O’quvchilarga fizika fanini o’qitish metodikasi Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

DOKTORANTURAYA QƏBUL İMTAHANININ SUALLARI

Metodiki Tövsiyə

Biz Hər zaman sizinləyik! Sualınız var? Dərsi qurmaqda çətinlik çəkirsiniz? İmkan tapıb kurslara gedə bilməmisiniz? İmtahana hazırlaşmaq üçün metodiki vəsaitlərə ehiyacınız var? Narahat olmağa dəyməz! Sullarınızla müraciət edə, bloqumuzdan yararlanaraq, çətinliklərinizi qismən aradan qaldıra bilərsiniz.

• Əsas Səhifə
• Bloqdan Istifadə Qaydası
• Əlaqə

DİQQƏT! DİQQƏT! Hörmətli İstifadəçilər!MÜƏLLİF HÜQUQLARI QORUNUR!Bloq yazarının İCAZƏSİ olmadan, bloqdakı materiallar elektron və ya kağız üzərində ÇOXALDILA BİLMƏZ! Həmçinin bloqdakı materiallardan KOMMERSİYA məqsədi ilə istifadə edilə BİLMƏZ!Materialların şəkillərinin çəkilərək paylaşılması QADAĞANDIR!

8 Kasım 2015 Pazar

Fizikanın Tədrisi Metodikası-Doktorontura sualları

Paylaşıldı 01:24 by Leyla Bayramova

FİZİKANIN TƏDRİSİ METODİKASI (5801.01) İXTİSASI ÜZRƏ

DOKTORANTURAYA QƏBUL İMTAHANININ SUALLARI

1. Fizikanın tədrisi metodikası və onun inkişaf tarixi.

2. Fizikanın tədrisində problemli təlim.

3. Təbiət qüvvələri mövzusunun tədrisi metodikası (VII sinif.

4. Fizikanın tədrisi metodikası pedaqoji elm kimi.

5. Fizika dərslərində motivasiyanın yaradılması metodikası .

6. Fiziki anlayışlar. Fiziki kəmiyyətlər və onların ölçülmə

vasitələri mövzusunun tədrisi metodikası (VII sinif).

7. Azərbaycanda fizikanın tədrisi metodikasının inkişaf tarixi.

8. Fizika fənn kurikulumunun mahiyyəti və məzmunu.

9.Qazlarda, mayelərdə və bərk cisimlərdə diffuziya mövzusunun tədrisi

metodikası.

10.Fizikanın tədrisi metodikasının metodoloji əsasları.

11.Ümumi orta təhsil səviyyəsi üzrə təlim nəticələrinin məzmunu

və mahiyyəti

12. Maddənin bərk, maye, qaz və plazma halı mövzusunun

tədrisi metodikası.

13. Fizikanın tədrisi metodikasının məqsəd və vəzifələri.

14. Tam orta təhsil səviyyəsi üzrə təlim nəticələrinin məzmunu

və mahiyyəti.

15. İslatma və kapilyarlıq mövzusunun tədrisində nümayiş eksperimentinin

16.Ümumi orta təhsil səviyyəsində fizikanın tədrisinin məqsəd və vəzifələri.

17. Fizika fənn kurikulumun məzmun xətlərinin xüsusiyyətləri.

18. Ümumi orta təhsil səviyyəsində şagirdlərin müstəqil işlərinin

təşkili metodikası.

19. Ümumi orta təhsil səviyyəsində fizikanın tədrisi

metodikasının xüsusiyyətləri.

20. Məzmun standartı, onun funksiyaları və əhəmiyyəti.

21.Yerdəyişmə, sürət,düzxətli bərabərsürətli hərəkət

anlayışının öyrənilməsində şagirdlərin müstəqil işləri.

22.Tam orta təhsil səviyyəsində fizikanın tədrisi

metodikasının xüsusiyyətləri.

23. Deklorativ, prosedural və konseptual biliklər.

24.Çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkətdə sürət və təcil mövzusunun

tədrisi metodikası.

25. Fundamental fiziki nəzəriyyələr məktəb fizika kursunun əsası kimi.

26. İdraki, emosional və psixomotor fəaliyyətlər.

27. Ümumi orta təhsil səviyyəsində dinamikanın tədrisi metodikası.

28. Fizikanın tədrisində fəndaxili və fənlərarası əlaqə.

29. Fizikanın tədrisində əsas və alt standartların funksiyaları.

30.Fizikadan keyfiyyət xarakterli məsələlərin həllinin öyrədilmə metodikası.

31. Fizikanın tədrisində nümayiş eksperimentinin aparılma metodikası.

32. Fizikanın təlim üsulları.

33. Fizikadan eksperimental xarakterli məsələlərin həllinin

öyrədilmə metodikası.

34. Fizika fənninin təlim üsulları.

35. Frontal labaratoriya işləri və təcrübələri.

36. Fizika təlimində keyfiyyət xarakterli məsələlərin həllinin əhəmiyyəti.

37. Fizikanın tədrisində şagirdlərin təfəkkürünün inkişaf etdirilməsi yolları.

38. Fizikanın təlimi prosesində didaktik prinsiplərdən istifadə.

39.Atmosfer təzyiqi. Atmosfer təzyiqinin ölçülməsi. Toriçelli təcrübəsi

mövzusunun tədrisi metodikası.

