Geodeziya Nə üçündür

Лекция 1. Рельеф, его изображение на картах и планах.
1.1. Рельеф. Основные формы рельефа

«Təsdiq edirəm»

Geodeziyanın əsas elmi-texniki məsələləri və problemləri.

Geodeziyanın fənləri və onların əsas məsələləri. Ali geodeziyanın əsas

məsələləri. Kosmik geodeziyanın əsas məsələləri. Geodezik astronomiyanın əsas

məsələləri. Radiogeodeziyanın əsas məsələləri. Kartoqrafiyanın əsas məsələləri.

Tətbiqi geodeziyanın əsas məsələləri.

Geodeziyada tətbiq olunan koordinatlar sistemləri.

Geodeziya koordinatlar sistemi. Astronomik koordinatlar sistemi. Coğrafi

koordinatlar sistemi. Qauss-Krügerin zona koordinatlar sistemi. Müstəvidə

düzbucaqlı koordinatlar sistemi.

Oriyentirləmə bucaqları haqqında məlumatlar.

Azimutlar, direksion və rumb bucaqları haqqında məlumatlar. Meridianların

yaxınlaşması və maqnit inhirafi bucaqları. Maqnit azimutlarının təyini. Xəritə

üzərində oriyentirləmə bucaqlarının təyini.

Plan və xəritələr, onların əsas riyazi elementləri.

Plan və xəritələrin düzbucaqlı koordinatlar sistemi. Plan və xəritələrin coğrafi

koordinatlar sistemi. Xəritələrin nomenklatursının və künc koordinatlarının təyini.

Xəritə üzərində yüksəkliyin, mailliyin və yamac dikliyinin təyini. Xəritədə su hövzəsi

sərhədinin, sahəsinin və həcminin təyini. Xəritədə sahələrin təyini üsulları. Xəritədə

trassa profilinin horizontallara görə tərtibi.

Bucaqölçən alət və cihazlar. Bucaqların ölçülməsi üsulları.

Teodolitlərin təsnifatı quruluşu və əsas yoxlamaları. Üfüqi bucaqların

ölçülməsi prinsipi və üsulları. Meyl və şaquli bucaqların ölçülməsi. Müasir elektron

teodolit və taxeometrlərin iş prinsipləri.

Məsafəölçən cihaz və alətlər. Məsafələrin ölçülməsi üsulları və metodları.

Xətlərin ölçülməsi üsulları vasitələri və metodları. Optikməsafəölçən alətlər,

saplı və qoşaxəyallı məsafəölçənlər. Əlçatmaz məsafələrin təyini. Məsafələrin işıq və

radioməsafəölçənlərlə ölçülməsi. Məsafələrin parallaktik metodlarla ölçülməsi.

Nivelirlərin təsnifatı, quruluşu və əsas yoxlamaları. Nivelirləmə

Nivelirlərin təsnifatı və əsas yoxlamaları. Nivelirləmə metodları. Həndəsi

nivelirləmə prinsipi. Sahənin nivelirlənməsi. Müasir elektron və rəqəmli nivelirlərin

iş prinsipi. Nivelir gediş və şəbəkələrinin tarazlaşdırılması. III və IV sinif

nivelirləmənin çöl işləri.

Trassanın nivelirlənməsi. Profillərin tərtibi.

Trassanın layihələndirilməsi və bölünməsi. Trassa boyu texniki nivelirləmənin

aparılması. Profillərin tərtibi və layihə mailliklərinin hesablanması. Əyrilər

elementlərinin hesablanması. Əyrilərin piketaj qiymətlərinin təyini və əsas

Dövlət geodeziya plan və yüksəklik şəbəkələri.

Plan geodeziya şəbəkələrinin qurulması metodları. Yüksəklik geodeziya

şəbəkələri. Planalma geodeziya şəbəkələri. Analitik şəbəkələr. Düz və əks geodeziya

məsələlərinin həlli. Üçbucaqların həlli.

Planalma növləri, metodları və üsulları.

Topoqrafik planalmaların növləri və metodları. Kontur və situasiyaların plana

alınması üsulları. Taxeometrik planalmanın mahiyyəti, triqonometrik nivelirləmə.

Aerofotoplanalmanın mahiyyəti. Kosmik planalmanın mahiyyəti.

Barometrik nivelirləmə.

Barometrik nivelirləmənin mahiyyəti. Atmosfer və onun xassələri. Barometrik,

düsturlar və cədvəllər. Baronivelirlər və mikrobarometrlər.

Poliqonometriya haqqında ümumi məlumatlar.

