Diaqnostik qiymətləndirmədə istifadə olunan üsul və vasitələr

almağa şərait yaradır.

Formativ qiymət jurnalı

2019-11-08 10:51:00

Müəllimdən formativ qiymətləndirmə jurnalını tələb etmək olar? –Hüquqi qayda

Müəllimlərin qiymətləndirmə qaydalarına edilən dəyişikləri müəyyən qədər mənimsəmələrinə baxmayaraq, hələ də bəzi qaranlıq məqamlar qalmaqdadır. Hazırda onları ən çox maraqlandıran isə formativ qiymətləndirmə jurnalının mütləqliyi ilə bağlıdır: Məktəblərdəki metodbirləşmə rəhbərləri və direktorlar müəllimlərdən formativ qiymətləndirmə jurnalını tələb edirlər. Amma bu jurnalın kiçik dəftərçə xarakteri daşıması, dövlət sənədi hesab edilməməsi müəllimlərdə çaşqınlıq yaradır: Direktor və ya metodbirləşmə rəhbərinin müəllimdən formativ qiymətləndirmə jurnalını tələb etmək hüquqları var? Qanunvericilik necə təlimatlandırır? AzEdu.az məlumat verir ki, bu barədə məlumatlar Ümumtəhsil Məktəblərində Məktəbdaxili Qiymətləndirmənin Aparılması barədə Təlimatda qeyd olunub. Təlimata əsasən, müəllim dərs ilinin yarımillərinin sonunda formativ qiymətləndirmə dəftərindəki qeydlər əsasında təhsilalanın yarımillik fəaliyyətinin qısa təsvirini hazırlayır. Həmin təsvir təhsilalanın ümumi təhsil müəssisəsindəki fərdi qovluğunda saxlanılır. Yekun qiymətlər isə summativ qiymətləndirmələrə əsasən hesablanır. Bundan əlavə, təlimata görə, formativ qiymətləndirmə rəsmi qiymətləndirmə deyil. Nəticələr formativ qiymətləndirmə jurnalı və məktəbli kitabçasında şagirdin idraki, hərəki fəaliyyətinin səviyyələrinə uyğun sözlərlə ifadə olunur. Heç bir rəqəm və simvollardan, “mənimsəyir”, “mənimsəmir”, “bilir”, “bilmir”, “y.axşı”, “orta”, “zəif” və digər bu kimi ifadələrdən istifadə olunmur. Formativ qiymətləndirmə jurnalındakı qeydlər məktəbli kitabçasında da yazılır. Qanunvericilik formativ qiymətləndirmə jurnalını rəsmi sənəd hesab etməsə də, müəllimdən onun tələb edilməsinin nə dərəcədə düzgün olduunu direktorun dilindən eşitmək də maraqlıdır. Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a danışan Ağdam rayonu 91 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Nemət Rüstəmli bildirib ki, formativ qiymətləndirmə jurnalı müəllim gündəliyi xarakteri daşıyır: “Formativ qiymətləndirmə jurnalı sırf müəllimin özünə aiddir. Müəllim onu istədiyi kimi tuta, tərtib edə bilər. O, müəllimə şagirdin dərsə nə dərəcədə davamlı olması, bilik səviyyəsi barədə şəxsi qeydlər etməsi üçün imkan yaradır. Amma fikrimcə, formativ qiymətləndirmə dəftəri müəllimə əlavə yükdür. Çünki gündəlik , formativ qiymətləndirmə dəftəri, dövlət jurnalı və s.-ni yazmaq xeyli vaxt tələb edir. Bu, həm müəllimin dərsə hazırlığına, həm də tədrisin gedişinə təsir göstərir. Məsələni günə 3-4 şagirdi qiymətləndirməklə həll etmək mümkündür”. “Rəsmi qərar olmasa da, tövsiyədir” “Müəllimdən bu jurnalın tələb olunmasının qanuni əsasları varmı?” sualına isə Nemət müəllim belə cavab verib: “Bu, könüllü deyil. Dövlət sənədi hesab edilməsə belə, müəllimi formativ qiymətləndirmə dəftəri olmadan dərsə buraxmaq olmaz. Müəllim dərsi bu gün necə keçəcəyini planlaşdırır. Formativ qiymətləndirmə jurnalı da belədir. Müəllimin gündəlik hansı şagirdləri necə qiymətləndirməsi barədə hesabat xarakteri daşıyır. Bu, vacibdir, amma bir alternativini də yaratmaq olar. Məsələn, kurslardan birində işləyəndə çox gözəl təcrübənin şahidi oldum. Müəllim şagirdlər barədə rəy yazır, valideyn pulu ödəyəndə rəyi ona oxutdururdu. Yaxşı olardı, bu tip alternativlərdən istifadə edilsin. Müəllim gündəlik məlumatları bir yerə qeyd etsin, valideyn isə ayın sonunda ondan hesabat alsın. Formativ qiymətləndirmə jurnalı rəsmi qərar olmasa da, tövsiyədir. Bu olmadan müəllimin dərsi necə keçdiyini, şagirdləri necə qiymətləndirdiyini bilmək mümkün deyil. Onun məqsədi budur : “dərsi necə keçirsənsə, yaz və görünsün”. Bu, xüsusi jurnal deyil, adi dəftərdir”.

