Yerin Endogen və Ekzogen Prosesi hansılardır

Məhv məhsulları yer cazibəsinin təsiri altında yerindən çıxır və ya külək, axan sular, hərəkətli buzlaqlar və s. Əsərək göllər, dənizlər, okeanlar və s.

Endogen proseslər

ENDOGÉN PROSESLӘR – Yer tәkindә onun daxili qüvvәlәrinin (istilik enerjisi, Yerin fırlanmasından yaranan ağırlıq qüvvәsi vә s.) tәsiri ilә baş verәn geoloji proseslәr. E.p.-ә tektonik, maqmatik, metamorfik, hidrotermal vә s. proseslәr, hәmçinin bir sıra faydalı qazıntı yataqlarının әmәlә gәlmәsi aiddir. E.p.-in öyrәnilmә- sinin Yerin inkişafı xüsusiyyәtlәrini bәrpa etmәkdә vә Yer qabığında bu proseslәr nәticәsindә әmәlә gәlәn faydalı qazıntı yataqlarının yerlәşmәsi qanunauyğunluğunu aydınlaşdırmaqda böyük әhәmiyyәti var. Bir çox geol. hadisәlәr, maddi әmәlәgәlmәlәr (neft, daş kömür vә s.) vә struktur formalar bәzәn endogen vә ekzogen proseslәrin birgә tәsiri nәticәsindә әmәlә gәlir vә müәyyәn dәrәcәdә bu vә ya digәrinin әlamәtlәrini özündә әks etdirir.

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2007
ISBN:	978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı:	881

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2009
ISBN:	978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı:	608

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2010
ISBN:	978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı:	604

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2011
ISBN:	978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı:	604

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2012
ISBN:	978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı:	881

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2013
ISBN:	978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı:	608

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili:	2014
ISBN:	978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı:	592

Sərlövhə:	Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat:	“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri:	Bakı
Nəşr ili	2015
ISBN:	978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı:	608

DƏRMAN – CƏLİLOV
ENDOGEN PROSESLƏR

ENDOGÉN PROSESLӘR – Yer tәkindә onun daxili qüvvәlәrinin (istilik enerjisi, Yerin fırlanmasından yaranan ağırlıq qüvvәsi vә s.) tәsiri ilә baş verәn geoloji proseslәr. E.p.-ә tektonik, maqmatik, metamorfik, hidrotermal vә s. proseslәr, hәmçinin bir sıra faydalı qazıntı yataqlarının әmәlә gәlmәsi aiddir. E.p.-in öyrәnilmә- sinin Yerin inkişafı xüsusiyyәtlәrini bәrpa etmәkdә vә Yer qabığında bu proseslәr nәticәsindә әmәlә gәlәn faydalı qazıntı yataqlarının yerlәşmәsi qanunauyğunluğunu aydınlaşdırmaqda böyük әhәmiyyәti var. Bir çox geol. hadisәlәr, maddi әmәlәgәlmәlәr (neft, daş kömür vә s.) vә struktur formalar bәzәn endogen vә ekzogen proseslәrin birgә tәsiri nәticәsindә әmәlә gәlir vә müәyyәn dәrәcәdә bu vә ya digәrinin әlamәtlәrini özündә әks etdirir.

ENDOGEN PROSESLƏR

ENDOGÉN PROSESLӘR – Yer tәkindә onun daxili qüvvәlәrinin (istilik enerjisi, Yerin fırlanmasından yaranan ağırlıq qüvvәsi vә s.) tәsiri ilә baş verәn geoloji proseslәr. E.p.-ә tektonik, maqmatik, metamorfik, hidrotermal vә s. proseslәr, hәmçinin bir sıra faydalı qazıntı yataqlarının әmәlә gәlmәsi aiddir. E.p.-in öyrәnilmә- sinin Yerin inkişafı xüsusiyyәtlәrini bәrpa etmәkdә vә Yer qabığında bu proseslәr nәticәsindә әmәlә gәlәn faydalı qazıntı yataqlarının yerlәşmәsi qanunauyğunluğunu aydınlaşdırmaqda böyük әhәmiyyәti var. Bir çox geol. hadisәlәr, maddi әmәlәgәlmәlәr (neft, daş kömür vә s.) vә struktur formalar bәzәn endogen vә ekzogen proseslәrin birgә tәsiri nәticәsindә әmәlә gәlir vә müәyyәn dәrәcәdә bu vә ya digәrinin әlamәtlәrini özündә әks etdirir.

Yerin Endogen və Ekzogen Prosesi hansılardır?

Videonuz: Cografiya -Yer sethinin relyefi. Daglar ve duzenlikler. Endogen ve ekzogen quvveler.

