Frozoloji birləşmələr

Dili tərk etmiş bir sıra türk mənşəli sözlərin yenidən qayıtması da özləşmə prosesinin təsiri ilə baş verir

Frozoloji birləşmələr

S.H. Babazadə
Bakı Slavyan Universiteti
A.G. İbrahimova
Bakı Slavyan Universiteti

MÜASİR İNGİLİS DİLİNDƏ FELİ FRAZEOLOJİ VAHİDLƏR

Key words: modern English, frazeological units, frazeological unit, nominative frazeological associations, substantial dependency
Açar sözlər: müasir ingilis dili, frazeoloji birləşmələr, nominativ frazeoloji birləşmələri, substantiv asılılıq
Ключевые слова: современный английский язык, фразеологические соединения, номинативные фразеологические единицы, субстантивное подчинение

Dildə mövcud olan sabit söz birləşmələrinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlara əksər hallarda başqa bir dildə olduğu kimi tərcümə etmək olmur və çox zaman mənasız və gülünc ifadələr alınır. Frazeoloji birləşmələr istər məzmun istər forma etibarilə zənginliyə, onların dildə həddindən artıq işlədilməsi dilçilərin diqqətini özünə cəlb etmişdir. Sabit söz birləşmələrinin leksika ilə daha sıx əlaqəsi olduğundan, onlar bir tərəfdən vahid bir məfhum ifadə etmək etibarilə sözlərə yaxın olduğu kimi, digər tərəfdən bu birləşmələrin törəməsində müxtəlif qrammatik vasitələr iştirak edir, eyni zamanda bunlardan fikirlərin ifadəsi üçün dilin tərkibində məfhumun hazır vahidləri şəklində istifadə edilir. Frazeoloji birləşmə sözün potensial ekvivalentidir. V.Vinoqradovun (1) frazeoloji vahidlərə dair bölgüsündə frazeoloji birləşmə adlandırılan qrup ilk baxışda S.Ballinin təsnifatındakı ―frazeoloji” qrup və ya ―adi birləşmələrə” oxşayır. Lakin əslində bunlar bir – birindən kəskin surətdə fərqlənir. Belə ki, Vinoqradovun bölgüsündə frazeoloji birləşmə səciyyəsi daşıyan komponentlətdən biri ancaq məhdud sözlərlə frazeoloji cəhətdən ―bağlı məna” daşıyır. İngilis dilinin frazeologiyası üzrə tədqiqat işi aparan N.N.Amasova (2) V.Vinoqradovun bölgüsünün təhlilini verərək yazır ki, buradakı təsnifat vahid bir prinsipə əsaslanmır. Belə ki, iki sumantik qrup, (frazeoliji birikmə və frazeoloji bitişmə) komponentlərinin mənasından asılı olmayaraq, ümumi mənalarının dərk edilməsi dərəcəsinə görə müəyyənləşdirildiyi halda ―frazeoloji birləşmələr” adı ilə üçüncü qrupa aid edilənlərin tərkibin- dəki sözün başqa leksik vahidlərlə məhdud şəkildə birləşməsi əlamətinə görə səciyyələndirilir.

MƏQALƏNİ YÜKLƏ [163,97 Kb] (yüklənib: 210)

Rus dilində frazeologizmlər

Rus dilində adam bəzən elə ifadələrlə rastlaşır ki, bunlardakı fikir onu təşkil edən sözlərin hər birinin ayrıca mənası ilə izah olunmur, yalnız bütün tərkib və ya ifadə birlikdə bir məna verir. Rus dilində belə frazeoloji ifadələr, sabit söz birləşmələri, zərb-məsəllər az deyildir. Belə ifadələri danışıqda, ədəbi dildə işlətməklə, biz öz nitqimizi daha sərrast, obrazlı, emosional və təsirli etmiş oluruq.
Əvvəlki dərslərimizdə frazeoloji birləşmələrə, zərb-məsəllərə dair kiçik lüğətlər dərc etmişik. Indi isə sizə .onlardan bəzilərinin əmələ gəlməsi və işlənməsi barədə qısaca məlumat verəcəyik.