Lamiyə Süleymanlı

Bu bölməyə aid digər xəbərlər

Məktəblərdə psixoloji xidmətin monitorinqi aparılır

2023-03-15 09:47:09

Bu məktəbdə kimya, fizika, biologiya, musiqi müəllimi yoxdur – PROBLEM

2023-03-14 12:40:00

FHN orta məktəbdə təlim keçirib – FOTO

2023-03-13 16:31:00

Məktəblərdə ağacəkmə kampaniyası davam edir

2023-03-13 15:27:00

Sinif müəllimi əməliyyatdan sonra vəfat etdi

2023-03-13 09:32:06

Məktəblərdə fövqəladə hallar zamanı necə davranmalı.

2023-03-11 15:59:00

Azərbaycanda repetitor yanından qayıdan məktəbli qız QAÇIRILDI

2023-03-10 13:27:10

Bakıda tanınmış pedaqoqla görüş keçirilib

2023-03-09 16:25:02

FHN Bərdədə orta məktəbdə təlim keçirib

Diaqnostik qiymətləndirmədə istifadə olunan üsul və vasitələr

Yeni məktəbdaxili qiymətləndirmənin əsas mahiyyətini formativ qiymətləndirmə təşkil edir.

Yeni və ənənəvi qiymətləndirmə arasında əsas fərq gündəlik rəqəmli qiymətlərin yazılmaması və

şagirdin təlim fəaliyyətinin daim izlənməsidir. Bu izləmələr şagirdin təlim nəticələrinə nail olması

və nəticədə summativ qiymətləndirmədə nailiyyət qazanmasına kömək məqsədilə aparılır.

Formativ qiymətləndirmə sayəsində şagird gündəlik təlim fəaliyyəti ərzində rəqəmli qiymət almaq

üçün deyil, yaxşı nəticə göstərmək üçün çalışır.

Formativ qiymətləndirmə şagirdin qəbul edilmiş standartların reallaşmasına yönəlmiş

irəliləmələrini və geriləmələrini izləmək, bu zaman qarşıya çıxan problemləri aradan qaldırmaq və

təhsilalanı istiqamətləndirmək məqsədilə aparılır.

Formativ qiymətləndirmədə istifadə olunan üsul və vasitələr

Şifahi nitq bacarıqları üzrə qeydiyyət vərəqi

Valideynlərlə və digər fənn

müəllimləri ilə əməkdaşlıq

Söhbət, sorğu vərəqi (şagirdin evdə və ya məktəbdəki fəaliyyəti ilə

bağlı suallar yazılmış vərəq)

Dinləmə üzrə qeydiyyat vərəqi

Oxu üzrə qeydiyyat vərəqi

Yazı bacarıqlarının inkişafı üzrə qeydiyyat vərəqi

Şagirdlərin təqdimatı və müəllim tərəfindən müəyyən olunmuş

Nailiyyət səviyyələri üzrə qiymətləndirmə şkalası

Şifahi və yazılı təqdimat

Formativ qiymətləndirmə jurnalı və məktəbli kitabçası

Formativ qiymətləndirmənin nəticələri formativ qiymətləndirmə jurnalında və şagirdin məktəbli

kitabçasında sözlə qeyd olunur.

