyabr 2014-cü il tarixli 1116-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 21 dekabr 2014-cü il, № 280, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 12, maddə 1526) ilə 5-1.3-cü maddədə “bu Qanunun 5.4.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş cəmiyyətin təsis sənədləri” sözləri “nizamnamə” sözü ilə, “onları” sözü “onu” sözü ilə əvəz edilmişdir.

[31] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 5-1.6-cı maddənin birinci və ikinci cümlələrində “ünvanına” sözləri “kabinetinə” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[32] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 5-1.7-ci maddədə “ünvanına” sözü “kabinetinə” sözü ilə əvəz edilmişdir.

[33] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 5-1.8-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

5-1.8. Təsisçinin (təsisçilərin) və ya onun (onların) müvafiq qaydada vəkil etdiyi şəxsin müraciəti əsasında yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsi, dövlət reyestrindən çıxarışı və nizamnaməsi təsdiq olunaraq kağız daşıyıcılarında da verilir.

[34] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə yeni məzmunda 5-1.9-cu maddə əlavə edilmişdir.

[35] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 6.1.1-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[36] 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265) ilə 6.1.2-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[37] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 6.1.5-ci maddənin sonunda nöqtəli vergül işarəsi nöqtə işarəsi ilə əvəz edilmişdir və ikinci cümlə əlavə edilmişdir.

[38] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 6.1.6-cı maddə əlavə edilmişdir.

[39] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 7.1.2-ci maddədən ” təsisçi əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olduqda, onun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti, habelə” sözləri çıxarılmışdır.

2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 ) ilə 7.1.2-ci maddə ləğv edilmişdir.

[40] 2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231) ilə 7.2-ci maddədə “Azərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayış hüququ əldə etmiş əcnəbilər” sözləri “Əcnəbilər” sözü ilə əvəz edilmişdir.

[41] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə Qanuna 7-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 7.1-ci maddədə “5” rəqəmi “3” rəqəmi ilə əvəz edilmişdir.

22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479) ilə 7-1-ci maddənin mətni yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən kommersiya qurumunun, o cümlədən xarici kommersiya hüquqi şəxsinin nümayəndəlik və filialının dövlət qeydiyyatı 3 gündən gec olmayaraq həyata keçirilməlidir.

2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 ) ilə 7-1-ci maddənin birinci cümləsinə “qeydiyyatı” sözündən sonra “, habelə xarici investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin elektron dövlət qeydiyyatı” sözləri əlavə edilmişdir.

[42] 2 oktyabr 2017-ci il tarixli 796-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2017-ci il, № 231 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 10, maddə 1775 ) ilə yeni məzmunda 7-2-ci maddə əlavə edilmişdir.

[43] 28 dekabr 2018-ci il tarixli 1447-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 30 dekabr 2018-ci il, № 296, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2018-ci il, № 12, I kitab, maddə 2531 ) ilə 7-2.4-cü maddənin birinci və ikinci cümlələrində “ünvanına” sözləri “kabinetinə” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[44] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 8-ci maddənin adı yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatına alınması qaydası

[45] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 8.1-ci maddədə “qurumun” sözü “qeyri-kommersiya qurumunun” sözləri ilə, “hüquqi şəxsin” sözləri “qeyri-kommersiya hüquqi şəxsinin” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 8.1-ci maddədən “, bir qayda olaraq,” sözləri çıxarılmışdır.

[46] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 8.3-cü maddənin birinci cümləsində “hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialının” sözləri çıxarılmışdır.

[47] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 8.5-ci maddənin birinci cümləsində “Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən quruma, habelə xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialına bu Qanunla” sözləri “Bu maddədə” sözləri ilə əvəz edilsin.

[48] 28 iyun 2005-ci il tarixli 970-IIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2005-ci il, № 8, maddə 700) ilə 8.6-cı maddə çıxarılmışdır.

[49] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 8-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[50] 30 sentyabr 2020-ci il tarixli 172-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 26 noyabr 2020-ci il, № 247 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 11, maddə 1323 ) ilə 8-1-ci maddənin mətni 8-1.1-ci maddə hesab edilmişdir və yeni məzmunda 8-1.2-ci maddə əlavə edilmişdir.

[51] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 9.2-1-ci və 9.2-2-ci maddələr əlavə edilmişdir.

[52] 30 iyun 2020-ci il tarixli 156-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 12 avqust 2020-ci il, № 157 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 8, maddə 1017 ) ilə yeni məzmunda 9.2-3-cü və 9.2-4-cü maddələr əlavə edilmişdir.

[53] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109) ilə 9.3-cü maddənin birinci cümləsində “Hüquqi” sözü “Bu Qanunun 9.2-1.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, hüquqi” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[54] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 9.3-cü və 9.4-cü maddələr əlavə edilmişdir.

[55] 18 dekabr 2018-ci il tarixli 1393-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2019-cu il, № 31, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 2, maddə 176 ) ilə yeni məzmunda 9-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[56] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 10-cu maddə çıxarılmışdır.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

Maddə 10. Yenidən qeydiyyat

10. 1. Hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filiallarının hüquqi ünvanı bir inzibati ərazi vahidindən digərinə dəyişdikdə, qanunvericilikdə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanında reyestrə daxil edilir və ona yeni reyestr nömrəsi verilir.

10. 2. Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər hallarda da yenidən qeydiyyat aparıla bilər.

[57] 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 11.3.1-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[58] 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265) ilə 11.3.2-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[59] 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265) ilə 11.3.3-cü maddədə «olduqda» sözündən sonra «, qeyri-hökumət təşkilatlarının adında Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarının adlarından, habelə Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin adlarından (onların yaxın qohumlarının və ya vərəsələrinin icazəsi olmadan) istifadə edildikdə» sözləri əlavə edilmişdir.

[60] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 11.4-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[61] 20 dekabr 2022-ci il tarixli 726-VIQD n ö mr ə li Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 9 fevral 2023-cü il, “Azərbaycan” qəzeti, 10 fevral 2023-cü il, № 30 ) ilə yeni m ə zmunda 11.4-2-ci maddə əlavə edilmişdir.

[62] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 12.3-cü maddədən “vahid” sözü çıxarılmışdır.

[63] 12 fevral 2010-cu il tarixli 952-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti 18 aprel 2010-cu il, № 82, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2010-ci il, № 4, maddə 265) ilə 12.3-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[64] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 12.7-ci maddə çıxarılmışdır.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

12. 7. Hüquqi şəxslərin, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatına alınması məqsədi ilə dövlət reyestrini aparan orqanın sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən həmin qurumlar üçün eyniləşdirmə kodu alınır və onlar həmin kod altında reyestrə daxil edilir.

[65] 9 iyul 2019-cu il tarixli 1641-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 23 iyul 2019-cu il, № 158 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 7, maddə 1203 ) ilə 12.8.1-ci maddəyə “yenidən təşkili,” sözlərindən sonra “məhkəmənin yekun qərarı ilə cinayət-hüquqi tədbir qismində hüquqi şəxsin müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməsi,” sözləri əlavə edilmişdir.

19 may 2020-ci il tarixli 99-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 11 iyun 2020-ci il, № 110 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 6, maddə 675 ) ilə 12.8.1-ci maddəyə “yenidən təşkili,” sözlərindən sonra “məhkəmənin qərarı ilə yenidən təşkil edilməsinin, yaxud ləğv olunmasının qadağan edilməsi,” sözləri əlavə edil mişdir.

[66] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 12.8.2-ci maddəyə “edilməsi” sözündən sonra “və qeydə alınmış faktların hər bir sonrakı dəyişikliyi” sözləri əlavə edilmişdir.

[67] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 12.8.3-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

18 dekabr 2018-ci il tarixli 1396-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 yanvar 2019-cu il, № 21, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 16 ) ilə 12.8.3-1-ci maddədən “fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi,” sözləri çıxarılmışdır.

[68] 18 dekabr 2018-ci il tarixli 1396-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 yanvar 2019-cu il, № 21, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 16 ) ilə yeni məzmunda 12.8.3-2-ci maddə əlavə edilmişdir.

[69] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 12.9-cu maddənin birinci cümləsindən “vahiddir,” sözü və həmin maddənin ikinci cümləsi çıxarılmışdır.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

Kommersiya və qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərinin reyestri ayrı aparılır.

[70] 30 dekabr 2005-ci il tarixli 45-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2006-cı il, № 2, maddə 70) ilə 12.11-ci maddədən “,saxlanmaq üçün təqdim olunan imza nümunələrinin” sözləri çıxarılmışdır.

1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 12.11-ci maddədə “reyestr kitabının” sözlərindən sonra “qeyri kommersiya hüquqi şəxsləri üçün” sözləri əlavə edilmişdir və “məzmunu” sözü “forması” sözü ilə əvəz edilmişdir.

17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 12.11-ci maddədə “hüquqi şəxsləri” sözləri “qurumları” sözü ilə əvəz edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 12.11-ci maddədə “, dövlət reyestr kitabının, qeyri-kommersiya qurumları üçün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamənin və dövlət reyestrindən çıxarışın formaları və ərizənin” sözləri “və dövlət reyestr kitabının” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[71] 1 fevral 2008-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29) ilə 12.12-ci maddə əlavə edilmişdir.

30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 12.12-ci maddədə “ərizəsinin” sözündən sonra “(o cümlədən, elektron ərizənin)” sözləri əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 12.12-ci maddədə “Kommersiya qurumları üçün dövlət” sözləri “Dövlət” sözü ilə əvəz edilmişdir və həmin maddədən “(o cümlədən elektron ərizənin)” və “və onun internet səhifəsində yerləşdirilir” sözləri çıxarılmışdır.

[72] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 13.3-cü maddə əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 13.3-cü maddədə “Dövlət qeydiyyatına alınmış kommersiya hüquqi şəxsə, xarici kommersiya” sözləri “Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxsə, xarici” sözləri ilə əvəz edilmişdir və həmin maddədən “sahibkarlıq fəaliyyəti subyektləri üçün Azərbaycan Respublikasında vahid kod olan” sözləri çıxarılmışdır.

[73] 3 dekabr 2021-ci il tarixli 413-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 31 dekabr 2021-ci il, № 286 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2021-ci il, № 12, maddə 1312 ) ilə yeni məzmunda 13.3-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[74] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 13.3-cü maddədən “, habelə bank hesabının açılması və Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarında qeydiyyata alınması” sözləri çıxarılmışdır və 13.3-cü maddə 13.4-cü maddə hesab edilmişdir.

28 noyabr 2014-cü il tarixli 1116-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 21 dekabr 2014-cü il, № 280, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 12, maddə 1526) ilə 13.4-cü maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

13.4. Dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə və ya dövlət reyestrindən çıxarış möhürün, ştampın, firma blankının, əmtəə nişanının hazırlanması üçün əsas sənəddir və bunlar üçün hər hansı əlavə sənəd tələb edilmir.

[75] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 14.1.2-ci maddədə “hüquqi ünvanı” sözlərindən sonra “(daimi fəaliyyət göstərən orqanının, siyasi partiyada rəhbər orqanlarının qərargahının yerləşdiyi yerə dair məlumat)” sözləri əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 14.1.5-ci maddəyə “qurumları” sözündən sonra “və publik hüquqi şəxslər” sözləri əlavə edilmişdir.

[76] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 14.1.5-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

qurumun eyniləşdirmə kodu;

[77] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 14.1.6-cı maddəyə “haqqında” sözündən sonra “, təsisçi dövlət və ya bələdiyyə olduqda, bu Qanunun 5.3.2-1-ci maddəsində qeyd edilən” sözləri əlavə edilmişdir.

[78] 9 iyul 2019-cu il tarixli 1641-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 23 iyul 2019-cu il, № 158 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 7, maddə 1203 ) ilə yeni məzmunda 14.1.8-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[79] 20 iyun 2014-cü il tarixli 991-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 11 iyul 2014-cü il, № 146; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 07, maddə 769) ilə 14.1.8-ci maddənin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və yeni məzmunda 14.1.9-cu və 14.1.10-cu maddələr əlavə edilmişdir.

[80] 9 iyul 2019-cu il tarixli 1641-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 23 iyul 2019-cu il, № 158 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 7, maddə 1203 ) ilə yeni məzmunda 14.1.9-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

19 may 2020-ci il tarixli 99-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 11 iyun 2020-ci il, № 110 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020-ci il, № 6, maddə 675 ) ilə 14.1.9-1-ci maddəyə “hüquqi şəxsin yenidən” sözlərindən əvvəl “məhkəmənin qərarı ilə” sözləri əlavə edil mişdir.

[81] 30 dekabr 2011-ci il tarixli 284-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 24 yanvar 2012-ci il, № 017, “Azərbaycan” qəzeti 25 yanvar 2012-ci il, № 18, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 01, maddə 2) ilə 14.2.2-ci maddədə “müşahidə şurası” sözləri “direktorlar şurası (müşahidə şurası)” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[82] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 14.2.3-cü maddədə “ərazisi,” sözündən sonra “ictimai birliklərin üzvlərinin sayı,” sözləri əlavə edilmişdir.

17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 14.2.3-cü maddəyə “fəaliyyət ərazisi” sözlərindən sonra “, qurumun əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olan təsisçisinin (təsisçilərinin) daimi yaşamaq üçün icazə müddətinin bitməsi tarixi” sözləri əlavə edilmişdir.

18 dekabr 2018-ci il tarixli 1396-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 yanvar 2019-cu il, № 21, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 16 ) ilə 14.2.3-cü maddəyə “fəaliyyət ərazisi,” sözlərindən sonra “fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi,” sözləri əlavə edilmişdir.

[83] 14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 14.2.3-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[84] 20 iyun 2014-cü il tarixli 991-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 11 iyul 2014-cü il, № 146; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 07, maddə 769) ilə 14.2.4-cü maddəyə “yaşayış yeri” sözlərindən sonra “, habelə dövlət qeydiyyatı ilə əlaqədar bağlanmış sazişin qüvvədə olma müddəti” sözləri əlavə edilmişdir.

18 dekabr 2018-ci il tarixli 1396-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 yanvar 2019-cu il, № 21, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 16 ) ilə 14.2.4-cü maddəyə “barədə” sözündən əvvəl “, fəaliyyətinin dayandırılması və bərpa edilməsi” sözləri əlavə edilmişdir.

[85] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78) ilə 14.2.4-cü və 14.2.5-ci maddələr əlavə edilmişdir.

17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 14.2.5-ci maddəyə “səlahiyyət müddəti” sözlərindən sonra “, qurumun əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olan qanuni təmsilçisinin (təmsilçilərinin) daimi yaşamaq üçün icazə müddətinin bitməsi tarixi” sözləri, “dayandırılmasına” sözündən sonra “və bərpa edilməsinə” sözləri əlavə edilmişdir.

18 dekabr 2018-ci il tarixli 1396-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 27 yanvar 2019-cu il, № 21, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 01, maddə 16 ) ilə 14.2.5-ci maddədən “, habelə fəaliyyətinin dayandırılmasına və bərpa edilməsinə dair” sözləri çıxarılmışdır.

