Weimar Republic: mənşəyi, səbəbləri, böhranı və xarakterləri
Ebertin Cümhuriyyətin prezidenti olaraq təsdiqləməyi təklif etdiyi ilk tədbirlərdən biri də Milli Məclisin Versal müqaviləsini imzalaması idi. Birinci Dünya Müharibəsinin sona çatdığı və Almaniyaya açıq şəkildə ziyan vuran məqalələrin yer aldığı müqavilə idi. Lakin Məclis 9 iyul 1919-cu ildə təsdiqlədi.
28 May – Respublika Günü Azərbaycan tarixinin şanlı səhifəsidir
28 May – Respublika Günü şanlı tariximizə qızıl hərflərlə həkk olunmuş, hər bir Azərbaycan vətəndaşının qürur mənbəyi olan bir gündür. 1918-ci il mayın 28-də mürəkkəb siyasi hərbi-şəraitdə əsarət altında yaşayan, tarixi, mədəniyyəti, dili, dini sıxışdırılan Azərbaycan xalqı özünün və Şərqin ilk demokratik, hüquqi, dünyəvi və parlamentli respublikasını yaradıb.
AZƏRTAC xəbər verir ki, bu fikirlər Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin Bələdiyyələrlə İş Mərkəzinin rəis müavini, kiçik ədliyyə müşaviri Elmin Həsənovun “Respublika Günü – ölkəmizin tarixinin şanlı səhifəsidir” sərlövhəli məqaləsində yer alıb. Məqaləni təqdim edirik.
1918-ci il mayın 27-də Zaqafqaziya Müsəlman Şurası özünü Azərbaycan Milli Şurası elan etdi. Bununla da, əslində Azərbaycanın tarixində parlamentli respublikanın bünövrəsi qoyulmuş oldu. Həmin iclasda Azərbaycan Milli Şurasının rəyasət heyəti və sədri seçildi. Mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurasının iclasında İstiqlal Bəyannaməsi qəbul edildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması xalqımızın həyatında yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Avropanın demokratik dəyərləri ilə Şərq mədəniyyətinin xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən, yarandığı dövr üçün inqilabi sayılan bir-çox ünsürləri özündə ehtiva edən dövlət nümunəsi olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xalqımızın milli və siyasi şüurunun, yüksək mədəniyyətinin nəticəsi idi.
Cümhuriyyətin ömrü uzun olmasa da, qısa bir müddət – 23 ay ərzində çox böyük işlər görə bilib. Bu qısa dövrdə dövlət bayrağı, dövlət himni və gerbi, Azərbaycan vətəndaşlığı təsis edilib, milli ordu yaradılıb. Həmin dövr üçün olduqca mütərəqqi sayılan müddəaları özündə əks etdirən çoxsaylı qanunlar qəbul edilib. Demokratik hüquq və azadlıqların, etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşların bərabər hüquqlarının tanınması, hətta bir çox Avropa ölkəsindən daha əvvəl qadınlara seçki hüququnun verilməsi, Azərbaycan dilinin dövlət dili elan edilməsi, təhsil və mədəniyyətin inkişafına xüsusi diqqət göstərilməsi və həyata keçirilmiş digər işlər həmin dövr üçün atılmış böyük addımlar idi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumət quruculuğunda ədliyyə sahəsinə xüsusi önəm verib və məhz 1918-ci il mayın 28-də – Cümhuriyyətin yarandığı gün Ədliyyə Nazirliyi də təsis edilib. Eyni zamanda, ədliyyə orqanları və məhkəmələrin fəaliyyətini tənzimləyən bir sıra qərarlar qəbul olunub. Belə ki, 1918-ci il noyabrın 14-də Azərbaycan Məhkəmə Palatasının Əsasnaməsi, noyabrın 22-də isə Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsi təsdiq edilib. Sonradan Ulu Öndərin 2000-ci il noyabrın 11-də imzaladığı Sərəncamla həmin gün – 22 noyabr ədliyyə qulluqçularının peşə bayramı günü kimi təsis olunub.
Qısa müddət ərzində dövlətin siyasi, iqtisadi, hüquqi, mədəni və digər sahələrində həyata keçirilmiş mütərəqqi siyasət Azərbaycanda müstəqil, demokratik dövlətçilik ənənələrinin, milli ruhun formalaşmasında və gələcək inkişafında mühüm rol oynamış oldu.
Cümhuriyyət çox az müddət mövcud olsa da, Azərbaycan xalqının milli-vətənpərvərlik ruhunun, azadlıq, müstəqillik arzusunun alovlanmasına təkan verdi. Həmin dövrdə mürəkkəb siyasi şəraitdə yaranmış dövləti qoruyub saxlamaq təəssüf ki, mümkün olmadı. Bundan sonra ilk dəfə olaraq rəsmi qaydada üçrəngli bayrağı ulu öndər Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin sessiyasında rəsmi dövlət bayrağı kimi qaldırıb. Bununla da müstəqilliyə gedən yolun əsası qoyulub. Sovet İttifaqı mövcud olduğu bir vəziyyətdə belə cəsarətli addımın atılması Ulu Öndərin xalqına, dövlətinə nə qədər bağlı olduğunu, bu yolda nə qədər cəsarətli, dönməz olduğunu bir daha göstərdi.
Tarixi proseslər, hadisələr deməyə əsas verir ki, müstəqilliyin əldə edilməsi mürəkkəb bir proses olsa da onu qoruyub saxlamaq daha çətin, məsuliyyətli bir işdir. XX əsrin sonlarında müstəqilliyinə yenidən qovuşan Azərbaycan suverenliyini qoruyub saxlamağı bacardı. Çətin siyasi-iqtisadi dövrdə hakimiyyətə qayıdan ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyinin qorunması üçün qətiyyətli tədbirlər gördü, ölkədə davamlı ictimai-siyasi sabitliyi bərqərar etdi. Həmin dövrdə Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarına təcavüzü bir tərəfdən, daxili münaqişələr digər tərəfdən ölkəni çətin bir vəziyyətə salmışdı. Məhz belə bir şəraitdə xalqın təkidi ilə hakimiyyətə gələn Heydər Əliyev dövlətimizin və dövlətçiliyimizin xilaskarı oldu.
Ulu Öndərin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanda daxili ictimai-siyasi sabitlik möhkəmlənməyə başladı. Azərbaycanın dünyanın bir çox ölkələri ilə iqtisadi əlaqələri quruldu. 1994-cü ildə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə bir çox böyük şirkətlər arasında imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına təkan verdi və gələcək layihələr üçün yol açdı. Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi ilk Konstitusiyası qəbul edildi. Ölkədə iqtisadi, siyasi, sosial, mədəni və digər sahələrdə islahatlar aparıldı, dövlətimiz sürətli inkişaf yoluna qədəm qoydu. Düşünülmüş və uzaqgörən siyasət nəticəsində Azərbaycan dövləti iqtisadi və siyasi böhrandan çıxmış oldu. İqtisadi, sosial, ictimai həyatda aparılan islahatlarla yanaşı Azərbaycanın milli ordusu – Silahlı Qüvvələr yaradıldı.
Ulu öndər Heydər Əliyev çıxışlarında daim Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll olunacağını, bunun üçün zamana ehtiyac olduğunu, səbirlə, təmkinlə və ağılla hərəkət etmək lazım olduğunu vurğulayırdı. Məhz Ulu Öndərin hakimiyyətə gəlişindən sonra atəşkəs müqaviləsinin imzalanması ilə Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən dirçəlməsi üçün şərait yarandı. Müvəqqəti atəşkəs rejimi nəticəsində ölkədə daxili sabitliyə nail olundu, dövlətçiliyimiz möhkəmləndirildi, hərbi sənayemiz quruldu, siyasi, iqtisadi, hüquqi və s. sahələrdə əsaslı islahatlar aparıldı, bir çox əhəmiyyətli layihələrə imza atıldı.
Ulu Öndərimiz dəfələrlə bildirirdi ki, biz bu gün demokratik Azərbaycan dövlətini qururuqsa, ayağa qaldırırıqsa, bunu Xalq Cümhuriyyətinə borcluyuq. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tariximizdəki yeri və roluna xüsusi qiymət verən Heydər Əliyev deyirdi: “Biz ilk Demokratik Cümhuriyyətin yaranması gününü əziz tutaraq, onu Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi günü – Respublika Günü elan etmişik və bu, bizim milli bayramımızdır”.
Ümummilli Liderin hərtərəfli uzaqgörən siyasətini bugünkü gündə Prezident İlham Əliyev uğurla davam etdirməkdədir. Ulu Öndərin layiqli varisinin də siyasətində hər zaman Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə hörmət və sayğı özünü göstərməkdədir. Belə ki, 28 May – Respublika Günü hər il ölkəmizdə xüsusi təmtəraqla qeyd edilir, Azərbaycan dövləti öz siyasətində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularının xatirəsinə həmişə ehtiramla yanaşır. Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə Bakının mərkəzində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin şərəfinə abidə ucaldılması bunun əyani sübutudur. Dövlətimizin başçısının sərəncamı ilə 2018-ci il ölkəmizdə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan olundu və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd edildi.