I, II, III və IV sinif poliqonometriyanın əsas tələbləri. 1 və 2-ci dərəcəli

poliqonometriyanın əsas tələbləri.

Geodeziya bölgü işləri haqqında məlumatlar.

Geodeziya bölgü işlərinin mahiyyəti. Layihə bucağının, xəttinin və

yüksəkliyinin naturaya çıxarılması. Bina və qurğuların əsas nöqtə və oxlarının

naturaya çıxarılması üsulları. Bina və qurğular deformasiyalarının təyini.

Topogeodeziya və geoloji axtarış işlərinin mahiyyəti.

Səhvlər nəzəriyyəsindən ümumi məlumatlar.

Səhvlər mənbələri və növləri. Orta ədədi qiymət və orta kvadratik səhv

anlayışı. Mütləq, nisbi və həddi səhvlər.

1. M.H.Qocamanov, Z.A.Bağmanov – Geodeziya ölçmələrinin riyazi hesablanması.

Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, BDU nəşriyyatı, 2000, 176 s.

2.R.Ə.Eminov «Kartoqrafiyanın əsasları». Bakı, Azərbaycan Kooperasiya

Universitetinin nəşriyyatı, 2006

3. S.A.Qəniyeva, «Mühəndis geodeziyası». Bakı, «Elm və təhsil» nəşr., 2011

4. Q.Ş.Məmmədov, İ.H. Əhmədov, «Geodeziya», «Maarif» nəş., Bakı, 2002

5. Q.Ş.Məmmədov, İ.H. Əhmədov, «Geodeziya və kartoqrafiyanın əsasla-rı»,Bakı

«Nafta-Press» nəşr., 2011

6. M.N.Şəfiyev, «Mühəndis geodeziyası kursu» «Maarif» nəş., Bakı, 1975

7. R.X.Piriyev, «Geodeziyanın əsasları və topoqrafiya». Bakı, 1994

8. M.M.Əliyev, «Geodeziya», Azərb NKİ-nin nəşri, Bakı, 1972

9. M.H.Əliyev, M.M.Əliyev və b., «Geodeziya və topoqrafik rəsmxət» Bakı,

Р.А.Еминов – «Геодезия», Баку, изд-во «Тахсил», 2012, 466 с.

П.И.Шилов «Геодезия», М., 1982

В.Д.Большаков и др. Справочник геодезиста (в двух книгах), М., «Недра»,

К.Л.Проворов, Ф.П. Носков – Радиогеодезия, М., «Недра», 1973, 352 с.

В.Н.Варанов, Е.Г.Бойко и др. Космическая геодезия, М. «Недра», 1996, 1444

Е.Г.Бойко – Высшая геодезия. Часть II. Сфероидическая геодезия., М.

Картгеоцентр-геодезиздат, 2002, 144 с.

Г.В.Багратуни, В.Н.Ганьшин и др. «Инженерная геодезия», М. изд-во

“Faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası

və işlənməsi” kafedrasının müdiri, dosent R.T.İsmayılov

Tərtib etdi:

Dosent R.Ə. Eminov

2504.01 – “Geodeziya” ixtisası üzrə doktoranturaya qəbul imtahanının

1. Kosmik geodeziyanın əsas məsələləri

2. Kartoqrafiyanın əsas mərsələləri

3. Astronomik geodeziyanın əsas məsələləri

4. Ali geodeziyanın əsas məsələləri

5. Radiogeodeziya və onun əsas məsələləri

6. Geodeziya koordinatlar sistemi

7. Coğrafı koordinatlar sistemi

8. Qauss-Krügerin zona koordinatlar sistemi

9. Oriyentirləmə bucaqları haqqında məlumatlar

10. Meridianların yaxınlaşması və maqnit inhirafi bucaqları

11. Astronomik koordinatlar sistemi

12. Xəritə üzərində düzbucaqlı zona koordinatlarının təyini

13. Kartoqrafik proyeksiyalar haqqında məlumatlar

14. Topoqrafık xəritələrin nomenklaturası, ölçüləri və künc koordinatları

15. Topoqrafık xəritənin coğrafı koordinatlar şəbəkələri

16. Xəritədə yüksəkliyin, mailliyin və yamac dikliyinin təyini

17. Xəritədə su hövzəsi sərhəddinin, sahəsinin və həcminin təyini

18. Xəritədə oriyentirləmə bucaqlarının təyini

19. Sahələrin hesablanması üsulları

20. Səhvlər nəzəriyyəsindən ümumi məlumatlar

21. Səhvlər mənbələri və növləri. Orta ədədi qiymət və orta kvadratik səhv anlayışı

22. Teodolitlərin təsnifatı, quruluşu və əsas yoxlamaları

23. Üfüqi bucaqların ölçülməsi prinsipi və üsulları

24. Meyl bucaqlarının ölçülməsi

25. Xətlərin ölçülməsi üsulları, vasitələri və metodları

26. Optikməsafəölçən alətlər, saplı və qoşa xəyallı məsafəölçənlər

27. Əlçatmaz məsafələrin təyin edilməsi

28. Məsafələrin işıq və radioməsafəölçənlərlə ölçülməsi

29. Məsafələrin parallaktik metodlarla ölçülməsi

30.Nöqtələrin yüksəkliyi və həndəsi nivelirləmə prinsipi

31. Şaqul xəttin yayınması

32.Dövlət geodeziya şəbəkələri haqqında məlumatlar

33.Kiçik sferoidik üçbucaqların həlli

34.Aerofotoplanalma haqqında ümumi məlumatlar

35.Yüksəklik istinad şəbəkələri

36. Planalma geodeziya şəbəkələrinin qurulması metodları

37. Düz və əks geodeziya məsələlərinin həlli

38.Topoqrafık planalmaların növləri və üsulları

40. Layihənin naturaya keçirilməsində tətbiq olunan üsullar

41. Tətbiqi geodeziya haqqında ümumi məlumatlar

42. Trassanın layihələndirilməsi və bölünməsi

43. Əyrilər elementlərinin hesablanması

44. Trassa profilinin tərtibi və layihə mailliklərinin hesablanması

45. Əyrilərin piketaj qiymətlərinin hesablanması və bölünməsi

46. Kontur və situasiyaların plana alınması üsulları

47. Layihə bucağının və xəttinin naturaya çıxarılması

48. Layihə yüksəkliklərinin naturaya çıxarılması

49. Geodeziya bölgü işlərinin mahiyyəti və dəqiqliyi

50. Topogeodeziya və geolojı axtarış işlərinin mahiyyəti

Geodeziya Nə üçündür?

Geodeziya (Yunan dilində geo – yer və daio – bölüşürəm) Yerin formasını və ölçüsünü, səthində yerləşən cisimləri ölçərək plan və xəritələr tərtib etmək üçün təyin edən bir elmdir. Geofizika, astronomiya və hidroqrafiya kimi təbiət elmləri ilə sıx əlaqələndirilir. Geodeziya nə üçündür? Geodeziya bir elm olaraq geodeziya ölçmələrinin dəqiqliyinə böyük təsir göstərən Yerin formasını və cazibə sahəsini öyrənir. Böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki hesablanmış dəyərlərdən kiçik bir kənarlaşma xüsusilə böyük obyektlərin tikintisi və dizaynı, tunellərin salınması və s. Zamanı düzəldilməz nəticələrə səbəb ola bilər. Koordinatların təyin edilməsinin dəqiqliyi naviqasiyada və kosmosa atılan peyklərin və kosmik aparatların orbitlərinin hesablanması üçün vacibdir. Tətbiqi mənasında geodeziya Yer səthindəki ölçmələrlə əlaqələndirilir. Geodeziya məlumatları olmadan, hər hansı bir dizayn və tikinti işi aparmaq, ərazinin planlarını və xəritələrini yaratmaq mümkün deyil. Geodeziya müxtəlif yüksək dəqiqlikli və yüksək texnologiyalı ölçü alətlərinin istifadəsini əhatə edir. Geodeziya ölçmələri üç ölçülü koordinat sistemində ərazinin dəqiq bir riyazi modelini qurmağa imkan verir. Bu, yerdəki cisimlərin uzunluğunu və genişliyini deyil, hündürlüyünü də ölçmək üçün istifadə edə biləcəyiniz deməkdir. Hər üç koordinatla işləmək bacarığına sahib olmaqla həm sahələri, həm də həcmləri təyin edə bilərsiniz. Bu, məsələn, tikinti işlərinin dizaynında, yolların çəkilməsində, yüksək hündürlük fərqliliyinə sahib olan, müəyyən bir relyefi olan ərazidə böyük obyektlərin tikintisində lazımdır. Geodeziya olmadan, müəyyən edilmiş koordinatlarda obyektlərin sərhədlərini təyin edə bilməyəcəksiniz. Məsələn, xüsusi mülkiyyətdə verilmiş torpaq sahələri kimi. İndi sənədlərdə torpaq sahələrinin sərhədləri müəyyən bir koordinat sistemində göstərildikdə, qeydiyyatında geodezistlər olmadan bunu etmək sadəcə mümkün deyil. Bu sərhədləri yalnız onlar “təbiətdə” edə bilərlər. Torpağı geri qaytarmaq və bir ev tikmək niyyətindəsinizsə, sərhədlər təyin olunduqdan sonra saytın ətraflı planını tərtib etməlisiniz. Geodeziya tədqiqatı sifariş edərək alacaqsınız. Planın miqyası ümumiyyətlə 1: 500-dür, o qədər ətraflı olmalıdır ki, ərazi və relyefin bütün xarakterik xüsusiyyətləri onda əks olunsun. Plandakı relyef kontur şəklində çəkiləcəkdir. Belə bir plan, evinizi onsuz tikməyə başlaya bilməyəcək memarlar və işçilər üçün bir şərtdir.

