Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri, Müəllimin peşə qabiliyyətləri

2. Müəllim yüksək mədəniyyətə və mənəviyyata malik olmalıdır. O, özündə zahiri və daxili mədəniyyəti, nəcib əxlaqi keyfiyyətləri (düzlük, ədalətlilik, xeyirxahlıq, humanizm, sadəlik və b.) cəmləşdirməlidir. Müəllim tərbiyə işinə özündən başlamalıdır, çünki özündə olmayan keyfiyyəti başqalarına vermək olmaz.

Ali riyaziyyat kursundan mühazirlər

Bu mühazirələr toplusunda Əsas anlayışlar, Həqiqi ədədlər çoxluğu:əsas anlayışlar, Ədədi çoxluqların sərhədləri, Həqiqi ədədin mütləq qiyməti, Funksiya anlayışı, Funksiyanın qrafiki, Funksiyanın verilməsi üsulları, Funksiyaların ümumi xarakteristikaları: məhdudluğu, monotonluğu, tək və cütlüyü, dövriliyi, Sonsuz kiçilən və sonsuz böyüyən funksiya, Onların əsas xassələri, Funksiyanın limiti, Funksiya limitinin bəzi xassələri, Limitlər üzərində hesab əməlləri, Bərabərsizliklərdə limit əməliyyatı, Aralıq funksiyanın limiti haqqında teorem, Birinci görkəmli limit-sonsuz kiçik qövsün sinusunun qövsün uzunluğuna nisbətinin qövsün uzunluğu sıfıra yaxınlaşdıqda limiti, İkinci görkəmli limit, Funksiyanın nöqtədə kəsilməzliyi, Nöqtədə kəsilməz funksiyalar üzərində hesab əməlləri, Funksiyanın kəsilmə nöqtələrinin təsnifatı, Parçada kəsilməz funksiyalar və onların əsas xassələri, Törəmə anlayışı. Törəmənin həndəsi və fiziki mahiyyəti, Törəmənin hesablama alqoritmi, Funksiyanın diferensiallanması anlayışı, Diferensiallanma və kəsilməzlik anlayışları arasındakı əlaqə, Funksiyanın diferensialı anlayışı. Diferensialm həndəsi mahiyyəti, Diferensiallaşma ilə kəsilməzlik arasında əlaqə, Diferensiallanma qaydaları (cəmin, fərqin, hasilin və qismətin törəməsi düsturları), Tərs funksiyanın törəməsi, Əsas elementar funksiyaların törəmələri cədvəli, Mürəkkəb funksiyanın törəməsi, Mürəkkəb funksiyaların törəmələri düsturları, Loqarifmik törəmə anlayışı, Yüksək tərtibli törəmə və diferensial anlayışları, İki funksiyanın hasilinin yüksək tərtibli törəmələrinin hesablanması üçün Leybniç düsturu, Differensial hesablamanın əsas teoremləri, Qeyri-müəyyənliklərin açılması. Lopital qaydası, Teylor düsturu, Funksiyanın artma, azalma və sabitlik əlamətləri mövzularına dair mühazirə mətnləri toplanmışdır.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri , Müəllimin peşə qabiliyyətləri.

Dar mənada “Müəllim” ərəbcədən tərcümədə “dərs keçən, tədris edən”, geniş mənada Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində məktəbdə hər hansı bir fəndən dərs deyən adam, nəsihət verən, öyüd verən, öyrədən, ağıl verən deməkdir. Müəllim – ilk növbədə insandır, bilikli, savadlı, tərbiyəli, uşaqları və peşəsini sevəndir, uşaqları, gəncləri xalqın, vətənin gələcəyi üçün hazırlayan vətənpərvərdir, vətəndaşdır, ictimai xadimdir.