Bu gün Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikasında demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesi, siyasi, iqtisadi və sosial islahatlar uğurla həyata keçirilir, ölkə iqtisadiyyatı dönmədən inkişaf etdirilir, əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üçün əsaslı tədbirlər görülür. Bu sahələrdə qazanılmış nailiyyətlər hər bir Azərbaycan vətəndaşında qürur hissi doğurur. Prezident İlham Əliyevin səyləri nəticəsində Azərbaycan Avropanın əsas enerji təchizatçılarından birinə çevrilib, xarici dövlətlərlə hərtərəfli beynəlxalq münasibətlər inkişaf etdirilib, balanslaşdırılmış siyasət nəticəsində Cənubi Qafqazda sabitlik təmin olunub.
Eyni zamanda, ölkəmizdə baş verən sürətli sosial-iqtisadi inkişaf və dəyişikliklər, dövlət idarəçilik mexanizmlərinin müasirləşdirilməsi, məhkəmə-hüquq sisteminin təkmilləşdirilməsi ədliyyə sisteminin inkişafını və beynəlxalq standartlara uyğun qurulmasını zəruri edib. Son illərdə hüquq sistemində aparılan islahatlar, qəbul edilmiş qanunvericilik aktları ədliyyə orqanlarının fəaliyyət istiqamətlərini genişləndirərək, onların qarşısında yeni vəzifələr qoyub. Qeyd olunanları nəzərə alaraq ədliyyə orqanlarının inkişafı məqsədilə Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə ədliyyə orqanlarının fəaliyyəti ilə bağlı bir sıra mühüm sənədlər qəbul olunub, nazirliyə yeni vəzifələr həvalə edilib, struktur təkmilləşdirilib. Müstəqillik dövründə ilk dəfə olaraq dövlətimizin başçısının 2006-cı il 18 aprel tarixli Fərmanı ilə Ədliyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamə təsdiq edilərək ona hüquq-mühafizə orqanı statusu verilib, habelə 2006-cı il mayın 26-da “Ədliyyə orqanlarında qulluq keçmə haqqında” qanun qəbul olunub və Azərbaycan Prezidenti tərəfindən “Ədliyyə orqanlarının inkişafı haqqında” 2006-cı il 17 avqust tarixli Fərman imzalanıb.
Son illərdə qəbul edilmiş sənədlər arasında hüquq sahəsində islahatlara yönəldilmiş 2017-ci il 10 fevral tarixli “Penitensiar sahədə fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi, cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi və cəmiyyətdən təcridetmə ilə bağlı olmayan alternativ cəza və prosessual məcburiyyət tədbirlərinin tətbiqinin genişləndirilməsi barədə” Sərəncam və 2019-cu il 3 aprel tarixli “Məhkəmə-hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında” Fərman xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Həyata keçirilmiş bütün bu tədbirlər məhkəmə-hüquq sahəsinin inkişafını şərtləndirir.
Bu illər ərzində ölkəmizin hərbi qüdrəti də getdikcə artıb. Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı sayəsində maddi-sosial və texniki cəhətdən təchiz olunmuş, ən müasir silahlarla silahlanıb, dünyanın 50 ən güclü orduları sırasında özünə layiqli yer tutan Azərbaycan Ordusu formalaşıb. Məhz bu kompleks tədbirlərin nəticəsidir ki, 2016-cı il aprel ayının əvvəllərində Azərbaycan Ordusunun bölmələri əks-həmlə ilə erməni işğalçılarının törətdikləri silahlı təxribatların qarşısını aldı və düşmənin dinc əhaliyə qarşı hücumlarını dəf etdi, sürətli əks-hücum əməliyyatı ilə düşməni ağır məğlubiyyətə uğradaraq bir çox ərazilərimizi, ö cümlədən olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edən strateji yüksəklikləri düşməndən azad etdi.
2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Ordusunun işğalçı Ermənistan silahlı qüvvələrinə qarşı başladığı əks-hücum əməliyyatında əldə etdiyi möhtəşəm qələbələrin ən başlıca səbəbi Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin son 17 ildə həyata keçirdiyi güclü dövlət, güclü ordu strategiyası, milli birlik, döyüşçülərimizin qəhrəmanlığı, vətənpərvərliyi, ruh yüksəkliyi idi. Qırx dörd günlük müharibədə məğlub olan Ermənistanın Azərbaycanın şərtlərini qeyd-şərtsiz qəbul etməsi, Azərbaycan, Rusiya prezidentlərinin və Ermənistanın baş nazirinin birgə imzaladıqları bəyanat da məhz düşmən ölkənin kapitulyasiyasının ifadəsi və Azərbaycan dövlətinin birmənalı qələbəsinin göstəricisi oldu.
Eyni zamanda, Azərbaycan Ordusu tərəfindən döyüşlərdə ən müasir silahlardan peşəkarlıqla istifadə edilməsi, yüksək dağlıq şəraitdə, sıldırım qayalıqlarda həyata keçirilən əməliyyat nəticəsində Şuşanın ermənilərdən təmizlənməsi də Azərbaycanın hərb tarixinə şərəfli səhifə kimi yazıldı.
Azad edilmiş ərazilərdə qarşılaşdığımız dəhşətli mənzərə, dağıdılmış, məhv edilmiş infrastrukturun yenidən qurulması üçün Prezidentin göstərişi ilə sürətli bərpa işləri həyata keçirilir.
Bu gün ədliyyə qulluqçuları Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ətrafında yumruq kimi birləşərək onun hər bir tapşırığını yerinə yetirmək üçün müsəlləh əsgər kimi hazırdır. Bu sevinci, qüruru, tarixi qələbəni yaşadıqları üçün Ali Baş Komandan İlham Əliyevə minnətdar olan ədliyyə işçiləri şəhidlərimizin ruhları qarşısında baş əyir, qazilərimizə, hərbçilərimizə, Vətənin keşiyində duran igid oğullarımıza sağlamlıq, güc-qüvvət arzulayırlar. Məhz Prezident, Ali Baş Komandanımızın və rəşadətli Azərbaycan Ordusunun sayəsində xalqımız uzun illərdən sonra bu il ilk dəfə 28 May – Respublika Gününü torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsinin sevinci, Vətən müharibəsi zəfərinin qüruru ilə yaşayır və qeyd edir.
Weimar Republic: mənşəyi, səbəbləri, böhranı və xarakterləri
The Veymar Respublikası Almaniyada 1918-ci ildə Birinci Dünya müharibəsindəki məğlubiyyətindən sonra qurulan siyasi rejimə verilən ad idi. Bu ad 1933-cü ilə qədər davam edən tarixi dövrə də tətbiq olunur. Hökumət dəyişikliyinə baxmayaraq rəsmi olaraq ölkə Alman İmperiyası adlanmağa davam etdi.
Böyük müharibədə məğlub olduqlarını etiraf etmədən əvvəl, əhalinin və ordunun əksəriyyəti bunun qaçılmaz olduğunu bilirdilər. Lakin müttəfiqlərlə üzləşməyə davam etmək istəyən bəzi sektorlar var idi. Bu, xalqın Noyabr İnqilabı adlanan ayağa qalxmasına səbəb oldu.
Digər cərəyanlar arasında sağçılar və kommunistlər arasında demək olar ki, daxili müharibə şəraitində, ölkəyə yeni bir respublika Konstitusiyası bəxş etmək üçün Veymarda Təsis Məclisi çağırıldı.
Yeni respublikanın qurulmasına baxmayaraq, qeyri-sabitlik bütün varlığının əsas xarakteristikası idi. İqtisadi böhran, hiperinflyasiya və müxtəlif ideologiyaların silahlı qruplarının mövcudluğu Adolf Hitlerin rəhbərlik etdiyi Milliyyət Sosialist Partiyasının getdikcə daha çox tərəfdar qazanmağı imkanı verdi.
Hakimiyyətə yüksəlməsi və Weimar Respublikasını sona çatdıran bütün gücü cəmləşdirməyi elan etdiyi qanunlarla Hitler özü idi.
Mənşəyi və təsis edilməsi
Almaniya, dörd illik müharibədən sonra, böyük bir iqtisadi böhranla qarşılaşan və düşmənlərinə qarşı çıxmaq üçün hərbi mənbələrə sahib olmayan son həftələrdəki qarşıdurmalarla qarşılaşdı. 14 Avqust 1918-ci ildə Müttəfiqlər son hücumlarını etdi və Alman Ali Komandanlığı məğlubiyyətin yaxın olduğunu etiraf etməli oldu.
Növbəti ay, Alman ordusundakı ən nüfuzlu marşallardan ikisi, səlahiyyətlilərdən ABŞ prezidenti Wilson’un hazırladığı 14 bənd əsasında bir atəşkəs imzalamağa razılıq vermələrini istədi.
