ATX Ana plata: Qabaqcıl Texnologiya Genişləndirilmiş Anakart

Ana plata kompüterinizin bütün hissələrinə enerji almağa və mərkəzi prosessor, yaddaş kartı (RAM) və digər aparat hissələri ilə əlaqə saxlamağa imkan verir. Bu, kompüter sistemindəki ən böyük lövhədir. Çox sayda alt sistemdən ibarətdir, yəni. prosessor və digər komponentlər.

Ana lövhə

Ana lövhə (ing. motherboard, ru. материнская плата) – kompüter sisteminin başlıca komponentlərini: prosessoru, operativ yaddaşı, şin kontrollerini, birləşdiriciləri və s. özündə saxlayan əsas lövhə. Yaddaş genişləndiriciləri və giriş-çıxış kartları da daxil olmaqla qalan lövhələr ana lövhəyə şin yuvaları vasitələrilə qoşulur. Ana lövhə və ya ana plata – (ing. Motherboard ) kompüterin daxili əlaqələri ilə xarici qurğulara təsir göstərən və onları idarə edən xüsusi və əsas kompüter hissəsi. Ana (sistem) lövhə kompüterin daha effektli işləməsi üçün əhəmiyyətli rol oynayır. Ana lövhə müxtəlif ölçülərdə olur.

Ana lövhə ASUS (model MSI K7T266)

Ana lövhə daxildən sistem blokunun korpusuna bərkidilir, bunun üçün də lövhə tipinə görə korpusa uyğun gəlməlidir.

Ana lövhə bir çox komponentləri birləşdirir:

• Xüsusi yuvaya birləşdirilmiş prosessor. Adətən onu soyutmaq üçün ventilyatordan (kuller) istifadə olunur;
• İkinci səviyyəli (xarici) keş-yaddaş mikrosxemi;
• Əməli yaddaşın modullarını yerləşdirmək üçün 72 əlaqəli SIMM, 168 əlaqəli DIMM və ya RIMM modulları üçün yuvalar;
• Kart genişlənmələri (videoadapter, səs kartı, modem və s.) üçün yuvalar;
• BIOS-u, FK test yoxlamasını, əməliyyat sisteminin yüklənməsini, qurğuların drayverini və yaddaşda saxlamaq üçün proqramlaşdırılmış yaddaşa malik mikrosxemlər;
• HDD, FDD, CD-ROM disklərinin, ardıcıl qoşulan periferik qurğuların (siçan, modem və s.), printer, skaner və başqa bu cür qurğuların qoşulması üçün paralel portlar yuvası;
• FK-nın bütün komponentlərini idarə etmək üçün yüksək tərtibli mikrosxemlər;
• BIOS-un cari sazlanmasını yadda saxlamaqdan ötrü CMOS tipli mikrosxemi cərəyanla təmin etmək üçün batareya və elektron saat (sistem saatı).

Ana lövhənın bütün komponentləri bir-birilə informasiya mübadiləsini aparan keçirici xətlərlə birləşdirilib. Bu cür keçirici xətlər birlikdə informasiya şini və ya sadəcə, şin adlanır. Şin xətlər üç tipə bölünür:

1. Verilənlər şini.
2. Ünvanların şini.
3. İdarəetmələr şini.

Bu cür şinlərdən savayı, FK-nın özünün funksiyalarını yerinə yetirən xüsusi şinlər qrupu da var:

1. Sistem şinləri;
2. Keş-yaddaş şinləri;
3. Əməli yaddaşda informasiya mübadiləsi aparan şinlər;
4. Çıxış və giriş şinləri.

Mündəricat

• 1 Anakart Nədir?
  • 1.1 Anakartların Əsas Parçaları və Vəzifələri
    • 1.1.1 Daxili Parça Portları
      • 1.1.1.1 Daxili Portlar – Prosessor və Ram
      • 1.1.1.2 Xarici Portlar

      Anakart Nədir?

      Kompüter təchizatlarını bir-birlərinə bağlamaq və koordinasiyalı halda işlərini təmin etmək üçün istifadə edilən bir təchizatdır. Parçaların aralarında ünsiyyət qurmasını və lazımlı əməliyyatların reallaşmasını təmin etmək üçün anakartlar üzərində xarici prosessor yanında kart prosessorları da var. Çipset olaraq da adlandırılan bu prosessorların kompüter performansı üzərində çox təsirli olduqları bilinir. Daxili parçaları bir-birinə bağlamaqla yanaşı kompüteri xarici ətraf ilə ünsiyyətini (səs, görüntü, məlumat) təmin edən üzərində portlar var. Qısaca kompüterlərin olmazsa olmaz hissəsidir. İndiki vaxtda bir çox anakart istehsalçısı (İntel, Asus, Gigabyte, Msi, Dfi vs ..) adətən bir neçə çipset istehsalçısının prosessorlarını istifadı etsələr belə kartlar üzərindəki digər təchizat və nəqliyyat vasitələri ilə bir-birlərinə qarşı üstünlük təmin etməyə çalışırlar.

      Anakartların Əsas Parçaları və Vəzifələri

      Digər kompüter təchizatlarını və xarici dünya ilə ünsiyyəti təmin etmək üçün anakart üzərində müxtəlif portlar var. Aşağıdakı şəkildə nümunə bir anakart dövrəsinin üstdən görünüşü var.

      Yuxarıdakı şəkildə görünən anakart ilə digər anakartlar arasında məntiq və iş prinsipi olaraq çox fərq yoxdur. Dövrə üstündə olan parçalardan digər anakartlarda’da olan anakartların ortaq hissələri olan adlandırılan iş vahidlərini araşdıracaq olsaq; Anakart Prosessoru – Daxili Prosessor (Chipset): Yuxarıda da qısaca bəhs etdiyimiz kimi, ana platalarda parçalar arasındakı məlumatların transferlərini və anakartın xaric ilə müxtəlif əlaqələrini təmin etmək üçün anakart prosessoru olaraq da adlandırılan çipset prosessorları var. Nümunə olaraq harddisk üzərindəki bir məlumat prosessor ilə işlənərkən və ya prosessordakı bir məlumat ekran kartı üzərindən görünüşə çevrilərkən bu inteqrasiya üzərindən transfer edilməkdədir. Kompyuterə taxılı olan parçalar ümumiyyətlə fərqli sürətdə və növdə ünsiyyət vahidlərinə sahibləridir. Bir-birləriylə birbaşa əlaqə saxlamazlarvı ona görə də çipset’ler dövrəyə girir. Aradakı bu fərqlilikləri ortaq bir mərkəzdə yığaraq parçaların uyğunlaşma içində xəbərləşmələrini təmin etməkdədir. Aşağıdakı şəkildə yuxarıdakı anakartın Şimali Körpüsü prosessoru yəni kart üzərindəki iki daxili ümumi prosessordan biri görünməkdədir.

      Daxili prosessor (chipset) sürətləri çox yüksək olduğu üçün və quruluşu ilə əlaqədar olaraq isinmələr görünməkdədir. Bu səbəblə parçalar üçün soyuducu modullar istifadə edilməkdədir. Bir çox alətin eyni zamanda xəbərləşməsini və bir-birlərinə məlumat transferi etməsini təmin edən bu inteqrasiya anakartların ən təməl parçalarındandır. Hal-hazırda bir neçə böyük firma (intel, NVIDIA, via ..) bu çipset istehsalını boynuna götürmüşdür. Anakart istehsalçılarının bir çoxu bu firmaları xüsusilə intel və NVIDIA chipsetlerini istifadə edir.

      Daxili Parça Portları

      Aşağıdakı anakart şəklində nömrələnmiş portlar və vəzifələri verilmişdir.

      1* PCI Portları: Bu portlar kompüterə satın aldığımız, ekran kartı xaricindəki kartları bağlamaq üçün istifadə olunan portlardır. Nümunə olaraq səs kartı, televiziya – tv kartı, ezernet kartı, təhlükəsizlik kartı kimi kartlar bu portlara bağlanır. PCI portunun data rate 33 MHz və ya 66 MHZ səviyyəsindədir. 124 pi ilə tək səfərdə 32 bitlik bir məlumat transferi təmin edir. 3.3V və ya 5v səviyyəsində iş gərginliyinə sahib olub 32bit ünvanlama etməyi bacarır. (4GB). Son olaraq da saniyədə 133MB ötürülməsi edə bilməkdədir.