“Yaxşı müəllim nə deməkdir” sualına V.A.Suxomlinski belə cavab verirdi: “O, ilk növbədə, uşaqları sevən insandır, onlarla ünsiyyətdən sevinc tapır, inanır ki, hər bir uşaq yaxşı insan ola bilər, uşaqlarla dostluq etməyi bacarır, uşaqların sevincini və kədərini ürəyinə sala bilir, uşağın qəlbini oxuyur və heç vaxt unutmur ki, özü də vaxtilə uşaq olub.

İkincisi, yaxşı müəllim tədris etdiyi fənnin elmini yaxşı bilir, ona vurğunluqla onun inkişaf üfüqlərini – yeni kəşfləri, tədqiqatları, nailiyyətləri izləyir, o elmin problemlərindən də xəbərdardır. Yaxşı müəllim orta məktəbin tədris proqramında nəzərdə tutulanlardan daha çox bilir. Dərin bilik, geniş dünyagörüş şagirdlər qarşısında elmin, biliyin, fənnin, tədris prosesinin cəzbedici qüvvəsini aça bilmək üçün vacibdir. Şagirdlər müəllimin simasında ağıllı, bilikli, düşüncəli, sənətinə vurğun bir insan görməlidirlər.

Üçüncüsü, yaxşı müəllim psixologiya və pedaqogika elmlərini bilən, tərbiyə haqqında elmləri bilmədən uşaqlarla işləməyin mümkünsüzlüyünü hiss və dərk edən insan olmalıdır.

Dördüncüsü, yaxşı müəllim öz peşəsinin ustası olmalıdır”. (V.A.Suxomlinski, İzbrannıye pedaqoqiçeskiye soçineniya, 3-cü cild, səh. 43, Moskva – 1980).

Müəllim gənc nəslin mənəvi aləminin memarı, cəmiyyətin etibar etdiyi şəxsdir. Cəmiyyət ən əziz, ən qiymətli sərvətini – uşaqları, öz ümidini, öz gələcəyini müəllimə etibar edir. Bununla sanki məktəbin, müəllimin məqsədi, vəzifəsi müəyyənləşdirilir – xalqın, dövlətin gələcəyini formalaşdırmaq, “Təhsil Haqqında” qanunda təsbit olunduğu kimi, “Azərbaycan dövləti qarşısında öz məsuliyyətini dərk edən, xalqın milli ənənələrinə və demokratiya prinsiplərinə, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən, vətənpərvərlik və azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəxsiyyət yetişdirməkdir”.

Bəli, müəllimlik çox şərəfli peşədir – vəzifədir, şərəfli olduğu qədər də mürəkkəb, məsuliyyətli vəzifədir.

Bu barədə dahi Ü.Hacıbəyov belə yazırdı: “Müəllimlik vəzifəsi çox çətin və ən məsuliyyətli bir vəzifədir. Hər adam onun öhdəsindən gələ bilməz və hər bir adama müəllim deyib, uşaqları ona tapşırmaq böyük xətadır. Yalnız bir təlimdən başqa uşağın tərbiyəsi dəxi müəllimin öhdəsindədir. Uşaq dəxi qabili – tərbiyə bir şey olduğuna görə, onu nə tövr tərbiyə etsən, o cür də adam çıxar. Tərbiyə işində cüzi bir səhlənkarlıq uşağın gələcəyini pozub, evini yıxar.

Bu ağır sənətə qədəm qoyan müəllim əfəndi bunların hamısını əvvəlcə mülahizəyə almalıdır. Müəllimliyi özü üçün Sibir əzabı bilən müəllim, yaxşıdır özünü bu sənətdən kənar etməklə, zəhmətdən və cavabdehlikdən qurtarsın, qəlbində tərbiyə və təlimə bir şövq və həvəs yoxsa, heç bu işə girməsin və bu sənəti əhl adamlara tərk ilə özünə başqa bir kəşhi – ruzi vasitəsi axtarsın”. (Ü.Hacıbəyov. Seçilmiş əsərləri, Bakı – 1985. səh.128-129).

Müəllimin peşə qabiliyyətləri.