Bu tələbdən sonra yeni bir parlament hökuməti quruldu. Bu nəcib olmasına baxmayaraq liberal bir ideologiyaya sahib olan və sülh danışıqlarının tərəfdarı olan kansler Maksimilian von Baden seçildi.
Müttəfiqlərini bilmədən danışıqlar aparan Wilson tərəfindən qoyulan şərtlər, Alman ordusu üçün əlçatmaz idi. Daha sonra Hitler bu hadisələrdən istifadə edərək siyasətçilərin ölkəyə xəyanət etdiyini elan etdi.
Hökumət, Kaiser Wilhelm’in II taxtdan imtina edəcəyini düşünən Sosialistlərin əlində qalmışdı. Bu bağlamda “Kiel hadisələri” də adlandırılan Noyabr İnqilabı başladı.
Kiel hadisələri və ya Noyabr İnqilabı
Kiel şəhərində Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Ali Komandanlığının İngilislərlə qarşı-qarşıya qalma niyyətindən qaynaqlanan bir qiyam oldu. Cavab, müharibənin onsuz da itirildiyi bir döyüşə girməyi absurd hesab edən donanma əsgərləri arasında bir üsyan oldu.
Ali Komandanlıq əməliyyatı dayandırdı, lakin qiyamçıların mühakimə olunmaları üçün tutulması üçün bir əmr verdi. Bu həbslər həm həmkarlarının həm də şəhər işçilərinin yaxşı bir hissəsinin həmrəyliyini yaratdı. Nümayişlər səlahiyyətlilər tərəfindən repressiyaya məruz qaldı və nəticədə ümumi üsyana səbəb oldu.
4 Noyabrda dənizçilər gəmilərə hücum etmədən və Kiel dəniz bazasını işğal etmədən əvvəl bir nümayəndə heyəti təyin etdilər. Tezliklə fəhlələr onlara qoşuldu və nəticədə Rus Sovetlərinə bənzər ümumi bir məclis qurdular.
Əhalinin digər sektorları ilə birlikdə La Internacional oxuyarkən şəhəri aldılar. Elə həmin gecə Kiel-də Sosial Demokrat Partiyası olan SPD-dən bir millət vəkili meydana çıxdı və vəziyyəti sakitləşdirməyi bacardı.
Üsyanın yayılması
Kieldəki hadisələr ölkənin qalan hissəsinə yayıldı. Hərbçilər zabitlərinə qarşı qalxdılar və işçilərlə birlikdə tətillər və etirazlar kampaniyasına başladılar.
Nəticələr müxtəlif sahələrdən asılı olaraq dəyişdi. Bir nümunə olaraq, Brunsvikdəki dənizçilər Böyük Dükün taxt-tacdan imtina etməsini bacardılar və sosialist bir respublika elan edildi.
7-də Bavyera Kralı III Louis paytaxt Münhendən ayrıldı və hökumət kəndlilərdən, işçilərdən və əsgərlərdən ibarət bir məclis tərəfindən ələ keçirildi. Bu, Bavyera Respublikasının qurulduğunu elan etdi.
İki gün sonra iğtişaşlar Berlinə çatdı. Rejim bitdi və fon Baden Kaiserin taxtdan getdiyini bildirdi.
Fərqli Alman dövlətlərində hökm sürən qalan şahzadələr yavaş-yavaş hakimiyyəti tərk edirdilər. Xaos vəziyyətində İmperiyanın keçmiş naziri Cümhuriyyəti elan etdi və bir neçə saat sonra Spartacist liqasının liderlərindən biri Krallığın Sarayında Almaniyanın Azad və Sosialist Respublikasını elan etmək üçün meydana çıxdı.
SPD
Hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl, Sosial Demokrat Partiyası (SPD) ölkədə ən çox dəstəkləyən partiyadır, ona görə də hökuməti qurmaq onlara həvalə edilmişdir. Partiyasının üzvü Friedrich Ebert, Kaiser-in taxtından çıxdıqdan sonra müvəqqəti olaraq yeməkləri öz üzərinə götürmüşdü.
1917-ci ildə müstəqil sosialistlər olan USPD ortaya çıxmışdı. Parçalanma, SPD’nin müharibə dövründə İmperiya hökumətinə çox dəstək verdiyini düşündüyü üçün meydana gəldi. Tərəfdarları parlament sisteminin inqilabi məclislərin mövcudluğu ilə uyğun olduğunu düşünürdülər.
Ən radikal cərəyan Spartacist Liqası idi. 1918-ci ilin noyabrında baş verən inqilabi atmosferdən faydalanmağa çalışdı. Nəticə məqsədi Sovet dövlətinə bənzər, ancaq orada meydana gələn fərdi hüquqlar məhdudlaşdırılmadan bir sosialist dövlət elan etmək idi.
Noyabr inqilabından sonra müstəqillər və Sosial Demokratlar hakimiyyəti paylaşdılar. Hər iki tərəfdən ibarət olan Müvəqqəti Hökumət, Wilsonun fikirlərinə əsaslanaraq Compiegne Barışığını imzalayan hökumət idi.
Pan-Alman Şuralar Konqresi, 16 ilə 20 dekabr tarixləri arasında reallaşan yığıncaqda, Milli Təsis Məclisi seçmək üçün bir seçki elan etdi.
Spartak üsyanı
Rosa Lüksemburq və Karl Liebknechtin rəhbərlik etdiyi Spartaçı Hərəkat, fəhlə təşkilatlarını kənara qoymağı qəbul etmədi. 1918-ci ilin dekabrında Alman Kommunist Partiyasını yaratdılar.
İki əsas liderin bu an olmadığını düşünməsinə baxmayaraq, xalqın dəstəyi yetərli olmadığından, təşkilatın əksəriyyəti silahlanmağa üstünlük verdi. İllərin sonunda Spartakistlərin irəli sürdükləri üsyanlar kansleri orduya müraciət etdi. Şiddətli repressiya öhdəliyi yalnız qiyamların genişlənməsinə səbəb oldu.
Yanvar ayında vəziyyət, xüsusən Berlində baş verən vətəndaş müharibəsinə bənzəyirdi. Səlahiyyətlilər Kommunist Partiyasının üzvü olan polis rəisini kənarlaşdırmağa çalışdılar. Onun vəzifədən getməkdən imtina etməsi yeni qiyamlara səbəb oldu. Yanvar ayında 200 min işçi ordunun geri çəkilməsini tələb etmək üçün küçələrə çıxdı.
Sonda hökumət qoşunları Spartacist inqilabına son qoymaq üçün həddindən artıq sağçı hərbiləşdirilmiş təşkilatlar olan freikorps-un köməyinə müraciət etdilər.
Bu vaxt, Berlin’dəki müharibə vəziyyəti qarşısında hökumət şəhərdən imtina etmişdi. Səlahiyyətlilər yeni qərargah olaraq Weimar-ı seçdilər.
Weimar Konstitusiyası
Spartakistlərin Berlindəki məğlubiyyəti, ölkənin digər cütlərindəki qarşıdurmaların sona çatması demək deyildi. Bu, SPD-nin 37.9% səslə qalib gəldiyi seçkilərin keçirilməsinə mane olmadı.
Mütləq əksəriyyətə çata bilməyərək Sosial Demokratlar, Weimar Koalisiyası olaraq bilinən hüquqda güzəştə getmək məcburiyyətində qaldılar.
Milli Məclis 19 yanvar 1919-cu ildə iclaslarına başladı. Məqsəd yeni Konstitusiyanın hazırlanması və təsdiqlənməsi idi. Bu tapşırıq asan deyildi və 31 iyulda açıqlanana qədər altı aylıq mübahisələr tələb olunurdu.
Mütəxəssislərin fikrincə, bu, çox mütərəqqi bir Magna Carta idi, lakin bəzi diqqətəlayiq qüsurları ilə. Ölkənin gələcəyinə ən çox təsir edəcək olan, fövqəladə hallarda Parlamentə əhəmiyyət vermədən idarə etməyi bacaran Prezident rəqəminə verilən böyük güc idi.
Digər tərəfdən, Weimar Konstitusiyası ölkənin federal xarakterini bir daha təsdiqlədi. Bundan əlavə, geniş fərdi azadlıqların yanında yüksək dərəcədə inkişaf etmiş sosial hüquqlar təsis etdi.
Versal müqaviləsi
Ebertin Cümhuriyyətin prezidenti olaraq təsdiqləməyi təklif etdiyi ilk tədbirlərdən biri də Milli Məclisin Versal müqaviləsini imzalaması idi. Birinci Dünya Müharibəsinin sona çatdığı və Almaniyaya açıq şəkildə ziyan vuran məqalələrin yer aldığı müqavilə idi. Lakin Məclis 9 iyul 1919-cu ildə təsdiqlədi.