Formativ qiymətləndirmə jurnalı sinif və fənn müəllimləri tərəfindən şagirdlərin gündəlik

fəaliyyətini meyarlar üzrə izləyərək qeydiyyatını aparmaq üçün nəzərdə tutulur.

Formativ qiymətləndirmə jurnalı

Fənn üçün ayrılmış dərs saatının tarixlərini yazmaq üçün hər bir səhifənin sol tərəfi şaquli olaraq

Hər bir səhifənin sağ tərəfində verilmiş cədvəldə mövzunun adı, şagirdin fəaliyyətini davamlı

izləmək üçün müəllim tərəfindən standartlar əsasında müəyyən edilmiş meyarlar və istifadə

edilən qiymətləndirmə vasitəsinin adı yazılır.

Təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik

və bacarıqlarının formalaşma səviyyəsinin qiymətləndirilməsidir. Formativ qiymətləndirmə

müəyyən edilmiş sxemlər üzrə aparılır. Şagird irəliləyişlərinin monitorinqi (formativ

qiymətləndirmə) vasitəsilə tədrisin düzgün istiqamətləndirilməsi həyata keçirilir, alternativ üsul və

mənbələrdən istifadə və ya şagirdin daha irəliyə addım atması üçün ona əlavə impulsun verilməsi

barədə ehtiyaclar müəyyənləşdirilir.

Formativ qiymətləndirmə tədris prosesinin düzgün istiqamətləndirilməsini və səmərəliliyini

təmin edir, bir sözlə, müəllim tədris prosesini tənzimləyir, bütün şagirdlərin irəliləyişlərini

təmin edir, eyni zamanda uğur qazana bilməyən şagirdlərin ehtiyaclarını öyrənərək, onlara

əlavə köməklik göstərir. Bu mənada şagirdlərin faktiki fəaliyyətinin nəticələri müəllim üçün

real indikatorlara çevrilir.

şagirdlərin təlim ehtiyaclarının öyrənilməsinə imkan yaradır, onlara lazımi kömək göstərir.

şagirdlərin təlim sahəsində irəliləyişlərinin izlənilməsini təmin edir.

Bu qiymətləndirmə fənni tədris edən müəllim tərəfindən məzmun standartlarından irəli

gələn təlim məqsədləri əsasında hazırlanmış meyarlar üzrə dərs ili ərzində müntəzəm

olaraq aparılır.

Formativ qiymətləndirmənin nəticələri sinif jurnalında qeyd olunmur.

Bu nəticələr şagirdin məktəbli kitabçasında (meyarlar şəklində), müəllimin şəxsi qeyd

dəftərində öz əksini tapır.

Şagird qovluğunda (portfolio) toplana bilər. Portfolio dərs ili ərzində məktəbdə saxlanılır

və ilin sonunda şagirdə təhvil verilir.

Qiymətləndirmə sxemlərinin

Qiymətləndirmə sxemlərinin funksiyaları

Şagirdlərdən tələb olunan bacarıqları və onların qiymətləndirilməsi mexanizmini təsvir edir.

Şagird irəliləyişlərinin qiymətləndirilməsi üçün etibarlı məlumat bazası rolunu oynayır.

Təlim nailiyyətləri barədə şagirdlərə, valideynlərə və maraqlı tərəflərə məlumat verilməsi

Qiymətləndirmə sxemləri qiymətləndirmənin daha ədalətli, obyektiv, etibarlı və ardıcıl həyata

keçirilməsinə imkan verir, tədrisin səmərəliliyi ilə bağlı müəllimləri faydalı məlumatlarla təmin edir

və tələb edir ki, hər bir müəllim müvafiq şərtlər üzrə öz meyarlarını müəyyənləşdirsin.