      2* PCI Express Portları: Bu portlar PCI slotunun yerini almaq üçün nəzərdə tutulmuşdur və çox yaxın zamanda artıq kartlarda yalnız bu portlar istifadə ediləcək. Məlumat transfer sürəti səbəbiylə PCI ilə müqaisə edilə bilinməyəcək dərəcədə güclüdür. PCI Express 1.1 və PCI Express 2.0 versiyaları mövcuddur. PCI Express 1.1 də 2.5GB / Saniye məlumat transfer sürəti PCI Express 2.0 da isə bunun iki qatı yəni 5GB / saniyə məlumat transfer sürətinə malikdir . Yəni istehsal daxili kartlar (səs, tv, mpeg decoder vs . ) artıq bu texnologiyaya uyğun olaraq istehsallarına arttırıllar.

      3* PCI Express x16 Portu: Bu slot isə AGP yə alternativ olaraq inkişaf etdirilmişdir. Əsasən PCI EXPRESS məntiqini istifadə edir lakin lay sayı çox olduğu üçün məlumat transfer sürəti inanılmaz ölçülərə çatmışdır. Bəzi anakartlarda iki ədəd bu slottan var. Təməl məntiq iki ekran kartını eyni ana plataya bağlayaraq görüntü emal keyfiyyətini dahada yüksəldir. Ekran kartları üçün hazırlanan PCI Express x16 slotu saniyədə 4GB məlumatların ötürülməsi təmin edir. 16 xətt istifadə və hər xətt saniyədə 250MB məlumatların ötürülməsi təmin edir. Yeni nesil ekran kartlarının hamısı bu slot quruluşuna uyğun olaraq istehsal edilir.

      4* IDE – ATA Portu: Bu port isə kompüterimizə CDROM, CRrewriter, DVDROM, IDE Dəstəkli Harddiskler bağlamaq üçün istifadə edilir. Integrated Drive Elektronics – Daxili Sürücü Elektronika terminlərinin qısaltması ilə əldə edilmiş olan bu interfeysi üst versiyaları 100MHZ sürətə və 48 bit ilə 144PB saxlama tutumuna malikdir.

      5* Sata və Sata 2 Portları: Bu portlar isə ATA interfeysi paralel moddan ardıcıl moda və bəzi inkişaf etdirilmə ilə daha da təkmilləşmişdir. Məlumat transfer sürəti çox böyük ölçüdə artmaqla birlikdə yeni versiyada sata 2.0 ilə 3.0Gb / saniyə və ya 300MB / saniyə ötürülməsi təmin edir. Istifadə kabel texnologiyası ilə kasa içində daha erqonomik istifadə təmin edilir. 4 Pin ilə harddisk anakart arasında məlumat ünsiyyəti təmin edilir. Yaxın zamanda sata 3.0 ın çıxması ilə birlikdə məlumat transfer sürəti 6.0Gb / Saniye səviyyəsinə çıxacaq. Bu portlar anakart prosessorlarına birbaşa əlaqəli deyil. Kabellərdən gələn məlumatlar əvvəlcə bu ünsiyyət protokolu üçün xüsusi olaraq çıxarılan sata idarəçi inteqrələri tərəfindən işlənib chipset köçürülməkdədir.

      6*Disket Sürücü Bağlantı Portu: Bu porta isə disket sürücülər bağlanmaqdadır. Son dərəcə məhdud bir transfer sürətinə malikdir və rahat deyil. Yeni nəsil pclerde artıq bu slot istifadə edilməməyə başlanmışdır.

      7* Güc Əlaqə Portu: Kassada olan güc qaynağından (power supply) plataya lazımlı olan gücü təmin etmək üçün ediləcək bağlantıda istifadə ediləcək olan porttur. Sağlam bir şəkildə karta bərkidilmiş olub kart üçün lazımlı olan + 5v -5v + 12v gücləri buradan təmin edir. Daxili parçalar üçün istifadə portları və iş şəkillərini yuxarıda izah etdim.

      Daxili Portlar – Prosessor və Ram

      Bu soket digər əlaqələrdən fərqi, anakart üzərində taxılı qalması və kompüterin ən əhəmiyyətli parçalarından ikisi olmalarıdır. Kompüter üzərində həyata keçirilən əsas əməliyyatlar hamısı bu iki parça üzərində aparılır. Prosessor – CPU Portu: Prosessor özünə gələn əmr və məlumatları uyğun şəkildə işləyərək çıxışları ram və digər lazım olanhissələrə göndərir.Məlumatların böyük qisimi ram üzərində toplanacağı üçün bu iki hissə arasında çox böyük sayda əlaqə vardır və ümumiyyətlə bir-birinə yaxın mövqedə hazırlanır. Aşağıdakı şəkildə nümunə bir prosessor slotu göstərilmişdir.

      Bu Slotlar ümumiyyətlə müxtəlif standartlarda hazırlanır. Günümüzdəki ən əhəmiyyətli iki prosessor istehsalçı firmanın istehsal etdiyi və istifadə etdiyi ümumi standartlar; Intel prosessorları üçün: Socket 370, 423, 478, 479, 486, 495, 603, 604, 611, LGA 775 AMD prosessorları üçün: 563, 754, 939, 940, AM2, AM2 +, AM3, 1207 kimi sektorlar istifadə edilir. Yuxardakı şəkil soket LGA 775 dir. Prosessorlar işləyən müddət istilik səviyyəsi yüksəldiyi üçün soyudulmağa qətiliklə ehtiyacları vardır. Soyuducu bağlanabilmesi içində yuva ətrafında müəyyən bir boşluq var. Ayrıca yuvanın ətrafında olan parçalar ümumiyyətlə gücqurguları və tənzimləyici dövrələrdir. Prosessorlarda gərginlik dalğalanmasının çox kiçik dəyərlərdə olması yada heç olmaması daha yaxşıdır. Bu səbəblə güc qaynağı tənzimlənməsi yanında anakart istehsalçıları prosessor üçün öz xüsusi inkişaf etdirdikləri tənzimləyici dövrələridə istifadə edirlər. Ram Portu – DIMM Port: Yuxarda da qısaca açıqladığımız kimi prosessor və ram slotları bir-birinə ümumiyyətlə yaxın istehsal olunurlar çünki aralarında çox kabel bağlantısı vardır və kompüter sürətini ən çox təsir edən işçilərdir. Normalda məlumatları harddisk üzərindən oxuyub işləmək nə qədər sürətli olursa olsun ekranda donmalar ilə qarşılaşırıq, çünki bir səhifədən digərinə keçərkən harddisk üzərindəki məlumatın alınıb işlənməsi, harddsikin giriş müddətindən ötəri gecikir. Lakin ram’lar, üzərindəki məlumatları anında ekrana və lazımlı vahidlərə köçürmə qabiliyyətlərinə malikdirlər. Bu səbəbdən lazımlı məlumatlar prosessor tərəfindən işlənib RAMa köçürülür və oradan da lazım olduğu zaman istifadə edilərlər. Nümunə verəcək olsaq kompüterimizdə bir proqram işlətdiyimiz zaman bu proqram harddsik üzərinden uyğun şəkildə işlənərək ram yaddaş üzərinə köçürülür. Proqram üzərində hər hansı bir əməliyyat edərkən əslində proqram ram üzərindən işləyir. Əks təqdirdə hər hansı bir əməliyyatda və ya səhifə dəyişməsində hər dəfə harddsik istifadə edilsəydi çox vaxt itgimiz olardı.

      Xarici Portlar

      Bu portlar isə kompüterimizin içindəki məlumatları və məlumatların xarici dünya ilə əlaqəsini təmin edir. nümunə; səs, internet, mouse, klaviatura kimi parçalar bu slotlara bağlanaraq işləyir. Aşağıdakı şəkildə olan əlaqə portlarını və vəzifələrini araşdıraq.