Milliyyətçi və mühafizəkar partiyalar bu imzanı xəyanət kimi qiymətləndirdilər. Ebert, populyarlığının bir hissəsini itirməyə başladı, baxmayaraq vəzifəsi 1925-ci ilə qədər uzadıldı.
Böhran və son
Weimar Cumhuriyyətinin həmişə böyük bir böhrana qərq olduğunu söyləmək mümkün olsa da, müharibədən sonrakı illər xüsusilə mürəkkəb idi.
Yeni respublika iqtisadi sahədən siyasi qədər bütün sahələrdə çox çətin dövrlərdən keçdi. Dövlət çevrilişinə cəhdlər başladı, separatçı hərəkatlar ortaya çıxdı və hökumət soldan, həddindən artıq sağdan, burjuaziyadan və ordudan müxalifətlə qarşılaşdı.
Sağçı reaksiya
Spartakçılara və digər inqilabçılara qarşı repressiya həddindən artıq sağları ölkənin həyatında daha çox yer tutdu. Küçədə o, artıq hərbiləşdirilmiş qruplar quraraq iştirak etmişdi və Parlamentdə keçmiş imperator naziri Karl Helfferichin başçılıq etdiyi bir partiyanı – DVNP-ni təqdim etdilər.
Kappın çevrilişi ultra mühafizəkar sağ tərəfindən hakimiyyəti ələ keçirmək üçün edilən ən ciddi cəhdlərdən biri idi. Martın 13-də baş verdi və dörd gün sonra nəzarət edildi.
Wolfgang Kapp və General Walther von Lüttwitz’in rəhbərlik etdiyi çevrilişçilər, Berlində hakimiyyəti ələ keçirməyi bacardılar. Digər tədbirlər arasında, Bavariya Sosial Demokratlar prezidentini vəzifəsindən ayrılmağa məcbur etdilər və onun yerinə mühafizəkar səbəbə simpatik bir siyasətçi təyin etdilər.
Çevrilişə reaksiya hökumətdən gəlmədi. Bunu ümumi tətilə çağıran həmkarlar ittifaqları etdi. Kommunist Partiyası da öz növbəsində silahla müqavimət göstərməyə çağırdı.
Bu hərəkətlər sayəsində çevriliş məğlub oldu. Bunun əsas nəticəsi 1920-ci ilin iyun ayında yeni seçkilərin elan edilməsi idi.
Solçu reaksiya
Sollar da yeni respublika hökumətinin işini asanlaşdırmadı. Mövcudluğunun ilk illərində fəhlələrin rəhbərliyi altında bir neçə qiyam baş verdi. Uğura ən yaxın olanlardan biri, Kapp çevrilişindən dərhal sonra Ruhr bölgəsində meydana gəldi.
1920-ci il seçkiləri
İlk dəfə Parlamenti (Reyxstaq) qurmaq üçün 1920 seçkiləri Sosial Demokratiya üçün uğursuz oldu. SPD 51 yer itirdi və müxalifətə getmək üçün həll etməli oldu. Əksinə, millətçi və anti-respublika partiyaları yaxşı işlər gördülər.
Hökumətə mərkəzçi olan ZP-nin Fehrenbach rəhbərlik edirdi. Çoxluğa çatmaq üçün digər burjua partiyaları ilə müttəfiq olmalı idi. Ancaq bu nəticə həddindən artıq sağçıların etdiyi hücumları dayandıra bilmədi.
Weimar Respublikasında hiperinflyasiya
Hiperinflyasiya 1922-ci ildən etibarən Almaniyanı ciddi şəkildə vurdu. Bunun əsas səbəbi Alman iqtisadiyyatı üçün mümkün olmayan təzminat ödənişini müəyyən edən Versal müqaviləsi idi.
Bu təzminatı ödəmək üçün Alman hökuməti pul çap etməyə başladı. Məsələləri daha da pisləşdirmək üçün Fransa və Belçika, Almaniyanın ödəməməsinə görə qisas olaraq ölkənin ən sənayeləşmiş bölgəsi olan Ruhr’u işğal etdi.
Hökumət, öhdəsindən gələrək, passiv müqavimət kampaniyasına başlamaq və sənaye sahiblərinin zərərlərini ödəmək üçün daha çox valyuta buraxma mesajını verdi.
Çap olunan vərəqələr yavaş-yavaş real dəyərini itirirdi, qiymətlər isə artdı. 1923-cü ilə qədər yüz milyonlarla nominal dəyəri olan əskinaslar var idi, amma əslində bir şey almaq üçün çətin idi.
Münhen putch
Fransızların Ruhr istilası ilə qarşılaşan Almaniyanın Versalda razılaşdırılmış olanın ödənişini davam etdirməkdən başqa yolu qalmadı. Məhz bu kontekstdə bəzi millətçi təşkilatlar tərəfindən çevrilişə cəhd edildi.
Münhen putch deyilən, nasistlərin üç il əvvəl qurulan bir partiyanın ilk çıxışlarından biri idi. Şəhərdə qarşıdurmalar başladıqdan sonra Adolf Hitler də daxil olmaqla çevriliş liderləri həbs olundu.
Hitler yalnız bir il həbs cəzası çəkdikdən sonra bağışlanmasına baxmayaraq 5 il həbs cəzasına məhkum edildi.
Gustav Stresemann
Hiperinflyasiyanı məğlub etməyə çağırılan adam 1923-cü ildə kantslerliyə gələn Gustav Stresemann idi. Eyni şəkildə Xarici İşlər portfelini də özündə saxlayır.
Stresemann yeni marka, Alman pul vahidi yaratmaq qərarı verdi. Bu, vəziyyətin normallaşması üçün üç il çəkməsinə baxmayaraq inflyasiyanın sabitləşməsinə imkan verdi.
Bu keçid dövründə istehsal da, işsizlik də xeyli artdı. Lakin 1924-cü ilə qədər Almaniyada yaxşılaşma əlamətləri göstərildi. 1929-cu ilə qədər iqtisadiyyat demək olar ki, tamamilə bərpa olundu.
Böyük Depressiya
Stresemann 3 oktyabr 1929-cu ildə öldü və bu səbəbdən də ölkə iqtisadiyyatında daha da tənəzzülə uğramadı.
Bu dəfə səbəb daxili deyildi. Almaniya, dünyanın hər yerində olduğu kimi, Birləşmiş Ştatlarda başlayan bir böhran olan Böyük Depressiyanın başlamasından təsirləndi. Təsiri dağıdıcı idi. 1931-ci ilə qədər işsiz işçilərin sayı 8 milyona çatdı.
Siyasi cəbhədə Böyük Depressiya Sosial Demokrat demokrat Kansler Müllerin süqutuna səbəb oldu. Onu mərkəzçi ideologiyadan olan Heinrich Brüning əvəz etdi. Bunu təklif edən prezident Paul von Hindenburg idi.
Parlamentdə az dəstəyi olan Brüning, istədiyi maliyyə islahatlarını həyata keçirə bilmədi. Bu, yeni seçkilərin keçirilməsinə səbəb oldu. Bunlar nasistlərin əhalinin qəzəbindən istifadə etməyə çalışdıqları bir kampaniyadan sonra 14 sentyabrda baş verdi.
Nasistlərin böyüməsi
Anketlərdəki nəticələr, Milli Sosialistlərin strategiyasının uğurlu olduğunu təsdiqlədi. Bu seçkilərdən əvvəl yalnız 12 yerə sahib idilər, altı milyondan çox səs topladıqdan sonra 107-yə yüksəldilər.
O andan etibarən nasistlər Thyssen kimi bəzi iri sənayeçilərdən maliyyə aldılar.
Nasist qələbəsindən qaçmaq cəhdi
1931-ci ildə iqtisadiyyatın vəziyyəti yaxşılaşmadı. İşsizlik beş milyondan çox insana təsir etdi və maliyyə qurumları böyük çətinliklərdən keçdi.
Bunu nəzərə alaraq çoxları sonrakı seçkilərdə Hitlerin qələbəsindən qorxmağa başladı. Bunlar 1932-ci ildə baş verməli idi və Hindenburqun yaşı bir daha təqdim edilməyəcəyini göstərirdi.
Brüning, nasistlərin qələbə qazanma ehtimalını ortadan qaldırmaq üçün bir strategiya ortaya qoydu. Bu plan bu seçkilərin dayandırılması və Hindenburqun prezidentlik müddətinin uzadılması idi. Almaniyanın konstitusiya monarxiyasına çevrilməsini də təklif etdi.
İki təklifdən heç biri digər siyasi partiyalar arasında kifayət qədər dəstək tapmadığından seçkilər təyin olunmuş tarixə çağrıldı.
1932-ci il seçkiləri
Nasist partiyası özünü müttəfiqlər tərəfindən alçaldılmış bir Almaniyanın xilaskarı kimi təqdim edən Hitlerin obrazını yaratmağa həsr etmişdi.