Qiymətləndirmə sxemləri şagirdin işini qiymətləndirmək üçün müəllimin sərf etdiyi vaxtı azaldır,

keyfiyyət səviyyələri vasitəsilə müxtəlif qabiliyyətə malik şagirdlərin təhsil aldığı sinifləri nəzərə

almağa şərait yaradır.

Holistik qiymətləndirmə sxemi

Mövzu: Qışda kəndimiz (şəhərimiz, qəsəbəmiz)

1. Müşahidələr əsasında kəndin canlı və cansız aləmi, coğrafi şəraiti haqqında danışmaq (Standart

2. “Qışda kəndimiz” mövzusunda bir neçə cümlədən ibarət mətn qurmaq (Standart 2.1.1.; 2.1.2.).

3. Öyrəndiyi yeni sözlərdən şifahi nitqində istifadə etmək.

qiymətləndirmə

(Sürətli

qiymətləndirmə)

qiymətləndirmə

(Uzunmüddət üçün

müəyyən olunmuş

qiymətləndirmə)

“Holistik” sözü latın mənşəlidir və lüğəvi mənası “ümumi”, “bütöv”, “tam” deməkdir.

Holistik qiymətləndirmə təlim prosesində məqsədlərə görə müəyyən olunmuş bacarıqların ayrı-

ayrılıqda qiymətləndirilməsi yolu ilə şagirdin inkişaf səviyyəsinin qısa müddətdə ümumi şəkildə

Qısa müddət ərzində həyata keçirildiyi üçün bu qiymətləndirmə “sürətli qiymətləndirmə” də

Qiymətləndirmə sxemləri fəaliyyətin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə edilən meyarlarla bağlı

şagirdlərin məlumatlandırılmasını, onların işinin necə qiymətləndiriləcəyini və onlardan nələrin

tələb olunduğunu aydın şəkildə göstərməklə, konkret məqsəd və tələbləri (meyarları) müəyyən edir.

Bu sxemlər şagird işlərinin keyfiyyətini daha yaxşı qiymətləndirməklə, təlim prosesində

irəliləyişlərin qiymətləndirilməsi üçün çərçivə təyin edir, işlərin keyfiyyəti ilə bağlı əks tərəfə

məlumat verilməsini təmin edir. Qiymətləndirmə sxemləri mahiyyət etibarı ilə iki növə ayrılır.

Holistik qiymətləndirmə sxemləri şagirdin işi ilə bağlı ümumi təəssürat yaradır və əksər hallarda

fəaliyyət səviyyələrini əks etdirən 4-5 ballıq şkalaya əsaslanır. Bu növ sxemlər sürətli

qiymətləndirmə aparmaqla, şagird nailiyyətləri üzrə ümumi mənzərəni təsvir edir.

Holistik qiymətləndirmə sxeminə nümunə

Bilik və bacarıqlar

Müşahidəetmə

Fikrini dəqiq ifadəetmə

istifadəetmə

Analitik qiymətləndirmə sxemi

Analitik qiymətləndirmə şagirdlər üçün nəzərdə tutulan konkret bacarıqların müəyyən olunmuş

uzun müddət ərzində ardıcıl izlənilməsi və qiymətləndirilməsidir.

Oxu bacarığının qiymətləndirilməsi üzrə analitik qiymətləndirmə nümunəsi

Analitik qiymətləndirmə əsasən sorğular və testlər əsasında aparılır.

Şagirdin ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üzrə qiymətlərini müəyyənləşdirir.

Qiymətləndirmədə, əsasən, 4-5 ballıq şkaladan istifadə edilir.

Bu zaman şagirdlərin fəaliyyəti ardıcıl qiymətləndirilməklə, onların nailiyyətləri

haqqında daha ətraflı informasiya verilir.

Bu qiymətləndirmədə çox vaxt tələb edilir.

Oxu bacarığının qiymətləndirilməsi üzrə analitik qiymətləndirmə nümunəsi

Göstəricilər

Şagirdlərin sayı

Analitik qiymətləndirmə sxemləri şagirdin ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üzrə qiymətlərini təyin edir.