40. Fizikanın təlimində şagirdlərin yaradıcı qabiliyyətlərinin

inkişaf etdirilməsi.

41. Fizikanın təlimində analogiya metodundan istifadə.

42. Arximed qüvvəsi mövzusunun tədrisi metodikası.

43. Fizikanın təlimi prosüsində şagirdlərin fəallıqlarının artırılması yolları.

44. Təlimin təşkili formaları.

45. İdeal mayenin axını. Bernuli qanununun tədrisi metodikası.

46. Fizikanın təlimində induksiya və deduksiya metodundan istifadə.

47. Fizikanı öyrənməyə idraki marağın yaradılması.

48. Cismin impulsu. İmpulsun saxlanma qanunu mövzusunun

tədrisi metodikası.

49. Fizikanın təlimində labaratoriya işləri və praktikumları.

50. Fizikanın təlimində idraki, məntiqi və yaradıcı təfəkkürün

yaradılması üsulları.

51. İş, güc, enerji mövzularının tədrisi metodikası.

52. Ümumi orta təhsil səviyyəsində fizika kursunun məzmunu və mahiyyəti.

53. Fizika dərslərində şagirdlərin tədqiqatçılıq bacarıqlarının inkişafı.

54. Mexanikanın metodoloji məsələlərinin tədrisi metodikası.

55. Tam orta təhsil səviyyəsində fizika kursunun məzmunu və mahiyyəti.

56. Fizika təlimində dərsin təşkili formaları.

57. Molekulyar fizikanın metodoloji məsələlərinin tədrisi metodikası.

58. Fizikanın tədrisində fəal təlim üsullarından istifadə.

59. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin aparılması qaydaları.

60. Elektrodinamikanın metodoloji məsələlərinin tədrisi metodikası.

61. İllik planlaşdırma.

62. Fizika təlimində məsələ həllinin öyrədilməsi üsulları.

63. Optikanın metodoloji məsələləri.

64. Fizika təlimində məsələ həlli təlim və tərbiyə vasitəsi kimi..

65. Sinifdənkənar müşahidələr və təcrübələr.

66. Atom və nüvə fizikasının metodoloji məsələləri.

67. Fizika təlimində informasiya kommunikasiya

texnologiyalarından istifadənin metodikası.

68. Nümayiş eksperimentinin hazırlanmasının və aparılmasının metodikası.

69. Nüvənin rabitə enerjisi. Kütlə defekti mövzusunun tədrisi metodikası.

70. İllik planlaşdırma və onun hazırlanma texnologiyası.

71.Şagird nailiyyətinin qiymətləndirilməsi qaydaları.

72. İdeal qaz qanunları mövzusunun tədrisi metodikası.

73. Fizikanın təlimində texniki vasitələrdən istifadənin metodikası.

74. Labarator praktikumlar və onların aparılma metodikası.

75. Termodinamikanın qanunlarının tədrisi metodikası.

76. Gündəlik planlaşdırmanın hazırlanma texnologiyası.

77. Ekskursiya təlimin təşkili formalarından biri kimi.

78. Atomun nüvə modeli. Bor postulatları mövzusunun tədrisi metodikası.

79. Məktəb daxili qiymətləndirmənin növləri. Qiymətləndirmədə

istifadə olunan metod və vasitələr.

80. Labaratoriya işlərinin təsnifatı və aparılma metodikası.

81. Müxtəlif mühitlərdə elektrik cərəyanı mövzusunda ümumiləşdirici

dərsin tədrisi metodikası.

82. Fizikanın tədrisində istifadə olunan fəal təlim üsulları.

83. Fizikanın tədrisində müəllimin fəaliyyəti.

84.Nüvə enerjisi və ondan istifadə. Zəncirvari və istilik nüvə

reaksiyaları mövzusunun tədrisi metodikası.

85. Fizika təlimində elmi təfəkkürün inkişaf etdirilməsi məsələləri.

86. Şagirdlərin bilik və bacarıqlarının yoxlanılması və

qiymətləndirilməsi üsulları.

87. Fizika təlimində ekoloji problemlərin öyrənilməsi üsulları.

88. Fizikanın təlimi prosesində şagirdlərin fəaliyyətlərinin fəallaşdırılması

89. Fizika kabinetinin təchizi prinsipləri.

90. Fizikadan şagirdlərin ev tapşırıqları

Tərtib edən: p.f.d Ə.Ə.Qarayev

O’quvchilarga fizika fanini o’qitish metodikasi Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Doniyorbek Murodjon O’G’Li Kuryazov

Ushbu maqolada umumta’lim maktablarida fizika fanini o’qitishda sinflar darajasida o’quvchilar fikrlash doirasidan kelib chiqqan holda innavatsion va interfaol usullardan foydalish haqida bayon qilinadi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по философии, этике, религиоведению , автор научной работы — Doniyorbek Murodjon O’G’Li Kuryazov