[86] 9 iyul 2019-cu il tarixli 1641-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 23 iyul 2019-cu il, № 158 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 7, maddə 1203 ) ilə yeni məzmunda 14.3-cü maddə əlavə edilmişdir.

[87] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 15.2-ci maddədə ” vaxtdan ən geci 3 gün keçənədək dövlət reyestrindən çıxarış göndərilməlidir” sözləri ” vaxt dövlət reyestrindən çıxarış verilməlidir ” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[88] 12 iyun 2012-ci il tarixli 382-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 11 iyul 2012-ci il, № 151, “Azərbaycan” qəzeti 15 iyul 2012-ci il, № 155, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 07, maddə 651) ilə 15.9-cu maddə əlavə edilmişdir.

[89] 29 noyabr 2022-ci il tarixli 645-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 9 yanvar 2023-cü il , “Azərbaycan” qəzeti, 10 yanvar 2023-cü il, № 4 ) ilə yeni məzmunda 15.9.1-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[90] 12 iyun 2012-ci il tarixli 382-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 11 iyul 2012-ci il, № 151, “Azərbaycan” qəzeti 15 iyul 2012-ci il, № 155, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 07, maddə 651) ilə 15.9-cu maddə əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 586-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Azərbaycan ” qəzeti, 4 iyun 2017-ci il, № 119, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 709) ilə 15.9.3-cü maddəsində “orqanına” sözündən sonra “, habelə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada monitorinq iştirakçılarına və monitorinqdə iştirak edən digər şəxslərə” sözləri əlavə edilmişdir.

30 dekabr 2022-ci il tarixli 785-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 31 yanvar 2023-cü il, “Azərbaycan” qəzeti, 2 fevral 2023-cü il, № 23 ) ilə 15.9.3-cü maddədən “pul vəsaitlərinin və ya digər” sözləri çıxarılmışdır, həmin maddəyə “orqanına,” sözündən sonra “nəzarət orqanlarına,” sözləri əlavə edilmişdir və həmin maddədə “monitorinq iştirakçılarına və monitorinqdə iştirak edən digər” sözləri “öhdəlik daşıyan” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[91] 29 noyabr 2022-ci il tarixli 645-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 9 yanvar 2023-cü il , “Azərbaycan” qəzeti, 10 yanvar 2023-cü il, № 4 ) ilə 15.9.4-cü maddədə “məcburi icra orqanına” sözləri “icra məmurlarına” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[92] 5 aprel 2016-cı il tarixli 190-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 19 aprel 2016-cı il, № 82 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2016-cı il, № 4, maddə 644 ) ilə yeni məzmunda 15.9.5-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[93] 5 aprel 2016-cı il tarixli 190-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 19 aprel 2016-cı il, № 82 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2016-cı il, № 4, maddə 644 ) ilə yeni məzmunda 15.9.6-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[94] 22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479) ilə 16.1-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

16.1. Hüquqi şəxs, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialı qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada ləğv edildikdə və ləğvetmə tədbirləri həyata keçirildikdən sonra onların reyestrdən çıxarılması barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına ərizə ilə müraciət edilməlidir.

[95] 22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479) ilə 16.1-1-ci və 16.1-2-ci maddələr əlavə edilmişdir.

[96] 30 may 2019-cu il tarixli 1596-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 30 iyun 2019-cu il, № 139 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 6, maddə 999 ) ilə 16.1-ci və 16.2-ci maddələrə “təsviyəçi” sözündən sonra “, ləğvedici” sözü əlavə edilmişdir.

[97] 29 iyun 2022-ci il tarixli 575-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı , 18 avqust 2022-ci il , “Azərbaycan” qəzeti, 19 avqust 2022-ci il, № 176 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2022-ci il, №8, maddə 827 ) ilə yeni məzmunda 16.2.3-1-ci maddə əlavə edilmişdir.

[98] 30 sentyabr 2016-cı il tarixli 324-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 2016-cı il, № 232 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2016-cı il, № 10, maddə 1606 ) ilə 16.2.4-cü maddəsinə “orqanının” sözündən sonra “yaratdığı qurumun” sözləri əlavə edilmişdir.

[99] 22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479) ilə 16.2-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

16.2. Ərizəyə aşağıdakı sənədlər əlavə olunur:

16.2.1. ləğvetmə qərarı;

16.2.2. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən qəbul edilməsi təsdiq olunmuş balans və ya vergi bəyannaməsi;

16.2.3. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanının son vergi yoxlamasının nəticələri barədə məlumat;

16.2.4. qurumun dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnaməsinin və nizamnaməsinin (əsasnaməsinin) əsli və möhürü;

16.2.5. qurumun ləğvi barədə məlumatın mətbuatda dərc olunmasını təsdiq edən sənəd;

16.2.6. hüquqi şəxs yenidən təşkil formasında ləğv edildikdə, bu Qanunun 16. 2. 2 və 16. 2. 3-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş sənədlər istisna olmaqla, müvafiq olaraq təhvil aktı və ya balansının surəti;

16. 2. 7. qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu hallarda, digər sənədlər.

[100] 30 may 2019-cu il tarixli 1596-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 30 iyun 2019-cu il, № 139 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, № 6, maddə 999 ) ilə 16.3-cü maddəyə “üzvləri” sözündən sonra “(təsviyəçi, ləğvedici)” sözləri əlavə edilmişdir.

[101] 20 iyun 2014-cü il tarixli 991-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 11 iyul 2014-cü il, № 146; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 07, maddə 769) ilə 16.5-ci maddədə “ərizəni” sözü “sənədləri” sözü ilə əvəz edilmişdir.

[102] 17 dekabr 2013-cü il tarixli 848-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 4 fevral 2014-cü il, № 23 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 2, maddə 78 ) ilə 16.7-ci maddəyə üçüncü cümlə əlavə edilmişdir.

[103] 22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479) ilə 16.8-ci maddədən “60 gün ərzində” sözləri çıxarılmışdır.

[104] 22 noyabr 2013-cü il tarixli 820-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 29 dekabr 2013-cü il, № 289, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2013-cü il, № 12, maddə 1479) ilə 16.9-cu maddə əlavə edilmişdir.

[105] 17 oktyabr 2014-cü il tarixli 1078-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“ Respublika ” qəzeti, 20 noyabr 2014-cü il, № 253; Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1356) ilə 16.10-cu maddə əlavə edilmişdir.

[106] 1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə “17.0.“, “17.01.“, “17.0.2.” rəqəmləri müvafiq olaraq “17.1.“, “17. 1.1“, “17.1.2.” rəqəmləri ilə əvəz edilmişdir, 17.1-ci maddəyə “Azərbaycan” sözündən əvvəl “qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərin, habelə xarici qeyri-kommersiya hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatını aparan” sözləri əlavə edilmişdir.

1 fevral 2008-ci il tarixli 543-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 8 fevral 2008-ci il, № 29, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2008-ci il, № 2, maddə 49) ilə 17.2-ci, 17. 2.1.-ci, 17.2.2.-ci maddələr əlavə edilmişdir.

14 aprel 2017-ci il tarixli 619-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Azərbaycan” qəzeti, 23 may 2017-ci il, № 109 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2017-ci il, № 5, maddə 724 ) ilə 17-ci maddənin mətni yeni redaksiyada verilmişdir.

Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

17.1. qeyri-kommersiya hüquqi şəxslərin, habelə xarici qeyri-kommersiya hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatını aparan Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı:

17.1.1. hüquqi şəxsi, xarici hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialını dövlət qeydiyyatına aldıqdan və dövlət reyestrinə daxil etdikdən sonra bu barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına hər ay müəyyən edilmiş formada məlumat göndərir;

17.1.2. qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallarda dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslər ləğv edildikdə və ya dövlət reyestrindəki yazılar ləğv edildikdə, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına bu barədə məlumat verir.

17.2. Kommersiya hüquqi şəxsin, habelə xarici kommersiya hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filiallarının dövlət qeydiyyatını aparan Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı;

17. 2.1. hər gün dövlət qeydiyyatına aldığı kommersiya hüquqi şəxsləri, habelə xarici kommersiya hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialları barədə məlumatları aidiyyəti üzrə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına elektron və (və ya) kağız daşıyıcı formasında göndərir;

17.2.2. qanunvericilikdə müəyyən edilmiş hallarda dövlət qeydiyyatına alınmış kommersiya hüquqi şəxsi, habelə xarici kommersiya hüquqi şəxsin nümayəndəlik və ya filialı ləğv edildikdə və ya dövlət reyestrindəki yazılar ləğv edildikdə, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına bir gün müddətində bu barədə məlumat verilir.

[107] 12 iyun 2012-ci il tarixli 382-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 11 iyul 2012-ci il, № 151, “Azərbaycan” qəzeti 15 iyul 2012-ci il, № 155, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 07, maddə 651) ilə 18.1-ci maddənin birinci cümləsində “hər” sözü “Kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla, hər” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

[108] 12 iyun 2012-ci il tarixli 382-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 11 iyul 2012-ci il, № 151, “Azərbaycan” qəzeti 15 iyul 2012-ci il, № 155, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2012-ci il, № 07, maddə 651) ilə 15.6-cı maddədə “yazı” sözündən, 15.7-ci maddədə və 15.8-ci maddənin birinci cümləsində “çıxarışlar” sözündən, 18.2-ci maddədə “məlumatlar” sözündən sonra “(kommersiya hüquqi şəxslərin təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatlar istisna olmaqla)” sözləri əlavə edilmişdir.

[109] 30 dekabr 2005-ci il tarixli 45-IIIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2006-cı il, № 2, maddə 70) ilə 20.4-cü maddədən “onların imza nümunələrini,” sözləri çıxarılmışdır.

Dövlət və hüquq sisteminin qarşılıqlı əlaqəsi haqqında mövcud nəzəriyyələr

Dövlət və hüququn qarşılıqlı əlaqəsi

Cəmiyyət və dövlət ictimai münasibətlərin nizamlandığı, ictimai qaydalara riayət olunduğu şəraitdə normal fəaliyyət göstərə bilər. İctimai həyatın təşkilində, insanların davranışının və kollektivlərin fəaliyyətinin nizamlanmasında hüquq mühüm rol oynayır. Hüquq anlayışı haqqında məsələ mübahisəlidir. Hüquq elminin müxtəlif sahələrinin nümayəndələrinin hüquqa vaxtilə vermiş olduqları və hazırda verdikləri müxtəlif təriflər mövcuddur. Hüququn mahiyyəti ilə bağlı nəzəriyyələrdən biri olan təbii hüquq nəzəriyyəsi hesab edir ki, hüququn özündə ədalətin mütləq, dəyişməz başlanğıcı vardır, o təbii olaraq mövcuddur. Təbii hüquq sanki müəyyən cəmiyyətdə mövcud olan hüquq normaları sisteminə (normativ hüquq adlandırılan) qarşı qoyulur. Hüququn tarixi məktəbi hesab edir ki, hüquq tarixi təkamülün üzvi tərkib hissəsidir, torpağa atılan dən kimi o xalqın şüurunda yetişir, adətlər və qanunlar şəklində təzahür edir. Hüquq təbiətən meydana gəlmir, onun necəliyini müvafiq xalqın tarixi həyatı müəyyən edir. Hüququn psixoloji məktəbi hüququn meydana gəlməsini və fəaliyyətini cəmiyyətin sosial iqtisadi həyatı ilə yox, şəxsiyyətin (şəxsin, qrupun) psixologiyası ilə izah edir. Hüquqa psixoloji vəziyyətin, həyəcanın, institutların məhsulu kimi baxılır. Marksist-Leninçi hüquq nəzəriyyəsi hüququn sinfi mahiyyətini – onun qanun səviyyəsinə qaldırılmış hakim sinfin iradəsi olduğunu xüsusi qeyd edir. Hüququn tərifinə, onun təbiətini sosial hadisə kimi başa düşən digər yanaşmalar da mövcuddur. Aşağıdakı tərif hüquq ədəbiyyatında geniş yayılıb.

Hüquq – dövlətin müəyyənləşdirdiyi və ya sanksiyalaşdırdığı və onun gücü ilə qorunan, hamı üçün ümumməcburi davranış qaydalarının (normaların) məcmusudur. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, hüquq elmində �hüquq� anlayışı iki mənada işlədilir:

a) obyektiv hüquq və ya obyektiv mənada hüquq. Hüquq normaları sistemində ifadə olunan ümumməcburi davranış qaydalarının məcmusu kimi hüquq obyektiv hüquqa aiddir.

b) subyektiv hüquq və ya subyektiv mənada hüquq. Subyektiv hüquq və ya başqa sözlə �subyektin hüququ� – bu konkret şəxsə məxsus olan hüquq olur (məsələn, müəyyən əşyaya mülkiyyət hüququ). Subyektiv hüquq şəxsiyyətin azadlığını, bu və ya digər davranışının mümkünlüyünü, sərbəstlik və təşəbbüskarlıq göstərmək imkanmı hüquqi cəhətdən təmin edir. Məsələn, hər bir Azərbaycan Respublikasının vətəndaşına məxsus olan əmək hüququ əməyə münasibətdə öz qabiliyyətindən sərbəst istifadə etmək, bu və ya digər peşəni, fəaliyyət sahəsini seçmək, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq və ya muzdla işləmək imkanını ifadə edir. Alimlərin əksəriyyəti bu fikirdə yekdildirlər ki, subyektiv hüquqda başlıcası, sərbəst fəaliyyət göstərmək, şəxsi davranış növünü və onun həddini sərbəst seçmək imkanıdır. Bununla bərabər, bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, subyektiv hüquqların bu xarakteristikasına əlavələr etmək lazımdır. Məsələn, onlar müəyyən sosial rifahlardan istifadə etmək, başqa şəxslərdən müvafiq davranışı tələb etmək imkanını, habelə dövlət orqanlarına təsir etmək üçün bu və ya digər qanunla yol verilən tədbirlərə əl atmaq imkanlarını göstərirlər.

Lakin bu əlavələr subyektiv hüquqları xarakterizə edən başlıca əlamətləri nəzərə alır: subyektiv hüquq – qanun çərçivəsində hərəkət etmək, öz davranış növünü və həddini seçmək imkanıdır. Əgər subyektiv hüquq bu və ya digər qanunauyğun davranışı seçmək imkanını ifadə edirsə, vətəndaşın üzərinə qoyulan qanunvericiliklə müəyyən olunan və dövlət tərəfindən təmin edilən hüquqi vəzifələr zəruri davranışı nəzərdə tutur. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 72-ci maddəsinə görə hər kəs Konstitusiyaya və qanunlara riayət etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarını pozmamalıdır.