Böyük Müharibədəki məğlubiyyətin siyasətçilərin xəyanəti ilə əlaqəli olduğunu müdafiə etdilər və iqtisadiyyatı inkişaf etdirəcəyini və itirilmiş əzəməti bərpa edəcəyini vəd etdilər. Bütün bunlar Yəhudiləri bütün problemlərdə günahlandıran təbliğatla birləşdirildi.
1932-ci ilin iyul ayında keçirilən Reyxstaq seçkilərində Milli Sosialist Partiyası qalib gəldi. Birinci turda səslərin demək olar ki, 40 faizini topladı, ikinci turda isə 33 faizlə kifayətlənməli oldu.
Mühafizəkarlar son dərəcə mübahisəli kimi təsnif edilən bir manevrdə Hitler-in kansler olması üçün onu dəstəkləməyə qərar verdilər.
Hitler kansleri
Kansler təyin olunmağı bacarsa da, Hitlerin gücü hələ məhdud idi. Qrupunun əksəriyyəti yox idi, ona görə də tədbirlərini həyata keçirmək üçün Prezident Hindenburqdan kömək almalı idi. Hökumət kabinetində əslində ümumilikdə on bir üzvdən yalnız üç nasist var idi.
Bu çərçivədə hər şeyi dəyişdirən bir hadisə baş verdi. Reyxstaq qərargahı 27 fevral 1933-cü ildə yandı.Faşistlər Kommunistləri atəşi qurmaqda günahlandırdılar, baxmayaraq ki, II Dünya hadisələrindən sonra aparılan araşdırmalar, güclərini artırmaq üçün mükəmməl bəhanə gətirməyin nasistlərin özləri tərəfindən baş verdiyini düşünür.
28-də Hitler Prezidentdən ona fövqəladə səlahiyyətlər verən bir fərmanı təsdiq etməsini istədi. Bunlar arasında mətbuat və ifadə azadlığının ləğvi, rabitənin məxfiliyinin ləğvi və ölkəni təşkil edən hər bir dövlətin hökumətlərini nəzarət altına almaq imkanı.
Fərman təsdiqləndikdən sonra, Hitler Sosialistlərin və Kommunistlərin növbəti seçki kampaniyasını idarə etmək imkanları olmadığından əmin oldu.
Weimar Respublikasının sonu
Hitlerin manevri gözlənilən nəticəni vermədi. 1933-cü ilin mart ayında keçirilən federal seçkilər nasistlərə ümid etdikləri çoxluğu vermədi: palatanın üçdə ikisi, Konstitusiyanı islah etmək üçün kifayətdir.
15 Martda Hitler bu problemi həll etməyin yolunu tapdı. Reyxstaq atəşindən sonra təsdiqlənmiş fərmanla 81 saylı kommunist deputatı parlamentdən çıxardı. Eyni şeyi Sosial Demokratların bir hissəsi ilə etdi. Bununla millət vəkillərinin və millətçi partiyalara mənsub olanların birliyi az qala ehtiyac duyduqları saya çatdı.
Nasistlər parlamentin funksiyalarının kanslerə verilməsini istədi. Bu qanun 23 Mart 1933-cü ildə səs verildi və qovulmamış bir neçə Sosial Demokrat nümayəndəsi xaricində iştirak edən bütün millət vəkillərinin səsi ilə təsdiq edildi.
Bu səs Weimar Cumhuriyyətinin sonunu yazdı. Təcrübədə, bütün gücü tək bir insanın əlində olan bir diktatura qurdu. Növbəti aylarda nasistlər hələ əllərində olmayan bir neçə güc ciblərini dağıtdılar.
Uğursuzluğun səbəbləri
Weimar Respublikasının uğursuzluğunun tək bir səbəbi yox idi. Düşüşündə və sonradan Hitlerin hakimiyyətə gəlişində siyasi səbəblər və iqtisadi səbəblər yaxınlaşdı.
Versal müqaviləsinin bəndləri
Böyük Müharibədən sonra müttəfiqlərin almanlara imzaladığı müqavilə tarixçilər tərəfindən II Dünya Müharibəsinə səbəb olacaq hadisələrin toxumu kimi qəbul edilir.
Bir tərəfdən, Almaniya münaqişənin başlanmasına görə yalnız məsuliyyət daşıyan bir müddəanı qəbul etmək məcburiyyətində qaldı. Bu, düşmənlərinin əlindəki ərazilərin itirilməsi ilə birlikdə cəmiyyətlərinin bir hissəsi arasında alçalma hissinin yaranmasına səbəb oldu.
Nasistlər və mühafizəkar partiyalar tərəfindən asanlıqla dəstəklənən millətçilik olduqca böyüdü.
İqtisadi təzminatlar, Weimar Respublikasını onsuz da ciddi problemlərlə dünyaya gətirən səbəblərdən biri idi. Əslində bunlar əhali üzərindəki təsirləri qeyri-sabitliyi və Cümhuriyyət əleyhinə partiyaların təsirini artıran hiperinflyasiyanın əsas günahkarlarından biri idilər.
Böyük Depressiyanın təsiri
Hiperinflyasiya onsuz da işsizliyin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına və sərvətin azalmasına səbəb olmuşdusa, iqtisadiyyatına növbəti zərbə Böyük Depressiyadan sonra gəldi. Təsiri bütün əhaliyə təsir etdi və nasistlərin davamçılarını artırmaq üçün istifadə etdikləri varlıqlardan biri oldu.
Bundan əlavə, Hitler və xalqı ölkəni ağrıdan pislikləri izah etmək üçün günah keçisi yaratdılar: Yəhudilər.
Siyasi qeyri-sabitlik
Weimar Respublikası müxtəlif ideoloji cərəyanlar arasındakı qarşıdurmanın yaranmasının səhnəsi idi. Bir tərəfdən, kommunistlər bir neçə silahlı qiyam qaldırdılar və ümumi tətillər və bir çox etiraz çağırdılar.
Həddindən artıq sağ da o dövrdə aparıcı rol oynadı. Əvvəlki rejim üçün nostaljik, bir neçə dəfə respublikanı silahla bitirməyə çalışdılar.
Nəhayət, ölkədən müstəqillik qazanmaq istəyən bir neçə federal əyalətdə millətçi hərəkatlar meydana çıxdı. Onun repressiyası hərbiləşdirilmiş qruplar yaradan radikal sağçılara daha da böyük yer verdi.
Baş rol
Fridrix Ebert
Alman Sosial Demokrat Partiyasının üzvü olan Ebert, Weimar Respublikasının ilk prezidenti oldu.
Bundan əvvəl o, müvəqqəti hökumətin prezidenti idi. Bu mövqedən müttəfiqlərlə Versal Antlaşmasının imzalanması barədə danışıqlar aparan o idi.
Daha sonra Noyabr İnqilabı və Spartaçı Üsyanı ilə üzləşməli oldu. Hər iki vəziyyətdə də üsyançıları məhv etmək üçün ordudan istifadə etməkdən çəkinmədi.
Problemləri bu iki inqilabla bitmədi. 1920-ci ildə sağçılar tərəfindən çevrilişə cəhd edildi. İşçilər Ruhr qiyamına reaksiya göstərdilər. Üç il sonra Hitler’i Münhen “putch” a görə həbs etməkdən məsul idi. Bir il sonra gələcək nasist liderini bağışladı. Ebert, 28 fevral 1925-ci ildə ölümünə qədər vəzifədə qaldı.
Paul von Hindenburg
Bu hərbçi və siyasətçi, Birinci Dünya Müharibəsi dövründə Alman siyasətində onsuz da nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir göstərmişdir. Məğlubiyyət onun daha sonra təqaüdə çıxmasına səbəb oldu, lakin fəaliyyətini 1925-ci ildə davam etdirdi.
O il Weimar Respublikasının Prezidenti təyin edildi. Mühafizəkar bir siyasətçiydi, demokratik sistemə az rəğbət bəsləyirdi. 1932-ci ildə, 84 yaşında ikən, tərəfdarları onu seçkilərdə Hitler üçün mümkün qələbədən qaçmaq üçün yenidən prezidentliyə namizəd olmağa inandırdılar.
O qarışıq qanunvericilik dövründə Hindenburg iki dəfə Parlamenti buraxmalı oldu. Sonda aldığı təzyiq altında Hitleri 1933-cü ildə kansler təyin etməyə razı oldu.
Elə həmin il, yeni kanslerə tam səlahiyyətlər verən Reyxstaq Atəşi Fərmanını təsdiqlədi. Hindenburg 1934-cü ildə öldü, Hitler tərəfindən özünü Dövlət Başçısı elan etmək üçün istifadə edildi.
Franz von Papen
Onun hiylələri Hitlerin hakimiyyətə gəlməsi üçün vacib idi. Papen Hindenburg onu partnyoru Heinrich Brüning-in yerinə kansler təyin edənə qədər az tanınan bir siyasətçi idi. Bu, onu təşkilatından qovulmasına səbəb oldu.