      1.) Klaviatura və Mouse Portu: Bu portlar ilə klaviatura və mouse pcə bağlanır. Xaricdən daxil etdiyimiz məlumatlar və etmək istədiyimiz hər şeyə nəzarət edən bu iki aləti ana plataya bağlayan yuva burasıdır. Bu cihazlar ayrıca USB portu ilə də bağlana bilər. 2.) Paralel Port: Köhnə bir ünsiyyət vahididir və yeni nəsil kompüter anakartlarında istifadə edilmir. Çox kiçik məlumat transfer sürətləriylə (Baud rate) çalışırlar. 3.) Serial Port: RS232 olaraq ta adlandırılabilen bu port’ta köhnə bir əlaqə interfeysi və yenə paralel port kimi yeni nəsil kartlarda istifadə edilməməyə başlanmışdır. Ardıcıl porta ötürülməsi RX və TX olaraq adlandırılan iki ayaqcıq vasitəsilə ötürülür. 4.) USB Portu: Yeni nəsil texnologiyası olaraq istifadə edilən USB 480Mbit / Saniye məlumat transfer sürətinə çatmaqdadır. Əlaqə kabel sayının az olması və ergonomik bir əlaqə quruluşuyla dərhal bütün alətlər artıq bu interfeysi dəstəkləyirlər. 5.) Ethernet Portu: Şəkildə görünən ən üstdəki port RJ 45 olaraq adlandırılan ethernet portudur və kompüterin şəbəkə ilə əlaqəli olmasını və internetə bağlanmasını təmin edir.10 pin olan bu konnektor telefon kabelinin uc quruluşuna bənzəyir. 6.) Ses Portları: Kompyuterdəki səsli məlumatları işləyən səs kartının çıxış portudur. Dinamiklər bu soketlərə bağlanırlar. 5 + 1, 2 + 1. 7 + 1 kimi formatları dəstəkləyən növləri vardır. Bütün bu port və parçaların xaricində anakart üstündə bios adı verilən və anakartın xüsusiyyətlərini və iş nizamlarını təyin və kompüterdən tənzimlənən inteqrasiya var. Prosessorlar overclock edərkən və ya kart üzərindəki sabit bəzi parametrləri dəyişən bios yenidən nizamlanmalıdır.

      • İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

      İstinadlar

      Ana lövhə nədir?

      Avqust 07, 2021
      Ən son məqalələr

      Sarvan (Marneuli)

      Sarvan (Salyan)

      Sarvan (folklor rəqs qrupu)

      Sarvan (Şabran)

      Sarvanovski adası

      Sarvanlar məhəlləsi

      Sarvanlar (Ağcabədi)

      Sarvantəpə qədim yaşayış məskəni

      Sarxanbəyli

      Sarxanlı (Cəlilabad)