Геодезия лекция на тему: Рельеф, его изображение на картах и планах.

Лекция 1. Рельеф, его изображение на картах и планах. Лекция 2. Ориентирование линии на местности. Таблица зависимости между азимутами и дирекционными углами и румбами линий, расположенных в разных четвертях.

Просмотр содержимого документа
«Геодезия лекция на тему: Рельеф, его изображение на картах и планах.»

Лекция 1. Рельеф, его изображение на картах и планах.
1.1. Рельеф. Основные формы рельефа

Различные возвышения и углубления на земной поверхности учитывают при строительстве площадок и зданий, дорог и каналов, мостов и плотин, при проектировании участков для полива, механизированной обработки и пр. Совокупность разнообразных неровностей земной поверхности называют Рельефом.

Рельеф местности оказывает влияние на почвообразование, а значит и на вид сельскохозяйственного использования территории. Рельеф местности не является чем то постоянным, неизменным. Под влиянием сил, действующих внутри Земли, колебаний температуры, действий воды, ветра, растений, деятельности человека рельеф с течением времени изменяется. Поэтому мероприятия, направленные на рациональное использование земной территории, связаны с необходимостью периодического изучения рельефа и отображения его на картах, планах и профилях, по которым проектируют эти мероприятия.

Из разнообразных неровностей земной поверхности можно выделить основный формы рельфа: горы, котловины, хребты, лощины, седловины.

Рельеф земной поверхности весьма разнообразен, но все многообразие форм рельефа для упрощения его анализа типизировано на небольшое количество основных форм (рис. 1).

Рис. 1. Формы рельефа:

1 — лощина; 2 — хребет; 3, 7, 11 — гора; 4 — водораздел; 5, 9 — седловина; 6 — тальвег; 8 — река; 10 — обрыв; 12 — терраса

К основным формам рельефа относятся:

Гора – это возвышающаяся над окружающей местностью конусообразная форма рельефа. Наивысшая точка её называется вершиной. Вершина может быть острой – пик, или в виде площадки – плато. Боковая поверхность состоит из скатов. Линия слияния скатов с окружающей местностью называется подошвой или основанием горы. Гору высотой менее 200м над окружающей поверхностью называют холмом.

Котловина – форма рельефа, противоположная горе, представляющая собой замкнутое углубление. Самая низкая точка её – дно. Боковая поверхность состоит из скатов; линия их слияния с окружающей местностью называется бровкой.

Хребет – это возвышенность, вытянутая и постоянно понижающаяся в каком – либо направлении. У хребта два склона; в верхней части хребта они сливаются, образуя водораздельную линию, или водораздел.

Лощина – форма рельефа, противоположная хребту и представляющая вытянутое в каком – либо направлении и открытое с одного конца постоянно понижающееся углубление. Два ската лощины; сливаясь между собой в самой низкой части её образуют водосливную линию или тальвег, по которой стекает вода, попадающая на скаты. Разновидностями лощины являются долина и овраг: первая является широкой лощиной с пологими задернованными скатами, вторая – узкая лощина с крутыми обнаженными скатами. Долина часто бывает ложем реки или ручья.

Седловина – это место, которое образуется при слиянии скатов двух соседних гор. Иногда седловина является местом слияния водоразделов двух хребтов. От седловины берут начало две лощины, распространяющиеся в противоположных направлениях. В горной местности через седловины обычно пролегают дороги или пешеходные тропы; поэтому седловины в горах называют перевалами.

Для изображения рельефа местности в характерных точках (на вершинах, дне, водоразделах, водотоках, бровках, подошвах, седловинах и в точках перегибов скатов) определяют высоты и подписывают их на планах и картах.

1.2. Изображение рельефа на планах и картах

Для изображения рельефа местности на планах и картах применяют условные обозначения, которые дают представление о формах рельефа земной поверхности, крутизне скатов, высотах точек и превышениях.