Hüquq normasını hüququn özünəməxsus ilkin hüceyrəsi kimi təsəvvür etmək olar. �Norma� latın dilindən tərcümədə – qayda, nümunə mənasını verir. Hər bir normada ümumi davranış qaydaları mövcuddur, burada sanki davranış modeli görünür. Əvvəla, norma o şərtləri nəzərdə tutur ki, burada müəyyən olunmuş qaydalar icra olunmalıdır. Normanın bu hissəsi hüquq elmində hipoteza adlanır. Məsələn, pensiya hüququ norması qocalığa görə təqaüdün təyin olunması şərtlərini göstərir. İkincisi, hüquq normaları davranış qaydalarının özünü, hüquq subyektlərinin hüquq və vəzifələrini, yəni dispozisiyanı müəyyən edir. Məsələn, ailə hüquq normalarına müvafiq olaraq valideynlər öz uşaqlarını tərbiyə etməyə, onların fiziki inkişafının və təhsilinin qayğısına qalmağa borcludurlar. Üçüncüsü, hüquq normaları elə məcburi təsir tədbirlərini müəyyən edir ki, dövlət orqanları buna müvafiq olaraq normadakı göstərişləri yerinə yetirməyən və ya lazımi qaydada yerinə yetirməyənlərə qarşı bu məcburi təsir vasitələrini (sanksiya) tətbiq etmək iqtidarında olur. Bunlar intizam xarakterli (töhmət, işdənçıxarma və s.), inzibati (cərimə və s.) və cinayət xarakterli (azadlıqdan məhrumetmə və s.) sanksiyalar ola bilər.

Başqa sözlə hüquq normaları aşağıdakıları müəyyən edir:

a) kim və nə vaxt onu icra etməlidir; hansı şəraitdə (hipoteza);

b) bu icra nədən ibarət olmalıdır (dispozisiya);

c) normaların icra edilməməsinin hansı nəticələri ola bilər (sanksiya).

Lakin heç də bütün normalar bu cür üç elementli struktura malik deyil. İnsanların davranışını müəyyən edən hüquq normaları onların fəaliyyətini subyektiv hüquqların verilməsi ilə, yaxud üzərilərinə vəzifələrin qoyulması ilə tənzimləyir. Ona görə də hüquq normalarına belə bir ümumi qayda kimi baxmaq olar ki, bu normalar insanların, onların kollektivlərinin davranışını onlara subyektiv hüquqların verilməsi və üzərilərinə müvafiq hüquqi vəzifələrin qoyulması yolu ilə tənzimləyir. Rəsmi elan (dərc) olunmuş hüquq norması dövlət məcburetmə xarakterini daşıyır, yəni bütün vətəndaşlar, vəzifəli şəxslər, dövlət orqanları, ictimai təşkilatlar üçün icrası məcburidir. Daha vacib hüquq normaları qanunlarda təsbit olunur. Lakin qanunlarla yanaşı digər normativ aktlar da mövcuddur (prezidentin fərmanları, hökumətin qərarları və s.). Hüquq normaları həmişə ümumi xarakter daşıyır, yəni o, bütün analoji hallara aid olur, dəfələrlə tətbiq etmək imkanını nəzərdə tutur. O, qeyri-müəyyən sayda hüquq subyektlərinə yönəlir ki, onlar bu məqamda, yaxud gələcəkdə bu hüquq normaları ilə tənzimlənən münasibətlərin iştirakçısı ola bilsinlər. Hüquq normalarının müxtəlif 5 əlamətlərə görə təsnifatını vermək olar. Normadakı göstərişin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq hüquq normalarını aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar:

a) səlahiyyətverici normalar (norma – icazələr, nəyi etmək olar). Məsələn, AR Konstitusiyasının 26-cı maddəsində müəyyən olunub ki, hər kəs qanunla qadağan edilməyən bütün vasitələrlə öz hüquq və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququna malikdir;

b) məcburedici normalar (nəyi etmək lazımdır). Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının IV fəsli belə normaları təsbit edib.

c) qadağanedici normalar (nəyi etmək olmaz). Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 6-cı maddəsinə uyğun olaraq Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz.

Normadakı göstərişin müəyyənlik dərəcəsinə görə hüquq normalarının iki növü fərqləndirilir:

1. Dispozitiv normalar (belə normalarda hüquq subyektinin alternativ davranmaq imkanı nəzərdə tutulur). Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarını nəzərdə tutan üçüncü fəslində təsbit olunmuş maddələrdə müəyyən olunan hüquq normaları.

İmperativ normalar (belə normalarda vahid davranış qaydası müəyyən olunmaqla hüquq subyektinə alternativ davranmaq imkanı verilmir). Məsələn, qadağanedici xarakterli bütün normalar (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 6- cı, 155-ci maddələri), habelə məcburedici normaların əksəriyyəti (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının dördüncü fəslində nəzərdə tutulan normalar). Hüquq normalarının digər meyarlara görə də təsnifatı aparıla bilər.

Roman-German hüquq sistemi Kontinental Avropada yayılıb. Roma hüququ əsasında formalaşıb. Bu hüquq sistemində hüququn əsas mənbəyini normativ 6 hüquq akt təşkil edir. Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemidə Roman-German hüquq sisteminə aiddir. Anqlo-sakson hüquq sistemi – Bu sistem Böyük Britaniya, Kanada, ABŞ, Yamayka, Avstraliyada yayılıb. Bu hüquq sisteminin əsasını məhkəmə presedentlərindən ibarət İngiltərənin hüquq sistemi təşkil edir.

Dini hüquq sistemlərinin əsasını dini kitabların və dini təlimlərin müəyyən etdiyi normalar təşkil edir. Bura islam hüququ və iuadizm hüququ (qalaxa) aiddir. Davranış qaydasının hüquq norması olması üçün o müəyyən hüquqi formaya salınmalıdır. Bu dövlətin hüquq yaratma fəaliyyəti nəticəsində baş verir ki, bunun köməyi ilə qanunvericiliyin iradəsi öz ifadəsini icra üçün məcburi olan bu və ya digər hüquqi aktlarda tapır. Hüquq ədəbiyyatında hüququn mənbəyi kimi, adətən dövlətin qanunvericilik fəaliyyətinin zahiri forması ifadə olunur, yəni hüquq normalarını müəyyən edən, səlahiyyətli dövlət orqanlarının aktları başa düşülür. Belə orqanlara, məsələn, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi, Prezidenti, Nazirlər Kabineti və b. aiddir. Xüsusən, qeyd etmək lazımdır ki, dövlətin hər bir hüquqi aktı hüquq mənbəyi ola bilməz, yalnız hüquq normalarını, ümumi davranış qaydalarını əks etdirən, başqa sözlə, normativ aktlar hüququn mənbəyi hesab olunur. Məsələn, prezidentin müxtəlif fəxri adların konkret elm, incəsənət xadimlərinə və başqalarına verilməsi haqqındakı sərəncamları hüququn mənbəyi hesab olunmur, baxmayaraq ki, onun dövlət-hüquq xarakteri göz qabağındadır. Onlar hüquq mənbələri kimi çıxış edə bilməzlər, ona görə ki, onlarda ümumi qaydalar, yəni hüquq normaları yoxdur. Belə fərdi, konkret məsələləri müəyyən edən aktlar fərdi aktlar adlanır. Onlar öz səlahiyyətləri daxilində bütün dövlət orqanları tərəfindən verilir (məsələn, hakimiyyətin müvafiq strukturu vətəndaşa mənzil sahəsinin verilməsi, təqaüdün təyin olunması və s. barədə qərar qəbul edir), lakin bunlar hüquq mənbəyi ola bilməzlər.

Xalq Cəbhəsi.- 2015.- 24 dekabr.- S13.

protesthv

Ölkə haqqında məlumat. Azərbaycan Qafqazın cənubunda Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşir. Ərazisi-86,6 min kv.km-dir. Qərbdə Rusiya ilə, şimali-qərbdə Gürcüstan, qərbdə Ermənistan, cənubda İran, ucqar cənubi-qərbdə Türkiyə, şərqdə Xəzər dənizi ilə əhatə olunur. Rəsmi adı–Azərbaycan Respublikasıdır.

Azərbaycan ilk müstəqilliyini 1918-ci ildə əldə etmişdir ki, bu müstəqillik də 23 ay mövcud olmuşdur. (1918-ci il may ayından- 1920-ci il aprel ayınadək).

30 avqust 1991-ci ildə qəbul edilən “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpası haqqında” Bəyannamə ilə yenidən dövlət müstəqilliyi elan olundu. “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Akt 18 oktyabr 1991-ci ildə qəbul olundu (müstəqilliyin rəsmi tarixi). Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhəridir.

01 yanvar 2012-ci il tarixində Azərbaycanın əhalisinin sayı 9 mln. 235 min nəfərdən ibarət idi. Azərbaycan – çoxmillətli, tolerant dövlətdir. 90-cı illərdə ölkədə Azərbaycan əhalisinin sayının artmasına səbəb Azərbaycan ərazisinin 20 faizinin işğal olunması nəticəsində Ermənistan ərazisindən məcburi köçkünlərin kütləvi axını oldu ( Dağlıq Qarabağ və digər rayonlar).

Dövlət dili – Azərbaycan dilidir. Əhali həmçinin rus, türk, ingilis və milli azlıqların dillərindən də istifadə edir.

İnzibati-ərazi vahidi 59 rayon 11 şəhərdən ibarətdir. Bir muxtariyyəti var – Naxçıvan Muxtar Respublikası.

Azərbaycan – unitar, dünyəvi, hüquqi dövlətdir. İdarəetmə forması- prezidentli respublikadır. Dövlət başçısı–Prezidentdir. Qanunvericilik hakimiyyətini parlament-Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. Məhkəmə hakimiyyətini ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr həyata keçirir.

Dövlətçiliyin qısa tarixi. Azərbaycan sivilizasiyanın ən qədim dövlətlərindən biridir. Bakıya yaxın Qobustandakı arxeoloji qazıntılar, Qarabağda Azıx mağarasının kəşfi, ilk insan yaşayışı və daş dövrünə aid əşyaların olması onu düşünməyə əsas verir ki, Azərbaycan antropoidlərin yaşadığı əraziyə daxil olub.

Azərbaycan ərazisində ilk dövlət eramızdan əvvəl IX əsrdə yaranıb–yüksək iqtisadi və mədəni səviyyəli Manna dövləti. Manna dövləti bizim eradan əvvəl VI əsrin əvvəlində əhalisini zərdüştlər təşkil edən Midiya dövləti tərəfindən işğal olunmuşdu. Bu ərazilərdə zərdüştliyin yayılması əsasən odun təbii mənbələri olan çoxlu neft və qazın olması ilə bağlı idi.

Atropatena və Qafqaz Albaniyası dövləti qədim Azərbaycan tarixində əvəz olunmaz siyasi və mədəni rol oynamışdır.

Belə bir fikir var ki, Azərbaycan sözü öz mənasını Atropatena dövlətinin adından götürür. Tarixçilər təsdiq edir ki, məhz Atropatenada Azərbaycan millətinin və mədəniyyətinin formalaşması prosesi başlanmışdı.

III-V əsrlərdə Azərbaycan ərazisində xristianlıq yayılmağa başlandı. Kilsələrin yaranması ilə dünyəvi və mənəvi həyat yeni inkişaf impulsuna qədəm qoydu. V əsrin əvvəllərində alban əlifbasının yaranması təhsilin inkişafına təkan verdi.

VIII əsrin başlanğıcında Azərbaycan ərəblər tərəfindən işğal olundu və Arran vilayəti adı altında Ərəb xilafətinin tərkib hissəsinə çevrildi.

Bu zaman Azərbaycanda əsas din islam dini oldu ki, bu da hüquq sisteminin, hüquq düşüncəsinin və hüquq mədəniyyətinin formalaşmasına müəyyən təsirini göstərdi.

Orta əsrlərdə Azərbaycan ərazisində Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvilər dövlətləri yarandı. Azərbaycanın “İpək Yolunda” yerləşməsi əhalidə beynəlxalq, tolerant mədəniyyəti formalaşdırdı.

XVIII əsrdəAzərbaycan ərazisində müstəqil dövlətlər–xanlıqlar meydana gəldi. Müəyyən dövrlərdə Azərbaycan xanlıqları Türkiyənin və ya Fars dövlətinin vassal asıllığında olmuşlar. Xanlığın başında xan və ya paşa dururdu. Xanlıqlarda hakimiyyət mərkəzləşdirilmişdi. Xan müxtəlif sosial təbəqələrin nümayəndələrindən ibarət şəxsi orduya malik idi. Maafi adlanan xüsusi sosial təbəqə mövcud idi ki, bunlardan da polis formalaşırdı.

Bütün müsəlman dövlətlərində olduğu kimi Azərbaycanda da Rusiya İmperiyasının tərkibinə daxil olana qədər islam ənənələrinə əsaslanan adət hüququ mövcud idi. Bundan başqa yerli hökmdarlar öz qanunları-fərmanlarını qəbul edirdilər. Rusiya İmperiyasının tərkibində olarkən müəyyən müddət bu hüquqlar saxlanıldı. Öhdəlik hüququ dəyişmə, girov və digər müqavilələri tənzimləyirdi. Cinayət hüququ dövlətə, dinə, şəxsiyyətə və sairə qarşı edilən cinayətlərə görə məsuliyyəti nəzərdə tuturdu. Məhkəmə funksiyasını əsasən dini şəxslər-qazilər yerinə yetirirdi. Cinayət prosesi daha çox ittihamedici xarakter daşıyırdı, bununla belə ibtidai istintaq mövcud deyildi. Eyni qayda üzrə həm cinayət, həm də mülki işlərə baxılırdı. Məhkəmə proseslərində sübut qismində daha çox şahid ifadələri və təqsirin etirafı çıxış edirdi.

Pərakəndə olan Azərbaycan xanlıqları kifayət qədər çətin inkişaf edirdi. Bununla yanaşı, XVIII-XIX əsrlərdə Rusiya, Türkiyə və İran arasında dərinləşən fikir ayrılığı Azərbaycanı müharibə məkanına çevirdi. 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsinə əsasən Rusiya və İran Azərbaycanı öz aralarında böldülər: Azərbaycanın şimal hissəsi Rusiyaya, cənub hissəsi İrana verildi. 1917-ci ilin fevral ayında Çar Rusiyasının süqutu milli islahatların inkişafına öz töhfəsini verdi.

28 may 1918-ci ildə yaranan və 23 ay yaşayan Azərbaycan Demokratik Respublikası 1920-ci ilin aprel ayında Sovet Rusiyasının XI Qızıl Ordusunun Bakıya gəlişi ilə öz müstəqilliyini itirdi. Azərbaycan bəzi dövlət atributlarını- Konstitusiya, bayraq, himn, gerbi saxlamaqla SSRİ-nin tərkibində bir Respublikaya çevrildi.

1991-ci ildəSSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycan yenidən öz müstəqilliyini bərpa edir. Lakin 1993-cü ilə qədər ölkədə iqtisadi tənəzzüllə müşayiət olunan xaos, siyasi qeyri-stabillik hökm sürür. Bir tərəfdən Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və ona yaxın digər ərazilərinin işğalı davam edir, digər tərəfdən isə dövlət sistemi faktiki olaraq fəaliyyət göstərmirdi.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra Ermənistanla sərhəddə hərbi əməliyyatların dayandırılması elan olundu. İctimai-siyasi sistemin stabilləşdirilməsi dövlətçiliyin, müstəqilliyin qorunub saxlanılmasına və iqtisadiyyatın inkişafına imkan yaratdı. Bununla da, Azərbaycan xalqının və dövlətçiliyinin yeni inkişaf dövrü – tərəqqi və demokratiya dövrü başladı.