MəZmun

The Yerin endogen və ekzogen prosesləri Planetimiz bir çox fərqli geoloji proseslərdən ibarət olduğu üçün meydana gəlir. Bu proseslərə səbəb olan qüvvələr həm Yer səthinin üstündən həm də altından gəlir.

Yerin içindəki qüvvələrin yaratdığı proseslərə endogen proseslər deyilir. Üç əsas endogen proses var: qatlama, uğursuzluq və vulkanizm. Əsasən lövhənin kənarları ilə birləşən sahələr olan sərhədləri boyunca meydana gəlir. Bu sahələr zəifdir. Endogen proseslər relyefin bir çox əsas xüsusiyyətlərinə səbəb olur.

Ekzogen bir prosesin nümunəsi eroziyadır. Eroziya külək, su, buz və ya insanların, heyvanların və ya bitkilərin Yerə qazılması nəticəsində meydana gəlir. Ekzogen proseslərin bəzi digər nümunələri yağış, qar yağışı, dolu, sunami, uçqun, külək, dalğalanan cərəyanlar və s.

Yer səthinin inkişafının əsasən atmosfer proseslərinin, süxurların, okean sularının və canlı səthin qarışıq qarşılıqlı təsirindən qaynaqlandığı elm tərəfindən sübut edilmiş və təsdiqlənmiş bir həqiqətdir. Güclər nəticəsində qaldırılan qayalar atmosferlə təmasda olur və günəşin işığı ilə bir sıra proseslərə məruz qalır.

Yer səthində hökm sürən proseslər, bütün təbiətdə olduğu kimi, konstruktivdir. Geoloji proseslər bütövlükdə yuxarıda qeyd olunan endogen və ekzogen proseslər olmaqla iki kateqoriyaya ayrıla bilər.

Endogen və ekzogen proseslər: tərif və nümunələr

Endogen proseslər

Hipogen proseslər olaraq da bilinən, daxili mənşəli proseslərdir. Başqa sözlə, bunlar yer qabığından əmələ gələn və buna görə də endogen adlandırılan proseslərdir. Bu proseslər planet daxilində baş verir və Yerə xas olan və xarici təsirlərdən az təsirlənən qüvvələr tərəfindən idarə olunur.

Bu proseslər zəlzələ, qitələrin, okean vadilərinin və dağ zirvələrinin yüksəlməsi və inkişafı, vulkanik aktivliyin yaranması, əvvəlcədən mövcud olan süxurların metamorfizmi, yer qabığının deformasiyası və yer dəyişdirməsi kimi hadisələrə və daha çoxuna səbəb olur.

Bu proseslərin yaratdığı geomorfik xüsusiyyətlər ekzogen proseslərin işləmə mərhələsini təmin edir. Mənşəyini endogen bir prosesə borclu olan bütün xüsusiyyətlər ekzogen proseslər tərəfindən daim dəyişdirilir.

Endogen proseslərə əsasən qabığın istilik enerjisi səbəb olur. Bu istilik enerjisi radioaktiv elementlərin çürüməsindən və cazibə fərqliliyindən qaynaqlanır. Ən vacib endogen proseslərdən bəziləri bunlardır:

1- Zəlzələlər

Dalğaların hərəkətindən qaynaqlanan və yerin səth təbəqələrindən ötürülən, zəif bir titrəmədən binaları silkələməyə və yerdəki çatlar yaratmağa qadir olan vəhşi bir hərəkətə qədər ötürülən bir enerji növüdür.

2- Tektonik hərəkətlər

Yer qabığının tektonik hərəkəti müxtəlif formalara malikdir və böyük mürəkkəbliyi ilə xarakterizə olunur. Yer qabığının geoloji tarixində süxurlar qırışmış, üst-üstə basılmış, çatlamış və s.

Yer səthinin hissələrinin yüksəldilməsinə və ya qurulmasına gətirib çıxaran tektonik prosesə diastrofizm deyilir və ekzogen prosesin nəticədə Yerin quru sahələrini dəniz səviyyəsinə endirməsinin qarşısını alır.

3- vulkanizm

Maddənin Yerin daxili hissəsindən püskürmə şəklində səthə ötürüldüyü fenomendir. Yerin dinamik təbiətinin ən vacib təzahürlərindən biridir.

Magmatik materialın səthə axıdılması müxtəlif vulkanik strukturlar meydana gətirdiyi və / və ya səthdən axan prosesi vulkanizm adlanır.

Bəzən yuxarıdakı magma səthə çatmır və müxtəlif dərinliklərdə soyuyur, intruziv və ya pluton adlanan nizamsız formalı magmatik cisimlərə səbəb olur.

Fenomen intruziv magmatizm kimi tanınır. Müdaxilələr topoqrafik xüsusiyyətlərdən birbaşa cavabdeh olmasa da, Yerin üst qabığında mövcudluğu ekzogen proseslər nəticəsində əmələ gələn ərazinin topoqrafik xüsusiyyətlərini çox təsir edə bilər.