Onun hökuməti avtoritar və mühafizəkar siyasətləri ilə seçilirdi. Davamlı olaraq Sosial Demokratlara hücum etdi və Nazi hərbiləşdirilmiş qrupu olan SA Hücum Bölməsini qanuniləşdirdi.
Sonrakı seçkilər, Papen’in dəstəyini artıra bilmədən nasistlərə verilən səs artımı demək idi. Bu da onun kansler vəzifəsindən istefa etməsinə səbəb oldu. Ancaq gücünü qorumaq üçün manevr etməyə davam etdi.
Nəhayət, sağ DNVP ilə və nasistlərin özləri ilə müttəfiq olmağı qəbul etdi. Bu ittifaq sayəsində Hitler kansler təyin edildi. Onsuz da müharibə dövründə Papen Milli Sosialist hökuməti daxilində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb.
Adolf Hitler
Adolf Hitler, bir rəssam kimi uğursuzluğa düçar olduqdan və Birinci Dünya Müharibəsinə qatıldıqdan sonra, siyasi karyerasına 1919-cu ildə başladı. Gələcək nasist lider, sonradan Milliyyətçi Sosialist Partiyası olacaq Alman İşçi Partiyasına qatıldı.
Onsuz da həmin partiyanın lideri olaraq, Hitler uğursuzluqla başa çatan silahlı üsyanın Münhen “putch” in iştirakçılarından biri idi. Partiyanın digər üzvləri ilə birlikdə 5 il həbs cəzasına məhkum edildi. Həbsdə olduğu aylar ərzində yazmağa başladı Mənim mübarizəm, ideologiyasını əks etdirdiyi bir kitab.
1924-cü ildə bağışlanan Hitler həbsxanadan çıxmasına imkan verdi. O andan etibarən özünü Almaniyada cəmiyyətdə böyüklüyünü bərpa edən və düşmənlərinə son verə biləcək tək adam kimi göstərərək nüfuzunu artırmağa başladı.
1933-cü ildə Hitler kansler seçildi və 1934-cü ildə Hindenburqun ölümündən sonra özünü Dövlət Başçısı elan etdi. Weimar Cumhuriyyəti Üçüncü Reyx adlandırıldı və Hitler bütün səlahiyyətləri öz üzərinə götürdü.
Beş il sonra onun genişləndirmə siyasəti İkinci Dünya Müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu.
İstinadlar
- Lozano Kamara, Jorge Juan. Alman demokratiyası (Weimar Republic). Classeshistoria.com saytından əldə edilmişdir
- Əlavə. Veymar Respublikası. Ecured.cu saytından əldə edilmişdir
- García Molina, Víctor Javier. Weimar, yaşana bilməyən respublika. Abc.es-dən əldə edilmişdir
- Britannica Ensiklopediyasının Redaktorları. Veymar Respublikası. Britannica.com-dan əldə edildi
- Holokost Ensiklopediyası. Weimar Respublikası. Encyclopedia.ushmm.org saytından götürülmüşdür
- Yeni Dünya Ensiklopediyası. Veymar Respublikası. Newworldencyclopedia.org saytından alındı
- Alman Bundestaqı. Weimar Respublikası (1918-1933). Bundestag.de saytından əldə edildi
- Mount Holyoke Kolleci. Siyasi Bozukluk: Weimar Republic and qiyamı 1918-23. Mtholyoke.edu-dan əldə edildi
Veymar Respublikası: mənşəyi, səbəbləri, böhranı və xarakterləri
The Veymar Respublikası Birinci Dünya Müharibəsində məğlub olduqdan sonra 1918 -ci ildə Almaniyada qurulan siyasi rejimə verilən ad idi. Bu ad 1933 -cü ilə qədər davam edən tarixi dövrə də aiddir. Hökumət sisteminin dəyişməsinə baxmayaraq rəsmi olaraq ölkə Almaniya İmperiyası adlanmağa davam etdi.
Böyük Müharibədə məğlub olduqlarını etiraf etməzdən əvvəl, əhalinin əksəriyyəti və hərbçilər bunun qaçılmaz olduğunu bilirdilər. Ancaq müttəfiqlərlə üzləşməyə davam etmək istəyən bəzi sektorlar var idi. Bu, xalqın sözdə Noyabr İnqilabında ayağa qalxmasına səbəb oldu.
Weimar Respublikası-Mənbə: Blank_map_of_Europe.svg: maix¿? Törəmə iş: Alphathon /’æl.f’æ.ðɒn/ [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]
Sağçılarla kommunistlər arasında, demək olar ki, vətəndaş müharibəsi şəraitində, digər cərəyanlar arasında, ölkəyə yeni bir respublika Konstitusiyası bəxş etmək üçün Veymarda Təsis Məclisi çağırıldı.
Yeni respublikanın yaranmasına baxmayaraq, onun bütün mövcudluğunun əsas xüsusiyyəti qeyri-sabitlik idi. İqtisadi böhran, hiperinflyasiya və müxtəlif ideologiyalardan ibarət silahlı qrupların mövcudluğu Adolf Hitlerin başçılıq etdiyi Milli Sosialist Partiyasının getdikcə daha çox tərəfdar qazanması seçimini verdi.
Məhz Hitlerin özü hakimiyyətə gəlişi və bütün hakimiyyəti cəmləşdirmək üçün çıxardığı qanunlarla Veymar Respublikasına son qoydu.
- 1 Mənşəyi və yaradılması
- 1.1 Kiel və ya Noyabr İnqilabı hadisələri
- 1.2 Üsyanın yoluxması
- 1.3 SPD
- 1.4 Spartakist üsyanı
- 1.5 Veymar Konstitusiyası
- 1.6 Versal müqaviləsi
- 2.1 Sağçı reaksiya
- 2.2 Solçu reaksiya
- 2.3 1920 -ci il seçkiləri
- 2.4 Veymar Respublikasında hiperinflyasiya
- 2.5 Münhen vuruşu
- 2.6 Gustav Stresemann
- 2.7 Böyük Depressiya
- 2.8 Nasistlərin böyüməsi
- 2.9 Nasistlərin qələbəsindən qaçmaq cəhdi
- 2.10 1932 -ci il seçkiləri
- 2.11 Hitler kansleri
- 2.12 Veymar Respublikasının sonu
- 3.1 Versal müqaviləsinin müddəaları
- 3.2 Böyük Depressiyanın təsirləri
- 3.3 Siyasi qeyri -sabitlik
- 4.1 Fridrix Ebert
- 4.2 Paul von Hindenburg
- 4.3 Franz von Papen
- 4.4 Adolf Hitler
Mənşəyi və qurulması
Almaniya, dörd illik müharibədən sonra, böyük bir iqtisadi böhran içərisində olan və düşmənlərinə qarşı çıxmaq üçün hərbi imkanlara malik olmayan son həftələrdəki qarşıdurmalarla üzləşdi. 1918-ci il avqustun 14-də müttəfiqlər son hücumlarını etdi və Alman Ali Komandanlığı məğlubiyyətin qaçılmaz olduğunu etiraf etməli oldu.
Növbəti ay, Alman ordusundakı ən nüfuzlu iki marşal, səlahiyyətlilərdən ABŞ Prezidenti Wilsonun hazırladığı 14 nöqtəyə əsaslanaraq barışığın imzalanmasına razılıq vermələrini istədi.
Bu istəkdən sonra yeni, parlamentli hökumət quruldu. O, nəcib olsa da, liberal ideologiyaya sahib olan və sülh danışıqlarının tərəfdarı olan Maksimilian fon Badeni kansler seçdi.
Müttəfiqlərindən xəbərsiz danışıqlar aparan Wilsonun şərtləri Alman ordusu üçün əlçatmaz idi. Daha sonra Hitler bu hadisələrdən istifadə edərək siyasətçilərin ölkəyə xəyanət etdiyini bəyan edəcəkdi.
Hökumət Kayzer II Vilhelmin taxtdan əl çəkəcəyini düşünən sosialistlərin əlində qalmışdı. Bu kontekstdə “Kiel hadisələri” də adlandırılan Noyabr İnqilabı baş verdi.
Kiel və ya Noyabr İnqilabı hadisələri
Kiel şəhərində Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Ali Komandanlığının İngilislərlə qarşı -qarşıya gəlmək niyyətindən qaynaqlanan bir üsyan oldu. Cavab, müharibə artıq məğlub olanda döyüşə girməyi absurd hesab edən donanma əsgərləri arasında üsyan oldu.
Ali Komandanlıq əməliyyatı dayandırdı, lakin üsyançıların mühakimə oluna bilmələri üçün həbs edilməsi haqqında əmr verdi. Bu həbslər dərhal həmkarlarının yaxşı hissəsinin, eləcə də şəhər işçilərinin həmrəyliyini yaratdı. Nümayişlər ümumi üsyana səbəb olan hakimiyyət orqanları tərəfindən sıxışdırıldı.
