Hiperaktiv uşaq: nə ediləcək

Birincisi hamınız səbr etməlisiniz, problemləriniz olur və bir məktəbə çatana qədər tanış deyilik. DEHB olan uşaqların ən vacib problemi, məktəbdə və məktəbəqədər müəssisələrdəki bütün müəllimlərin hiperaktiv bir uşaqla ünsiyyət qurmağı bilməməsi. Belə bir uşağı ciddi şəkildə öyrətməyə başlamazdan əvvəl o, ən rahat vəziyyətdə olduğunda, uzun müddət konsentrə ola biləcəyi zaman (yaxud konsentrə olmaq) müşahidə etməyə çalışın. Sonra tədricən qırılma gününün rejimi qurmağa başlayır.

Hiperaktiv uşaqların valideynlərinə PSİXOLOQ TÖVSİYƏLƏRİ

Hiperaktiv uşaqlar daim düşünmədən hərəkət edir, bir fəaliyyət növündən digərinə asanlıqla keçir, bəzən etik qaydalara uyğun olmayan hərəkətlər də edirlər.

Ümumiyyətlə, hiperaktiv uşaqlar davranışlarının diqqəti çəkən və narahatlıq yaradan olduqlarını bilirlər. Lakin bunun qarşısını almaq üçün heç nə edə bilmirlər. Valideynlər onları başa düşməli, uşaqlarına sevgi ilə yanaşmalı, onlara dəstək olmalıdırlar. Hiperaktivliyin gətirdiyi çətinlikləri keçə bilmək üçün valideynlər uşaqlarının həkimi, psixoloqu və müəllimləri ilə mütəmadi əlaqə saxlamalıdırlar.

Qeyd edək ki, hiperaktivliyin əlamətləri uşaqlarda yeddi ayından əvvəl yaranmağa başlayır. Hiperaktiv uşaqlar diqqətini cəmləməkdə çətinlik çəkir və başqa uşaqlara nisbətən çox fəal olmalıdırlar. Bəzi hiperaktiv uşaqlarda isə diqqətini cəmləyə bilməmək, düşünmədən hərəkət etmək kimi əlamətlər özünü göstərsə də, onlarda həddindən artıq hərəkətlilik müşahidə olunmur. Bundan başqa qız uşaqlarında fəallıq, hərəkətlilik olmadan da diqqət əskikliyi özünü göstərə bilər. Bu vəziyyətdə isə diaqnoz qoymaq çətindir. Çünki bu vəziyyət səssiz, özünə qapanan qız uşaqlarında bir müddət gizli qala bilər. Diqqətini cəmləyərkən çəkdiyi çətinlik, diqqətinin tez yayınması ara-sıra gözə dəyər.

Uşaqlar böyüklərə nisbətən daha fəal və hərəkətlidirlər. Ancaq hiperaktiv uşaqlarda bu hərəkətlilik uşağın öz yaşıdları ilə müqayisədə diqqətə çarpacaq qədər çoxdur. Uşaqların hərəkətliliyi oyunlar zamanı, bağçada, məktəbdə və ya evdə olarkən ailə və müəllimlər üçün problem yaratdıqda həddindən artıq hərəkətlilik kimi xarakterizə edilir. Digər tərəfdən hiperaktiv uşağın qısa müddətli işlər ərzində televiziyaya baxmaq, kompüter oyunu oynamaq kimi əyləncələr zamanı çox diqqətli olduğunu da görə bilərsiniz.

Hiperaktiv uşaqların davranışı

Belə uşaqlar diqqətini cəmləməkdə çətinlik çəkir, mebellərin üstü ilə gəzir, evin içində qaçır, daim əllərində hansısa bir oyuncaq və ya əşya ilə oynayır, növbəsini gözləmək məsələsində də çox səbirsizdilər. Lakin bu uşaqlar diqqət əskikliyi göstərmədən saatlarla televizora baxır, kompüter oyunları oynayırlar. Belə bir halda uşaq necə hiperaktiv ola bilər?
Cavab çox asandır. Kompüter oyunları və televiziya uşaqların diqqətini cəmləyərək xəbərdarlıq göndərir. Yəni bu uşaqlar televizora baxarkən və ya kompüter oyunlarını oynayarkən passiv mövqedədirlər və diqqətlərini kənardan gələn xəbərdarlıqlar sayəsində cəmləyə bilirlər.