Konstitusiya quruluşunun əsasları

Azərbaycanda konstutisionalzmin müasir dəyərlərinin tarixi kökləri vardı. 1918-ci ildə yaradılan və müsəlman şərqində ilk demokratik respublika olan Azərbaycan, dövlət hakimiyyətini demərkəzləşdirilərək ölkənin hüquq sisteminə liberal dəyərlər gətirdi.

Azərbaycan Demokratik Respublikasının (bundan sonra-ADR) mövcud olduğu dövrdə Konstitusiyanın qəbul olunmamasına baxmayaraq, parlament tərəfindən çoxlu saydakonstitusion xarakterli qanunvericilik aktları qəbul olundu. Hüquq sistemində hakimiyyətlərin bölgüsü prinsipinin elan olunması demokratik islahatların əsas dəyəri oldu. ADR-in 25 yanvar 1919-cu ildə qəbul etdiyi “Vəzifələrin uyğunsuzluğu” haqqında Qanun hakimiyyət bölgüsünün əsas şərtlərini icra hakimiyyətinin qanunverici hakimiyyətdən tam ayrı olmasını nəzərdə tuturdu. Bu qanuna uyğun olaraq ADR parlamentinin deputatları nazir vəzifəsi istisna olmaqla dövlət qulluqçusu funksiyasını yerinə yetirə bilməzdilər. 11 avqust 1919-cu ildə qəbul olunan “Azərbaycan vətəndaşlığı haqqında” Qanun Azərbaycan vətəndaşından doğulan və Azərbaycan ərazisində daimi yaşayan bütün şəxslər üçün vahid vətəndaşlığı müəyyən etdi. Azərbaycan vətəndaşlarının siyasi hüquqlarını təmin etmək məqsədilə 30 oktyabr 1919-cu ildə qəbul olunan “Nəşr haqqında nizamnamə” kütləvi informasiya vasitələrinə müstəqillik verdi. ADR dövründə Şərqdə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda bütün qadınlara seçki hüququ verilmişdi.

Sovet dövründə Azərbaycan SSR-də 4 konstitusiya qəbul olundu. Bunlar praktiki olaraq SSRİ konstitusiyasını təkrarlayırdı. Formal xarakter daşıyaraq hüquqtətbiqedici təcrübəyə birbaşa təsir göstərmirdi. İttifaq dağıldıqdan sonra onsuz da formal xarakter daşıyan keçmiş ittifaq respublikalarının konstitusiyaları ictimai həyata istənilən təsirini itirdi. Azərbaycanda son sovet konstitusiyası 1978-ci ildə qəbul olundu vəmahiyyəti üzrə o, özündə 1977-ci il sovet konstitusiyasının müddəalarını əks etdirirdi. 1990-cı ilin əvvəllərində Azərbaycan hüquq sistemində köklü dəyişikliklər baş verir. Bütün postsosialist məkanında olduğu kimi islahatların ümumi istiqaməti: ideoloji və siyasi plüralizm, sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı, hüquq və azadlıqların genişləndirilməsi və onların təminatının möhkəmləndirilməsi müəyyən olundu. Eyni zamanda Azərbaycan hüquq sistemi baza prinsipləri, strukturu və hüquq texnikası baxımından postsovet ölkələri ilə oxşar olsada individuallıq əldə etməyə başladı.

Ali Sovet tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpası haqqında”30 avqust 1991-ci ildə qəbul edilən Bəyannamə müstəqil hüquq sisteminin formalaşmasının əsasını qoydu. Lakin müstəqilliyin qorunub saxlanılması, müstəqil hüquq sisteminin yaradılması, hakimiyyətin müstəqil institutlarının formalaşması daha çətin prosesdir.

Bir tərəfdən dövlətin idarə olunmasında Xalq Cəbhəsi partiyasının təcrübəsizliyi, digər tərəfdən isə Ermənistan-Azərbaycan arasındakı Dağlıq Qarabağ münaqişəsi 90-cı illərdə konstitusion institutların formalaşmasını çətinləşirdi. Dövlət müstəqilliyinin özü təhlükə altında idi.Hətta 18 oktyabr 1991-ci ildə Ali Sovet tərəfindən qəbul olunan və Əsas Qanunun funksiyalarını müvəqqəti əvəz edən “Dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya aktının təminatı da şübhə altında idi.

Qeyd etmək lazımdır ki, konstitusion münasibətlər siyasi münasibətlərlə sıx bağlıdır. Konstitusion münasibətlərin tənzimlənməsi üçün konstitusionalizmin dəyərlərini və ideologiyasını real olaraq özündə əks etdirən ictimai qüvvələrin iradəsi tələb olunurdu. Hakimiyyət effektiv iş rejiminə keçməli, möhkəmlənməli, hüquq isə müdafiə olunmalı idi. Belə böhran vəziyyətində xalq öz siyasi iradəsini bildirdi. 1993-cü ildə təcrübəli siyasətçi, ictimai siyasi xadim Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri seçildi.

Konstitusion quruluşun əsasının möhkəmlənməsi ilə bağlı keçirilən ilk tədbirlərdən biri Əsas Qanunun qəbul olunmasına atılan cəhd idi. Milli Məclisin 6 dekabr 1993-cü il il tarixli qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya layihəsinin hazırlığı daha da möhkəmləndi. Lakin yaradılan müvəqqəti komissiya tapşırığı yerinə yetirə bilmədi. Bu zamanlar Azərbaycan ağır günlərini yaşayırdı. 1993-1995-ci illərdə bir neçə dövlət çevrilişinə qəsdin qarşısı alındı. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi böyüyürdü, sosial problemlər dərinləşirdi.

Heydər Əliyevin səyi nəticəsində münaqişə dayandırıldı. Dövlət hakimiyyəti ölkənin iqtisadi və siyasi cəhətdən möhkəmlənməsinə istiqamətləndi. Bu da öz növbəsində müstəqilliyin qorunub saxlanılmasını təmin edir, konstitusion münasibətlərin yaranmasına və inkişafına təkan verirdi. Lakin müstəqilliyin qorunub saxlanılması üçün demokratik və hüquqi prinsiplərə söykənən, qüsursuz təşkil olunmuş hakimiyyət lazım idi.

Dünya konstitusionalizminin inkişafı göstərir ki, ədalətli, müasir, güclü, stabil hakimiyyətin formalaşmasında ilk addımlardan biri “ictimai müqavilənin” yaranmasıdır. Liberal nəzəriyyənin tərəfdarları “ictimai müqavilə” dedikdə Əsas Qanunu nəzərdə tutur .Azərbaycan ictimaiyyətinin gücü məhz yeni, müasir Konstitusiyanın yaranmasına istiqamətlənmişdi.

Milli Məclisin 2 may 1995-ci il tarixli qərarı ilə yeni konstitusiya layihəsinin hazırlanması üzrə Komissiyanın tərkibi təsdiqləndi. Komissiyanın tərkibinə tanınmış ictimai-siyasi xadimlər, alimlər, təcrübəli hüquqşünaslar daxil idi. Komissiyaya sədr Heydər Əliyev seçildi. Çox qısa müddət ərzində xarici ölkələrin konstitusion quruculuğunun təcrübəsi öyrənildi və analiz edildi. Sonra hazır layihə ictimai müzakirəyə təqdim olundu. 12 noyabr 1995-ci ildə keçirilən referendumda ümumxalq səsverməsi ilə Konstitusiya qəbul olundu.

Yeni Konstitusiya qəbul olunduqdan sonra aktiv konstitusionallaşma prosesi konstitusion islahatların aktuallığının artmasına səbəb oldu. Lakin, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası öz mətnində dəyişikliklər edilməsinin sərt mexanizmini(yalnız referendum yolu ilə) nəzərdə tutmasına baxmayaraq, konstitusion-hüquqi islahatlar təxirə salınırdı. Yalnız 2002-ci ildə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiə mexanizminin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə referenduma 24 əlavə və dəyişiklik çıxarıldı. Hüquq sistemi üçün vacib dəyişiklik, hər bir kəsə pozulmuş hüquq və azadlıqlarının bərpası məqsədilə Konstitusiya Məhkəməsinə fərdi şəkildə müraciət etmək hüququnun verilməsi oldu.

Dəyişikliklərdən fərqli olaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətninə əlavələr konstitusiya qanunları vasitəsi ilə həyata keçirilir. Konstitusiya qanunları mahiyyət etibarı ilə əsas qanunu tamamlayır. Konstitusiyanın 156-cı maddəsinin 5-ci hissəsində göstərilir ki, “Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının ayrılmaz hissəsidir”.

İcra hakimiyyəti üzərində nəzarəti gücləndirmək məqsədilə 24 dekabr 2002-ci ildə “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə etimad məsələsinin həll edilməsi hüququnun əlavə təminatları haqqında” Konstitusiya qanunu qəbul olundu. İnsan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təminatı və müdafiəsini möhkəmləndirmək üçün konstitusiya qanunları qəbul olundu: “Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (Ombudsman) haqqında” 28 dekabr 2001-ci il və “Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında” 24 dekabr 2002-ci il

Müasir Azərbaycan Konstitusiyasında konstitusionalizmin klassik ideyası öz əksini tapmışdır: insan hüquq və azadlıqlarının prioriteti; siyasi plüralizm; hakimiyyətlərin bölgüsü; konstitusion nəzarət institutu və s. Konstitusiya “ictimai müqavilə” olaraq dövlət, cəmiyyət və fərd arasında münasibətləri müəyyən etdi, insan hüquqlarının prioritetini özündə təsbit etdi. Konstitusiyanın 12-ci maddəsində deyilir: ” İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir”.

Konstitusiyada hakimiyyətlərin bölgüsü prinsipi əks olunub. Konstitusion mexanizm hakimiyyətin qolları arasında qarşılıqlı nəzarəti həyata keçirməyə imkan verir. Hakimiyyəti məhdudlaşdıran bu mexanizm ilk növbədə insan hüquqlarının müdafiəsinə xidmət edir. Konstitusiyanın 7-ci maddəsi müəyyən edir ki, hakimiyyətin müxtəlif qolları qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. Qanunvericilik hakimiyyətini Milli Məclis həyata keçirir, icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur, məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir.

Hakimiyyətin təşkilinin bu müasir prinsipi dövlətçiliyin və cəmiyyətin demokratik quruluşunun ayrılmaz hissəsidir. Fərdin hüquq və azadlığını müəyyən etməklə yanaşı Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlət hakimiyyətinin və yerli özünüidarəetmə orqanlarının sistemini və quruluşunu müəyyən edir. Bütün digər demokratik konstitusiyalarda olduğu kimi Azərbaycan Respublikasının konstitusiyasında da dövlət hakimiyyəti haqqında olan müddəalar yığcamdır. Konstitusiyanın 1-ci maddəsi müəyyən edir ki, “Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır”. Dövlət hakimiyyəti sistemini müəyyən edən Konstitusiyanın üçüncü bölməsi parlamentin nümayəndəli, qanunverici hakimiyyətini ön plana çəkir.

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi – təkpalatalı parlament, ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilən təkpalatalı parlamentdir. Parlament hal-hazırda majoritar seçki sistemi əsasında seçilən 125 deputatdan ibarətdir( Milli Məclisin üçüncü çağırışına kimi (2005) deputatlar qarışıq sistem əsasında seçilirdilər. 100 deputat majoritar seçki sistemi, 25 deputat isə partiya siyahıları əsasında proporsional sistem üzrə seçilirdilər).

Deputatlar ümumi fəaliyyətini növbəti və növbədənkənar sessiyalar çərçivəsində plenar və komitənin iclaslarında həyata keçirirlər. Onlar peşəkar imkanlara və maraqlara uyğun olaraq 11 komitəyə bölünürlər: hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu; təhlükəsizlik və müdafiə; iqtisadi siyasət; təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya; aqrar siyasət; regional məsələlər; sosial siyasət; elm və təhsil; mədəniyyət; beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr; insan hüquqları. Milli Məclis qanun layihələrinin təşəbbüskarıdır və yeganə qanunverici orqandır. Qanunların müəyyən hissəsini parlament öz təşəbbüsü ilə qəbul edir. Lakin, büdcə xərcləri və qanunların icrasının sonrakı proseduru nəzərə alınaraq maraqlı olan nazirliklərin və təşkilatların nümayəndələri ilə birgə hazırlanır. Milli Məclis həmçinin prezidentin fərmanları üzərində bəzi nəzarət funksiyalarına malikdir. Xüsusilə, hərbi və fövqəladə vəziyyətin elan olunması barədə prezidentin fərmanı parlament tərəfindən təsdiq olunmalıdır. Milli Məclis həmçinin silahlı qüvvələrin istifadəsinə və s. razılığını verir.

Milli Məclis ölkədə büdcəyə bilavasitə nəzarəti həyata keçirir. Büdcə üzərində parlament nəzarəti çəkişmə və tarazlıq sistemində aparıcı məsələdir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq büdcə baş nazir tərəfindən deyil prezident tərəfindən təqdim olunur. Parlamentdə büdcə təqvim ilinin son aylarında müzakirə olunur. Büdcəyə nəzarət edən Hesablama Palatası Parlamentin nəzdində yerləşir və bu da büdcəyə nəzarətin effektiv, keyfiyyətli mexanizmidir.

İcra hakimiyyətinin subyektləri tərəfindən daxil olan qanunvericilik aktlarının parlamentdə müzakirəsi də müəyyən kommunikativ məqsəd daşıyır. Qanunvericilik təşəbbüsü olan subyektin razılığı olmadan qanun layihəsinə əlavə və dəyişikliyə yol verilmir. Bu özünü doğruldur. Belə ki, qanunverici kiçik bir dəyişiklik etməklə qanun layihəsinin mahiyyətini dəyişə bilər ki, bu da müəyyən büdcə xərclərinin yaranmasına səbəb ola bilər.

Konstitusiya hüquq nəzəriyyəsində Azərbaycan, dövlət idarəetmə formasına görə yarı-prezidentli respublikanın bəzi elementləri olan prezidentli respublika kimi tanınır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra hakimiyyətini bilavasitə həyata keçirməklə yanaşı dövlət başçısıdır. Konstitusiyanın 8-ci maddəsinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini təmin edir. Prezident ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə dövləti təmsil edir.

İcra funksiyalarının həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə həmçinin Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. Nazirlər Kabinetini Prezident yaradır. Lakin 119-cu maddəyə uyğun olaraq o, büdcə məsələlərində, iqtisadiyyatın, mədəniyyətin və sosial məsələlərin operativ idarə edilməsində müəyyən müstəqilliyə malikdir. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bilavasitə prezidentə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir.

Azərbaycanda ədalət mühakiməsini məhkəmələr həyata keçirir. Məhkəmə hakimiyyəti sisteminə Konstitusiya məhkəməsi, Ali məhkəmə, apellyasiya məhkəmələri, həmçinin yerli ümumi yurisdiksiya məhkəmələri və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr daxildir. 2010-cu ildə inzibati məhkəmələrin rəhbər tutduğu inzibati-prosessual məcəllə qüvvəyə mindi. Hal-hazırda məhkəmələrdə inzibati icraat keçmiş iqtisad məhkəmələrinin bazası əsasında həyata keçirilir. Bu məhkəmələrin adı dəyişdirilərək inzibati-iqtisad məhkəmələri adlandırıldı. Çox güman ki, gələcəkdə inzibati məhkəmələr ayrıca fəaliyyət göstərəcək.