Ekzogen proseslər

Beləliklə xarici mənşəli proseslərə və ya başqa sözlə, enerjisini Yerin xarici mənbələrindən alan proseslərə çağırılır.

Məsələn, təzyiqlərdəki fərqlərə səbəb olan atmosferin diferensial istiləşməsinə səbəb olan günəşin enerjisi, hidroloji dövrü idarə edən və nəmin su hövzələrindən yer atmosferinə və nəmin köçürülməsini əhatə edən enerjisi geri okeana və s.

Bu şəkildə ekzogen proseslər hava, külək əsməsi, axan su, yeraltı suları, su, buzlaqlar və s.-də dalğalar və axınlar kimi müxtəlif xarici maddələrin rolu ilə sıx əlaqələndirilir.

Bu proseslər Yer səthi ilə məhdudlaşdığına görə epigenik proseslər adlanır. Bu proseslər qarşılıqlı asılı dəyişikliklərin çox mürəkkəb bir cəmini təşkil edir, yəni bütün ekzogen proseslər bir-biri ilə əlaqəlidir.

Ekzogen proseslər relyef formalarına təsir edərək süxurları parçalayır (eroziya), səthi aşındırır və vadi xüsusiyyətlərini oyur.

Məhv məhsulları yer cazibəsinin təsiri altında yerindən çıxır və ya külək, axan sular, hərəkətli buzlaqlar və s. Əsərək göllər, dənizlər, okeanlar və s.

Ekzogen proseslər Yer səthindəki qeyri-bərabərliyi aradan qaldırmağa meyllidir. Səthin qeyri-bərabərliyi qabığın hərəkəti, eroziya və qeyri-bərabər çökmə səbəbindən inkişaf edir.

Digər tərəfdən, Yerin səthi düzensizliklərinin aradan qaldırılması və düz bir səth meydana gəlməsi prosesi, gradasiya olaraq bilinir. Bütün qiymətləndirmə prosesləri cazibə qüvvəsi ilə idarə olunur. Bunlar iki əsas kateqoriyaya bölünür, yəni: tənəzzül və ağırlaşma.

Deqradasiya, dağlıq materialın hündürlüyün azaldılması nəticəsində geomorfik agentlər tərəfindən təmizlənməsidir. Quru səthinin deqradasiyası əsasən aşağıdakılar yolu ilə həyata keçirilir:

• Hava müqaviməti
• Xəmir tullantıları
• Eroziya

Bu arada, ağırlaşma çöküntülərin çökmə prosesidir. Əlverişli şəraitdə, yük daşıyıcıları nəqliyyat gücünü itirəndə, daşınan materiallar bəzən dənizdə, bəzən quruda yatırılır.

Buna görə aşağı axınlar tədricən axan su, yeraltı suları, külək, buzlaqlar, dalğalar, axınlar, gelgitlər və s.

Nəticələr

– Yer səthindəki dominant proseslər həm konstruktiv, həm də dağıdıcıdır.

– Bütün geoloji proseslər iki kateqoriyaya bölünə bilər: endogen və ekzogen.

– Endogen qüvvələr (zəlzələ, vulkanizm və s.) Yer səthində bərabərsizliklər yaradır, ekzogen qüvvələr (dalğalar, buzlaqlar, külək və s.) Yer səthindəki bərabərsizlikləri aradan qaldırır.

– Mənşəyini endogen bir qüvvəyə borclu olan bütün xüsusiyyətlər daima xarici bir qüvvə ilə dəyişdirilir.

– Endogen qüvvələrə əsasən mantiya və qabığın istilik enerjisi səbəb olur. Bu istilik enerjisi radioaktiv elementlərin çürüməsindən və mantedəki cazibə fərqliliyindən əldə edilir.

– Ekzogen qüvvələr Yer səthindəki bütün qeyri-bərabərliyi aradan qaldırmağa meyllidir. Məlum olduğu kimi, səthin qeyri-bərabərliyinə qabığın hərəkəti, eroziya və qeyri-bərabər çöküntülər səbəb olur.

İstinadlar

1. Səth Kürəsinin İnkişafının İki Əsas Geoloji Prosesi hansılardır? (s.f.). Preservearticles.com saytından bərpa edildi.
2. Torpaqdakı endogen və xarici qüvvələr (Avqust 2016). Knowledge2success.com saytından qurtarıldı.
3. Jensen Antony. Geologiya müddətində endogen və ekzogen proseslər hansılardır? (s.f.). Quora. Quora.com-dan bərpa edildi.
4. Endogen proseslər. (s.f.). Prezi. Prezi.com-dan bərpa edildi.
5. 4-cü həftə Mövzu: Yerdəki geoloji proseslər. (Juno 2016). Müəmmalı elm. Enigmaticscience.wordpress.com saytından bərpa edildi.