Hiperaktiv uşaqların valideynlərinin nəzərinə

Hiperaktiv uşaqlar həm valideynlərə, həm də ailənin digər üzvlərinə böyük problemlər yaradır. Müalicə olunmayan hiperaktiv uşaq ailəyə narahatlıq yaratmağa davam edəcək. Bu səbəbdən də uşağınıza davranışını idarə edə bilməsi üçün sizə kömək etmək məqsədilə bir neçə məsləhət veririk:

– Uşağınız üçün gündəlik bir proqram hazırlayın. Onun yemək yediyi, yuyunduğu, məktəbə getmək üçün evdən çıxdığı vaxtı hər gün eyni saatlarda müəyyən edin.

– Hiperaktiv uşaqlar ancaq yanlış bir şey etdikləri zaman böyüklərin diqqətini çəkirlər. Bu səbəbdən də uşağınızı gözəl sözlər deyərək qucaqlayıb mükafatlandırmağınız, müsbət davranışları üçün kiçik hədiyyələr verməyiniz çox önəmlidir. Valideyn və digər ailə üzvləri və yoldaşları tərəfindən olan bu cür müsbət dəstək və sevgi uşağınızın özünü yaxşı hiss etməsini təmin edəcək. Bu uşaqlar üçün ən uyğun davranış forması onları cəzalandırmaq əvəzinə mükafatlandırmaqdır. Onlarla danışarkən mümkün qədər düz gözlərinə baxmaq, bəzən kürəyini və ya əlini tutaraq toxunmaq da yaxşı nəticə verir.

– Məktəbdə uşaq lövhəyə yaxın olan parta arxasında, sakit bir uşağın yanında, müəllimin asanlıqla gördüyü, tez gedib toxunaraq təmas qura biləcəyi və xəbərdarlıq edə biləcəyi yerdə oturmalıdır.

– Öyrənmə çatışmazıqları varsa, pedaqoji üsullar tətbiq olunur. Hiperaktiv uşaqların təhsil almasında ailə üzvlərinin və uşağın ünsiyyətdə olduğu insanların rolu da çox böyükdür. Belə uşaqlar da məktəbdə ən azı digər yoldaşları qədər müvəffəqiyyətli ola bilirlər. Uşağın hiperaktiv olması əsla onun kifayət qədər ağıllı olmadığını göstərmir. Hiperaktiv uşaqlar nizamsız və diqqətsiz ola bilərlər. Lakin bu, onların öyrənmə qabiliyyətlərinin olmamasından xəbər vermir. Bu, onların hiperaktivliyindən irəli gəlir.

Sonda isə əziz valideynlərə məsləhətim odur ki, pozitiv düşünsünlər. Övladlarının daxili aləmi ilə daha yaxından maraqlansınlar.

Elnurə Cahangirova,

“Narınc” Uşaq Psixologiya Mərkəzinin psixoloqu

Ailem.az

Saglamolun.Az

Hiperaktiv uşaq: nə ediləcək?

Son illərdə uşaq psixoloqları valideynlərdən uşaqları haqqında şikayətlərini daha çox eşitmişlər. Analarına və valideynlərinə görə hələ də oturmaq mümkün deyil. Müasir uşaqlar həyatın ritmini həqiqətən uyğunlaşdırırlar, valideynlərinin inkişafı ilə əlaqədar bütün təsəvvür və düşünməz proqnozlarını həyata keçirirlər. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu cür fəaliyyət yalnız bir uşaq xüsusiyyəti deyil, əksinə, sinir sisteminin olduqca ciddi bir xəstəliyi olduğu hallarda: diqqət kəsir hiperaktivlik pozuqluğu (DEHB).

Hiperaktiv bir uşağa necə kömək etmək olar?

Birincisi, körpənin həqiqətən bir mütəxəssisin köməyinə ehtiyacı olub-olmadığını anlamaq lazımdır – bəlkə də bu, psixi bir xüsusiyyətdir.

Valideynlər DEHB-ni tanıya biləcək əlamətlərdir:

• uşaq müalicə olunduqda reaksiya vermir;
• tez-tez səpələnmiş, başlaya və cəzanı bitirməyəcək;
• tez-tez şeyi itirir;
• hər hansı mümkün amillərdən (çox uzun müddət diqqət çəkir) yayındırır;
• Hiperaktiv bir uşaq, uzun konsentrasiya və zehni gərginlik tələb edən vəzifələrlə nə əlaqəsi olduğunu bilmir, o, itdi;
• bir qayda olaraq ətrafdakı hər kəsə vəzifədən uzaqlaşdırır (dərsdə işləyərkən);
• DEHB olan uşaqlar çox səbirsiz /

Əgər belə bir diaqnozu uşağınızdan şübhə etsəniz, bir mütəxəssislə məsləhətləşməlisiniz, o, bu problemlə necə məşğul olmağa qərar verməyinizə kömək edəcək (və əvvəlki, daha yaxşı).