      Ən çox oxunan

      BDU Coğrafiya fakültəsi

      BDU Filologiya

      BDU Jurnalistika fakültəsi

      BDU Tarix

      BDU Tətbiqi riyaziyyat və kibernetika fakültəsi

      lövhə, motherboard, материнская, плата, kompüter, sisteminin, başlıca, komponentlərini, prosessoru, operativ, yaddaşı, şin, kontrollerini, birləşdiriciləri, özündə, saxlayan, əsas, lövhə, yaddaş, genişləndiriciləri, giriş, çıxış, kartları, daxil, olmaqla, qala. Ana lovhe ing motherboard ru materinskaya plata komputer sisteminin baslica komponentlerini prosessoru operativ yaddasi sin kontrollerini birlesdiricileri ve s ozunde saxlayan esas lovhe Yaddas genislendiricileri ve giris cixis kartlari da daxil olmaqla qalan lovheler ana lovheye sin yuvalari vasitelerile qosulur Ana lovhe ve ya ana plata ing Motherboard komputerin daxili elaqeleri ile xarici qurgulara tesir gosteren ve onlari idare eden xususi ve esas komputer hissesi Ana sistem lovhe komputerin daha effektli islemesi ucun ehemiyyetli rol oynayir Ana lovhe muxtelif olculerde olur Ana lovhe ASUS model MSI K7T266 Ana lovhe daxilden sistem blokunun korpusuna berkidilir bunun ucun de lovhe tipine gore korpusa uygun gelmelidir Ana lovhe bir cox komponentleri birlesdirir Xususi yuvaya birlesdirilmis prosessor Adeten onu soyutmaq ucun ventilyatordan kuller istifade olunur Ikinci seviyyeli xarici kes yaddas mikrosxemi Emeli yaddasin modullarini yerlesdirmek ucun 72 elaqeli SIMM 168 elaqeli DIMM ve ya RIMM modullari ucun yuvalar Kart genislenmeleri videoadapter ses karti modem ve s ucun yuvalar BIOS u FK test yoxlamasini emeliyyat sisteminin yuklenmesini qurgularin drayverini ve yaddasda saxlamaq ucun proqramlasdirilmis yaddasa malik mikrosxemler HDD FDD CD ROM disklerinin ardicil qosulan periferik qurgularin sican modem ve s printer skaner ve basqa bu cur qurgularin qosulmasi ucun paralel portlar yuvasi FK nin butun komponentlerini idare etmek ucun yuksek tertibli mikrosxemler BIOS un cari sazlanmasini yadda saxlamaqdan otru CMOS tipli mikrosxemi cereyanla temin etmek ucun batareya ve elektron saat sistem saati Ana lovhenin butun komponentleri bir birile informasiya mubadilesini aparan kecirici xetlerle birlesdirilib Bu cur kecirici xetler birlikde informasiya sini ve ya sadece sin adlanir Sin xetler uc tipe bolunur Verilenler sini Unvanlarin sini Idareetmeler sini Bu cur sinlerden savayi FK nin ozunun funksiyalarini yerine yetiren xususi sinler qrupu da var Sistem sinleri Kes yaddas sinleri Emeli yaddasda informasiya mubadilesi aparan sinler Cixis ve giris sinleri Mundericat 1 Anakart Nedir 1 1 Anakartlarin Esas Parcalari ve Vezifeleri 1 1 1 Daxili Parca Portlari 1 1 1 1 Daxili Portlar Prosessor ve Ram 1 1 1 2 Xarici Portlar 2 Edebiyyat 3 IstinadlarAnakart Nedir RedakteKomputer techizatlarini bir birlerine baglamaq ve koordinasiyali halda islerini temin etmek ucun istifade edilen bir techizatdir Parcalarin aralarinda unsiyyet qurmasini ve lazimli emeliyyatlarin reallasmasini temin etmek ucun anakartlar uzerinde xarici prosessor yaninda kart prosessorlari da var Cipset olaraq da adlandirilan bu prosessorlarin komputer performansi uzerinde cox tesirli olduqlari bilinir Daxili parcalari bir birine baglamaqla yanasi komputeri xarici etraf ile unsiyyetini ses goruntu melumat temin eden uzerinde portlar var Qisaca komputerlerin olmazsa olmaz hissesidir Indiki vaxtda bir cox anakart istehsalcisi Intel Asus Gigabyte Msi Dfi vs adeten bir nece cipset istehsalcisinin prosessorlarini istifadi etseler bele kartlar uzerindeki diger techizat ve neqliyyat vasiteleri ile bir birlerine qarsi ustunluk temin etmeye calisirlar Anakartlarin Esas Parcalari ve Vezifeleri Redakte Diger komputer techizatlarini ve xarici dunya ile unsiyyeti temin etmek ucun anakart uzerinde muxtelif portlar var Asagidaki sekilde numune bir anakart dovresinin ustden gorunusu var Yuxaridaki sekilde gorunen anakart ile diger anakartlar arasinda mentiq ve is prinsipi olaraq cox ferq yoxdur Dovre ustunde olan parcalardan diger anakartlarda da olan anakartlarin ortaq hisseleri olan adlandirilan is vahidlerini arasdiracaq olsaq Anakart Prosessoru Daxili Prosessor Chipset Yuxarida da qisaca behs etdiyimiz kimi ana platalarda parcalar arasindaki melumatlarin transferlerini ve anakartin xaric ile muxtelif elaqelerini temin etmek ucun anakart prosessoru olaraq da adlandirilan cipset prosessorlari var Numune olaraq harddisk uzerindeki bir melumat prosessor ile islenerken ve ya prosessordaki bir melumat ekran karti uzerinden gorunuse cevrilerken bu inteqrasiya uzerinden transfer edilmekdedir Kompyutere taxili olan parcalar umumiyyetle ferqli suretde ve novde unsiyyet vahidlerine sahibleridir Bir birleriyle birbasa elaqe saxlamazlarvi ona gore de cipset ler dovreye girir Aradaki bu ferqlilikleri ortaq bir merkezde yigaraq parcalarin uygunlasma icinde xeberlesmelerini temin etmekdedir Asagidaki sekilde yuxaridaki anakartin Simali Korpusu prosessoru yeni kart uzerindeki iki daxili umumi prosessordan biri gorunmekdedir Daxili prosessor chipset suretleri cox yuksek oldugu ucun ve qurulusu ile elaqedar olaraq isinmeler gorunmekdedir Bu sebeble parcalar ucun soyuducu modullar istifade edilmekdedir Bir cox aletin eyni zamanda xeberlesmesini ve bir birlerine melumat transferi etmesini temin eden bu inteqrasiya anakartlarin en temel parcalarindandir Hal hazirda bir nece boyuk firma intel NVIDIA via bu cipset istehsalini boynuna goturmusdur Anakart istehsalcilarinin bir coxu bu firmalari xususile intel ve NVIDIA chipsetlerini istifade edir Daxili Parca Portlari Redakte Asagidaki anakart seklinde nomrelenmis portlar ve vezifeleri verilmisdir 1 PCI Portlari Bu portlar komputere satin aldigimiz ekran karti xaricindeki kartlari baglamaq ucun istifade olunan portlardir Numune olaraq ses karti televiziya tv karti ezernet karti tehlukesizlik karti kimi kartlar bu portlara baglanir PCI portunun data rate 33 MHz ve ya 66 MHZ seviyyesindedir 124 pi ile tek seferde 32 bitlik bir melumat transferi temin edir 3 3V ve ya 5v seviyyesinde is gerginliyine sahib olub 32bit unvanlama etmeyi bacarir 4GB Son olaraq da saniyede 133MB oturulmesi ede bilmekdedir 2 PCI Express Portlari Bu portlar PCI slotunun yerini almaq ucun nezerde tutulmusdur ve cox yaxin zamanda artiq kartlarda yalniz bu portlar istifade edilecek Melumat transfer sureti sebebiyle PCI ile muqaise edile bilinmeyecek derecede gucludur PCI Express 1 1 ve PCI Express 2 0 versiyalari movcuddur PCI Express 1 1 de 2 5GB Saniye melumat transfer sureti PCI Express 2 0 da ise bunun iki qati yeni 5GB saniye melumat transfer suretine malikdir Yeni istehsal daxili kartlar ses tv mpeg decoder vs artiq bu texnologiyaya uygun olaraq istehsallarina arttirillar 3 PCI Express x16 Portu Bu slot ise AGP ye alternativ olaraq inkisaf etdirilmisdir Esasen PCI EXPRESS mentiqini istifade edir lakin lay sayi cox oldugu ucun melumat transfer sureti inanilmaz olculere catmisdir Bezi anakartlarda iki eded bu slottan var Temel mentiq iki ekran kartini eyni ana plataya baglayaraq goruntu emal keyfiyyetini dahada yukseldir Ekran kartlari ucun hazirlanan PCI Express x16 slotu saniyede 4GB melumatlarin oturulmesi temin edir 16 xett istifade ve her xett saniyede 250MB melumatlarin oturulmesi temin edir Yeni nesil ekran kartlarinin hamisi bu slot qurulusuna uygun olaraq istehsal edilir 4 IDE ATA Portu Bu port ise komputerimize CDROM CRrewriter DVDROM IDE Destekli Harddiskler baglamaq ucun istifade edilir Integrated Drive Elektronics Daxili Surucu Elektronika terminlerinin qisaltmasi ile elde edilmis olan bu interfeysi ust versiyalari 100MHZ surete ve 48 bit ile 144PB saxlama tutumuna malikdir 5 Sata ve Sata 2 Portlari Bu portlar ise ATA interfeysi paralel moddan ardicil moda ve bezi inkisaf etdirilme ile daha da tekmillesmisdir Melumat transfer sureti cox boyuk olcude artmaqla birlikde yeni versiyada sata 2 0 ile 3 0Gb saniye ve ya 300MB saniye oturulmesi temin edir Istifade kabel texnologiyasi ile kasa icinde daha erqonomik istifade temin edilir 4 Pin ile harddisk anakart arasinda melumat unsiyyeti temin edilir Yaxin zamanda sata 3 0 in cixmasi ile birlikde melumat transfer sureti 6 0Gb Saniye seviyyesine cixacaq Bu portlar anakart prosessorlarina birbasa elaqeli deyil Kabellerden gelen melumatlar evvelce bu unsiyyet protokolu ucun xususi olaraq cixarilan sata idareci inteqreleri terefinden islenib chipset kocurulmekdedir 6 Disket Surucu Baglanti Portu Bu porta ise disket suruculer baglanmaqdadir Son derece mehdud bir transfer suretine malikdir ve rahat deyil Yeni nesil pclerde artiq bu slot istifade edilmemeye baslanmisdir 7 Guc Elaqe Portu Kassada olan guc qaynagindan power supply plataya lazimli olan gucu temin etmek ucun edilecek baglantida istifade edilecek olan porttur Saglam bir sekilde karta berkidilmis olub kart ucun lazimli olan 5v 5v 12v gucleri buradan temin edir Daxili parcalar ucun istifade portlari ve is sekillerini yuxarida izah etdim Daxili Portlar Prosessor ve Ram Redakte Bu soket diger elaqelerden ferqi anakart uzerinde taxili qalmasi ve komputerin en ehemiyyetli parcalarindan ikisi olmalaridir Komputer uzerinde heyata kecirilen esas emeliyyatlar hamisi bu iki parca uzerinde aparilir Prosessor CPU Portu Prosessor ozune gelen emr ve melumatlari uygun sekilde isleyerek cixislari ram ve diger lazim olanhisselere gonderir Melumatlarin boyuk qisimi ram uzerinde toplanacagi ucun bu iki hisse arasinda cox boyuk sayda elaqe vardir ve umumiyyetle bir birine yaxin movqede hazirlanir Asagidaki sekilde numune bir prosessor slotu gosterilmisdir Bu Slotlar umumiyyetle muxtelif standartlarda hazirlanir Gunumuzdeki en ehemiyyetli iki prosessor istehsalci firmanin istehsal etdiyi ve istifade etdiyi umumi standartlar Intel prosessorlari ucun Socket 370 423 478 479 486 495 603 604 611 LGA 775 AMD prosessorlari ucun 563 754 939 940 AM2 AM2 AM3 1207 kimi sektorlar istifade edilir Yuxardaki sekil soket LGA 775 dir Prosessorlar isleyen muddet istilik seviyyesi yukseldiyi ucun soyudulmaga qetilikle ehtiyaclari vardir Soyuducu baglanabilmesi icinde yuva etrafinda mueyyen bir bosluq var Ayrica yuvanin etrafinda olan parcalar umumiyyetle gucqurgulari ve tenzimleyici dovrelerdir Prosessorlarda gerginlik dalgalanmasinin cox kicik deyerlerde olmasi yada hec olmamasi daha yaxsidir Bu sebeble guc qaynagi tenzimlenmesi yaninda anakart istehsalcilari prosessor ucun oz xususi inkisaf etdirdikleri tenzimleyici dovreleride istifade edirler Ram Portu DIMM Port Yuxarda da qisaca aciqladigimiz kimi prosessor ve ram slotlari bir birine umumiyyetle yaxin istehsal olunurlar cunki aralarinda cox kabel baglantisi vardir ve komputer suretini en cox tesir eden iscilerdir Normalda melumatlari harddisk uzerinden oxuyub islemek ne qeder suretli olursa olsun ekranda donmalar ile qarsilasiriq cunki bir sehifeden digerine kecerken harddisk uzerindeki melumatin alinib islenmesi harddsikin giris muddetinden oteri gecikir Lakin ram lar uzerindeki melumatlari aninda ekrana ve lazimli vahidlere kocurme qabiliyyetlerine malikdirler Bu sebebden lazimli melumatlar prosessor terefinden islenib RAMa kocurulur ve oradan da lazim oldugu zaman istifade edilerler Numune verecek olsaq komputerimizde bir proqram isletdiyimiz zaman bu proqram harddsik uzerinden uygun sekilde islenerek ram yaddas uzerine kocurulur Proqram uzerinde her hansi bir emeliyyat ederken eslinde proqram ram uzerinden isleyir Eks teqdirde her hansi bir emeliyyatda ve ya sehife deyismesinde her defe harddsik istifade edilseydi cox vaxt itgimiz olardi Xarici Portlar Redakte Bu portlar ise komputerimizin icindeki melumatlari ve melumatlarin xarici dunya ile elaqesini temin edir numune ses internet mouse klaviatura kimi parcalar bu slotlara baglanaraq isleyir Asagidaki sekilde olan elaqe portlarini ve vezifelerini arasdiraq 1 Klaviatura ve Mouse Portu Bu portlar ile klaviatura ve mouse pce baglanir Xaricden daxil etdiyimiz melumatlar ve etmek istediyimiz her seye nezaret eden bu iki aleti ana plataya baglayan yuva burasidir Bu cihazlar ayrica USB portu ile de baglana biler 2 Paralel Port Kohne bir unsiyyet vahididir ve yeni nesil komputer anakartlarinda istifade edilmir Cox kicik melumat transfer suretleriyle Baud rate calisirlar 3 Serial Port RS232 olaraq ta adlandirilabilen bu port ta kohne bir elaqe interfeysi ve yene paralel port kimi yeni nesil kartlarda istifade edilmemeye baslanmisdir Ardicil porta oturulmesi RX ve TX olaraq adlandirilan iki ayaqciq vasitesile oturulur 4 USB Portu Yeni nesil texnologiyasi olaraq istifade edilen USB 480Mbit Saniye melumat transfer suretine catmaqdadir Elaqe kabel sayinin az olmasi ve ergonomik bir elaqe qurulusuyla derhal butun aletler artiq bu interfeysi destekleyirler 5 Ethernet Portu Sekilde gorunen en ustdeki port RJ 45 olaraq adlandirilan ethernet portudur ve komputerin sebeke ile elaqeli olmasini ve internete baglanmasini temin edir 10 pin olan bu konnektor telefon kabelinin uc qurulusuna benzeyir 6 Ses Portlari Kompyuterdeki sesli melumatlari isleyen ses kartinin cixis portudur Dinamikler bu soketlere baglanirlar 5 1 2 1 7 1 kimi formatlari destekleyen novleri vardir Butun bu port ve parcalarin xaricinde anakart ustunde bios adi verilen ve anakartin xususiyyetlerini ve is nizamlarini teyin ve komputerden tenzimlenen inteqrasiya var Prosessorlar overclock ederken ve ya kart uzerindeki sabit bezi parametrleri deyisen bios yeniden nizamlanmalidir Edebiyyat RedakteIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s Istinadlar RedakteAna lovhe nedir Menbe https az wikipedia org w index php title Ana lovhe amp oldid 6010535, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