Məhkəmə sistemi aşağıdakı funksiyaları həyata keçirir: insan və vətəndaş hüquqlarının və qanuni maraqlarının müdafiəsi; hüquq qaydasının cinayətdən və digər hüquq pozmalardan qorunması; dövlət orqanlarının fəaliyyətinə (Konstitusion) nəzarət.

Ümumi yurisdiksiya məhkəmələrinin hakimləri, yalnız yaşı 30-dan aşağı olmayan, hüquq ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən, ixtisas imtahanları vermiş və Məhkəmə Hüquq Şurası tərəfindən tövsiyə almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ola bilər. Hakimlər üçün səlahiyyət müddətinin məhdudlaşdırılması nəzərdə tutulmayıb (bir dəfə 15 il müddətinə seçilən Konstitusiya Məhkəməsinin hakimləri istisna olmaqla). Hakimlər siyasi partiyalara üzv ola və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul ola bilməzlər. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər.

Azərbaycanda konstitusiya quruluşunun əsasına həmçinin ictimai hakimiyyətin ikinci pilləsi olan yerli özünüidarə orqanları da daxildir. Yerlərdə,yerli icra hakimiyyəti orqanları ilə yanaşı bələdiyyələr də fəaliyyət göstərir. Dövlət və bələdiyyə mülkiyyəti, eyni zamandatorpaq da bölünüb. Bələdiyyələr öz ərazi kollektivləri çərçivəsində idarəetmə fəaliyyətini həyata keçirirlər. 13 may 2003-cü il “Bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarətin həyata keçirilməsi haqqında” qanuna uyğun olaraq bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarəti Ədliyyə Nazirliyi həyata keçirir. Dövlət orqanlarına tabe olmayan yerli özünüidarə orqanları 5 il müddətinə seçilirlər. Bələdiyyələr öz səlahiyyətlərini həyata keçirməkdə müstəqildirlər, bu isə bələdiyyə ərazisində yaşayan vətəndaşlar qarşısında onların məsuliyyətini istisna etmir.

Sonuncu 2009-cu il konstitusiya islahatından sonra Konstitusiyanın 146-cı maddəsinə “bələdiyyələrin qanunla müəyyən edilmiş hallarda və qaydada öz fəaliyyəti barəsində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə hesabat təqdim etməsini” müəyyən edən müddəa daxil oldu. Hal-hazırda parlamentdə “bələdiyyələrin hesabatı haqqında” qanun layihəsi hazırlanır. Lakin, böyük ehtimalla hesabata ümumi büdcədən bələdiyyələrin büdcəsinə bəzi dövlət ayırmalarını nəzərdə tutan göndərmə səlahiyyətləri çərçivəsində baxılacaq.

Azərbaycanın siyasi sistemi çoxpartiyalılıq üzərində formalaşıb. Bu adətlər hələ ADR dövründə mövcud idi. XX əsrin əvvəlində siyasi sistemdə Müsavat, Tərəqqi, İttihad, Hümmət və s. partiyalar fəaliyyət göstərirdi.1920-1921-ci ildə Sovet Azərbaycanı dövründə təkpartiyalı sistem olan Azərbaycan SSR kommunist partiyası mövcud idi. Müstəqilliyin bərpasından sonra siyasi arenada yeni siyasi partiyalar meydana çıxdı. Hal-hazırda təxminən 55 siyasi partiya rəsmi qeydiyyatdan keçib. Yeni Azərbaycan Partiyası hakim partiya olduğundan onun üzvlərinin sayı daha çoxdur.

2003-cü ilin iyun ayında seçki prosesini tənzimləyən məcəllələşdirilmiş normativ akt- Seçki Məcəlləsi qəbul olundu. Bu məcəllə Prezident, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının, bələdiyyə seçkilərinin, referendumun keçirilməsi qaydalarını nəzərdə tutur.

Azərbaycan Respublikasında konstitusion-hüquqi islahatlar iki mərhələdə–24 avqust 2002-ci il və 18 mart 2009-cu il referendumlarında keçirilmişdir.

2002-ci il referendumunun nəticəsinə əsasən Konstitusiyaya bəzi əlavə və dəyişikliklər edildi: referendumun keçirilməsi mümkün olmayan məsələlərin siyahısı daxil oldu, bu siyahıya vergilər və dövlət büdcəsi, amnistiya və əfv etmə, seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilməsi müvafiq olaraq qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilmiş vəzifəli şəxslərin seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilməsi; (3-cü maddənin III hissəsi) 76-cı maddənin II hissəsinə həqiqi hərbi xidmətin alternativ xidmətlə əvəz olunması müddəası və s. Ən əsası 2002-ci il referendumu ilə hər kəsə pozulmuş hüquq və azadlıqlarının bərpası məsələsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmək hüququ verildi.

Təxmini 10 illik iqtisadi və sosial islahatların nəticələrini yekunlaşdıraraq 2009-cu il referendumunda Konstitusiyaya Azərbaycanın iqtisadi inkişafının sosial yönümlü olması barədə müddəa daxil edilmişdir. Bu islahatlar praktiki olaraq sosial dövlətin yeni inkişaf mərhələsinə keçidi oldu.

Bütünlüklə qeyd etmək olar ki, 2009-cu il referendumu insan hüquqlarının müdafiəsi mexanizminin və sosial dövlətin möhkəmlənməsi ilə bağlı idi.

İqtisadiyyatın fəal artımı Azərbaycan büdcəsinin beş il ərzində 10 dəfə artmasına imkan verdi. İqtisadiyyatın yüksək sürətlə inkişafı dövlətə vətəndaşların sosial hüquqlarının təminatı ilə daha sıx məşğul olmaq imkanı verdi. Konstitusiyada qeyd olunur ki, iqtisadi siyasətin sosial xarakteri dövlət hakimiyyətinin fəaliyyətinin əsasıdır. Ona görə Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyatının sosial yönümlü olmasını göstərən dəyişilikliyin 15-ci maddəyə əlavə edilməsi məntiqi cəhətdən əsaslandırılmış addım idi.

Bərabərlik prinsipinin effektiv təminatı üçün Konstitusiyanın 25-ci maddəsinə “hüquq və vəzifələrlə bağlı qərarlar qəbul edən dövlət orqanları və dövlət hakimiyyəti səlahiyyətlərinin daşıyıcıları ilə münasibətlərdə hər kəsin bərabər hüquqları təmin edilir” müddəası əlavə olundu. Şəxsi həyatın toxunulmazlığının təminatı 32-ci maddədə kifayət qədər genişləndirildi, vətəndaşların ekoloji hüquqlarının müdafiəsinin təminatı Konstitusiyanın 39-cu maddəsinə daxil edildi.

Birinci 2002-ci il referendumu Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroruna qanunvericilik təşəbbüsü hüququ verdi, ikinci 2009-cu ildə bu siyahıya seçki hüququ olan 40 min Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları əlavə olundu.

Konstitusiyaya uyğun olaraq hüququn əsas mənbəyi qanunverici və digər normativ aktlardır. 148-ci maddə müəyyən edir ki, qanunvericilik sistemi aşağıdakı normativ hüquqi aktlardan ibarətdir: Konstitusiya; referendumla qəbul edilmiş aktlar; qanunlar; fərmanlar; Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları; mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktları; Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik sistemi Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə uyğun olmalıdır. Öz səlahiyyətləri daxilində yerli icra hakimiyyəti orqanları qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlara zidd olmayan normativ xarakterli aktlar qəbul edə bilərlər.

Hüquqi islahatların sürətinə görə Azərbaycan 90-cı illərdə digər postsovet ölkələrinin əksəriyyətindən geridə qalırdı. 1999-cu ilin əvvəlində yalnız ayrı-ayrı, əsasən də ikinci dərəcəli məcəllələr qəbul olundu: 1994-cü ildə Hava məcəlləsi, 1997-ci ildə ayrı-ayrılıqda Su, Meşə, Gömrük məcəllələri. Lakin 2000-ci ilin sonuna kimi ölkədə praktiki olaraq bütün əsas hüquq sahələri üzrə məcəllələşdirilmə başa çatdı. 1999-cu ildə yeni Torpaq, Əmək, Ailə, Mülki və Mülki-Prosessual, Cinayət və Cinayət-Prosessual, Vergi və İnzibati Xətalar Məcəlləsi qəbul olundu.

Mülki və onunla əlaqəli digər hüquq sahələrinin əsası

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra RSFSR-in sosialist hüququnun mənimsənilməsi yolu ilə hüquq sisteminin tam əvəz olunması baş verdi. 1923-cü ildə Azərbaycan SSR-də ilk mülki məcəllə qəbul olundu. Məcəlləyə nikah, ailə və qəyyumluq hüququnu əhatə edən bölmələr daxil edilmişdi (digər ittifaq respublikalarında bu münasibətlər ayrı-ayrı məcəllələrlə tənzimlənirdi).

Sovet dövründə Azərbaycanın mülki hüququ digər ittifaq respublikalarının mülki hüququndan mahiyyətcə fərqlənmirdi. İkinci ümumittifaq məcəllələşdirilməsi nəticəsində 1964-cü ildə Azərbaycan SSR-in yeni mülki məcəlləsi qəbul olundu (bundan sonra–MM Azərbaycan SSR).

Sovet dövrünün Mülki Məcəlləsi mülki hüquq münasibətlərinin subyekti qismində vətəndaşları və hüquqi şəxsləri-dövlət müəssisə, idarə və təşkilatları, kolxozlar, kolxozlararası və kollektiv birlikləri müəyyən edirdi.

Sosialist cəmiyyətində istehsal vasitələri hesabına yalnız dövlət mülkiyyətinin müəyyən olunmasını nəzərə alaraq, Azərbaycan SSR-nin MM-ə uyğun olaraq mülkiyyət sosialist mülkiyyətinə yəni dövlət, kolxoz-kooperativ, həmkarlar ittifaqı və s və vətəndaşların əmək gəlirlərindən təşkil olunan şəxsi mülkiyyətə bölünürdü. Sosialist mülkiyyətindən şəxsi gəlir əldə etmək məqsədi ilə olunmasını qadağanedən xüsusi normalar mövcud idi. MM həmçinin vətəndaşın şəxsi mülkiyyətin həcminin hədlərini müəyyən edirdi.

Azərbaycan SSR-nin MM-nin xüsusi hissəsi müxtəlif növ müqavilələri nəzərdə tuturdu: alqı-satqı, bağışlama,göndərmə, dövlət satınalmaları, dövlət sığortası, podrat, daşınma və s. Ayrıca bir bölmə miras institutuna həsr olunmuşdu. Bununla da vərəsələrin iki dərəcəsi müəyyən olundu. Azərbaycan SSR-nin MM-i praktiki olaraq 1964-cü il RSFSR Mülki Məcəlləsi ilə eyni idi.

Hal-hazırda 27 dekabr 1999-cu ildə qəbul olunan və 01 sentyabr 2000-ci ildə qüvvəyə minən Azərbaycanın yeni Mülki Məcəlləsi fəaliyyət göstərir (bundan sonra-Azərbaycanın MM). Azərbaycanın MM-i mülkiyyətin müxtəlif formalarının tanınmasına əsaslanan əmlak və şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərini, sahibkarlıq fəaliyyətini, müqavilə münasibətlərini və s. tənzimləyir. Müasir mülki hüquq münasibətlərinin xüsusiyyəti tərəflərin hüquq bərabərliyində və onların bir birinə münasibətdə müstəqil olmasında, müqavilənin bağlanmasında iradə azadlığında, əsasən mülki xarakterli vasitələrin tətbiqi ilə mülki hüquq və vəzifələrin həyata keçirilməsinin hüquqi təminatında özünü göstərir.

Azərbaycanın MM-nin layihəsinin hazırlanmasında əsasən Alman Mülki Məcəlləsinin pandekt sistemindən, həmçinin MDB-nin iştirakçı dövlətlərinin parlamentlərarası assambleyasında təsdiqini tapmış Model Mülki Məcəllənin quruluşundan istifadə olunmuşdur. İlk növbədə bu tənzimləmə predmetinə struktura, stilistikaya, terminologiyaya və s. aiddir.

Azərbaycanın MM-i şəxsi hüquq münasibətlərinin mülki və ticarət münasibətlərinə bölünməsini nəzərdə tutmur. Məcəllə kommersiya təşkilatlarının status və hüquq münasibətlərini, mülki hüquq münasibətlərinin müxtəlif subyektlərinin təsərrüfat öhdəliklərini tənzimləyən müddəaları nəzərdə tutur . Buna görə də Ticarət Məcəlləsinin qəbuluna praktiki olaraq tələbat yoxdur.

Azərbaycanın Mülki Məcəlləsi bir çox münasibətlərdə digər MDB dövlətlərinin mülki hüquq münasibətləri institutları ilə eynilik təşkil etsə də, o əsasən Avropa ölkələrinin xüsusən də, 1896-cı il Alman mülki qanunvericiliyini özündə əks etdirir (Azərbaycanın MM-nin hazırlığında həmçinin alman mütəxəssisləri də iştirak etmişlər). Misal üçün, müstəqil əşya hüquq növləri qismində sahiblik, servitut, uzufrukt, girov və ipoteka fərqləndirildi.

Öz quruluşuna görə Azərbaycanın MM-iümumivə xüsusi hissəyə bölünür. Məcəllə 10 bölmədən, 74 fəsildən və 1325 maddədən ibarətdir. Birinci bölmə giriş müddəaları, ikinci- şəxsləri (subyektləri), üçüncü- əşya hüququnu, dördüncü- əqdlərin bağlanma qaydasını, beşinci-müddətləri, altıncı-öhdəlik hüququnun ümumi hissəsini, yeddinci-müqavilələrdən əmələ gələn öhdəlikləri, səkkizinci- qanundan əmələ gələn öhdəlikləri, doqquzuncu-mülki hüquq pozuntularından (deliktlərdən) əmələ gələn öhdəlikləri, onuncu-vərəsəlik hüququnun tənzimlənməsini əhatə edir.

Mülki hüquq münasibətlərinin tənzimlənməsi MM-dən başqa ayrı-ayrı qanunlarla tənzimlənir: 9 noyabr 1991-ci il “Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət” haqqında; 30 aprel 1992-ci il “İcarə haqqında”, 5 yanvar 1993-cü il “Sığorta haqqında”, 5 iyun 1996-cı il “Müəlliflik və əlaqəli hüquqlar haqqında”, 25 iyul 1997-ci il “Patenthaqqında”, 3 iyul 1998-ci il “Girov haqqında” və s.

Əlbəttə yeni iqtisadi münasibətlər hüquq sisteminin, xüsusən də mülki və ona yaxın digər hüquq sahələrinin mütəmadi olaraq təkmilləşdirilməsini qanunvericinin üzərinə vəzifə kimi qoyur.