O’quvchilarga fizika fanini o’qitishning innavatsion usullari

UMUMIY O‟RTA TA‟LIM MAKTABLARIDA “QATTIQ JISMLAR FIZIKASI”GA ОИД MASALALAR YECHISHNI TAKOMILLASHTIRISH

Musiqa darslarini fanlararo aloqadorligida tashkil etish imkoniyatlari

BOSHLANG’ICH SINFLARDA MATEMATIKADAN DARSDAN (SINFDAN VA MAKTABDAN) TASHQARI MASHG’ULOTLAMI TASHKIL ETISH UCHUN TAVSIYALAR

BOSHLANG’ICH SINF O’QISH DARSLARIDA AKT VA INTERNET MA’LUMOTLARIDAN FOYDALANISH
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «O’quvchilarga fizika fanini o’qitish metodikasi»

O’quvchilarga fizika fanini o’qitish metodikasi

Doniyorbek Murodjon o’g’li Kuryazov kuryazovdoniyor4@gmail.com Qoraqalpog’iston Respublikasi, Ellikqal’a tumani, 14-maktab

Annotatsiya: Ushbu maqolada umumta’lim maktablarida fizika fanini o’qitishda sinflar darajasida o’quvchilar fikrlash doirasidan kelib chiqqan holda innavatsion va interfaol usullardan foydalish haqida bayon qilinadi.

Kalit so’zlar: “Fizika”, yorug’lik, trayektoriya, gipoteza, temperatura, absolyut, nisbiy, maydon, radiatsiya, radiaktivlik, raketa, biofizika.

Methods of teaching physics to students

Doniyorbek Murodjon oglu Kuryazov kuryazovdoniyor4@gmail.com Republic of Karakalpakstan, Ellikkala district, School №14

Abstract: This article discusses the use of innovative and interactive methods in the teaching of physics in secondary schools at the classroom level, based on the scope of students’ thinking.

Keywords: “Physics”, light, trajectory, hypothesis, temperature, absolute, relative, field, radiation, radioactivity, rocket, biophysics.

O’sib kelayotgan o’g’il-qizlarimizning har tomonlama barkamol avlod bo’lib, hayotga kirib kelishlarini ta’minlash jamiyat oldidagi eng ulug’ maqsadlardandir. Bugungi tezkor davr o’quvchilardan mukammal bilim olishni talab etmoqda. Zero, yoshlarimizning kelajakda erishadigan muvaffaqiyati mustaqil bilim olish layoqati, o’z-o’zini rivojlantirish va takomillashtirish qobiliyatiga ega bo’lishi bilan belgilanadi. Bolalarga bunday munosabat ta’limga oid davlat siyosatida, uning hayotga joriy bo’layotgan tamoyillarida to’la namoyon bo’lmoqda.

“Fizika” fani 6-9-sinflarda haftasiga ikki soatdan o’qitiladi. 6-sinfda o’quvchilarga fizik hodisalar va kattaliklar haqida umumiy ma’lumotlar beriladi. Bu bilan o’quvchilarni fizikaga qiziqtiriladi, fizika fani haqida dastlabki tasavvur hosil qilinadi, tevarak-atrofdagi fizik hodisalarning mohiyatini elementar tarzda tushuntirish orqali ilmiy dunyoqarashlari shakllantiriladi.

6-sinfda o’quvchilar 4-sinfda o’qitilgan tabiatshunoslik fani va 5-sinfda o’tilgan botanika va geografiya fanlarida o’rganilgan:

– suv, yer, havo, olov, yomg’ir, qor, muz, tosh, temir, daraxt, o’t, qush, baliq kabilarni;

– yorug’lik va qorong’ulikning farqini, osmon, quyosh, oy, yulduzlar haqidagi bilimlami, ularning har kuni chiqishi va botishi haqidagi tasavvurlarni;

– o’zi yashayotgan joyning xususiyatiga muvofiq tog’, vodiy, dala, daryo, qishloq, shahar nima ekanligini bilishi kerak.

Bu tushunchalar orqali o’quvchilar jism va hodisalarni ko’ra olishi, eshitishi, qabul qila olishi va kuzata olishi kerak. Bu kuzatishlar orqali tabiiy geografiya, biologiya va kimyo predmetlari mazmunida uchraydigan fizikaga oid bilimlarni o’zlashtirishga tayyorlanadi.

O’quvchilar yuqori sinflarda fizika kursining barcha bo’limlarini sistemali ravishda o’rganadilar. Bunda fizika ta’limi mazmuni ijtimoiy hayotda, tevarak-atrofda uchraydigan fizik hodisalar va jarayonlar bilan bog’lab o’rgatiladi.

Fizika fani o’quvchilar qalbiga oson kirib borishi, ularning xotirasidan mustahkam o’rin olishida jonli misollar, hayotiy taqqoslar muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni tajribadan har bir fan misolida samarali foydalanish mumkin.

Fizikaning tabiat sirlarini ochishdagi fundamental ahamiyatini va uning qonunlarining hozirgi zamon texnologiyasining asosini tashkil qilganligi hamda fizika sohasidagi bilimlar kelajakda jamiyat taraqqiyoti uchun benihoya katta ahamiyatga ega. Fizika o’quv predmeti sifatida shakllantirish uchun yetarli darajada imkoniyatlarga ega. Bu o’ quv predmetining barcha texnik qurilmalarning asosi sifatida namoyon bo’lishi, egallagan bilimlarining hayotda hayotda qo’llash imkoniyatlarning ko’pligi bilan belgilanadi. Shu bilan birga, fizikani o’rganish jarayonida o’quvchi bilishning barcha bosqichlari (kuzatish, gipoteza, tajriba o’tkazish, mushohada qilish va natijalarni umumlashtirish)da o’tkaziladi.