      ne axtarsan burda

      en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

      ATX Ana plata: Qabaqcıl Texnologiya Genişləndirilmiş Anakart

      Haqqında bir az məlumat axtarırsınızsa ATX ana plata (Advanced Technology genişləndirilmiş anakart) , doğru yerdəsiniz. Burada əvvəlcə ana plata, onun ehtiyacı və növləri haqqında danışırıq. In ATX tipli ana plata, başqa alt tiplər də var.

      Ana plata nədir?

      Tərif-

      Bütün dövrə lövhələrini daha böyük bir mərkəzi dövrə lövhəsinə qoşduqda, o, ana plata kimi tanınan bir lövhə meydana gətirir. Bu, bir PCB, yəni çap dövrə lövhəsi və rabitə və bir sistem hissəsini digərləri ilə birləşdirən onurğa sütunu kimi istifadə olunan kompüterin təməli və ya vacib hissəsidir.

      1981-ci ildə ilk anakart IBM (International Business Machines) tərəfindən öz şəxsi kompüterində prosessor və kart yuvaları kimi çox az komponentdən ibarət “planar” hesab edildi. O, geniş çeşiddə quraşdırılmış yenilikləri ehtiva edir, kompüterin qabiliyyətinə və təkmilləşdirmə potensialına təsir göstərir.

      Ana plata kompüterinizin bütün hissələrinə enerji almağa və mərkəzi prosessor, yaddaş kartı (RAM) və digər aparat hissələri ilə əlaqə saxlamağa imkan verir. Bu, kompüter sistemindəki ən böyük lövhədir. Çox sayda alt sistemdən ibarətdir, yəni. prosessor və digər komponentlər.

      Xüsusi prosessor və yaddaş növləri ilə işləmək üçün hazırlanmış bir çox anakart növü olduğundan. Kompüterin sürətinə və onun genişləndirilməsi imkanlarına PC-də (Fərdi Kompüter) quraşdırılmış anakartın növü çox təsir edir.

      Ana plata ehtiyacı

      Bugünkü nəsil üçün hansı anakartın sizin üçün daha yaxşı olduğuna qərar vermək gözəl bir şeydir. Siz boş yer kimi şeyləri nəzərə almalısınız, yəni RAM (Təsadüfi Giriş Yaddaşı) və ROM (Yalnız Oxunan Yaddaş), prosessor və s. Ana plata texnologiya və noutbuklar, kompüterlər kimi elektrik cihazları ilə birləşən hər bir insanın əsas ehtiyacıdır. istənilən versiya.

      Ana plata kompüterin bir neçə hissəsini bir-biri ilə birləşdirir, bunun sayəsində sistemimiz rahat və rahat işləyir. Ana plata olmadan kompüteri işlədə bilmərik. Zərər verərsə, sistem işləmir.

      Ana platanın komponentləri

      Anakartın bir neçə hissələri yalnız iş masası CPU-nu açdıqda və anakartınızı çöldən çıxardıqda müəyyən edilə bilər. O zaman, şübhəsiz ki, anakartların bütün hissələri haqqında tamamilə çaşqın olursunuz, çünki hissələr müəyyən bir kompüterin modelindən və versiyasından fərqlənir.

      Anakartların bütün hissələri haqqında bilmək lazım deyil. Bununla belə, bəzi vacib aspektləri və anakartın kompüter sisteminin müxtəlif hissələrini necə birləşdirdiyini bilmək yaxşıdır. Anakartın çoxsaylı əsas komponentləri və onların mühüm funksiyaları aşağıda təsvir edilmişdir: –

      1. CPU

      CPU mərkəzi prosessoru kompüterin mikroprosessor beyni kimi tanınır. CPU loqarifm və riyazi hesablamaları yerinə yetirmək və bütün proqramları aşkar etmək, deşifrə etmək və götürmək üçün kompüterin ən vacib hissəsidir. O, CPU prosessorunun yerləşdiyi yerdə quraşdırılmış CPU yuvasından ibarətdir. CPU sistemdən daxili istiliyi buraxan və sistemi sərinləşdirən fanatlardan ibarətdir.

      2. RAM

      RAM (Random Access Memory) adətən kompüter yaddaşına aiddir, halbuki onlar kiçik ölçülü çipdir və onun daxilində dinamik məlumatları müvəqqəti saxlamaq üçün istifadə olunur. RAM-da daxil etməli olduğumuz ayrıca yaddaş yuvası var. Çünki, anakartların əksəriyyətində iki-dörd yaddaş yuvası var ki, biz sistemi rəvan işləmək və bütün məlumatları onun daxilində saxlamaq üçün kompüterə çoxlu RAM daxil edə bilək.