İqtisadi münasibətlərin əsası əsasən müxtəlif mülkiyyət formalarına təminat verən, mülkiyyətin toxunulmazlığını və dövlət tərəfindən müdafiə olunmasını müəyyən edən nisbətən stasionar konstitusion normalarla tənzimlənir (Konstitusiyanın 13-cü maddəsi). Azərbaycanın hüquq sistemində mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur (Konstitusiyanın 29-cu maddəsi).

Konstitusiyanın müddəaları ilə yanaşı həmçinin, xüsusi orqanik qanunlar sahibkarlıq fəaliyyətinin azadlığına təminat verir və bazar münasibətləri subyektlərinin fəaliyyət qaydalarını müəyyən edir. Bu qanunvericilik aktlarına aşağıdakı qanunları misal gətirmək olar: 24 noyabr1992-ci il “Qiymətli kağızlar və fond birjaları haqqında”; 15 dekabr 1992-ci il “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında”; 25 may 1994-cü il “Əmtəə birjası haqqında”; 1iyul 1994-cü il “Müəssisələr haqqında”; 12 iyul 1994-cü il “Səhmdar cəmiyyəti haqqında” ; 29 noyabr 1994-cü il “Lizinq haqqında”; 13 iyun 1997-ci il “Müflisləşmə və iflas haqqında”; 3 oktyabr 1997-ci il “Reklam haqqında”; 14 iyul 1998-ci il “Qiymətli kağızlar haqqında”; 12 avqust 1998-ci il “Əmtəə nişanları və coğrafi göstəricilər haqqında”; 29 dekabr 1998-ci il “Məhdud məsuliyyətli müəssisələr haqqında”; 30 may 2003-cü il “Tənzimlənən qiymətlər haqqında”; 16 yanvar 2004-cü il “Banklar haqqında” və s.

Azərbaycanın enerji bazarı ölkəni xarici investisiyalar üçün maraqlı edir. Buna görə də hüquq sistemi, transmilli xarici şirkətlərin böyük investisiya qoyuluşuna adekvat təminat verməlidir. Bu məqsədlə aşağıdakı qanunlar qəbul olunub: “Xarici investisiyanın qorunması haqqında” 15 yanvar 1992-ci il; “Antiinhisar fəaliyyəti haqqında” 4 mart 1993-cü il; “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında” 13 yanvar 1995-ci il; “Maliyyə-sənayə qrupları haqqında” 23 aprel 1996-cı il; “Təbii inhisar haqqında” 15 dekabr 1998-ci il və s. Hal-hazırda parlamentdə sahibkarlıq fəaliyyətinin müdafiəsi sahəsində qanunvericilik məcəllələşdirilir və antiinhisar məcəllə hazırlanır.

Digər keçmiş sosialist dövlətlərində olduğu kimi Azərbaycanda da iqtisadi islahatların əsas tərkib hissəsi olan özəlləşmənin hüquqi əsasını 7 yanvar 1993-cü il “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu təşkil edir. Faktiki vətəndaşlara məxsus olan və dövlətin balansında yerləşən yaşayış yerlərinin özəlləşməsi əvəzsiz əsasla həyata keçirilir. Hal-hazırda praktiki olaraq ikinci özəlləşmə dövrü sona çatmışdır (kiçik müəssisələr) və böyük müəssisələr, səhmdar cəmiyyətlər üçün sənaye obyektlərinin özəlləşdirilməsi açıqdır.

Azərbaycanda tikinti biznesi fəal inkişaf edir. Yaşayış evlərinin, ofis mərkəzlərinin, otellerin, sənaye obyektlərinin, xüsusi evlərin inşası dəqiq hüquqi tənzimləmə tələb edir. 2012-ci ilin iyun ayında parlament tərəfindən “Şəhərsalma və tikinti məcəlləsi” qəbul olundu. Məcəllə obyektlərin, binaların, evlərin və s. tikintisinə icazə alınmasının qaydalarını tənzimləyir. Xüsusi olaraq qeyd olunub ki,

3 mərtəbəli, 12 metrdən hündür olmayan xüsusi evin tikintisinə icazə tələb olunmur, yalnız bildiriş xarakterli qeydiyyat kifayətdir. İnşa olunmuş obyektlərin qeydiyyatı üçün maksimal dərəcədə qısa müddət müəyyən olunub. Bütövlükdə yeni məcəllə şəhərsalmanın baş planına uyğun olaraq Azərbaycanda tikinti prosesinin təşkilinə imkan yaradır.

Aqrar münasibətlərin inkişafına böyük diqqət ayrılır. Aqrar sektorda islahatlar dövrü ərzində iki dəfə 1991-ci və 1999-cu illərdə “Torpaq məcəlləsi” qəbul olunmuşdu. 90-cı ilin ortalarında torpaq islahatı keçirildi, torpaq vətəndaşların mülkiyyətinə onu digər şəxslərə satmaq və vermək hüququ ilə verildi. Hal-hazırda qanunvericilik dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyət formalarının qorunmasına təminat verir. Aqrar sahədə qəbul olunan qanunlar: “Kəndli fermer təsərrüfatı haqqında” 8 aprel 1992-ci il; “Sovxoz və kolxozların islahatları haqqında” 18 fevral 1995-ci il; “Aqrar islahatın əsasları haqqında”18 fevral 1995-ci il; “Torpaq islahatı haqqında” 16 iyul 1996-cı il; “Kooperasiya haqqında” 7 fevral 1996-cı il; “Torpaq icarəsi haqqında” 11 dekabr 1998-ci il; “Torpaq bazarı haqqında” 7 may 1999-cu il və s.

Azərbaycan MDB-də ilk olaraq yeni bazar münasibətlərinə uyğun olaraqəmək qanunvericiliyinin yenilənməsini başa çatdırdı. Bu sahədə əsas mənbə 1iyul 1999-cu ildə qəbul olunan Əmək məcəlləsidir. Əmək münasibətləri sahəsində bir sıra digər qanunlar fəaliyyət göstərir: “Əməyin mühafizəsi haqqında” 29 sentyabr 1992-ci il; “Həmkarlar ittifaqı haqqında” 24 fevral 1994-cü il; “Məzuniyyət haqqında” 19 iyul 1994-cü il; “Fərdi əmək mübahisələrinin həlli haqqında” 13 fevral 1996-cı il; “Fərdi əmək müqavilələri (kontraktları) haqqında” 21 may 1996-cı il; “Kollektiv müqavilələr və sazişlər haqqında” 24 may 1996-cı il; “Kollektiv əmək mübahisələrinin həlli haqqında” 15 may 1998-ci il və s.

Yeni əmək qanunvericiliyi sosial-demokratik prinsiplərə əsaslanır və bütövlükdə isə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının tələblərinə cavab verir (bundan sonra – BƏT).

Əmək qanunvericiliyi hər kəsə əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ verir. Əməyə məcburiyyət qadağandır, əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır, hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. Konstitusiyanın 37-ci maddəsinə əsasən hər kəsin istirahət hüququ vardır (8 saatlıq iş günü)

Azərbaycanda pensiya sahəsində islahatlar 2005-2006-cı illərdə həyata keçirildi. 1 yanvar 2006-cı ildə “Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qüvvəyə mindi. Yeni qanuna uyğun olaraq pensiya növləri müəyyən olundu: yaşa, əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə. Praktiki olaraq pensiyanın özünün tərkib hissələri dəyişdi. Hal-hazırda pensiya baza, sığorta və yığım hissədən ibarətdir. Bu sistem dövlətə vətəndaşların sosial təminatına daha çevik yanaşmağa, vətəndaşlara isə öz əmək haqları nəzərə alınmaqla özləri üçün pensiyalarının yığım hissəsini formalaşdırmasına şərait yaradır. Xüsusi əmək qanunvericiliyi ilə həmçinin hərbi qulluqçular, dövlət qulluqçuları, hakimlərin, prokurorların və s, pensiya ödənişlərinin xüsusi qaydası nəzərdə tutulub.

Son zamanlar dövlət ətraf mühitin mühafizəsinə xüsusi diqqət ayırır. Xüsusilə də, 8 iyun 1999-cu il “Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında” və “Ekoloji təhlükəsizlik haqqında“ və s. qanunlar qəbul edilmişdir. 26 dekabr 1997-ci il “Su məcəlləsi” 30 dekabr 1997-ci il “Meşə məcəlləsi” də həmçinin təbiəti mühafizə hüququnun əsas mənbələridir.

Azərbaycanda ailə-nikah münasibətləri 28 dekabr 1999-cu ildə qəbul olunmuş Ailə məcəlləsi ilə tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasında ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir, analıq, atalıq, uşaqlıq isə qanunla mühafizə olunur. Ailə qanunvericiliyi ailənin möhkəmləndirilməsi zəruriyyətindən irəli gəlir. Nikah və ailə münasibətlərinin hüquqi baxımdan tənzimlənməsi dövlət tərəfindən həyata keçirilir və yalnız müvafiq icra hakimiyyəti orqanında kişi və qadın arasında bağlanmışnikah tanınır. Dini kəbinkəsmə (dini nikah) hüquqi əhəmiyyətə malik deyildir. 2012-ci ildə son dəyişiklikdən sonra hər iki cins üçün nikah 18 yaş müəyyən olundu.

İnformasiya mübadiləsinin fəallığı, informasiya münasibətlərinin inkişafı, informasiya texnologiyalarının geniş istifadəsi, informasiyanın, informasiyalaşdırmanın, informasiya siyasəti və təhlükəsizliyinin hüquqi cəhətdən vaxtında təmin olunmasını tələb edir.

Bu informasiya və kommunikasiya daşıyıcılarının universal xarakterə malik olmasını nəzərə alaraq, informasiya münasibətlərinin milli qanunvericilikdə hüquqi tənzimlənməsi, beynəlxalq standartların və komparativ siyasətin nəzərə alınmasını tələb edir.

19 iyun 1998-ci ildə “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında”, 9 dekabr 2005-ci ildə “İnformasiya əldə etmək haqqında” qanun qəbul olundu. Bu qanunların məqsədi ayrı olsa da bir-birini qarşılıqlı olaraq tamamlayır. “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” Qanun informasiya prosesini tənzimləyir. Konstitusiyanın 50-ci maddəsini təmin etmək məqsədi ilə “İnformasiya əldə etmək” haqqında qanun isə Azərbaycanda maneəsiz məlumat almanın hüquqi əsasını müəyyən edir.

Bu yolla qanunvericilik hər kəsə ümumi informasiyadan istifadə edilməsinə təminat verir. Azərbaycanda informasiyanın operativ əldə olunması, ötürülməsi və dövlət idarəetməsinin şəffaflığı üçün Elektron Hökumət üzrə qanunvericilik aktlarının layihə paketi hazırlanır.

Cinayət hüququnun və cinayət prosesinin əsasları

Hüquq sahəsi kimi Azərbaycanın cinayət hüququ cinayət və cinayət məsuliyyətinin əsaslarını, cəza sistemini, eyni zamanda cinayət məsuliyyətindən azad olunmanın qayda və şərtlərini müəyyən edən hüquq normalarının məcmusunu əks etdirir. Onun əsas vəzifəsi ictimai münasibətlərin müdafiəsi və cinayətlərin qarşısının alınmasıdır.

Lakin Azərbaycanın cinayət qanunvericiliyi eyni zamanda bəzi spesifik xüsusiyyətlərə malik idi. Hələ Sovet dövründə mövcud olan bir sıra cinayət tərkibləri patriarxal və feodal adətlərin qalığı idi. Məsələn, 1927-ci ildə erkən yaşda nikaha daxil olmağa; qadınların məktəbə, kluba və digər mədəni-maarif müəssələrinə getmələrinə mane olmağa görə cinayət məsuliyyəti müəyyən olunmuşdu. 1929-cu ildə gəlinə görə başlıq pulunun alınıb–verilməsinə və boşanmış ər-arvadın yenidən nikaha daxil olmalarına mane olmağa görə məsuliyyət müəyyən olunmuşdu.

Digər ittifaq respublikalarında olduğu kimi, 60-cı illərdə Azərbaycanın da hüquq sistemində ikinci məcəllələşdirmə aparılır. Bu islahat nəticəsində RSFSR-in müvafiq məcəllələrindən fərqlənməyən yeni CM, CPM, MM, MPM və bəzi digər məcəllələr qəbul olundu. Bu məcəllələr demək olar ki, bir sıra əlavə və dəyişikliklərlə müstəqil Azərbaycanda yeni məcəllələşmiş aktlar qəbul olunana qədər qüvvədə idi.

1960-cı il Azərbaycan SSR-nin CM-də cinayət –cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulan, həm qəsdən, həm də ehtiyatsızlıqdan törədilən ictimai təhlükəli əməl kimi nəzərdə tutulurdu. Ümumi qayda üzrə cinayət məsuliyyəti 16 yaşdan, bəzi ağır cinayətlər üzrə isə 14 yaşdan yaranırdı. Məcəllədə dövlət əleyhinə və sosialist mülkiyyətinə qarşı cinayətlər xüsusi yer tuturdu. Məcəllənin ayrıca bir fəslini yerli adətlərin qalığı olan cinayətlər, məsələn, gəlinə görə başlıq pulunun verilməsi, barışıqdan boyun qaçırma, çoxarvadlılıq və s. təşkil edirdi. Hal-hazırda öz əhəmiyyətini itirən bəzi xüsusi fəaliyyət növləri də cinayət hesab olunurdu, məsələn, satın alma və yenidən alıb satma (möhtəkirlik), əmək fəaliyyətindən imtina etmə (müftəxorluq) və s. Azərbaycan SSR-nin CM əmək kollektivi qarşısında ictimai töhmətdən tutmuş istisna cəza növü olan ölüm cəzasına kimi cəza sistemini müəyyən etdi. Azadlıqdan məhrumetmənin yuxarı həddi 10 il, ağır cinayətlərin törədilməsinə görə isə 15 il müəyyən olunurdu.

Hal-hazırda Azərbaycan cinayət hüququnun əsas mənbəyi 30 dekabr 1999-cu ildə qəbul olunan Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsidir (bundan sonra –CM). Azərbaycan CM-in hazırlanmasında 13 may 1995-ci ildə MDB-nin iştirakçı dövlətlərinin Parlamentlərarası Assambleyasının qətnaməsi ilə qəbul olunan Model Cinayət Məcəlləsindən istifadə olunmuşdur. Ona görə bu məcəllə öz strukturu və məzmununa görə postsovet ölkələrinin cinayət məcəllələrinə yaxındır.

CM 12 bölmə, 35 fəsil və 353 maddədən ibarətdir. Bu məcəllə Azərbaycan ərazisində qüvvədə olan yeganə cinayət qanunudur. Məcəlləyə görə, qanunsuz hərəkətlər yalnız bu Məcəlləyə daxil olunduqdan sonra tətbiq edilə bilər.

Cinayət hüququna görə məsuliyyət 16 yaşdan, lakin ağır xə xüsusilə ağır cinayətlərin törədilməsi zamanı isə 14 yaşdan yaranır. Məcəllədə uşaqlar, qadınlar, xüsusilə hamilə qadınlara münasibətdə daha humanist normalar nəzərdə tutulur.