O’quvchilarni fizika faniga qiziqtirishni bir nechta usullari mavjud. Masalan, fizikani boshlang’ich kursida o’quvchilarni xalq ertaklari va matallaridan foydalanish, yaxshi samara beradi. Bu ertak va matallar dars jarayonida, savol-javoblar, qiziqarli kechalar, fizikadan har xil mushoiralar, viktorinalar, quvnoqlar va zukkolar tanlovini o’tkazishda hamda darsdan tashqari mashg’ulotlar qo’l keladi. Ertak va matallardagi bunday obrazli o’xshatishlar fizika fanini boshqa fanlar bilan yaqinlashtirish, fizikadagi bir-biriga yaqin bo’lgan mavzularni birlashtirishda muhim ro’l o’ynaydi. Masalan, 6-sinfdagi boshlang’ich tushunchalarda moddiy nuqta, trayektoriya, yo’l va ko’chish, vaqt, tezlik kabi kattaliklarni tushuntirishda o’quvchilarni o’zlari uchun qiziqarli bo’lib qolgan “Bo’g’irsoq” ertagi orqali qiziqtirish muhim ro’l o’yanaydi. O’rmon tomon yo’l olgan bo’g’irsoq trayektoriya orqali o’rmon yo’lagidan yurib, yo’lida har xil hayvonlarga duch keladi. Qo’shiq aytib berib, vaqtdan yutadi. Bu vaqt har xil hayvonlarda har xil bo’ladi. Bu mavzularda bo’g’irsoqning shakli sababli harakatining osonligi yo’lning notekisligi harakatga salbiy ta’sir qilmaydi. Ertak orqali

ko’chish, yo’l, trayektoriya, tezlik,vaqt kabi fizik kattalikar o’quvchilarga qiziqarli qilib tushuntiriladi.

Yana shunday ertaklardan “Qizil qalpoqcha” ertagi. Buvisinikiga yo’l olgan qizil qalpoqcha o’rmon yo’lagi orqali harakat qiladi. Bo’ri esa yo’lakdan yurmay, ko’chish orqali qizil shapkachadan oldin buvisinikiga yetib oladi. Bu ertak orqali ham yuqoridagi mavzularda foydalanib, o’quvchilarni fizika faniga qiziqtirish mumkin.

Yoshlik chog’larida o’quvchilarni sevimli ertaklaridan bo’lgan “Sholg’om” ertagidagi hodisalar – kuch, og’irlik kuchi, ishqalanish kuchi, tortish kuchi mavzularida foydalanish mumkin. Bobo sholg’omni torta olmagach, yordamga buvi, nabira, it, mushuk va sichqonni chaqiradi: kuchlarni qo’shilish natijasida, sholg’om ornidan jiladi.

O’quvchilarni fizik hodisalarni o’rganishda mustaqil ravishda kuzatish, tajribalar o’tkazish, tajriba natijalarini umumlashtirish hamda darsliklar, o’quv qo’llanmalari va boshqa qo’shimcha adabiyotlardan foydalana olishga o’rgatish muhim o’rin tutadi.

Ma’lumki, organizm muhitning harorat (temperatura), ravshanlik (yorug’lik), namlik (absolyut va nisbiy), havo bosimi, shovqin, elektr va magnit maydoni, radiatsiya oqimi, radiaktivlik va shu kabi fizik xarakteristikalarning o’zgarishidan darhol ta’sirlanadi.

Fizikani o’rganishda o’quvchilarga biofizikaga oid materiallardan ham foydalanish mumkin. Biofizika elementlarini o’quvchilarga o’rgatishda o’qitishning turli formalaridan foydalanish mumkin:dars, ekskursiya, amaliy ish va laboratoriya mashg’ulotlari, o’quvchilarning mustaqil tadqiqot olib borish faoliyati, referatlar tayyorlashi va boshqalar. Biroq biofizikaga oid materialni o’rganishda ko’pincha darsdan foydalanish yaxshi natija beradi.

Kuzatishlar o’quvchilarni biofizika elementlari bilan tanishtirishda fragmentdan foydalanish maqsadga muvofiq ekanini ko’rsatdi, chunki u juda kam o’quv vaqtini sarf qilishni talab etadi va fizika bilan biologiyaning bog’lanishini sistemali amalga oshirilishini ta’minlaydi. Buning uchun ancha ko’p vaqtdan foydalanish o’quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqi faoliyatining turli xillari va fakultetiv mashg’ulotlar uchun xarakterli deb hisoblanadi.