Akademik qabiliyyət — geniş və dərin biliyə malik olmaqda, elmin son nailiyyətlərini öyrənməkdə və şagirdlərə çatdırmaqda ifadə olunur.

Didaktik qabiliyyət — bilikləri öyrətmə bacarığında, pedaqoji-metodik ustalığa yiyələnməkdə özünü göstərir.

Ünsiyyət (kommunikativ) qabiliyyəti — uşaqlarla, öz həmkarları ilə və valideynlərlə düzgün ünsiyyət yaratmaqda, demokratik ünsiyyət üslubunda, hər bir uşağa fərdi yanaşma bacarığında ifadə olunur.

Konstruktiv qabiliyyət — özünün və uşaqların (kollektivin) fəaliyyətini düzgün planlaşdırmaqda, çətinlikləri əvvəlcədən duyub, onları aradan qaldırmağa hazır olmaqda ifadə olunur.

İradi-emosional qabiliyyət — müəllimin özünü, hisslərini düzgün idarə etməkdə, mülayimlik və ciddiliyi uzlaşdırmaqda, səbirli olmaqda ifadə olunur.

Pedaqoji qabiliyyətlər — insana hazır verilmir; onları gündəlik fəaliyyətdə, gərgin əməklə qazanmaq olar.

Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri:

1. Müəllim yüksək əqidə, məslək sahibi, müəllim — Vətəndaş olmalıdır. O, xalqın, Vətənin problemləri ilə yaşamalı, gəncliyi də bu ruhda yetişdirməlidir. Müəllimlik-vətənpərvərlik peşəsidir. Məhz müəllim uşaqları, gəncləri vətənə məhəbbət ruhunda tərbiyə edir, onları vətənin müdafiəsinə hazırlayır.

Almaniya kansleri O.Bismark Almaniyanın möhtəşəmliyini alman xalq müəllimi ilə bağlayırdı. Fransa-Prussiya müharibəsində Prussiyanın qələbəsini alman müəlliminin qələbəsi hesab edirdi: “Biz qələbə çaldıq ona görə ki, alman müəllimi fransız müəlliminə üstün gəldi”.

2. Müəllim yüksək mədəniyyətə və mənəviyyata malik olmalıdır. O, özündə zahiri və daxili mədəniyyəti, nəcib əxlaqi keyfiyyətləri (düzlük, ədalətlilik, xeyirxahlıq, humanizm, sadəlik və b.) cəmləşdirməlidir. Müəllim tərbiyə işinə özündən başlamalıdır, çünki özündə olmayan keyfiyyəti başqalarına vermək olmaz.

3. Müəllim dərin biliyə, erudisiyaya malik olmalıdır. Bilik müəllimin əsas silahıdır. Y.A.Komenski biliksiz müəllimi işıqsız lampaya, susuz bulağa bənzədirdi. Belə «müəllim» uşaqlara dərin bilik verə bilməz. Zəif müəllim zəif də şagird, tələbə yetişdirər.

4. Müəllim fənnini, peşəsini və uşaqları sevməlidir. L.N.Tolstoya görə, öz işini sevən müəllim yaxşı müəllimdir, bununla yanaşı uşaqları və fənnini sevən müəllim isə əla müəllimdir.

5. Müəllim yüksək nüfuz sahibi və uşaqlara nümunə olmalıdır. Dərin bilik, mədənilik, mənəviyyat nümunəsi olan müəllimin nüfuzu da yüksək olur. Nüfuzu qazanmaq çətin, itirmək isə asandır: yersiz hərəkət, ədalətsiz münasibət, ehtiyatsız söz müəllimi nüfuzdan sala bilər. Buna görə də, hər bir müəllim sözlərinə və hərəkətlərinə məsuliyyətlə yanaşmalı, öz nüfuzunun keşiyində durmalıdır.