CM-ə uyğun olaraq əsas cəza növlərinə aşağıdakılar aiddir: cərimə, nəqliyyat vasitəsini idarəetmə hüququndan məhrum etmə; müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə; ictimai işlər; xüsusi və ya hərbi rütbədən, fəxri addan və dövlət təltifindən məhrum etmə; islah işləri; hərbi xidmət üzrə məhdudlaşdırma; əmlak müsadirəsi; Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarma; azadlığın məhdudlaşdırılması; intizam xarakterli hərbi hissədə saxlama; müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə; ömürlük azadlıqdan məhrum etmə. 1998-ci ildə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə ölüm cəzası cəza növü kimi ləğv edilmişdir.

MDB ölkələrinin cinayət məcəllələrinin ümumi hissələri əksər hallarda oxşar olsa da, xüsusi hissələrdə bəzi spesifik cəhətlərə rast gəlinir. Məsələn, Rusiya Federasiyasının CM-dən fərqli olaraq CM-in Xüsusi hissəsi özündə təcavüzkar müharibəni başlamağa açıq çağırışlar (m.101), beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxslərə və ya təşkilatlara hücum etmə (m.102), soyqırım (m.103), soyqırımın törədilməsinə təhrik etmə (m.104), əhalini məhv etmə (m.105), köləlik (m.106), əhalini deportasiya etmə və ya məcburi köçürmə (m.107), irqi ayrı seçkilik (aparteid) (m.111), işgəncə (m.113) və s. cinayətləri nəzərdə tutan “Sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər” bölməsi ilə başlayır. Beynəlxalq ictimaiyyətin cinayət məsuliyyətinə cəlb etmə müddəti şamil olunmayanbeynəlxalq cinayətlərə münasibətdə tələbləri nəzərə alaraq 5 dekabr 2006-cı ildə “Beynəlxalq cinayətlərə görə məsuliyyət müəyyən edən qanunun qüvvəsinin geriyə şamil olunması haqqında” Konstitusiya Qanunun qəbul olundu. Bu Qanunun 1-ci maddəsinə görə Konstitusiyasının heç bir müddəası hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına əsasən törədildiyi zaman cinayət sayılan əmələ (hərəkət və ya hərəkətsizliyə) görə hər hansı şəxsin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinə və cəzalandırılmasına mane olan müddəa kimi şərh edilə və ya başa düşülə bilməz.

Eyni zamanda CM-də yeni cinayət əməlləri də nəzərə alınmışdır. Kompüter informasiyaları sahəsindəki cinayətlər, evtanaziya, qanunsuz süni mayalanma, insan orqanlarının və ya toxumalarının transplantasiya məqsədi ilə alqı-satqısına və s. görə cinayət məsuliyyəti müəyyən olunmuşdur.

2009-cu ildə cəza qismində tətbiq olunan və şərti maliyyə vahidi ilə müəyyən olunan cərimələrin həcmi konkret məbləğlə əvəz edildi. Hal-hazırda CM-in maddələrinin sanksiyalarında cərimə hissələrində konkret məbləğ milli məzənnə ilə göstərilir. Milli pul vahidinin inflyasiyası ilə maddələrin sanksiyalarındakı cərimələrinhəcminin dəyişiləcəyini də hesab etmək olar.

Mübarizəsi kompleks tədbirlər tələb edən bəzi cinayət növləri xüsusi qanunlarla tənzimlənir. Məsələn, korrupsiya, insan alveri, çirkli pulların yuyulması kimi cinayətlərlə mübarizə ümummilli səviyyədə aparılır. Dövlət proqramları təsdiq olunub, xüsusi orqanlar (komitələr, idarələr) təsis olunub, ayrı-ayrı qanunlar qəbul olunub: 13 yanvar 2004-cü il “Korrupsiya ilə mübarizə haqqında”, 28 iyun 2005-ci il “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında”, 10 fevral 2009-cu il “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında”. Bu xüsusi qanunvericilik aktlarının icrası prezident və parlament nəzarəti altında olur. Məsələn, adıçəkilən qanunla insan alverinə qarşı mübarizə üzrə kompleks tədbirləri həyata keçirən koordinator tərəfindən Milli Məclisə illik hesabatların verilməsi nəzərdə tutulur.

2012-ci ilin əvvəlindən Azərbaycan ictimaiyyəti tərəfindən Diffamasiya və Yuvenal ədliyyə haqqında qanun layihələri müzakirə olunur. Hər hansı bir şəxs barəsində onun adına ləkə gətirən məlumatların yayılması ilə bağlı hərəkətlərin dekriminallaşdırılması KİV-ə əlavə azadlıq verəcək, uşaqlar tərəfindən törədilən xırda cinayətlərin dekriminallaşdırılması isə risk altında olan uşaqların yenidən tərbiyə olunmasına müsbət təsir göstərəcək.

Azərbaycanda 3,5 mln. uşaq yaşayır, onların 300.000-i qaçqındır. 59 internatda 22.635 uşaq yaşayır. Bu uşaqların sosial təminatını dövlət bütövlüklə öz üzərinə götürür. Dövlət yetkinlik yaşına çatmayanlar üzərində qəyyumluğu icra orqanları vasitəsi ilə həyata keçirir. Hələ sovet dövründən rayon icra hakimiyyəti orqanlarının nəzdində Yetkinlik yaşına çatmayanların işləri üzrə Komissiyalar fəaliyyət göstərirdi. 31 may 2002-ci il Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə bu komissiyalar haqqında yeni Əsasnamə təsdiq edildi. Komissiyaların əsas məqsədi yetkinlik yaşına çatmayanlara tərbiyəvi təsirin göstərilməsi, onların qanuni maraqlarının qorunmasıdır. Bu günə kimi Azərbaycanda uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində onlarla qanunvericilik aktı qəbul olunmuşdur. Onlardan başlıcası “Uşaq hüquqları haqqında” 19 may 1998-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunudur.

Azərbaycan Respublikasının məcəllələşdirilmiş aktlarında (CPM, İXM, CİM) bu sosial təbəqənin zəif vəziyyətini nəzərə alaraq yetkinlik yaşına çatmayanların hüquqi vəziyyəti xüsusi qaydada nizama salınır. Lakin uşaqlar tərəfindən törədilən xırda cinayətlərin dekriminallaşdırılması hələlik nəzərdə tutulmamışdır.

“Yuvenal ədliyyə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi işlək variantda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu Komitəsində hazırlanır. Bu qanunun məqsədi qanunla münaqişədə olan yetkinlik yaşına çatmayanların, eyni zamanda yeniyetmə şahid və zərərçəkmişlərin hüquq və qanuni maraqlarının təmin edilməsi prosesində yaranan münasibətlərin tənzim edilməsidir. Qanun layihəsi norma-definisiyalarda bəzi anlayışları açıqlayır, məsələn, yuvenal ədliyyə, yuvenal ədliyyə sahəsində sosial işçi, yuvenal məhkəmə, ixtisaslaşdırılmış təlim-tərbiyə müəssisələri və s. Qanun layihəsində məhkəməyəqədər tərbiyəvi xarakterli vasitələr xüsusilə vurğulanmışdır.

Hal-hazırda formal olaraq cinayət kimi tanınan ayrı-ayrı fəaliyyət növlərinin dekriminallaşdırılması ilə yanaşı, digər bir məsələ də müzakirə olunur – psixoloji, iqtisadi zorakılıq kimi məişət zorakılığının cinayət qanunvericiliyinə daxil olunması.

22 iyun 2010-cu ildə “Məişət zorakılığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olundu. Qanun 4 zorakılıq formasını nəzərdə tutur: fiziki, seksual, psixoloji və iqtisadi zorakılıq. Zorakılıq qurbanlarının müdafiəsi mexanizmi və müdafiə orderinin tətbiq etmə qaydası qanunla müəyyən olunur. Bu normativ akt eyni zamanda sosial xarakterlidir, belə ki, o reabilitasiya mərkəzlərinin fəaliyyət qaydasını, sosial xidmətlərin və ixtisaslaşdırılmış orqanların yaranmasını nəzərdə tutur. Qanuna uyğun olaraq, müdafiə orderi zorakılıq qurbanını 30 gündən 180 günədək qoruyur. Bu müddət ərzində zorakılıq qurbanı reabilitasiya mərkəzinə yerləşdirilir, zorakılıq törədənin ona yaxınlaşması qadağan olunur, bu məhdudiyyət pozulduğu zaman isə zorakılıq törədən şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilər.

Məişət zorakılığı ilə mübarizə kompleks şəkildə aparılır və Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən koordinasiya edilir. Məişət zorakılığı ilə mübarizə üzrə Milli Strategiya hazırlanır, cinayət qanunvericiliyinin islahatı nəzərdə tutulur.

Cinayət qanunvericiliyi ilə bərabər Azərbaycanda cinayət-prosessual qanunvericilik də dinamik şəkildə inkişaf edirdi. Azərbaycan SSR-in 1960-cı il Cinayət-prosessual məcəlləsi 2000-ci il Azərbaycan Respublikasının Cinayət-prosessual məcəlləsi (bundan sonra – Azərbaycan CPM ) ilə əvəz edildi.

Azərbaycan CPM-i çəkişmə və tərəflərin bərabərliyi prinsiplərinə əsaslanır. Çəkişmənin məzmunu ibtidai istintaq mərhələsindən başlayaraq bərabər tərəflərin olması, cinayət təqibi funksiyalarının bölüşdürülməsi, ittiham, müdafiə tərəfləri və məhkəmə arasında müdafiənin olmasından ibarətdir. Cinayət prosesinin əsas məqsədi cinayət törətmiş şəxsin qanuni təqibi və cinayət məsuliyyətinə cəlb olunması, eyni zamanda şəxsi qanunsuz və əsassız ittihamlardan, hüquq və azadlıqların məhdudlaşdırmasından qorumaqdır.

Daha vacib cinayət-prosessual normalar əsas insan hüquqları kimi konstitusion səviyyədə müəyyən olunmuşdur. Bu məhkəmə-prosessual, eyni zamanda konstitusion hüquqlara aiddir: keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ, eyni zamanda tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ (m. 61), təqsirsizlik prezumpsiyası (m.63), qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə olunmasına qadağa (m.63), bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi (m.64), çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması hüququ (m.65), qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi (m.66), dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ (m.68), məhkəmə icraatının çəkişmə prinsipi əsasında aparılması (m.127).

CPM-ə uyğun olaraq şübhəli və təqsirləndirilən şəxs barəsində tətbiq olunan bütün prosessual məcburiyyət tədbirləri məhkəmənin nəzarəti altındadır və bu tədbirlər yalnız məhkəmə qərarı əsasında həyata keçirilir. Hər bir tutulan və həbsə alınan şəxsə 48 saat ərzində ittiham elan olunmalı, əks halda o azadlığa buraxılmalıdır. Həbsə alınmış təqsirləndirilən şəxslər 1996-cı ildən bütövlüklə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin tabeçiliyində olan penitensiar xidmətin təcridxanalarında saxlanılırlar.

CPM-ə uyğun olaraq cinayət prosesinin mərhələləri müəyyən olunur: cinayət işinin başlanması, ibtidai araşdırma (təhqiqat və ibtidai istintaq daxil olmaqla), məhkəməbaxışına hazırlıq, məhkəmə baxışı, apellyasiya icraatı, kassasiya icraatı, əlavə kassasiya, hökm və ya məhkəmənin digər yekun qərarlarının icrası qaydasında icraat. Xüsusi icraatlara daxildir: yeni açılmış hallar üzrə icraat, tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiq edilməsi üzrə icraat, cinayət işlər üzrə hüquqi yardım göstərilməsi üzrə icraat, hüquq normalarının Konstitusiyaya uyğunluğunun yoxlanılması üzrə icraat (məhkəmənin Konstitusiya Məhkəməsinə müraciəti) və s.

Hüquqi dövlətin formalaşmasında ən vacib islahatlardan biri “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında” 28 oktyabr 1999-cu il Qanununun qəbul edilməsi idi. Bununla da, əvvəllər hüquq-mühafizə orqanlarının daxili aktları ilə tənzimlənən əməliyyat-axtarış tədbirlərinin (telefonlara qulaq asma, güdmə, götürmə, baxış və s.) keçirilməsi qanunvericilik səviyyəsində müəyyən olundu.

2012-ci ilin əvvəlində “Həbs yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olunmuşdur. Bu qanun təqsirsizlik prezumpsiyasını, saxlanılan və həbsdə olan şəxslərin zəif vəziyyətini nəzərə alaraq təqsirləndirilən və ya şübhəli şəxsin məhkəmə araşdırmasına qədər saxlanılmasının şərtləri və qaydasını müəyyən edir.

Sözsüz, Azərbaycan CPM-i şübhəli və təqsirləndirilən şəxslərin hüquqi vəziyyətinin əsaslarını müəyyən edir. Məcəllədə hüquq və vəzifələr, saxlamanın və həbsin qaydası, şübhəli və təqsirləndirilən şəxsin saxlama müddətləri və s. müəyyən olunmuşdur. Lakin göstərilən Qanunun məqsədi məhkəmə araşdırmasına qədər həbsdə saxlanılan şəxslər üçün daha əlverişli şəraitin yaradılması, müdafiə və tibbi təminatın təmin edilməsidir.

Hakimiyyətlərin bölgüsü prinsipinə uyğun olaraq, məhkəmə hakimiyyəti müstəqil hakimiyyət qoludur. Onun əsas vəzifəsi ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsidir. Konstitusiyaya uyğun olaraq məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir.

Məhkəmə hakimiyyətinin əsasları Konstitusiyanın VII Fəslində və xüsusi qanun olan 10 iyun 1997-ci il tarixli “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda müəyyən olunmuşdur. Yuxarıda göstərildiyi kimi, Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər: Konstitusiya Məhkəməsi, Ali Məhkəmə, apellyasiya məhkəmələri, inzibati-iqtisadi məhkəmələr, ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəladə məhkəmələrin yaradılması qadağandır (Konstitusiyanın 125-ci mad). Konstitusiya məhkəmə icraatından başqa, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində ittiham (prokurorluq) və müdafiə tərəfləri iştirak edir.

“Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Qanun aşağıdakı məhkəmə sistemini müəyyən edir: rayon (şəhər) məhkəmələri; ağır cinayətlər məhkəmələri; Naxçıvan Muxtar Respublikasının ağır cinayətlər məhkəməsi; hərbi məhkəmələr; inzibati-iqtisadi məhkəmələr; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məhkəməsi, apellyasiya məhkəmələri; Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi (bundan sonra — Ali Məhkəmə).

Rayon (şəhər) məhkəmələri ümumi yurisdiksiyalı birinci instansiya məhkəmələridir. Rayon və şəhər hüdudlarında fəaliyyət göstərərək qanunla səlahiyyətlərinə aid edilmiş mülki, cinayət işlərinə, inzibati xətalara dair və digər işlərə baxırlar.