Бить баклуши —bu frazeoloji ifadənin mənası «daban döymək», «ayaq döymək», «veyl-veyl gəzmək «veyllənmək» «boş şeylə məşğul olmaq» deməkdir. Vaxtı ilə Rusiyada ağac kötüyündən (parçasından) qab-qacaq, qaşıq və başqa məmulatlar kəsilib düzəldilirdi. Bu ağac parçasına баклуши deyirdilər. Bakluşini yarmaq (parçalamaq, döymək), asan iş sayılırdı. Buna görə də onun icrası zəif adamlara həvalə edilirdi. Бить bakluşi ifadəsi də bax, buradan əmələ gəlmişdir.

Попасть впросак —«pis vəziyyətə düşmək», «dolaşıb qalmaq», «biabır olmaq», «işləri korlamaq», «yanılmaq», «səhv etmək», «yanlış nəticə çıxarmaq» mənasını verir. Просак — dişli barabandır. Onun köməyi ilə yun daranır. Bəzən yun dişlərə dolaşır, iş ənkəlləşir. Попасть впросак ifadəsi də elə «şikəst olmaq», «xarab olmaq», «əldən məhrum olmaq» deməkdir.

На воре шапка горит —Azərbaycan dilində qorxudan özünü ifşa etmək deməkdir. Bu ifadə bir qədim lətifə ilə əlaqədardır: bir gün bazarda oğrunu axtarırlarmış. Onu tapmadıqda ağıllı bir qocaya müraciət edirlər. Böyük izdiham içərisində qoca birdən uca səslə qışqırır: «Baxın, oğrunun başında papağı yanır». Adamlardan biri qeyri-ixtiyari olaraq əli ilə başını tutur. Bununla da o, özünü ifşa edir.

Не солоно хлебавши —«Ümidi boşa çıxmaq», «ağzı boşa keçmək», «suyu süzülə-süzülə qayıtmaq» mənalarında işlənir. Qədimdə xörəyi süfrə başında oturarkən duzlayarlarmış. Əksər hallarda isə ev sahibi qonaqların yeməyinə öz əli ilə duz səpərmiş. Adlı-sanlı qonağın xörəyinə səpilən duz çox (elə «перосолил» sözü də bundan əmələ gəlmişdir), süfrənin lap aşağı tərəfindən oturmuş qonağa isə ya az duz çatar, ya da heç çatmazdı. Ona görə arzuedilməz adam haqqında qəbuldan sonra belə deyirlər: «Ушел не солоно хлебавши».

Восьмое чудо света —«Dünyanın səkkizinci möcüzəsi». Çox vaxt nəhəng bir tikintini, qurğunu «dünyanın səkkizinci möcüzəsi» adlandırırlar. Bəs nə üçün ona doqquzuncu, onuncu yox, yalnız «səkkizinci möcüzə» deyirlər? Məsələ burasındadır ki, ən qədim zamanlardan insanlar «dünyanın möcüzələri» hesab edilən yeddi tikili tanıyırdılar. Bunlara aşağıdakılar aid edilirdi:
1.Misir ehramları (piramidaları).
2.Semiramidianın (qədim Babilistanda) asma bağları. 3.Efesdə yunan allahı Artemidanın məbədi.
4.Olimp dağında Zevsin məşhur heykəli.
5.Qədim Qalikarnasda tikilmiş təmtəraqlı sərdabə.
6.Heliosun (günəş allahı) Rodos limanının girəcəyində ucaldılmış mis heykəli.
7.Iskəndəriyyədə Faros mayakı.
Bu yeddi möcüzə yer kürəsi xalqları arasında elə geniş şöhrət tapmış, onların düşüncəsinə elə möhkəm daxil olmuşdur ki, hər hansı yeni «möcuzə» səkkizinci sayılır.