O’rganish uchun ajratib olingan biofizik materialni didaktik jihatdan shunday o’zgartirish kerakki, uni fizikaning aniq bir mavzularini o’rganish uchun eng yaxshi holga keltirish lozim bo’lsin, chunki, o’quchilarga biofizika elementlarining mazmunini ochib berishning metod va formalari o’quvchilar o’quv faoliyatini tashkil etishning turli usullarini va alohida o’qitish metodlarini talab qilmaydi. Ular o’quvchilarni texnika elementlari bilan tanishtirish uchun foydalanadigan metodlardan deyarli farq qilmaydi. Albatta, bunda biofizik jismning o’ziga xos mazmuni hisobga olinishi, materialni chuqur bayon qilish usuli to’g’ri aniqlanishi, aniq dars orasiga jismlarning xususiyati va xossasini hisobga olinishi kerak.

Issiqlik hodisalari mavzularida issiqlikning inson hayotida eng muhim o’rin tutishi ko’rsatib beriladi. Bunda o’quvchilarning yosh xususiyatini hisobga olib, televizorda ko’rgan multfilmlari, qadimgi dunyo tarixi darslarida eshitgan olov haqidagi afsonalari eslatilib, insonning yashash uchun tabiatda olib borgan kurashlari qiziqarli holda o’tkaziladi. Darslikda ulardan ayrimli keltirilgan. Olovni bo’ysundirish” nafaqat qadimgi davrda, balki hozirgi zamonning eng baquvvat texnikasida ham asosiy harakatlantiruvchi kuch ekanligi ko’rsatib beriladi. Masalan: Kosmik uchiruvchi raketa, qit’alararo raketa, barcha kemalar, avtomobillar, traktorlar, poyezdlar va hokazo. Shunga ko’ra issiqlik hodisalarni o’rgaish, u bilan bog’liq mashinalarni ishlatish, sozlash va takomillashtirishda kerak bo’lishi uqtiriladi. Undan keying mavzu,,issiqlikni hosil qiluvchi va qabul qiluvchilar”ga o’tish bir tekisda boradi. Yerdagi issiqlikning asosiy manbai-Quyoshdir. Avtomobil dvigatelida yonib turgan benzinning ham asosi Quyosh ekanligi tushuntirib o’tiladi. Bu bilan birga issiqlikni faqatgina nimanidir yondirish orqali emas, balki ish bajarib ham hosil qilish mumkinligi isbotlab ko’rsatiladi. Bundan tangani jun materialga ishqalaganda isiganligi namoyish qilinadi. Bu bilan ishning energiyaga, energiyaning ishga aylanishi tushunchasi hosil qilinishiga zamin yaratiladi.

Hozirgi fan-texnikaning rivojlanishi bilim, amaliyot va tajriba o’zaro aloqani uzviy bog’lab borilishini taqozo qiladi. Fizika fani ishlab chiqarishdan ajratilgan holda o’qitilsa, o’quvchilar bu fanning nima uchun kerakligini, uni o’rganishning nima uchun zarurligini tushuna olmaydilar. O’quvchilarning faqatgina fizika faniga qiziqishini oshirishga qaratilmay, balki ularning texnik faolligini rivojlantirish, fan va texnika yutuqlarining zamonaviy ishlab chiqarishdagi o’rni va ahamiyatini ko’rsatish bilan ularning politexnik tayyorgarligini kuchaytirishni ham ko’zda tutadi. Jumladan, “Elektr sig’imi”, “Kondensatorlar”, “Yarim o’tkazgichli asboblar”, “Elektromagnit tebranishlar va to’lqinlar” mavzular o’tilayotgan vaqtda uning amaliy ahamiyatiga e’tibor berilishi, o’quvchilarning texnik ijodiy qobiliyatlarini rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi.

O’quvchilar “Tokning magnit maydoni” masalasini o’rganishda organizm to’qimalarining magnit xossalari, to’qimalar ma’lum darajada suvga o’xshab diamagnit ekani, shuning uchun u tashqi magnit maydon ta’sirida umuman magnitlanmasligi haqida bilib oladilar. Biroq organizmda paramagnit moddalar, molekulalar, ionlar mavjud(organizmda ferramagnit zarralar bo’lmaydi). Magnit maydon ularga ta’sir etib, hayot faoliyatining ko’pgina jarayonlariga, masalan, hujayralarning holatiga, to’qimalarning nafas olishiga, odamning nerv sistemasiga va boshqalariga ta’sir etadi. Yana shuni ham nazarda tutish kerakki, o’tkazgichning qarshiligi kichik bo’lganda qarshilik qancha kam bo’lsa, tok kuchi shuncha katta bo’ladi. Bunga e’tiborsizlik qilingan hollarda og’ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Fizika fanini o’qitish jarayonida o’quvchilarni bu fanga qiziqtirishni yana bir