Qiymətləndirmədə, əsasən, 4-5 ballıq şkaladan istifadə edilir. Bu zaman şagirdlərin fəaliyyəti ardıcıl

qiymətləndirilməklə, onların nailiyyətləri haqqında daha ətraflı informasiya verilir, lakin

qiymətləndirmə üçün daha çox vaxt tələb olunur.

Qiymətləndirmə sxemlərinin elementlərinə qiymətləndiriləcək əsas sahələr, nailiyyətin müxtəlif

səviyyələrini dəyərləndirmək üçün qiymətləndirmə şkalası, nailiyyət səviyyəsini təsvir edən söz və

ya rəqəm (səviyyə üzrə etiket), nailiyyət səviyyəsini daha müfəssəl təsvir edən söz və ya ifadə

(səviyyə deskriptoru), hər bir nailiyyət səviyyəsi üzrə diqqət yetirilən məsələlərə aid konkret

nümunələr (səviyyə indikatorları), nail olunması nəzərdə tutulan nəticə (standart) daxildir.

Summativ qiymətləndirmə

Summativ qiymətləndirmə kiçik və böyük summativ qiymətləndirmədən ibarətdir.

Kiçik və böyük summativ qiymətləndirmə təlim prosesində müəyyən mərhələlərə (bəhs və ya

bölmənin, yarımilin sonunda) yekun vurmaqla, müvafiq məzmun standartlarına uyğun

qiymətləndirmə standartları əsasında hazırlanmış vasitələrlə şagirdin nailiyyət səviyyəsini ölçmək

Summativ qiymətləndirmə məzmun standartlarının mənimsəmə səviyyəsinin etibarlı göstəricisidir.

Summativ qiymətləndirmənin nəticələri keçirildiyi tarixdə sinif jurnalında qeyd olunur.

Summativ qiymətləndirmədə istifadə olunan üsul və vasitələr

Yoxlama yazı işləri

Yoxlama yazı işləri üzrə qeydiyyət vərəqi

Şagirdlərin təqdimatı və müəllim tərəfindən müəyyən edilmiş meyar

Şifahi sorğu üzrə qeydiyyət vərəqi

Tapşırıq, çalışma və laboratoriya işləri

Yaradıcılıq və əl işləri

Fənlərə müvafiq olaraq rəsmlər, hazırlanan məmulatlar və digər əl işləri

Qeyd:Test tapşırıqları qiymətləndirmə vasitəsi kimi hal-hazırda populyarlıq qazansa da, fənni

tədris edən müəllim diaqnostik, formativ və hətta summativ qiymətləndirmədə test tapşırıqlarına

aludəçilik göstərməməlidir.

Şagirdlərin şifahi və yazılı nitq bacarıqlarını, məntiqi təfəkkürünü, müstəqil düşünmə qabiliyyətini

inkişaf etdirən üsullardan- layihə (qiymətləndirmə vasitəsi-şagirdlərin təqdimatı və müəllimin

tərtib etdiyi meyar cədvəli), şifahi sorğu (qiymətləndirmə vasitəsi-şifahi nitq bacarıqları üzrə

qeydiyyat vərəqi), yoxlama yazı işlərindən ( imla, inşa, esse, məsələ və misal həlli) geniş istifadə

Test tapşırıqlarından davamlı olmamaqla, yeri gəldikcə yalnız summativ qiymətləndirmədə

istifadə etmək tövsiyə edilir.

Kiçik summativ qiymətləndirmə

Kiçik summativ qiymətləndirmə fənn kurikulumları tətbiq olunan siniflərdə bəhs və ya bölmələrin

sonunda altı həftədən gec olmayaraq müəllim tərəfindən keçirilir. Onun nəticələri yarımillik

qiymətlərin hesablanmasında nəzərə alınır.

Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri (tapşırıqlar, yazı işləri və s.) fənni tədris edən müəllim

Summativ qiymətləndirmənin nəticələri rəsmidir və keçirildiyi tarixdə sinif jurnalında qeyd olunur.