      MHz (Megahertz) və ya Mbps (saniyədə meqabayt) müxtəlif sürəti olan ən çox yayılmış RAM növü, yəni. DDR (Double Data Rate) SDRAM (Sinxron Dynamic Random Access Memory), DDR2 SDRAM və DDR3 SDRAM masaüstü kompüterlər üçün, SODIUM isə noutbuk kompüterləri üçündür.

      • RAM-i necə overclock etmək olar
      • RAM-ı necə boşaltmaq olar

      3. BIOS

      BIOS, cihaz sürücüləri kimi də tanınan Əsas giriş/çıxış sistemini ifadə edir. Bu, mahiyyətcə kompüter avadanlıqları və proqram təminatı arasında əlaqədir, buna görə də hardware və əməliyyat sistemi arasında interfeys rolunu oynayır. BIOS əsas yaddaşa bənzəyən ROM (yalnız oxunan yaddaş)dır, lakin işləməsi fərqlidir.

      Bu, yalnız ana platada olan bir çipdir, yükləmə prosesinə, sistemin işə salınmasına və avadanlığı işə salmaq üçün sistem quraşdırmasına kömək edir. ROM sistemi söndürdükdən sonra da proqramları xatırlayır və saxlayır.

      4. CMOS

      CMOS-un tam forması tamamlayıcı metal oksid yarımkeçiricidir. Bütün anakartlar CMOS üçün kiçik bir ayrı blokdan ibarətdir, çünki bütün kompüter bağlandıqda və ya söndürüldükdə RAM çipləri üçün canlı saxlanılır. CMOS batareyası çıxarıla biləndir və kompüterdən çıxarıla bilər. O, Real-Time Clock (RTC) ilə yenilənən tarix və vaxt məlumatlarını saxlamaq üçün unikal xüsusiyyətə malikdir.

      5. PCI yuvaları

      PCI Slots daxili proqram təminatının əlavə edilməsi üçün istifadə olunan aparatın Periferik Komponent İnterconnect cihazını ifadə edən daha müasir variantdır. PCI yuvaları qrafik kartdan, daxili modemdən və səs kartından ibarətdir. Digər komponentləri ana plataya qoşmaq üçün də istifadə oluna bilər.

      Eynilə, müxtəlif növ ana platalar da mövcuddur, lakin biz burada sizin bilikləriniz üçün vacib olan yalnız bir neçəsini təsvir etdik.

      xMSI Tomahawk Anakart | MSI X570

      Ana plataların növləri –

      1. ATX ana plata
      2. Micro ATX ana plata
      3. Mini ITX ana plata

      ATX ana plata

      ATX deməkdirQabaqcıl Texnologiya Genişləndirilmiş Ana platalar. ATX anakartının ilk versiyası 1995-ci ilin iyulunda Intel tərəfindən təqdim edildi, bunun sayəsində onun hissələrinin standartlaşdırılması üçün iş masası, ana plata və enerji təchizatında bir sıra əsaslı dəyişikliklər baş verdi.

      Fiziki ölçü lövhəsi kimi müəyyən edilir, USB kabel, bir 20 pinli konnektorun enerji təchizatı ilə işləyən I/O portları. Bunun əksinə olaraq, bu güc ATX ana platasına bir sıra periferik güc birləşdiriciləri ilə təmin edilə bilər. ATX anakartının dizaynları ən çox yayılmış və kvadrat formadadır.

      Üç ana plata arasında ən böyüyü ATX anakartının Micro-ATX Anakartı və Mini-ITX Anakartı ilə müqayisəsidir.

      Ana platanın ölçüsü artdıqca onun xərc əmsalı da artır, anakartın ölçüsü azaldıqca daha bir neçə funksiya və ya daha çox slotun əlavə edilməsi və ondan bəzi slotların çıxarılması səbəbindən onun xərc əmsalı da bazarda azalır. ATX Anakartının ölçüsü ümumiyyətlə 305 × 244 mm (12 × 9,6 düym) diapazonu arasında dəyişir.

      ATX ana plata: yuvalar

      ATX ana platasında o qədər çox yuva var ki, biz RAM (yalnız oxunan yaddaş) daxil etmək üçün 4-8 yuvadan istifadə edə bilərik və yeddi yuva PCI tərəfindən qrafik kartı, səs kartı və şəbəkə kartı və s. kimi istifadə edilə bilər. bu ATX anakartları böyük həcmdə yer təmin etdiyinə görə daha böyük ölçüdədir.

      Bəzi digər kiçik lövhələr də mövcuddur ki, lövhələr ölçülərini və onun daxilində mövcud olan genişləndirmə yuvalarının sayını azaldıb. Bu ATX düzbucaqlı anakartları elə istehsal olunub ki, insanlar onu sistemin arxasına yerləşdirə bilsinlər. Bu anakartlar digər iki anakartla müqayisədə çox geniş yayılmışdır və ən genişdir.

      Qədim dövrlərdən bu günə qədər əvvəllər hazırlanmış orijinal standart ATX anakartında çoxlu dəyişikliklər olmuşdur. Əsasən, ATX anakarta əsaslanan kompüterlər və ya noutbuklar yalnız bəzi xüsusi məqsədlər üçündür. Əgər siz normal istifadəçisinizsə, kompüterinizi bəzi əsas şeylər üçün istifadə edirsinizsə, sizə ATX anakart əsaslı kompüterlər tələb olunmur.

      Ancaq yüksək səviyyəli oyunlar oynamaq və ya qrafik dizayn üçün oyun noutbuku istəyirsinizsə, o zaman ATX ana plata əsaslı kompüter ala bilərsiniz.

      Ən yaxşı ATX anakartının mövcudluğu

      1. ASRock – Ana plata
         • Brend – ASRock
         • Forma faktoru – MicroATX
      2. GIGABYTE- Oyun üçün ana plata
         • Brend – GIGABYTE
         • Forma faktoru – ATX
      3. ASUS- Oyun üçün ana plata
         • Brend – ASUS
         • Forma faktoru – ATX
      4. ASUS ROG- Ana plata
         • Brend – ASUS ROG (Oyunlar Respublikası)
         • Forma faktoru – ATX
      5. GIGABYTE- Oyun Wi-Fi Anakartı
         • Brend – GIGABYTE
         • Forma faktoru – ATX
      6. MSI-Gaming Anakartı
         • Brend – MSI (Micro-Star International)
         • Forma faktoru – ATX
      7. MSI – Ana plata
         • Brend – MSI
         • Forma faktoru – ATX
      8. ASUS ROG- Oyun üçün ana plata
         • Brend – ASUS ROG
         • Forma faktoru – Mini-ITX
      9. MSI- Gaming Pro ana platası
         • Brend – MSI
         • Forma faktoru – ATX
      10. ASUS TUF- Ana plata
          • Brend – ASUS
          • Forma faktoru – ATX

      Satınalma Linki: Bura klikləyin

      Nəticə

      Burada anakartı müzakirə edirik. Bu yazıda biz əvvəlcə anakartın ehtiyacını və bu komponenti şəxsi kompüterimizdə və ya laptopumuzda niyə istifadə etdiyimizi müzakirə etməklə başladıq. Bundan sonra əsas diaqramı müzakirə edirik. Bu diaqramda bəzi komponentləri ətraflı müzakirə edirik.

      Bu komponentləri müzakirə etdikdən sonra hər bir elementə ehtiyac olduğunu başa düşürük. Bütün bu təfərrüatları müzakirə etdikdən sonra əsas hissəmizə gəlirik: ATX anakartı, ardınca onların əhəmiyyəti və məhsullar haqqında təfərrüatları və məhsullara keçidlərin təmin edilməsi. Həmçinin, bəzi texniki terminlərin abreviaturalarını bilmək istəyirsinizsə, bu məqalə sizin üçün faydalıdır.