usullaridan biri dars mobaynida fizik tajribalar tabiatdagi fizik jarayonlarni o’quvchilarning o’zlari fizikani o’rganishga qadar kuzatganlar. Lekin bu kuzatishlar natijasidabarcha o’quvchilar ularning mohiyati haqida to’g’ri xulosa chiqara olmaydilar, albatta. Bundan tashqari hamma o’quvchilar ham mavjud jarayonlarning barchasini ko’rmagan. Shu sababli maktab sharoiti doirasida sinfda maxsus tashkil etiladigan fizik tajribalarni ko’rsatish zaruriyati tug’iladi. Fizikadan to’g’ri tashkil etilib, namoyish qilingan va talqin etilgan tajribalar o’quvchida nafaqat asbob-uskunalar tuzilishi, ishlashini o’rganib qolmay, balki ulardagi qonuniyatlarni payqashga ham imkoniyat tug’diradi. Fizik namoyishlar o’quvchilarga mazkur fanga bo’lgan qiziqishlarini ham orttiradi. Namoyishlar yordmida fizik tushunchalar, fizik kattaliklar va ularni o’lchash imkoniyatlari ko’rsatiladi. Ular so’ngra laboratoriya ishlarini bajarishda, masalalarni yechishda shakllanadi, rivojlanadi va bilimlari chuqurlashib boradi. Fizika darslarining boshida shunday tajribalarni namoyish etish kerakki, ular oddiy bo’lsa-da, boshlang’ich nuqta bo’lsin. Ularda ko’rgan hodisalar, keyinchalik boshqalarini tushuntirish uchun asos bo’ladi. Fizik kattaliklarning o’lchamlari(uzunlik, vaqt, massa, bosim, temperatura va h.k) aniqlanadi va ular orasidagi miqdoriy va sifat bog’lanishlari ko’rsatiladi(suyulik bosimining idish tubiga bosimi).

Namoyish tajribalarini o’rgatish jarayonida fizika qonunlaridan amalda foydalanishni ko’rsatishdan iborat(issiqlik mashinasi, termometr).

Keyingi namoyishlari bilimlarni chuqurlashtirishga qaratilgandir. Ularda ko’rsatiladigan tajribalarda bir nechta fizik qonun ishlatilgan murakkab jarayon ko’rsatiladi. Albatta, bunday tajribalar unchalik ko’p bo’lmay, o’quvchilarda ma’lum miqdorda bilimlar to’planganda o’tkaziladi. Ko’rsatiladigan namoyishlar soni ko’p bo’lmasligi kerak. Tajriba o’qituvchi tushuntirishiga ko’makchi sifatida berilgani ma’qul. Ishlatiladigan asboblar sodda va turli xil bo’lib, o’quvchi diqqatini charchatmasligi kerak. Eng muhimi namoyish qisqa muddatli bo’lishi talab qilinadi. Shuningdek, uyga bajarish uchun qiziqarli tajribalar ham berish mumkin.

1. Yupqa devorli stakan olib, issiq suvga botirib qo’ying. So’ngra ochiq tomoni bilan sovuq suvga to’nkarib qo’ying. Birozdan so’ng stakan ichida sovuq suv ko’tariladi. Nimaga?

2. Ikkita stakan oling. Ularning og’zi bilan bir xil diametrda rezina halqa qirqib oling. Birinchi stakan og’ziga rezina halqani qo’ying. Kichik qog’oz bo’lagini stakan ichiga tashlab yoqib yuboring. Darhol ikkinchi stakan og’zini rezina halqa ustiga qo’yib yoping.1-2 s dan so’ng yuqoridagi stakanni ko’tarsangiz pastkisi ham qo’shib ko’tariladi. Nega?

3. Qalinroq karton qog’ozdan quticha yasang. Uning ichiga suv quyib qizigan elektr plitkasiga qo’ying. Suv isiydi va nihoyat qaynaydi. Quti butun qoladi. Sababini tushuntiring.

Fizikadan ekskursiyalar o’tkazish metodikasi bir qator tadqiqotlarda o’z aksini topadi, biroq ularda kuzatish obyekti sifatida asosan qishloq xo’jalik va sanoat korxonalari xizmat qiladi. O’quvchilarning fizikadan olgan bilimlari sifatini yaxshilash ularni kasbga yo’llash uchun uyushtiriladigan ekskursiyalar yaxshi natija beradi.

Masalan, kosmonavtikaga oid ko’rgazmalari bor muzeylar, meditsina texnikasiga oid poliklinikalarda kuzatuvlar. Maqsad- o’quvchilarni elektr tokining organizmga biologik ta’sirini ko’rsatish va uning meditsina asboblarida bemorlarni diagnostika qilish va davolashda qo’llanilishini o’quvchilarga ko’rsatish. Ekskursiya poliklinikaning fizioterapevtik kabinetida o’tkaziladi.

Ekskursiyalarni mavzuviy, fikriy-ilmiy sayohat usulida ham olib borish mumkin. Buning uchun ko’hna Samarqand imoratlari, rasadxona rasmlari tushirilgan otkritkadan foydalaniladi. Fizika xonasida epidiaskop ishlasa, ularni kattalashtirib, ekranga tushirish mumkin . O’quvchilar ilmiy sayohat ishtirokchilari, o’qituvchi esa,,gid” vazifasini bajaradi.

Tanishtirish temuriylar davrida qurilgan tarixiy obidalar bilan boshlab, rasadxona rasmiga kelib to’xtaydi. Rasadxonani qurish uchun loyihaning boshida Ulug’bekning o’zi turganligini, o’sha davrning buyuk matematigi G’iyosiddin Jamshid loyihalarga tuzatish kiritganligini, astronomik asboblarni tayyorlash va qurishda katta hissa qo’shganligi aytiladi. Bu tadqiqotlarning davomi sifatida teleskoplar yaratilishi va hozirgi zamondagi radioteleskop, rentgen teleskoplari va kosmosga chiqarilgan teleskoplar haqida tushuncha beradi.