Müəllim sözü müqəddəs deyil, müqəddəs olan müəllimlikdir. Yəni müqəddəs olanlar öz vəzifələrini layiqincə yerinə yetirən insanlardır. Müəllim gənc nəslin formalaşmasında böyük rol oynayır. Uşaq ikən bizə qələm tutub yazmağı öyrədən, hər il keçdikcə öz bildiklərini bizimlə bölüşən dəyərli varlıqlardır müəllimlər.

Ümummilli Lider Heydər Əliyev müəllim əməyini yüksək qiymətləndirərək deyirdi: “Mən yer üzündə müəllimdən yüksək ad tanımıram. Hər birimizdə müəllimin hərarətli qəlbinin bir zərrəciyi vardır. Məhz müəllim doğma yurdumuzu sevməyi, hamının rifahı naminə vicdanla işləməyi müdrikliklə və səbirlə bizə öyrətmiş və öyrədir. Hər birimizin öz müəllimi vardır və biz bütün ömrümüz boyu onun xatirəsini hörmətlə, minnətdarlıqla qəlbimizdə yaşadırıq”.

Fənn: Riyazi analiz-1(2100)

Tutaq ki, ��=(��) funksiyası ��0 nöqtəsində və onun müəyyən ətrafında təyin olunmuşdur.

Tərif 9.1.1. Əgər (��) funksiyasının ��0 nöqtəsində limiti varsa və bu limit funksiyasının ��0 nöqtəsindəki qiymətinə bərabərdirsə,

onda ��(��) funksiyasına ��₀ nöqtəsində kəsilməz funksiya deyilir.

(9.1.1) bərabərliyi aşağıdakı üç şərtin ödənilməsi deməkdir:

1) funksiya ��₀ nöqtəsində və onun müəyyən ətrafında təyin olunmalıdır;

2) ��₀ nöqtəsində funksiyanın limiti olmalıdır;

3) bu limit funksiyanın ��₀ nöqtəsindəki qiymətinə bərabər olmalıdır.

��→��₀ olduqda olduğu üçün (9.1.1) bərabərliyini belə də yazmaq olar:

Bu o deməkdir ki, kəsilməz (��) funksiyasının limitini tapanda funksiya işarəsi altında limitə keçmək olar, yəni (��) funksiyasında �� arqumentinin əvəzinə, onun ��0 limit qiymətini yazmaq olar. Məsələn,

Funksiyanın nöqtədə kəsilməzliyinə artım dilində də tərif vermək olar. Tutaq ki, ��=(��) funksiyası, müəyyən bir (��,��) intervalında təyin olunmuşdur. ∀��₀∈(��,��) nöqtəsi götü-rək. İstənilən ��∈(��,��) üçün ��−��₀ fərqinə �� arqumen-tinin ��0 nöqtəsində artımı deyilir və Δ�� ilə işarə olunur: Δ��=��−��₀. Buradan ��=��₀+Δ��.

Funksiyanın uyğun nöqtələrindəki (��)−��(��₀) qiy-mətlər fərqinə isə funksiya artımı deyilir və Δ�� və ya Δ�� simvollarından biri ilə işarə olunur:

Aydındır ki, Δ�� və Δ�� artımları həm müsbət və həm də mənfi ola bilər. (9.1.1) bərabərliində ��−��0=Δ��,(��)−��(�� ₀)=Δ��

olduğunu nəzərə alsaq, onda bu bərabərlik

şəklində olar ki, bu da funksiyanın kəsilməzliyinin artım dilində tərifidir.

Başqa sözlə, funksiya kəsilməzdirsə, onda arqumentin sonsuz kiçik artımına, funksiyanın sonsuz kiçik artımı uyğun gəlir.

(��) funksiyasının ��0 nöqtəsində kəsilməzliyinə “��−��” dilində də tərif vermək olar.

Belə ki, “əgər (��) funksiyası ��0 nöqtəsində təyin olu-nubsa və ∀��>0 ədədinə qarşı ∃��>0 ədədi varsa ki, |��−��0|