Ağır cinayətlər məhkəmələri xüsusi yurisdiksiyalı orqandır və birinci instansiyada ağır və xüsusilə ağır cinayətlərin daha da ixtisaslaşdırılmış baxışını təmin etmək məqsədi daşıyır. Bu məhkəmələrin səlahiyyətləri inzibati-ərazi yurisdiksiyasına uyğun olaraq həyata keçirilir. Azərbaycan CPM-ə uyğun olaraq ağır cinayətlər məhkəmələrinin tərkibində andlılar məhkəməsi yaradıla bilər. Lakin praktikada andlılar məhkəməsi fəaliyyət göstərmir.

Cinayət törətmiş hərbi qulluqçular barəsində məhkəmə araşdırması hərbi məhkəmələrdə həyata keçirilir. Bu məhkəmələrin yurisdiksiyası silahlı qüvvələrin hərbi qarnizonlarında yerləşən hərbi hissələrlə əhatə olunur. Hərbi məhkəmələr birinci instansiyada hərbi cinayətlərlə bağlı cinayət işlərinə və Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları tərəfindən törədilən cinayət işlərinə baxırlar.

İnzibati-iqtisadi məhkəmələr birinci instansiya məhkəməsi kimi qanunla səlahiyyətlərinə aid edilmiş inzibati və iqtisadi mübahisələrə dair işlərə baxır, müəyyən inzibati-ərazi vahidləri çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məhkəməsi muxtariyyətin ali məhkəmə orqanı olaraq ədalət mühakiməsini və ümumi məhkəmələr üzərində nəzarət funksiyasını həyata keçirən və qanunla səlahiyyətlərinə aid edilmiş işlər üzrə apellyasiya instansiyası məhkəməsidir. Onun tərkibi Rəyasət Heyəti, mülki kollegiya, inzibati-iqtisadi kollegiya, cinayət kollegiyası və hərbi kollegiyadan ibarətdir.

Apellyasiya məhkəmələri mülki, inzibati və iqtisadi mübahisələrə dair cinayət və inzibati xətalara dair işlər üzrə yuxarı instansiya məhkəmələridir.

Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid olan mülki (o cümlədən inzibati və iqtisadi mübahisələrə dair), cinayət işləri və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır. Kassasiya instansiyası kimi prosessual qaydada ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir, məhkəmə praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. Ali Məhkəmə Plenumdan və kassasiya kollegiyaları olan mülki kollegiya, inzibati-iqtisadi kollegiya, cinayət kollegiyası və hərbi kollegiyadan ibarətdir. Ali Məhkəmənin hakimləri Prezidentin təqdimatına əsasən Milli Məclis tərəfindən təyin olunurlar.

Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu məhkəmə hakimiyyətinin tərkibinə daxil olaraq təhqiqat və istintaqın fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. “Prokurorluq haqqında” 7 dekabr 1999-cu il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə prokurorluğun qanunların dəqiq, vahid tətbiqi və icrasına nəzarət funksiyası aradan qaldırıldı. Prokurorluq qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır, məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir, məhkəmədə iddia qaldırır, məhkəmə qərarlarından protest verir. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlarına rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir.

Azərbaycanda konstitusiya nəzarəti orqanı insan hüquqlarının müdafiəsini, Konstitusiyanın aliliyini və hüquqi müdafiəsini təmin edən Konstitusiya Məhkəməsidir. Konstitusiya Məhkəməsi Prezidentin təqdimatı ilə Milli Məclis tərəfindən 15 il müddətinə təyin olunan 9 hakimdən ibarətdir.

Konstitusiya məhkəməsi konstitusion subyektlərdən daxil olan sorğu, müraciət və şikayətlər əsasında normativ-hüquqi aktların Konstitusiyaya uyğunluq məsələsini həll edir, hüquq normalarına rəsmi şərh verir, xüsusi funksiyalar yerinə yetirir (seçkiləri təsdiq edir, konstitusion rəy verir və s.). Konstitusiya Məhkəməsinin vacib səlahiyyətlərindən biri qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətiləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələrin həll edilməsidir.

Azərbaycanda 2005-ci ilin əvvəlindəməhkəmə hakimiyyətinin özünüidarə funksiyalarını həyata keçirən orqan olan Məhkəmə-Hüquq Şurası yaradıldı. 28 dekabr 2004-cü il tarixli “Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında” Qanuna uyğun olaraq Şura 15 üzvdən ibarətdir, əsasən hakimlərdən(9 nəfər), həmçinin digər hakimiyyət qollarının məsələn, prokurorluq və vəkillik nümayəndələrindən təşkil olunur. Şuranın əsas funksiyaları: hakimlərin peşə səviyyəsinin yüksəldilməsi, hakim vəzifələrinə namizədlərin hazırlanması, onların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, hakimlərin təltif olunması, mükafatlandırılması, intizam məsuliyyətinə cəlb olunmasıdır və s.

2007-2012-ci illər ərzində yeni regional məhkəmələr təsis edildi, məhkəmə icraatının yeni forması – inzibati proses yarandı, hakim ştatının sayı 50% artdı.

Hüquq sistemində konstitusionallaşma

Konstitusiya hüquq sistemində aliliklə yanaşı hüquq tətbiqedici praktikada konstitusiya normalarının modelləşdirilməsinin ümumi istiqamətinə xidmət edir. Konstitusiya dövlətlə cəmiyyət arasında bağlanan ictimai, hüquqi müqavilədir. Hüquq mexanizmi kimi Konstitusiya bütünlükdə hüquq və dövlət institutlarının sistemi, konstitusion hüquqi tətbiqedici praktika, ictimai hüquq düşüncəsi və konstitusiya mədəniyyəti ilə dəstəklənir. Konstitusiyanın dəyəri onun sosial maraqların bölgüsünün ədalətliliyində, şəxsin hüquq azadlığının müəyyən olunması və dövlət hakimiyyətinin qarşısının alınması, həmçinin hüquq sisteminin aliliyi və imperativliyindədir. Hüquq təcrübəsində konstitusion norma və prinsiplərin, konstitusion müddəaların “mərkəzləşmə” və “muxtariyyət” prinsipləri əsasında modelləşdirilməsi çətin prosesdir. Konstitusiyanın müddəaları dövlət hakimiyyətinin fəaliyyətində başlanğıc nöqtə kimi çıxış edir və onların şərhində vahid yanaşmanın olmasını tələb edir. Ona görə də hüquq sisteminin effektiv fəaliyyəti üçün qanunverici, məhkəmə, icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən konstitusion prinsiplərin tətbiqi vəbu sahədə biliklərin olması zəruridir.

Azərbaycan dövlətçiliyinin müasir inkişaf mərhələsində konstitusionalizm müəyyən elmi və praktiki dəyərlər əldə edir. Daimi inkişaf edən dinamik sistem kimi Konstitusionalizm hüquq dairəsinin əldə olunması ilə yanaşı əhalinin hüquq düşüncəsinin formalaşmasına əhəmiyyətli təsir edir. Konstitusionalizmin aliliyinin inkişafı vasitəsi ilə hakimiyyətin ictimai institutları vətəndaşlar üçün əlçatan olur, tədricən hüquqi nihilizm aradan qalxır, konstitusion müddəalar isə canlı dinamika əldə edir. Cəmiyyətlə dövlətin belə qarşılıqlı əlaqəsi dövlətin idarə olunmasında xalqın iştirakını təmin edir və konstitusion institutların mövcudluğunu aktuallaşdırır. Nəticədə konstitusiya dəyərləri əsasında qurulan bütün hüquq sistemi vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasına, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təminatına, konstitusiya quruluşunun və dövlət müstəqilliyinin sabitliyinin təminatına xidmət edir.

Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və ona yaxın 7 rayonunun işğal olunması nəticəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü pozulmuş, həmin ərazilərdə konstitusiya qaydası və qanunçuluğun təmin olunması mümkün deyil.

Dağlıq Qarabağın hüquqi vəziyyəti SSRİ Konstitusiyası və Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasına uyğun olaraq 16 iyun 1981-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin DQMV-nin xalq deputatları sovetinin təqdimatı əsasında qəbul etdiyi “Dağlıq Qarabağ muxtar vilayəti haqqında” qanunla müəyyən olunurdu. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 26 noyabr 1991-ci il qanunu qəbul olunanadək Muxtar vilayət mövcud olmuşdur.

2 sentyabr 1991-ci ildə azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmədən sonra DQMV-nin və qonşu Şaumyan rayon xalq deputatlarının birgə iclası ilə Dağlıq Qarabağ Respublikası elan edilir. 10 dekabr 1991-ci ildə əhalinin azərbaycanlılara aid olan hissəsi məcburi olaraq köçürüldükdən sonra, Dağlıq Qarabağda vilayətin statusu məsələsi ilə bağlı qeyri legitim referendum keçirildi.

Konstitusionallıq baxımından hər iki hərəkəti qeyri legitim hesab etmək olar.

Birincisi, SSRİ Konstitusiyasının 78-ci maddəsini pozmaqla Azərbaycan SSR-in ərazisinin və sərhədlərinin onun razılığı olmadan dəyişdirilməsi ilə bağlı qəbul olunan qərarın heç bir hüquqi qüvvəsi yox idi.

Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi tam ölçüdə bərpa olunana və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanına qədər bu ərazi Azərbaycanın əsas tərkib hissəsi olmaqda davam edirdi. Uti possidetis juris prinsipinə əsasən, Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə edən anda Dağlıq Qarabağın da yerləşdiyi Azərbaycan SSR-in keçmiş inzibati sərhədləri beynəlxalq hüquqla tanınır və müdafiə olunurdu. Bu məsələ həmçinin BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyiməlum qətnamələrində də birmənalı və qeyd-şərtsiz təsdiq olunur. İkincisi, Azərbaycan qanunvericiliyi yerli və ya regional referendum anlayışını nəzərdə tutmurdu və bu gün də nəzərdə tutmur.1991-ci ilin oktyabr ayında Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra bölgələrdən birində keçirilən referendum qeyri legitim sayılır, belə ki, qanunvericiliklə referendum yalnız bütün Azərbaycan xalqının iradə ifadəsi kimi tanınır.

Bütövlükdə Azərbaycan Respublikasında 90-cı illərin ortalarında başlayan siyasi münasibətlərin konstitusion tənzimlənməsində hüquq qaydası hüquq sisteminə və hüququn realizə təcrübəsinə müsbət təsirini göstərdi, konstitusionalizmin müasir ideologiyası isə sosial-siyasi sahədə adekvat olaraq qəbul olunmağa başladı. Lakin, dövlətlə şəxsiyyətin qarşılıqlı münasibəti, dövlət idarəetməsi çoxşaxəli xarakter daşıyır. Buna görə də konstitusion hüquqi kolliziyadan qaçmaq praktiki olaraq mümkün deyil.

Konstitusionalizm Azərbaycanın hüquq sistemində konstitusion səviyyədə təsbit olunan müəyyən fundamental dəyərlərə malikdir. Hər bir dövlətin konstitusion dəyərləri dövlətdaxili normativlərə malik olsa da, özündə klassik universal dəyərləri əks etdirir. Məsələn, ayrı-ayrı insan hüquqlarına münasibətdə Avropa insan hüquqları üzrə Konvensiyadan çıxış edərək “muxtariyyət” prinsipi konkret hüququn mahiyyətinin anlanılmasına vahid yanaşma və hüquq tətbiqedici praktikanın universallığının olmasını tələb edir.

Geniş mənada Konstitusion dəyərlərin müdafiəsi konstitusionallaşma ilə təmin olunur. Bu qanunyaradıcı və hüquq tətbiqedici praktikada konstitusion ziddiyətlərin yarandığı halda imperativ konstitusion tələblərin təminatı prosesidir. Konstitusion-hüquqi ziddiyyətlərin aradan qaldırılması mexanizmi kimi konstitusiya nəzarət orqanları çıxış edir. Konstitusiya nəzarət orqanları konstitusiya hüquq qaydasını müdafiə edərək, konstitusionalizmin dəyərlərini təmin edir. Hüquq sistemində imperativ konstitusion tələblərin uyğunluğuna və təminatına ən effektiv nəzarəti Konstitusiya məhkəməsi vasitəsi ilə həyata keçirilir. Konstitusiya ədalət mühakiməsini həyata keçirən orqan kimi Konstitusiya Məhkəməsi təkcə hüquq tətbiqetmə ilə məhdudlaşmır. Konstitusiya nəzarət orqanının funksiyası zahirən hüquq tətbiqedici yurisdiksiya prosesini xatırlatsa da, amma öz mahiyyətinə görə hüquq təcrübəsində normativ müəyyənedici vasitə kimi çıxış edir.

Konstitusiya ədalət mühakiməsi vasitəsi ilə hüquq münasibətlərinin subyektlərinin fəaliyyətində normativ davranışın ümumməcburi formaları əmələ gəlir. Konstitusiya Məhkəməsi praktiki olaraq ayrı-ayrı konstitusiya normalarının dərk olunmasının müəyyən formasını modelləşdirir. Bu konkret konstitusion hüquqi ziddiyətlərin həlli vasitəsi ilə daha aydın ifadə olunur. Hətta konstitusion-hüquqi kolliziya kimi qəbul olunan normanın şərhi zamanı müəyyən “model” konstitusion-hüquqi tələb və göstərişlər yaranır. Konstitusiya ədalət mühakiməsinin məqsədi konstitusion ziddiylətlərin tez və effektiv aradan qaldırılmasından ibarətdir. Ona görə də konstitusiya məhkəməsinin qərarı hüquq sistemində mübahisəli məsələlərin tez və operativ həll olunmasını nəzərdə tutur.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz qərarları vasitəsi ilə hakimiyyətin qolları arasında balans yaradır. Konstitusiya Məhkəməsi öz qərarlarında müəyyən edir: insan hüquqlarının məhdudlaşdırılmasının yol verilən həddi (stasionar psixatriya mərkəzində məcburi müalicənin konstitusionallığı haqqında iş); öz səlahiyyətləri çərçivəsində dövlət hakimiyyətinin məhdudluğu prinsipinin meyarları (MPM-nin 420-ci maddəsinin şərhi; prokurorluğun sorğusu əsasında məhkəmənin ittihama müdaxiləsinin dərəcəsi haqqında iş); hüquqda sosial ədalət prinsipinin meyarları (vərəsəlikdə məcburi pay hüququnun müdafiəsi haqqında iş); hüquq sistemində hüquq müəyyənliyi prinsipinin meyarları (“İnzibati İcraat haqqında” Qanunun 87-ci maddəsinin şərhi haqqında iş; “Sosial sığorta haqqında” Qanunun 21.7-ci maddəsinin konstitusionallığı haqqında iş və s.)

Sonda, qeyd etmək lazımdır ki, Konstitusiya Məhkəməsi dinamik hüquq sisteminin inkişafı üçün əvəzedilməz nəzarət funksiyasını yerinə yetirir. Bununla yanaşı nəzarət orqanı insan hüquqlarının universallılığına mənfi təsir göstərə bilən və hüquq sistemində konstitusionalizm dəyərlərinin dərk olunmasında koqnitiv təhrifin arzuolunmaz mənzərəsini yaradan normanın modelləşdirilməsində divergensiyaya yol verməməyə çalışır.