O’quvchilarni fizika faniga qiziqtirishda har xil fizikaga oid topishmoqlardan ham foydalanish mumkin. Topishmoqlar aql-zakovat, fikr o’tkirligining sinov quroli hisoblanadi. Chunki u o’quvchini hozirjavoblikka o’rgatadi. Dars jarayonida ruhiy charchashning oldini oladi. O’qituvchiga esa o’quvchilarning zehni dunyoni o’rganishga, ularni individual xususiyatlarini aniqlashga yordam beradi.

Ko ‘zga ko ‘rinmas Qo ‘lga ilinmas, Shusiz hech joyda,

Hayot ham bo ‘lmas. (Havo) Kerak har bir xonadonga, Issiqligi huzur jonga.

U bor bo ‘lsa jonli tirik. (Elektr toki) Nur sochadi har yoqqa,

Kerakmas unga gugurt.

U bilan ravshandir yurt. (Lampochka) Ming chiroqda yuzta son,

O ‘lchar yuza va tomon. (Santimetr)

Fizikadan o’tkaziladigan to’garaklar o’quvchilarning nazariy va amaliy bilimlarini chuqurlashtirishing eng qulay shakli bo’lib, unda fizikaga, uning amaliy tadbiqlariga qiziqish mayllarini ixtiyoriy ravishda jalb qilinadi. To’garaklarining muvaffaqiyati uni to’g’ri tashkil qilishda to’garakdan maqsad o’quvchilarni fizik tajriba o’tkazishda mustaqillik, tashabbuskorlik va faolligini oshirishdir. To’garak mashg’ulotlarini qiziqarli qilib tashkil etish maqsadida ba’zi hollarda o’quvchilar dars

bilan kamroq band bo’lgan kunlarida, ularning o’tkazish usul va metodlarini juda tez o’zgartirib turish maqsadga muvofiqdir.

Maktabning ta’limiy muhitiga fizika xonasining jihozlanganligi, kompyuter sinflarining mavjudligi kiradi. Hududda ishlab chiqarish korxonasi, muzeylarning borligi va ularga ilmiy sayohatlar uyushtirish imkoniyatlari esa maktabdan tashqari ta’lim muhiti hisoblanadi. O’quvchilarning ta’limga bo’lgan ehtiyojini o’rganishning usullaridan biri – bu kuzatishdir. Kuzatish ishlari darsda va darsdan tashqari paytlarda ham o’tkazilishi kerak. Bunda qaysi mavzudagi kitoblarni ko’proq o’qishi, qanday to’garakka qatnashi, sayohatga chiqqanda, muzeyga borganida, ko’rgazmalarda bo’lganida o’zini tutishi ham hisobga olinadi.

Maktabda o’quvchilarni fizika faniga qiziqtirishda tatbiqiy fizika hamda fanlararo bog’lanishlarning ahamiyati katta. Shu munosabat bilan maktabda, biofizika elementlarining kiritilishi eng avval o’quvchilarda fizika predmetini chuqur va keng o’rganishlarida zamin yaratadi, fanlararo aloqadorlikni jonlanatiradi, o’quvchilarda kasbga bo’lgan qiziqishlarini oshirib, uni ongli ravishda tanlash imkoniyatlarini yaratadi, politexnik ta’limni yanada kuchaytiradi. Fizika o’qituvchisi fizikaga oid materiallarni boshqa predmetlar bilan bog’lagan holda o’tishlari uchun ular eng avval, o’rta maktabda o’tiladigan predmetlarning programmalari bilan yaxshi tanishishlari hamda taklif etilayotgan materiallar mazmuni, maqsadi va vazifalarini yaxshi bilishlari zarur. Shuningdek, fizika o’qituvchisi o’quvchilarning fizika predmeti materiallaridan olgan bilim va ko’nikmalarini qaysi biri qachon va qaysi temani o’tishda boshqa predmet-o’qituvchisiga yordam berishini, xuddi shuningdek, fizik materiallar amaliyotda qayerda, qancha miqdorda qo’llanishini ham bilishlari kerak. Aks holda fizika o’qituvchisi boshqa predmet o’qituvchilariga yaqindan yordam bera olmaydi va o’z predmetini ham boshqa fan materiallariga, ayniqsa, amaliyot bilan bog’lagan holda tushuntira olmaydilar. Biofizika elementlarini fizika kursida hamda boshqa predmet materiallari bilan bog’lab o’qitish va tarbiya jarayonida, samaradorligini oshirishda, o’quvchilarning har tomonlama to’liq va mustahkam bilim olishlariga katta imkoniyat yaratib beradi.

Keyingi yillarda qayta tiklanuvchi energiya manbalari (shamol, quyosh, geothermal, biomassa) haqida ommaviy axborot vositalari, ilmiy-amaliy konferensiyalarda ko’plab yangi ma’lumotlar e’lon qilinmoqda. Shu bois, bu ma’lumotlarni ta’lim jarayoniga, xususan, fizika darslariga tatbiq qilish, energiya, energetikaning eng so’nggi zamonaviy fizik va texnologik asoslarini o’quvchilarga yetkazish, ularda bu soha bo’yicha yetarlicha bilim, ko’nikma va malakalarni hosil qilish muhim ahamiyatga ega.