Hiperaktiv bir uşağı necə yetişdirmək olar?

Birincisi hamınız səbr etməlisiniz, problemləriniz olur və bir məktəbə çatana qədər tanış deyilik. DEHB olan uşaqların ən vacib problemi, məktəbdə və məktəbəqədər müəssisələrdəki bütün müəllimlərin hiperaktiv bir uşaqla ünsiyyət qurmağı bilməməsi. Belə bir uşağı ciddi şəkildə öyrətməyə başlamazdan əvvəl o, ən rahat vəziyyətdə olduğunda, uzun müddət konsentrə ola biləcəyi zaman (yaxud konsentrə olmaq) müşahidə etməyə çalışın. Sonra tədricən qırılma gününün rejimi qurmağa başlayır.

Hiperaktiv bir uşağın valideynləri üçün faydalı məsləhətlər.

Hiperaktiv bir uşağın öhdəsindən gəlmək üçün günün rejimi mümkün qədər aydın şəkildə təşkil etməlisiniz. DEHB olan bir uşaq davamlı hərəkət edir və hələ də bir saniyə otura bilməz, uşaq sadəcə oturma və səssiz olmaq istəyinə reaksiya göstərə bilməz. Beləliklə, gün həmişə müəyyən bir ssenari izləməlidir:

• ayılmaq və dəqiq bir şəkildə ayrılmış yatağa getmək; yuxu hiperaktiv körpə yatmadan əvvəl, bal ilə bir fincan isti süd hazırlayın, isti vanna yığın;
• Hər bir hərəkət üçün öz ritualınızla (yataq öyküsü, yeməkdən əvvəl əlləri yuyar, dərslərdən əvvəl bir fincan çay, və s.) gəlin, sonra hiperaktiv uşağın ritmində olduğu və təhlükə əlaməti olmadığı üçün əmin olunmaz;
• bütün hərəkətlər mütləq proqnozlaşdırılmalıdır, beləliklə, ağıl çox yüklənmir və uşaq hər hansı bir narahatlıq hiss etmir. Zaman hiperaktiv uşağın günün hər saatında nə edəcəyini bilir, sinir sistemi “aşırı yüklənmədən” işə başlayır, beləliklə histerika ətrafında ala bilir və qəzəblənməyin qarşısını ala bilər.

Hiperaktiv bir uşaq yetişdirmək, təsəvvür edə biləcəyiniz qədər çətin deyil. Hiperaktiv bir uşaqla necə düzgün mübarizə aparmaq olar?

• həqiqətən vacib bir səbəb olmadan dəyişdirmədən ən sərf edilmiş vaxtda dərslər aparmağa çalışır;
• Rinostonu böyük bir yük verməyin, bir neçə dəqiqə ilə başlayın, sonra tədricən vaxt əlavə edin;
• İşğaldan əvvəl hər şey hazırlanmalıdır, əgər bir saniyə çəkilməsə, uşağın diqqətinin irəliləməyini itirməyəcəkdir;
• Ehtiyatlı deyilsə hiperaktiv bir uşaqla necə məşğul olmağı düşünməyin. Bəlkə də, sorğu üsulunu dəyişdirmək lazımdır – başqa şeyləri daha çox sevəcəyini düşünün.

Bir yuxu hiperaktiv uşağı necə çəkmək olar?

Hiperaktiv uşaqlar hər zaman olmuşdur, bugünkü günlər bir istisna deyil və əksər valideynlər bu fenomeni bilirlər, eşitdikləri ilə deyil, uşaqları ilə təcrübə. Hər üç ailənin uşaqları bu həqiqəti təsdiq edə bilərlər. Dedilər ki, valideynlərin uşaqlıq dövründə bu, həqiqətən, narahat deyil. Əlbəttə ki, həddindən artıq aktivlik bəzən kənara çıxır və xüsusilə axşam saat 9-da yuxuya yatmaq mümkün deyil. Lakin il ərzində, xüsusilə də məktəbdə bu problem daha çox kəskin, hiperaktivliyin nəticəsidir, lakin kifayət deyil, həm də ümumiyyətlə nailiyyətdədir. Əgər bu problemə diqqət yetirməsəniz, uşağın başında külək ilə böyüyəcəkdir, ancaq onun ani impulsundan başqa heç nə ilə maraqlanmır.