Noyabrın 4 -də dənizçilər gəmilərə hücum etmədən və Kiel dəniz bazasını işğal etməzdən əvvəl nümayəndələr məclisi təyin etdilər. Tezliklə onlara fəhlələr də qoşuldu və nəticədə Rus Sovetlərinə bənzər ümumi bir məclis qurdular.
Əhalinin digər təbəqələri ilə birlikdə The Internationale mahnısını oxuyarkən şəhəri ələ keçirdilər. Həmin gecə Sosial Demokrat Partiyasından olan SPD millət vəkili Kielə gəldi və vəziyyəti sakitləşdirməyi bacardı.
Üsyanın yoluxması
Kiel hadisələri bütün ölkəyə yayıldı. Ordu zabitlərinə qarşı ayağa qalxdı və işçilərlə birlikdə tətillər və etirazlar kampaniyasına başladılar.
Nəticələr müxtəlif sahələrdən asılı olaraq dəyişirdi. Nümunə olaraq, Brunsvikdəki dənizçilər Böyük Dükün taxtdan əl çəkməsinə nail oldular və sosialist respublikası elan edildi.
7 -də Bavariya Kralı III Louis, paytaxtı Münhendən ayrıldı və hökumət kəndlilərdən, işçilərdən və hərbçilərdən ibarət bir məclis tərəfindən alındı. Bu, Bavariya Respublikasının qurulduğunu elan etdi.
İki gün sonra iğtişaşlar Berlinə çatdı. Rejim bitdi və von Baden, Kaiserin taxtdan imtina etdiyini bildirdi.
Yavaş -yavaş Almaniyanın fərqli əyalətlərində hökmranlıq edən digər şahzadələr hakimiyyəti tərk etdilər. Xaos şəraitində imperiyanın keçmiş naziri Respublikanı elan etdi və bir neçə saat sonra Spartakçı Liqanın liderlərindən biri Almaniyanın Azad və Sosialist Respublikasını elan etmək üçün Kral Sarayında peyda oldu.
SPD
İqtidara gəlməmişdən əvvəl ölkədə ən çox dəstək verən Sosial Demokrat Partiyası (SPD) idi, ona görə də hökumətin qurulması onlara həvalə edilmişdi. Partiyasının üzvü Fridrix Ebert, Kaiserin taxtdan çıxmasından sonra kansleri müvəqqəti olaraq qəbul etmişdi.
1917-ci ildə müstəqil sosialistlər olan USPD meydana çıxdı. Onun bölünməsi, SPD -nin müharibə dövründə İmperiya hökumətinə çox dəstək verdiyini düşündüyü üçün meydana gəldi. Tərəfdarları hesab edirdilər ki, parlament sistemi inqilabi şuraların mövcudluğuna uyğundur.
Ən radikal cərəyan Spartakçılar Liqası idi. 1918 -ci ilin Noyabrında baş verən inqilabi atmosferdən istifadə etməyə çalışdı. Onun son məqsədi sovet dövlətinə bənzər bir sosialist dövləti elan etmək idi, ancaq orada baş verən fərdi hüquqlar məhdudlaşdırılmadan.
Noyabr inqilabından sonra müstəqillər və Sosial Demokratlar hakimiyyəti bölüşdülər. Hər iki tərəfdən ibarət Müvəqqəti Hökumət, Wilsonun fikirlərinə əsaslanaraq Compiegne Barışığını imzalayan hökumət idi.
Pan-German Şuralar Konqresi dekabrın 16-dan 20-dək keçirilən iclasda Milli Təsis Məclisinin seçilməsi üçün seçki təyin etdi.
Spartakist üsyanı
Roza Lüksemburq və Karl Liebknext başda olmaqla Spartakçı Hərəkatı fəhlə təşkilatlarının kənarda qalmasını qəbul etmirdi. 1918 -ci ilin dekabrında Alman Kommunist Partiyasını yaratdılar.
İki əsas liderin bu an olmadığını düşünməsinə baxmayaraq, xalq dəstəyi yetərli olmadığı üçün təşkilatın əksəriyyəti silah götürməyi seçdi. İllərin sonunda Spartacistlərin irəli sürdüyü üsyanlar kansleri orduya müraciət etməyə məcbur etdi. Zorakı repressiyaya sadiqlik yalnız üsyanların genişlənməsinə səbəb oldu.
Yanvar ayında vəziyyət, xüsusən Berlində vətəndaş müharibəsinə bənzəyirdi. Hakimiyyət, Kommunist Partiyasının üzvü olan polis rəisini vəzifəsindən uzaqlaşdırmağa çalışdı. Onun postu tərk etməkdən imtina etməsi yeni üsyanlara səbəb oldu. Yanvar ayında 200 min işçi ordunun geri çəkilməsini tələb etmək üçün küçələrə çıxıb.
Sonda hökumət qoşunları Spartakçı inqilabına son qoymaq üçün freikorpların, ifrat sağçı yarımhərbi təşkilatların köməyinə müraciət etdilər.
Bu arada Berlindəki döyüşkən vəziyyət qarşısında hökumət şəhəri tərk etmişdi. Səlahiyyətlilər yeni qərargah olaraq Veymarı seçdilər.
Veymar Konstitusiyası
Spartakçıların Berlində məğlub olması ölkənin digər cütlüklərində qarşıdurmaların sonu demək deyildi. Bu, SPD -nin 37,9% səslə qalib gəldiyi seçkilərin keçirilməsinə mane olmadı.
Mütləq çoxluğa çata bilməyən Sosial Demokratlar, Weimar Koalisiyası olaraq bilinən sağda güzəştə getmək məcburiyyətində qaldılar.
Milli Məclis 19 Yanvar 1919 -da iclaslarına başladı. Məqsədi yeni bir Konstitusiya hazırlamaq və təsdiq etmək idi. Bu vəzifə asan deyildi və iyulun 31-də elan olunana qədər altı aylıq müzakirə tələb edirdi.
Mütəxəssislərin fikrincə, çox mütərəqqi bir Magna Carta idi, lakin bəzi nəzərəçarpan qüsurları ilə. Ölkənin gələcəyinə ən çox təsir edəcək olan, fövqəladə vəziyyətdə Parlamentə əhəmiyyət vermədən idarə etmək səlahiyyətinə sahib olan Prezident simasına verilən böyük güc idi.
Digər tərəfdən, Veymar Konstitusiyası ölkənin federal xarakterini bir daha təsdiq etdi. Bundan əlavə, geniş fərdi azadlıqlar və çox inkişaf etmiş sosial hüquqlar qurdu.
Versal müqaviləsi
Ebert -in respublika prezidenti olaraq təsdiq etməyi təklif etdiyi ilk tədbirlərdən biri, Milli Məclisin Versal müqaviləsini imzalaması idi. Bu, Birinci Dünya Müharibəsinin başa çatdığı və Almaniyaya açıq-aşkar ziyan vuran maddələri ehtiva edən müqavilə idi. Lakin Məclis onu 9 iyul 1919 -cu ildə ratifikasiya etdi.
Milliyyətçi və mühafizəkar partiyalar bu imzanı xəyanət kimi qiymətləndirdilər. Onun səlahiyyət müddəti 1925-ci ilə qədər uzadılsa da, Ebert populyarlığının bir hissəsini itirməyə başladı.
Böhran və son
Veymar Respublikasının hər zaman böyük bir böhran içində olduğunu söyləmək mümkün olsa da, müharibədən sonrakı illər xüsusilə çətin keçdi.
Yeni respublika, iqtisadiyyatdan tutmuş siyasi sahəyə qədər bütün sahələrdə çox çətin dövrlər keçdi. Ardından dövlət çevrilişləri cəhdləri oldu, separatçı hərəkatlar meydana çıxdı və hökumət soldan, həddindən artıq sağdan, burjuaziyadan və ordudan müxalifətlə qarşılaşdı.
Sağçı reaksiya
Spartakçılara və digər inqilabçılara qarşı repressiyalar, həddindən artıq sağçıların ölkə həyatında daha çox yer tutmasına səbəb oldu. Küçədə, o, artıq hərbiləşdirilmiş qruplar quraraq iştirak etmişdi və Parlamentdə keçmiş imperator nazirin rəhbərlik etdiyi DVNP partiyasını təqdim etdilər: Karl Helfferich.
Kappın çevrilişi ultra-mühafizəkar sağın hakimiyyəti ələ keçirməsi üçün ən ciddi cəhdlərdən biri idi. Bu, martın 13-də baş verdi və dörd gündən sonra nəzarət altına alınmadı.
Wolfgang Kapp və General Walther von Lüttwitzin başçılıq etdiyi çevriliş planları, Berlində hakimiyyəti ələ keçirməyi bacardılar. Digər tədbirlər arasında, Sosial Demokratların Bavariya prezidentini vəzifədən getməyə məcbur etdilər və onun yerinə mühafizəkar davaya simpatiyalı bir siyasətçi təyin etdilər.