      Oxşar Yazılar:

      • CMOS-u necə təmizləmək olar? Overclockdan sonra sistemdə ekran yoxdur
      • MSI X570 Tomahawk ana platası
      • 500 dollarlıq Oyun PC Quraşdırma Bələdçisi
      • Hər hansı bir prosessor üçün ən yaxşı anakartı necə yoxlamaq olar?
      • 1500 dollarlıq Oyun PC Quraşdırma Bələdçisi
      • 4k Oyun PC Quraşdırma Bələdçisi

      Ana plata (Sistem platası) məqalə

      Anakart, bir kompüterin bütün hissələrini üzərində saxlayan və bu parçaların rabitəni təmin edən elektron sxemdir. Şüşə lifdən (sərt plastik törəmə) hazırlanmış, üzərində mis yolların olduğu; Adətən tünd yaşıl bir lövhədir. Ana plata üzərində, mikro prosedur aparan yuvası, yaddaş, genişlənmə yuvaları, BIOS, digər kartlar üçün genişlənmə yuvaları və digər köməkçi dövrələr (sistem saatı, nəzarət dövrələri kimi) yer alır. Bir PC hansı xüsusiyyətlərə sahib olduğunu müəyyən edən ən mühüm komponentdir.

      AT İlk fərdi kompüterlərdə istifadə edilən əsas kartlardır. 8086 və ya 8088 mikroprosessorları üzərində sabit olaraq daşıyır bu halda prosedur aparan dəyişdirilməsi üçün anakart-ın dəyişdirilməsi lazım idi ki, ana kartın əlavə təchizat məntəqəsi

      yalnız 8 bit olmalıdır.
      XT anakartlardan sonra günümüzdə istifadə edilən ATX anakartlara bənzəyən lakin yalnız 5 və 12 volt güc alan anakartlardır. PS/2 dəstəyi yoxdur. ISA, PCI və AGP göstərici yolları ilə dəyişdirilə prosedur aparan dəstəyi bildir.
      Pentium2 prosedur aparan ilə birlikdə ilk dəfə bazara təqdim olunmuş. Günümüzdə istifadə edilən anakart-lardır.
      Əsas anakart istehsalçıları Intel, Dell, Asus, ECS, MSİ, Gigabyte, Foxcon, Biostar, EPoX, Asrock dur.
      İndi bir ana kartın üzərində nələr var onlara baxaq…

      1-Arxa panel əlaqələri; 2- Processor güc pini girişi; 3- Processor yuvası; 4-Processor soyuducusunun ayaqlarını anakarta taxmaq üçün dəliklər; 5-Processor feni pin girişi; 6- Ram (əməli yaddaş) yuvaları; 7-Ana kart güc pini girişi; 8,9- Ekran kartı yuvaları. Bəzi anakartlarda bu yuvaların sayı çoxdur. (Birden çox ekran kartını birlikdə istifadə etmək üçün.); 10-Sata informasiya kabeli girişləri (Sata kabellər sərt disk ilə anakart arasında informasiya əlaqəsini təmin etmək üçün.); 11-Sistem Bloku feni pin girişi; 12-Ön panel əlaqə yeri (ön tərəfdə olan usb, qulaqlıq, mikrofon əlaqələri üçündür.); 13-Şimal körpüsü (Bu körpüyə ana kartın ana informasiya qovşağı deyə bilərik, çünki processor, ram, ekran kartındakı bütün məlumatlar buradan keçir.); 14-Cənub körpüsü ( USB, SATA, PCİ (ses kartı internet kartı), yəni giriş çıxış portlarını nəzarət edər.)
      Şimal və cənub körpülərindən məlumatlar keçdiyi üçün qızırlar, bu səbəbdən ana kart istehsalçıları bu körpülər üçün metal bloklar ilə soyutma sistemi təmin edirlər. Bəzi markalar marka yazısını bu körpülərə yazarlar. (Aşağıdakı şəkildəki 14 nömrədə ASUS yazısı kimi.)1
      Ana kart Arxa Panel Əlaqələri :
      Demək olar ki, bütün ana kartlarda arxa panel portları eynidir.

      1- PS/2 Mouse girişi bütün anakartlarda yaşıl rəngdədir; 2-PS/2 Klaviatura girişi bütün anakartlarda bənövşəyi rəngdədir; 3- COM ardıcıl portudur; 4-LPT paralel porttur. Bu portlara printer, faks, və s. cihazlar qoşulur; 5-Ana kart üzərindəki ekran kartından gələn görüntü çıxışıdır. Monitorunuza görüntü verir. Təbii ki, 3 ölçülü oyunlar üçün zəif bir ekran kartıdır; 6-USB portları (Flash disk, USB hard disk, USB TV kartı, USB səs kartı və s. qısaca bütün USB cihazlarınızı bu portları istifadə edəcək kompüterinizə bağlaya bilərsiniz; 7- İnternetə bağlana bilmək üçün ana kart üzərində olan, modemdən gələn və ethernet kartına qoşulan kabel girişidir; 8-Səs çıxışı və mikrofon girişidir. (mikrofon girişi bütün anakartlarda qırmızı rəngdədir.). Kompüterinizdə musiqi dinləmək üçün, dinamikləri bu səs çıxışlarına taxmanız lazımdır.

      Anakartlarda olan slotlar:

      ISA (Industry standart Architecture–Sənaye standartlı Arxitektura) Slot–ISA sökükləri köhnə tipli anakartlarda: modem,səs, ekran, şəbəkə və başqa kartların qoşulması üçün istifadə edilirdi.ISA PCI və AGP-yə nisbətən aşağı sürətlə işləyən bir sistem şinidir. Maksimum 8 MHz sürətilə işləyir, ancaq bəzi sistemlərdə əlavə sürətləndiricilər ilə 12 MHz sürətinə qədər yüksəldilə bilər. Yeni anakartlarda ya ən sol kənarda tək sökük halında olur, ya da heç olmaya bilər. ISA 16 bit məlumat ötürmə şininə malik olub, eyni vaxtda 16 bit məlumata müraciət etməyə imkan verir.

      PCI (Peripheral Component Interconnect – Xarici Əlaqəli Periferiya Komponentləri) Slot – PCI məlumat şini Intel tərəfindən inkişaf etdirildi, ancaq sadəcə Intel-in istehsal etdiyi mikroprosessorlara deyil, bütün mikroprosessorlara uyğun gəlir və anakartlarda mütləq olması vacib olan standart halına gəlmişdir. Anakartlar üzərində əsasən 1-dən 6-ya qədər PCI sökükləri olur. 32 bit verilənlər şini olan PCI 33 MHz sürətində işləyir. PCI verilənlər şini əməliyyat sistemlərinin avtomatik olaraq qurğunu tanıyaraq yüklədiyi qoş və işlət (plug&play) xüsusiyyətini dəstəkləyən bir verilənlər şinidir. PCI verilənlər şini səs kartından ekran kartına qədər müxtəlif qurğuların istifadə etdikləri verilənlər şinidir.

      AGP (Accelerated Graphics Port – Sürətləndirilmiş Qrafik Port) – AGP xüsusən ekran kartları üçün dizayn edilmişdir. AGP kompüter dünyasını qrafik kartlarında daha geniş verilənlər şini istifadə etməyə məcbur etmişdir. AGP 66 MHz 1x, 133 MHz 2x, 266 MHz 4x sürətilə həm olduqca sürətli verilənlər şini, həm də ana yaddaş ilə daha sürətli əlaqə saxlayan bir portdur. AGP sadəcə, ekran kartı və mikroprosessor ilə istifadə edilməsi və genişlənə bilməsi səbəbilə bir verilənlər şini deyil, daha çox port kimi istifadə olunur. 32 bit həcmi olan və PCI 2.1 standartı istifadə edən AGP 33 MHz yerinə 66 MHz ötürmə sürətinə sahibdir.

      ATX Power Connector (ATX Güc Əlaqələndiricisi) – standart ATX güc əlaqələndiricisi kompüterin güc mənbəyindən çıxır. Birləşdiricinin bir kənarında olan kəsiklər, əlaqənin doğru şəkildə qurulması məqsədilə qoyulmuşdur. ATX güc birləşdiricisinin qoşulması və çıxarılması zamanı güc tətbiq edilməməli və düzgün bir formada qoşulduğuna əmin olmaq lazımdır, əks halda həm anakart, həm də əlaqələndiricinin ucu zədələnə bilər.