Psixoloqlar bu problemi diqqətin həssaslığı və ya bir hiperaktiviya sindromu adlandırırlar. Uşaq sadəcə hər hansı bir prosesə vaxt verə bilməyərək, oxumaqla yanaşı, mövzuya əhəmiyyət vermirsə belə, başında bir çox maraqlı ideya və düşüncələr sübut olunur, buna görə də özünü cəmləşdirməli və əlbəttə ki, indi.

Hiperaktivliyin təyin edilməsi

Uşaqların böyüyən orqanizmləri həmişə enerjili olduğunu qeyd etmək lazımdır, beləliklə otperaktivliyin sağlam fəaliyyəti arasında fərq qoymaq lazımdır.

Standart uşaq fəaliyyəti ilə yanaşı, hiperaktiv uşaqlarda parlaq simptomlar var: onlar çox tez çalışırlar və çox danışarlar, həmişə tələsik olurlar, hətta söhbət zamanı hətta dura bilməzlər. Onların əlləri cansıxıcı deyil, həmişə tutmaq və ya əymək üçün bir şeyə ehtiyac var, tez-tez əllərini özləri təşkil edə bilərlər. Tez-tez duygusal patlama və əhval-ruhiyyədə fərqliliklər var, sözündən bir dəqiqə əvvəl uşaq qəhqəhəyə bürüdü və artıq gözyaşları doldu.

Hiperaktivlik uşaqları hadisələrin qalınlığına yönəldir, bu cür uşaqlar hər cür vasitələrlə diqqəti cəlb edir, şirkətləri təşkil edir, onların liderlərinə çevrilirlər, tez-tez hədsiz nifrət edirlər. Çünki onların diqqətini həmişə başlanğıcdan buraxırlar, sonra da bu vəziyyəti sevmədiklərinə baxmayaraq, onlar özünəməxsus və sakit görünə bilərlər. Belə bir uşaq bütün gün oyunlarda küçədə keçirsə belə axşam axşam evdə olmayacaq. O və orada, dünyadakı yorğun böyüklüyün tanışlığını davam etdirir və cavab gözləyən suallar ilə yuxuya düşür. Hətta bir yuxuda bir uşağın tələsik bir yerə qaçdığını müşahidə edə bilərsiniz, birisi zəng edir və bir şey danışır.

Bu problem həyatın ilk illərində belə təsəvvür edilə bilər, hələ də bir körpə günortadan sonra sakit bir saat ərzində konsert təşkil edə bilər.Hiperaktiv uşaqlar uşaq bağçalarında problem yaradır və sonra məktəblərdə rutini müşahidə etmir, uşaqların qalan hissəsini yayındırdım. Erkən uşaqlıq dövründə valideynlər bu problemi ortaya qoysalar, onda siz gecikdirməməliyiniz, mütəxəssislərlə görüşmək lazımdır, çünki psixoloq uşaqla ünsiyyət qurduqdan sonra bu problemin bir şəkilini hazırlayacaq və uşağı necə idarə edəcəklərini izah edər və o, spalkspokoyno və yemək və ona izah edildiyi şeyi dinlədi. Bütün bunlardan ötrü çox çox şey yatmadığı üçün beyninin fiziki cəhətdən sərtləşməsinə baxmayaraq, bədəni yorulur.

Hiperaktiviyanın görünüşünün səbəbi

Orada psixoloqlar bu fenomen üçün mütləq izahat, lakin bir neçə mümkün variant var:

• mənfi sosial və psixoloji vəziyyət, stress;
• irsi və genetik;
• doğuş travması.

Əslində, niyə və necə hiperaktivliyə sahib olmağının əhəmiyyəti yoxdur, ən başlıcası problemi vaxtında, tercihen ilk mərhələdə aradan qaldırmaqdır. Daha dəqiq bir şəkildə düzgün bir şəkildə bir çox fəaliyyəti göndərmək doğru deyəcəklər. Hər iki tərəfin – həm valideynlərin, həm də psixoloqun əməkdaşlığı tələb olunur. Mütəxəssis, variantları təklif edəcək, uşaq emosiya və narahatlıqla mübarizə üçün necə kömək edə bilər və valideynlər bunun düzgün şəkildə uşağa çatdırılmasını və müntəzəm olaraq tətbiq edilməsini tələb edirlər.