Kiçik summativ qiymətləndirmənin keçirildiyi gün dərsdə iştirak etməyən şagirdin sinif jurnalında

adının qarşısındakı xana diaqonalla 2 yerə ayrılır və onun surətində “q”(qaib) yazılır, məxrəci isə

boş saxlanılır. Müəllim həmin şagirdlə növbəti 2 həftə ərzində summativ qiymətləndirmə aparır və

onun nəticəsini məxrəcdə qeyd edir.

Kiçik summativ qiymətləndirmə kiçik “s” hərfi ilə işarə edilir və aşağı indeksdə sıra nömrəsi

yazılır. Məsələn: s

Böyük summativ qiymətləndirmə

Böyük summativ qiymətləndirmə vasitələri (test və tapşırıqlar) ümumi təhsil müəssisəsi

rəhbərliyinin təşkil etdiyi xüsusi komissiya tərəfindən hazırlanır.

Şagird I yarımildə böyük summativ qiymətləndirmədə iştirak etmədikdə, bir ay müddətində onun

böyük summativ qiymətləndirmədə iştirakı təmin edilir.

Şagird II yarımildə üzrlü səbəbdən böyük summativ qiymətləndirmədə iştirak etmədikdə, II

yarımillik qiyməti çıxarılarkən I böyük summativ qiymətləndirmədə aldığı qiymət həm də II böyük

summativ qiymət hesab olunur. Şagirdin üzrsüz səbəbdən iştirak etmədiyi II yarımildəki böyük

summativ qiymətləndirmənin nəticəsi yarımillik qiyməti çıxarılarkən “0” qəbul edilir.

Əgər şagird I yarımildə böyük summativ qiymətləndirmədə üzrlü səbəbdən iştirak etməmiş və bir

ay müddətində onun böyük summativ qiymətləndirmədə iştirakını təmin etmək mümkün

olmamışdırsa, həmin şagirdin II yarımildə böyük summativ qiymətləndirmədə aldığı qiymət həm də

I yarımilin qiyməti olaraq hesablanır. Hər iki böyük summativ qiymətləndirmədə üzrlü və ya üzrsüz

səbəbdən iştirak etməyən şagirdin məsələsi pedaqoji şurada müzakirə olunaraq müvafiq qərar

Böyük summativ summativ qiymətləndirmə böyük “S” hərfi ilə işarə edilir və aşağı indeksdə

yarımilin nömrəsi yazılır. Məsələn: S

Bu yay məktəblərdə şagirdlərin qiymətləndirilməsi formasına dəyişiklik edilməsi nəzərdə tutulur

Bir neçə il bundan əvvəl məktəblərdə formativ qiymətləndirmənin ləğvi bürokratik əngəlləri aradan qaldırdı. Çünki formativ qiymət jurnalları vaxtilə müəllimlərə baş ağrısı yaradan alət kimi qəbul edilirdi.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bunu Təhsil İnstitutunun direktoru vəzifəsini icra edən Emin Əmrullayev iyunun 29-da “Formativ və summativ qiymətləndirmə” mövzusunda keçirilən seminarda deyib.

E.Əmrullayev bildirib ki, bu gün hələ də summativ qiymətləndirmə ilə bağlı bir sıra problem mövcuddur. O deyib: “Bu məsələdə valideynlərin və cəmiyyətin istəyi fərqlidir. Təcrübə onu göstərir ki, valideyn hər zaman övladının yaxşı qiymət almasını istəyir. Hətta valideynlər övladının “4” əvəzinə “5” alması üçün ən yüksək instansiyalara müraciət edirlər və bundan çəkinmirlər. Lakin onlar bəzən qiymətləndirmənin mahiyyətindən uzaqlaşırlar”.

Bu yay məktəblərdə şagirdlərin qiymətləndirilməsi formasına dəyişiklik edilməsinin nəzərdə tutulduğunu vurğulayan E.Əmrullayev deyib: “Aşağı siniflərdə imtahan yükünü azaltmaq lazımdır. Qiymətləndirmə ilə bağlı şagirdlər arasında rəqabət mühiti yaransa da, onların əməkdaşlığını da təmin etmək lazımdır”.