Долгий ящик . Коломенск kəndində, çar Aleksey Mixayloviçin sarayının qabağında divara uzun bir yeşik (qutu) vurulmuşdu, buraya adamlar öz ərizə və şikayət məktublarını atırmışlar. Ərizələr boyarların əllərindən keçdiyi üçün çox vaxt yubanardı, cavabları süründürülərdi. Ifadənin mənası «süründürməyə salmaq, uzatmaq, get-gələ salmaq»dır.

Дело—табак . Yedəkçilər suya girəndə öz boyunlarına tənbəkisi (tütünü) olan kisə sarıyarmışlar ki, islanmasın. Elə ki, dərinə düşdülər, su boğaza çatdı, qışqırarmışlar. «Табак! Дело—табак» , yəni vəziyyət xarabdır, iş xarabdır».

Загнуть за пояс . Qədim rus adətinə görə, həm kişi, həm də qadın paltarlarında hökmən kəmər (toqqa) olmalıymış. Üst köynəklərinin ətəyini toqqanın altına keçirərmişlər ki, bu, işdə maneçilik törətməsin. Bunu yalnız fəhlələr, usta işçilər edərmişlər. Ifadənin mənası «çaya susuz aparıb susuz gətirmək» və ya «cibinə qoymaq, üstün gəlmək» deməkdir.

Где раки зимуют . Qədim zamanlarda mövhumatçı adamlar xərçəngi sirli heyvan sayırmışlar. Xərçəngin qışlamasını bilmək çox çətin bir iş hesab edilirdi. «Я ему покажу, где раки зимуют» ifadəsi hədə, təhdid kimi işlədilirdi: «elə bir şey göstərərəm ki, onu heç kim bilmir» və ya ifadə «dünyanın altını da bilmək, üstünü də» mənasıцı verir.

Гол, как сокол . Bu zərb-məsəldə «sokol» qartal (quş) mənasında deyil, hamar palıd tirdir, divarı deşmək üçün bir alətdir ki, qədimdə düşmənin qala divarlarını sındırardılar. «Сокол» həqiqətən də çılpaq olub, hamar səthində heç bir artıq şey yoxdur. hazırda həmin ifadə «dilənçi kimi lütdür, yolunmuş cücə kimidir» mənasını verir.

Во всю Ивановскую . Moskvada Ivan Velikinin zəng qülləsi (kilsədə) var ki, bayramlarda onun bütün otuz zənginin hamısını səsləndirərdilər . «Во всю Ивановскую кричать» (звонить) dedikdə «çar çzkmək, aləmə yaymaq, uça səslə, var gücü ilə qışqırmaq» nəzərdə tutulur.

• Teqlər:
• frazeoloji birləşmələr
• , zərb-məsəllər
• , frazeologiya

Bölmə II

§17. Azərbaycan dilinin frazeoloji vahidləri. Hissə 1.

Test ID – 48208
Müəllif: Admin (Əlavə edilib: 24.04.2011)

Frazeoloji birləşmələr haqqındakı fikirlərdən biri səhvdir:

Sabit söz birləşmələri frazeoloji birləşmələr adlanır

Frazeoloji vahidlər bütövlükdə bir məna ifadə edir

Frazeoloji birləşmələr sintaktik baxımdan parçalanır

Frazeoloji birləşmələr bir cümlə üzvü olur

CAVAB DÜZDÜR!

Testin cavabını DÜZ tapdınız. Zəhmət olmasa testin izahını aşağıdakı hissədə yazaraq digərləri ilə paylaşın.

CAVAB SƏHVDİR
Paylaşın – Hamı bilsin

Hörmətli dost! Siz bu gün bizə dəstək olmamısınız. Yuxarıda olan paylaşma yollarından gendə 1 dəfə paylaşanın saytımızda olan bütün hər bir hissəsindən istifadə edəcəksiniz. Əvvəlcədən təşəkkürlər.