Рельеф местности на планах и картах изображают различными способами (штриховкой, пунктиром, цветной пластикой), но чаще всего с помощью горизонталей (изогипсов), числовых отметок и условных знаков.

Горизонталь на местности можно представить как след, образованный пересечением уровенной поверхности с физической поверхностью Земли. Например, если представить холм, окружённый неподвижной водой, то береговая линия воды и есть горизонталь (рис. 2). Лежащие на ней точки имеют одинаковую высоту.

Допустим, что высота уровня воды относительно уровенной поверхности 110 м (рис. 30). Предположим теперь, что уровень воды упал на 5 м и часть холма обнажилась. Кривая линия пересечения поверхностей воды и холма будет соответствовать горизонтали с высотой 105 м. Если последовательно снижать уровень воды по 5 м и проектировать кривые линии, образованные пересечением поверхности воды с земной поверхностью, на горизонтальную плоскость в уменьшенном виде, то получим изображение рельефа местности горизонталями на плоскости.

Таким образом кривая линия, соединяющая все точки местности с равными отметками, называется горизонталью.

Рис. 2. Способ изображения рельефа горизонталями

При решении ряда инженерных задач необходимо знать свойства горизонталей:

1. Все точки местности, лежащие на горизонтали, имеют равные отметки.

2. Горизонтали не могут пересекаться на плане, поскольку они лежат на разных высотах. Исключения возможны в горных районах, когда горизонталями изображают нависший утес.

3. Горизонтали являются непрерывными линиями. Горизонтали, прерванные у рамки плана, замыкаются за пределами плана.

4. Разность высот смежных горизонталей называется высотой сечения рельефа и обозначается буквой h.

Высота сечения рельефа в пределах плана или карты строго постоянна. Её выбор зависит от характера рельефа, масштаба и назначения карты или плана. Для определения высоты сечения рельефа иногда пользуются формулой

h = 0,2 мм · М,

где М – знаменатель масштаба.

Такая высота сечения рельефа называется нормальной.

5. Расстояние между соседними горизонталями на плане или карте называется заложением ската или склона. Заложение есть любое расстояние между соседними горизонталями (см. рис. 30), оно характеризует крутизну ската местности и обозначается d.

Вертикальный угол, образованный направлением ската с плоскостью горизонта и выраженный в угловой мере, называется углом наклона ската ν (рис. 3). Чем больше угол наклона, тем круче скат.

Рис. 3. Определение уклона и угла наклона ската

Другой характеристикой крутизны служит уклон i. Уклоном линии местности называют отношение превышения к горизонтальному проложению. Из формулы следует (рис. 3), что уклон безразмерная величина. Его выражают в сотых долях (%) или тысячных долях – промиллях (‰).

Если угол наклона ската до 45°, то он изображается горизонталями, если его крутизна более 45°, то рельеф обозначают специальными знаками. Например, обрыв показывается на планах и картах соответствующим условным знаком (рис. 4).

Изображение основных форм рельефа горизонталями приведено на рис. 4.

Рис. 4. Изображение форм рельефа горизонталями

Для изображения рельефа горизонталями выполняют топографическую съемку участка местности. По результатам съемки определяют координаты (две плановые и высоту) для характерных точек рельефа и наносят их на план (рис. 5). В зависимости от характера рельефа, масштаба и назначения плана выбирают высоту сечения рельефа h.

Рис. 5. Изображение рельефа горизонталями

Для инженерного проектирования обычно h = 1 м. Отметки горизонталей в этом случае будут кратны одному метру.

Положение горизонталей на плане или карте определяется с помощью интерполирования. На рис. 33 приведено построение горизонталей с отметками 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57 м. Горизонтали кратные 5 или 10 м проводят на чертеже утолщенными и подписывают. Подписи наносят таким образом, чтобы верх цифр указывал сторону повышения рельефа. На рис. 33 подписана горизонталь с отметкой 55 м.

Там, где заложения больше, наносят штриховые линии (полугоризонтали). Иногда, чтобы сделать чертеж более наглядным, горизонтали сопровождают небольшими черточками, которые ставятся перпендикулярно горизонталям, по направлению ската (в сторону стока воды). Эти черточки называются бергштрихи.

Вопросы для самоконтроля

1. Что понимают под рельефом местности?

2. Назовите формы рельефа.

3. Что такое горизонталь? Назовите её основные свойства.

4. Что такое высота сечения рельефа?

5. Что называется заложением горизонталей?

6. Что такое уклон линии?

Лекция 2. Ориентирование линии местности.

Зависимость между азимутами или дирекционными углами и румбами линий, расположенных в разных четвертях, устанавливают по формулам.