Çətin bir uşaq üçün sakit yat

Artıq qeyd olunduğu kimi, hiperaktiv uşaq konsepsiyaları üçün sakit bir yuxu və gündüz rejimi uyğun gəlmir. Uşaq normal olaraq yuxuya düşməsini təmin etmək üçün hər cür səy göstərmək lazımdır.

Bunu etmək üçün, günün ikinci yarısından başlayaraq fəaliyyətinizi tədricən ödəyəcəksiniz, stressi istisna etməli və uşağı qorxutmayın. Çocuğunuza həddindən artıq aktivlik, “bəli oturmadığınız” və s. Kimi sözlər söyləməyin, bu sözlər körpə həyəcanını daha da artıracaq və daha çox hərəkət edə bilər. Bundan əlavə, xatırlayıram ki, bunu etməyib və artıq bu problemlə doğulur, beləliklə anlayışla müalicə edin.

Səbr anlarında doğru hərəkətlərə görə övlad uşaq üçün çox faydalıdır amma hər bir fəaliyyət üçün onu tərifləməyin. Mümkün qədər məhdudiyyətləri aradan qaldırmağa çalışın, sözü təkrarlamaq mümkün deyil, dayanmağı və s.

Bu uşaqlar üçün gündüz rejimi sadəcə vacibdir, bədəni və zehni avtomatik olaraq vaxt biliklərini inkişaf etdirməlidir. Səhər yeməyinin başlanğıcından başlayaraq bütün gün cədvəl üzrə keçirilməlidir. Yeni bir yerdə istirahət etmək üçün gəldikdən sonra hətta sakitcə yuxuya girəcəkdir, yalnız yuxuya getmədən əvvəl evdə etdiyi bütün işləri görməlidir.

Uşağın istirahət və gəzintisi əsasən mobil oyunlar içərisində olmalıdır, çox yaxşı bir gündür ki, uşaq gün ərzində bir çox enerji sərf edir, axşam isə daha az güc və daha çox dinclik olacaqdır.

Ancaq unutmayın ki, fəaliyyət və hərəkətlilik təcavüzlə təmasda olmamalıdır, oyun nəzarət altına alınmalı və əlbəttə ki, partlayıcı duyğular olmamalıdır.

Buna baxmayaraq, psixoloqlar arasında mənfi və ya təcavüzkar duyğuların atılmasına kömək edən bir texnika var, çünki bir şəkildə və ya onlar yığırlar. Məsələn, kimsə vurmaq istəsə, o, bir daş atmağa çalışsa, onda onu topu duvara atsınlar, hətta ağacın üstündə bir çubuqla vursun. Bu, mənfi emosional fəlakəti aradan qaldıracaq.

Uşaq üçün düzgün bəslənmə

Böyüklər və sakit insanlar üçün ağır və yağlı qidalar, xüsusilə də gecə tövsiyə edilmir. Pəhrizdən çox yağlı və karbohidratlı qida zəngin olmağa çalışın. Uşaq mədə idiskomfortunda ağırlıq hiss etməməlidir. Ekşi süd məhsulları, taxıl və tərəvəzlər, yağsız və balıqlar, yaxşı qaraciyər, vitaminlərdən: kivi və yumurta verməyə əmin olun.

Dərmanların tətbiqi

İlaçların istifadəsi ilə hiperaktiviya müalicəsi var, lakin bu istisna hallarda olur və bir yol kimi məsləhət görülmür. Müalicə üçün şərbət və tablet istifadə olunur, lakin hamısı uşağın sinir sisteminə təsir göstərir. Yalnız bir həkim oxşar dərmanlar, sonra isə ekstremal hallarda və düzgün dozada məsləhət görür.

Bir axşam rahat masaj üçün tövsiyə olunur, sakitləşdirici hərəkətlər etmək vacibdir, körpənin ən çox masaj edəcəyi yerə baxmanız lazımdır. Onun fikrini dinləmək də vacibdir, anasının əlini yönəldir, zaman içində onun sakitləşdirici nöqtələrini tapacaqsınız ki, bu da onu və sənin həyatını xeyli asanlaşdıracaq.

Hiperaktiv uşağın yetişdirilməsinin çətinliyi, yorğunluqdan başqa, valideynlər daim digər uşaqların nəslinin şikayət və iddialarını, məktəblərdə və bağlarda müəllimlərdən dinləyirlər. Onu hiperaktivlikdən qurtarmaq üçün bir rejim, diqqət və valideyn sevgisi lazımdır.