Testin cavabını göstər

Bu testə aid şərhlər yazılmayıb. Öz şərhlərinizi göndərmək üçün yuxarıdakı “Testin izahını yazın” bölməsinə yazın.

“Irlandiya” sözü ilə “yazarkən” sözündə vurğu neçənci hecaya düşür?

1-ci hecaya düşür.
2-ci hecaya düşür.
3-cu hecaya düşür.
4-cu hecaya düşür.
5-ci hecaya düşür.

Aşağıdakılardan hansı nitqə müəyyən emosionallıq verir:

Ritorika, mimika
Jest, poetizm
Mimika, jest
Etiket, poetizm

Dilçiliyin danışıq səslərindən bəhs olunan bölməsi necə adlanır?

Morfologiya
Söz yaradıcılığı

Frazeoloji birləşmə hansıdır?

Aradan çıxmaq
Qorxudan qaçmaq

Əşyəvi yazı dedikdə nə başa düşürsünüz?

fikrin şəkillərdə ifadəsi
fikrin əşyalarda ifadəsi
fikrin səslərlə ifadəsi
fikrin sözlə ifadəsi
yazının bütün növlərinin ifadəsi

Mimika nədir?

əl – qol hərəkətləri
bədii natiqlik
üz əzələlərinin mənalı hərəkəti
nitq etiketləri

Azərbaycan ədəbi dilinin hansı normasında dəyişmə gec olur?

Həm fonetik, həm leksik

Kimya dərslərində istifadə olunan işarələr hansı yazı formasıdır?

İdeoqrafik
Piktoqrafik
Fotoqrafik

Yazının ən qədim forması:

Aşağıdakı fikirlərdən biri səhvdir:

Azərbaycan dilindəki leksik şəkilçilər işlənmə yerinə görə ön və son şəkilçilər qrupuna bölünür
Bəzən bir sözə bir deyil, iki və daha artıq şəkilçi artırıla bilir
Morfoloji yolla söz yaratmaq prosesi söz köklərinə qrammatik şəkilçilər yaratmaqla yaranır

Dildə sözlərin öz əvvəlki mənasından fərqli olan yeni məna kəsb etməsinə leksik yolla söz yaratmaq deyilir

Aşağıdakı fikirlərdən biri düzgündür:

Leksik şəkilçilər qoşulduqları sözlərin formasını dəyişir
Dildəki ayrı – ayrı sözlər kimi şəkilçi morfemlər omonim ola bilmir
Dilin mənalı hissələri, yəni kök, leksik və qrammatik şəkilçilər ayrı – ayrılıqda fonem adlanır
Morfemika dilçiliyin sözlərin tərkibindən, onların quruluşundan bəhs edən bölməsidir

Aşağıdakı fikirlərdən biri düzgündür:

Sintaktik yolla söz yaratma prosesi iki və daha artıq sözün birləşərək bir məna ifadə etməsi yolu ilə yaranır

Leksik şəkilçilər omonim olduqları halda, sinonim və antonim ola bilmirlər
Morfoloji yolla söz yaratmaq prosesi söz köklərinə qrammatik şəkilçilər yaratmaqla yaranır
Dildə yeni sözlər yalnız leksik və morfoloji yolla yaranır

Vurğu qəbul etməyən şəkilçilər:
a) ov – yev
b) –gil
c) –imiş
d) -madan²
e) –lıq 4
ə) –çı4
f) -aq²
g) -la²

Ədəbi dilin hansı norması hər bir şəxsdən sözün mənasına bələd olmağı, onu düzgün, yerində işlətməyi tələb edir?