Ilm-fanga, ustoz-murabbiylarga e’tibor qaratilayotgan shunday zamonda biz o’qituvchilardan yangi zamonga yangicha qarash, yondoshish va texnologiyalar bilan o’quvchilar ongiga, qalbiga kirib borish talab qilinar ekan, shu oliy maqsad ila qadam

1. Ya.I.Perelman “Qiziqarli fizika” Toshkent-2009y 6 bet.

2. K.Tursunmetov “Ma’lumotnoma” Toshkent-2007 y 13-15 betlar .

3. M.Yo’ldashev “8-sinf fizika darslik” Toshkent – 2010 105-122 betlar.

4. L.S.Landsberg “Optika”. Moskva. 1976 y. 5-bet

##book name= FİZİkanin təDRİSİ metodikasi // ##fk=102//ks=03//fn=152// sumalltest= 322 // ##Fakultə: Fizika və texnologiya

1. Klassik mexanika nəzəriyyəsinin səciyyəvi xüsusiyyətləri hansılardır?

I – Klassik mexanikada makrocisimlərin hərəkəti öyrənilir;

II – Cismin hərəkət sürəti işıq sürətindən çox-çox kiçikdir;

III – Cisimlər və onları təşkil edən zərrəciklərin qarşılıqlı təsiri nəzərə alınır;

IV – Cismin kütləsi sabit kəmiyyətdir.

2. Dünyanın fiziki mənzərəsi hansı formalarda ifadə edilir?

A) Klassik və molekulyar – kinetik mənzərəsi

B) Dünyanın mexaniki, molekulyar – kinetik və təbii mənzərəsi;

C) Dünyanın elektrodinamik və təbii – elmi mənzərəsi;

D) Dünyanın kvant – sahə və texniki mənzərəsi;

E) Dünyanın mexaniki , elektrodinamik və kvant sahə formasında;

3. Şəkildə yerin səthindən şaquli yuxarı atılmış cismin koordinat – zaman qrafiki verilmişdir. Cismin uçuş müddətini hesablayın (havanın müqavimətini nəzərə almayın, g=10 m/san 2 )

4. Məktəb fizika kursunun öyrənilməsində birinci hansı enerji növünün öyrənilməsindən başlamaq daha məqsədə uyğundur. Nə üçün?

A) Daxili enerjidən. Çünki, bu zaman sistemdə cismin təxminən 7 – enerji forması nəzərə alınır.

B) Potensiaı enerjidən. Çünki, bu zaman sistemdə iki cisim iştirak edir;

C) Tam enerjidən. Çünki, bu zaman iki enerjinin cəmindən istifadə edilir;

D) Kinetik enerjidən. Çünki, bu zaman sistemdə yalnız bir cisim iştirak edir;

E) Mexaniki enerjidən. Çünki, bu zaman cismin hərəkətində iştirak edən enerji növlərindən istifadə edilir.

5. Mexanikada hərəkətin dinamik ölçüsü dedikdə hansı fiziki kəmiyyətlər nəzərdə tutulur?

A) Potensial enerji, qüvvə momenti, impulls, enerji

B) Ətalət, qüvvə. kütlə, hərəkət miqdarı, qüvvə impulsu

C) Impuls, impuls momenti, kinetik enerji, qüvvə impulsu və iş

D) Kinetik enerji, qüvvə impulsu, hərəkət miqdarı, ağırlıq qüvvəsi

E) qüvvə momenti, konservativ qüvvələr, dispativ qüvvələr, potensial enerji

6. Sabit qüvvənin işi hansı xassələrə malikdir?

I – Qapalı trayektoriya üzrə sabit qüvvənin işi sıfra bərabərdir.

II – Sabit qüvvənin işi həmişə müsbətdir.

III – İki nöqtə arasında cismin hərəkəti zamanı sabit qüvvənin gördüyü iş bu nöqtələri birləşdirən trayektoriyanın formasından asılı deyildir.

7. Düzxətli hərəkət edən cismin koordinaının zamandan asılılıq tənliyi şəklindədir. Cismin başlanğıc sürəti və təcili nə qədərdir?

8. m kütləli cisim sürtünmə əmsalı olan səthdən dartı qüvvəsinin təsiri ilə bərabərsürətli hərəkət edir. Dartı qüvvəsinin ifadəsi hansıdır?

B) F_d = mgsin + mgcos

D) F_d = mgcos – mgcos

9. Şəkildə göstərilmiş səthdə hərəkət edən cismə neçə qüvvə təsir edir?

10. Şaquli yuxarı atılan cismin koordinat tənliyi y=15 + 30t – 5t 2 şəklindədir. Cismin uçuş müddətini hesablayın. (havanın müqavimətini nəzərə almayın, g=10 m/san 2 )

11. Eyni kütləli iki tircik sükunətdədir. Tirciklərə təsir edən reaksiya qüvvələrinin nisbətini hesablayın. (sin 30= , cos30= )

12. Şəkildə təsvir olunan lingin tarazlıq şərti hansıdır?