      Chipsets (Mikrosxem dəsti) – Üzərilərində olan mikrosxem dəstləri anakartları bir-birindən fərqləndirən əsas hissələrdən biridir. Mikrosxem dəsti bir çox kiçik dövrələrin birləşməsindən meydana gəlmiş və xüsusi funksiyaları yerinə yetirmək məqsədilə hazırlanmışdır. Məsələn, səs kartı, ekran kartı və ya modemin anakart üzərində olduğu hallarında mikrosxem dəstinin bir hissəsi bu qurğuların birini və ya bir neçəsini işlədərkən, digər hissəsi də mikroprosessor funksiyalarına nəzarət edə bilir. Bəzi mikrosxem dəstləri sadəcə bir qrup mikroprosessorları dəstəkləyərkən, bəziləri bir neçə sinfə uyğun olaraq işləyir. Hazırda geniş istifadə edilən anakartlar, ümumilikdə Intel, AMD və Cyrix mikroprosessorlarının ortaq olduqları sürət kateqoriyalarına uyğun olaraq istehsal edilir. Mikroprosessorun yaddaşa müraciət forması və məhdudiyyəti ilə məntiqi məlumatları da mikrosxem dəsti üzərində təyin edilmişdir. Anakart istehsalçıları mikrosxem dəstinin anakart üzərində yerini təyin edərkən temperaturun ən yaxşı şəkildə yayıla bilmə faktorunu diqqətə alırlar.

      CPU (Cenrtal Prosessing Unit – Mərkəzi Prosessor Qurğusu) Socket (Oyuq) – Bütün mikroprosessor oyuqları (socket) bir- birinə bənzəyirlər. Oyuqları bir-birindən fərqləndirən quruluşu və girişlərinin sayıdır. Bəzi yuvalar görünüş etibarilə bir-birinə çox bənzəsələr də, quruluş etibarilə fərqlənirlər. Məsələn, Socket-7, Socket-8, Socket-A və Socket-370 bunlardan bəziləridir.
      Bununla bərabər anakartlar mikroprosessor söküyünə də malik ola bilirlər (Şəkil 23.). Sökük ilə oyuqlar quruluş və görünüş etibarilə tamamilə fərqlənirlər.

      DIMM (Double Inline Memory Module – İki Tərəfli Açıq Yaddaş Modulu) Slot – Hazırda geniş istifadə edilən yaddaş sökükləridir. Digər yaddaş sökükləri isə, SIMM (Single Inline Memory Module – Tək Tərəfli Yaddaş Modulu) və RIMM

      (Rambus Inline Memory Module – Rambus Açıq Yaddaş Modulu) modullarıdır. Hazırda RIMM söküklərinin istifadə edildiyi az saydakı Pentium IV anakartları xaricində bütün anakartlarda DIMM sökükləri istifadə edilir. Əsas DIMM standartları PC100 və PC133-dür. PC100-lər 100 MHz, PC133- lər 133 MHz sürətində işləyir. Pentium IV anakartlarında olan DDR RAM cüt məlumat qrupunu bir paketlə göndərə bilmə xüsusiyyətinə malikdir.

      Floppy Disk Driver Connector (Elastik Disk Sürücüsü Əlaqələndiricisi) – Elastik disk sürücüsünün anakart üzərinə qoşulduğu əlaqələndiricidir. Qoşulma şəkli və diqqət ediləcək hallar IDE şininin qoşulması ilə tamamilə eynidir. Bu mövzuda bir hala diqqət etmək lazımdır ki, elastik disk sürücüsü şininin kəsik və qıvrımlı olan ucu elastik disk sürücüsü tərəfində, IDE şininə bənzəyən ucu isə anakart tərəfində olmalıdır. Anakart üzərində sadəcə 1 ədəd elastik disk sürücüsü yuvası olur.

      IDE (Intelligent Drive Electornic – Ağıllı Elektron Sürücü) Connector (Əlaqələndirici) – IDE əlaqələndiriciləri IDE şinlərinin anakart üzərinə birləşdirildiyi oyuqlardır. Sərt disk, CD və DVD sürücüləri IDE şini vasitəsilə IDE əlaqə- ləndiricisinə qoşulur. IDE qurğularının ATA33/66/100 olaraq üç standartı vardır. Bu rəqəmlər məlumatın vahid zamanda Mb/san. tipindən maksimum köçürülə biləcək miqdarını göstərir. Köçürmə sürətini Standarddan kənara çıxaraq daha çox artırmaq mümkün deyildir. IDE əlaqələndiricilərinə qoşulacaq qurğu ilə əlaqələndiricinin uyğun gəlməsi çox vacibdir. Hər hansı birinin dəstəklədiyi standartın daha aşağı olması halında, aşağı sürətli qurğu və ya əlaqələndiricinin sürətində məlumat mübadiləsi aparılır. Bütün IDE şinlərinin bir kənarında qırmızı, ya da mavi rəngdə xətt olur. Bu xətt IDE şininin IDE birləşdiricisinə düzgün formada qoşulması məqsədilə qoyulmuşdur. Qırmızı, ya da mavi xəttin olduğu tərəf IDE əlaqələndiricisinin 1 nömrəsi ilə göstərilən tərəfinə uyğun gəlməlidir. Bəzi anakartlarda bu rəqəm göstərilməyə bilər. Bu halda IDE əlaqələndiricisi oyuğunun uzun kənarlarından birinin orta hissəsində olan kiçik yarığa diqqət edilməlidir. Yarıq tərəfin üst hissədə olduğu düşünülərsə, IDE şini rəngli xəttin olduğu kənar sağda olacaq şəkildə qoşulmalıdır. Bu mövzuda məlumat hər anakartın kitabçasında mütləq verilir. IDE oyuqları iki ədəd olur: Primary (Əsas), Secondary (Köməkçi).

      Məmmədov Mahil İsa oğlu,
      Zeynalov Zaman Həbib oğlu
      Motherboard Battery (Anakart Batareyası) – Anakart üzərində elektrik axınının olmadığı hallarda bəzi əhəmiyyətli məlumatların yadda saxlanması məqsədilə istifadə edilən, çox kiçik bir gücə sahib batareyadır. Məsələn, tarix və saat məlumatlarının kompüterin hər açılışında qarşımıza düzgün formada çıxması bu batareya sayəsində mümkün olur. Çox vaxt BIOS batareyası adlandırdığımız bu batareyalar, əsasən uzun ömürlü litiumdan hazırlanır. Əsasən istifadəçilər batareyanı çıxartmaqla BIOS-u “sıfırlama”, yəni boşaltma üsulundan istifadə edirlər. Bu üsuldan, batareya tamamilə boşaldıqdan sonra və ya dəyişməsi lazım olduğunda, ya da BIOS-un anakart üzərində olan çevirici (jumper) və ya açarlar ilə sıfırlana bilmədiyi hallarda istifadə olunmalıdır. Batareyanın uzun müddətdə çıxarıldığı hallarda, bəzi anakartlarda iş prosesinin bərpa edilməsinin mümkün olmadığı problemlər ortaya çıxara bilər.

      BIOS (Basic Input Output System – Əsas Giriş-Çıxış Sistemi) Chip (Mikrosxem) – BIOS kompüterin əsas sistem məlumatlarını yadda saxlamaq üçündür. Kompüterin düzgün açılması BIOS-un doğru nizamlanmasından asılıdır. Anakart və mikroprosessorun yeniliklərə uyğun olaraq işləməsi üçün, BIOS-un yeni versiyaları təqib edilməli və yenilənməlidir.

      Müəllif: Məmmədov Mahil İsa oğlu,
      Zeynalov Zaman Həbib oğlu

      Related posts:

      1. Youtubedan videonu nece saxlaya bilerem
      2. Sims4-də heyvanı necə övladlığa götürmək olar
      3. Buluddan şəkilləri necə saxlaya bilərəm?
      4. Telenor kart balansımı necə tələb edə bilərəm?