Həm fonetik, həm qrammatik

Özləşmə meyli haqqında fikirlərdən biri səhvdir:

Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində 60 – cı illərdən başlayaraq özləşmə meylləri müşahidə olunur

Dili tərk etmiş bir sıra türk mənşəli sözlərin yenidən qayıtması da özləşmə prosesinin təsiri ilə baş verir

Özləşmə dedikdə hər cür söz yaradıcılığı başa düşülür
Özləşmə üç yolla gedir

Özləşmə meyli haqqında deyilənlərdən biri düzgündür:

Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində 70 – cı illərdən başlayaraq özləşmə meylləri müşahidə olunur

Özləşmə dedikdə hər cür yeni söz yaradıcılığı başa düşülür

Azərbaycan xalqının müstəqillik qazanması Azərbaycan dilində özləşmə prosesi üçün sosial – ideoloji şərait yaratmamışdır

Dili tərk etmiş bir sıra türk mənşəli sözlərin yenidən qayıtması da özləşmə prosesinin təsiri ilə baş verir

Terminlərin xarakterik xüsusiyyətləri:
a) yığcamlıq
b) məcaziliyin olması
c) sinoniminin olması
d) emosionallığın olmaması

Hansı fikir səhvdir?

Dilin inkişafı xalqın tarixi ilə bilavasitə bağlıdır
Dil faktları xalqın mədəni – tarixi səviyyəsi haqqında təsəvvür yaradır
Qohum tayfaların dili birləşərək həmin xalqın dilinə çevrilir
Dil müstəqil inkişaf qanunlarına malik olduğundan cəmiyyətdəki dəyişikliklərə reaksiya vermir

Azərbaycan dilində ərəb və fars sözlərinin işlənməsi nə ilə bağlıdır?

Səfəvilərin hakimiyyətə gəlməsi ilə
Azərbaycanda elmə marağın artması ilə
Azərbaycanda islam dinin qəbul olunması ilə
Azərbaycan dilinin təsir dairəsinin genişlənməsi ilə

Sözün mənasını dəyişən səs adlanır:

Alleqoriya

Zaman, saman sözlərinin ilk səsi nə adlanır?

Şifahi nitqdə ifadə olunan cümləni yazarkən onun durğu işarələri nəyin əsasında müəyyənləşdirilir?

İntonasiyanın
Baş üzvlərin
Söz sırasının
Ahəng qanununun

Xüsusi intonasiya ilə fərqlənənlərdən doğru olmayanları müəyyən edin:
1)ara sözlər
2) xitablar
3) cümlə üzvləri
4) ara cümlələr
5) əvəzlik qəliblər

Verilənlərdən biri şifahi ədəbi dilin orfoepik normalarına tabe deyil:

Mühazirələr
Elmi əsərlər

Biri yazılı ədəbi dil nümunəsi kimi verilə bilməz:

Publisist kitablar
Elmi kitablar
Mühazirələr

Baş həkimin xəstəxana işçiləri və həkimlərlə keçirdiyi iclasdakı çıxışı natiqliyin hansı növünə aiddir?

İnzibati – idarə

Nitq əsasdır, yoxsa dil?

Nitq əsasdır dil ondan törəmədi

Hansı ədəbi dilin normalarına aid deyil?

Sonu q ilə bitən sözlərə saitlə başlanan şəkilçi əlavə olunarsa q hərfinin dəyişməmə səbəbi nədir?

belə şey olmaz
milli söz olduğuna görə
alınma söz olduğuna görə
bu yalnız şəfəq sözü üçün doğrudur
vurğu həmişə son hecaya düşdüyünə görə

Varvarizm nədir?

dilimizdə işlənən kobud ifadələr
başlayıcı əvəzlik
ümumişlək sözlər

Haqqımızda

Bu portalı yaradılmasında məqsədimiz ən tez yenilənən təhsil xəbərlərı məkanı yaratmaq idi. Burada sizlər heç yerdə olmayan testlər, sınaqlar, gündəlik dərslərin yoxlanılması imkanı tapacaqsınız.

Əlaqə

• Azərbaycan, Bakı şəhəri
• +994 50 686 86 44
• sbabanli@yahoo.com

Abunə

Xüsusi kampaniyalar, endirimlər, sınaqlar haqqında ən birinci məlumat almaq üçün abunə olun (PULSUZDUR)

© Bütün hüquqlar qorunur.