Çevrilişə reaksiya hökumətdən gəlmədi. Məhz həmkarlar ittifaqları ümumi tətilə çağırış edərək, liderlik edirdi. Kommunist Partiyası öz növbəsində silahla müqavimətə çağırdı.
Bu hərəkətlər sayəsində çevriliş məğlub oldu. Əsas nəticə 1920-ci ilin iyununa yeni seçkilərin təyin edilməsi oldu.
Solçu reaksiya
Solçular da yeni respublika hökumətinin işini asanlaşdıra bilmədilər. Yaranmasının ilk illərində fəhlələr tərəfindən bir neçə dəfə üsyanlar baş verdi. Uğura ən yaxın olanlardan biri Kapp çevrilişindən dərhal sonra Ruhr bölgəsində baş verdi.
1920-ci il seçkiləri
Parlamenti (Reichstag) ilk dəfə qurmaq üçün 1920 seçkiləri Sosial Demokratiya üçün uğursuz oldu. SPD 51 mandat itirdi və müxalifətə getməklə kifayətlənməli oldu. Bunun əksinə olaraq, millətçi və anti-respublika partiyaları yaxşı çıxış etdilər.
Hökumətə mərkəzçi ZP -dən Fehrenbach rəhbərlik edirdi. Əksəriyyətə çatmaq üçün digər burjua partiyaları ilə müttəfiq olmalı idi. Bu nəticə isə ifrat sağçıların törətdiyi hücumları dayandıra bilmədi.
Veymar Respublikasında hiperinflyasiya
Hiperinflyasiya 1922 -ci ildən Almaniyaya ağır zərbə vurdu. Əsas səbəb Almaniya iqtisadiyyatı üçün kompensasiya ödənilməsinin qeyri -mümkün olduğu Versal müqaviləsi idi.
Bu təzminatı ödəmək üçün Almaniya hökuməti pul çap etməyə başladı. Vəziyyəti daha da pisləşdirsək, Fransa və Belçika Almaniyanın ödəniş etməməsinə cavab olaraq ölkənin ən sənayeləşmiş bölgəsi olan Ruhu işğal etdilər.
Hökumət, öhdəsindən gələrək, passiv müqavimət kampaniyasına başlamaq və sənaye sahiblərinin vurduğu itkiləri kompensasiya etmək üçün daha da çox valyuta buraxmaq üçün mesaj verdi.
Yavaş -yavaş çap olunan biletlər real dəyərini itirir, qiymətlər isə artdı. 1923 -cü ilə qədər yüz milyonlarla nominal dəyəri olan əskinaslar var idi, amma əslində heç bir şey almağa çətin deyildi.
Münhen zərbəsi
Fransızların Ruhr işğalı ilə üzləşən Almaniya, Versalda razılaşdırılmış pulu qaytarmaqdan başqa çarəsi qalmadı. Məhz bu kontekstdə bəzi millətçi təşkilatlar tərəfindən çevrilişə cəhd oldu.
Sözdə Münhen “putch”, üç il əvvəl qurulan Nasistlərin ilk görünüşlərindən biri idi. Şəhərdə toqquşmalar başlayandan sonra çevriliş liderləri, o cümlədən Adolf Hitler həbs edilib.
Hitler cəmi bir il həbs cəzası çəkdikdən sonra əfv olunsa da, 5 il həbs cəzasına məhkum edildi.
Gustav Stresemann
Hiperinflyasiyanı məğlub etmək üçün çağırılan adam 1923 -cü ildə Kanslerliyə gələn Gustav Stresemann idi. Eyni şəkildə Xarici İşlər portfelini də əlində saxlayırdı.
Stresemann yeni marka alman pul vahidini yaratmaq qərarına gəldi. Bu, vəziyyətin normallaşması üçün üç il lazım olsa da, inflyasiyanın sabitləşməsinə imkan verdi.
Bu keçid dövründə istehsal kimi işsizlik də xeyli artdı. Ancaq 1924 -cü ilə qədər Almaniyada sağalma əlamətləri göründü. 1929-cu ilə qədər iqtisadiyyat demək olar ki, tam bərpa olundu.
Böyük Depressiya
Stresemann 3 oktyabr 1929 -cu ildə öldü və bu səbəbdən ölkə iqtisadiyyatında yeni geriləmənin şahidi olmadı.
Bu münasibətlə səbəb daxili deyil. Almaniya, bütün dünya kimi, ABŞ-da başlayan Böyük Depressiyanın başlanmasından təsirləndi. Təsirləri dağıdıcı idi. 1931-ci ilə qədər işsizlərin sayı 8 milyona yaxın idi.
Siyasi sahədə Böyük Depressiya sosial -demokrat kansler Müllerin süqutuna səbəb oldu. Mərkəzçi ideologiyalı Heinrich Brüning onu əvəz etdi. Bunu təklif edən prezident Pol fon Hindenburq idi.
Parlamentdə çətinliklə dəstəyi olan Brüning, istədiyi maliyyə islahatlarını həyata keçirə bilmədi. Bu, yeni seçkilərin keçirilməsinə səbəb oldu. Bunlar sentyabrın 14-də, nasistlərin əhalinin qəzəbindən istifadə etməyə çalışdıqları kampaniyadan sonra baş verdi.
Nasistlərin böyüməsi
Anketlərin nəticələri, Nasional Sosialistlərin strategiyasının uğurlu olduğunu təsdiqlədi. Bu seçkilərdən əvvəl onların cəmi 12 mandatı var idi, altı milyondan çox səs toplayaraq 107-yə yüksəldi.
Bu andan etibarən nasistlər Thyssen kimi bəzi böyük sənayeçilərdən maliyyə aldılar.
Nasistlərin qələbəsindən qaçmağa çalışın
1931-ci ildə iqtisadiyyatın vəziyyəti yaxşılaşmadı. İşsizlik beş milyondan çox insanı əhatə etdi və maliyyə institutları böyük çətinliklərlə üzləşdi.
Bunu nəzərə alaraq, bir çoxları sonrakı seçkilərdə Hitlerin qalib gəlməsindən qorxmağa başladılar. Bunlar 1932 -ci ildə baş verməli idi və Hindenburqun yaşı, bir daha təqdim olunmayacağını göstərirdi.
Brüning, nasistlərin qələbə ehtimalını ortadan qaldırmaq üçün bir strategiya ortaya qoydu. Bu plan həmin seçkilərin dayandırılmasını və Hindenburqun prezidentlik müddətinin uzadılmasını nəzərdə tuturdu. O, həmçinin Almaniyanın konstitusion monarxiyaya çevrilməsini təklif etdi.
Hər iki təklifdən heç biri digər siyasi partiyalar arasında kifayət qədər dəstək tapmadığından seçkilər təyin olunmuş tarixə təyin edilib.
1932 -ci il seçkiləri
Nasist partiyası özünü müttəfiqlər tərəfindən alçaldılmış bir Almaniyanın xilaskarı kimi təqdim edən Hitler obrazını yaratmağa həsr etmişdi.
Onlar Böyük Müharibədə məğlubiyyətin siyasətçilərin xəyanəti nəticəsində baş verdiyini iddia edirdilər və iqtisadiyyatı yaxşılaşdıracaqlarını və itirilmiş böyüklüyünü bərpa edəcəklərini vəd etdilər. Bütün bunlar bütün problemlərdə yəhudiləri günahlandıran təbliğatla birləşdirildi.
1932-ci ilin iyulunda keçirilən Reyxstaq seçkilərində Milli Sosialist Partiyası qalib gəldi. Birinci turda demək olar ki, 40% səs topladı, baxmayaraq ki, ikinci turda 33% -lə razılaşmalı oldu.
Son dərəcə mübahisəli sayılan bir manevrdə mühafizəkarlar Hitlerə kansler olmaq üçün onu dəstəkləmək qərarına gəldilər.
Hitler kansleri
O, kansler təyin olunmağı bacarsa da, Hitlerin səlahiyyətləri hələ də məhdud idi. Onun qrupunun çoxluğu yox idi, ona görə də tədbirlərini həyata keçirmək üçün prezident Hindenburqdan kömək istəməli oldu. Hökumət kabinetində, əslində, cəmi on bir üzvdən yalnız üç nasist var idi.
Bu kontekstdə hər şeyi dəyişdirən bir hadisə baş verdi. Reyxstaqın qərargahı 27 fevral 1933-cü ildə yandırıldı. İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı araşdırmalar, gücünü artırmaq üçün mükəmməl bir bəhanə təmin etmək üçün nasistlərin özləri tərəfindən törədildiyini irəli sürsə də, nasistlər dərhal kommunistləri atəşə tutmaqda günahlandırdılar.
28 -də Hitler prezidentdən fövqəladə səlahiyyətlər verən bir fərmanı təsdiq etməsini istədi. Bunların arasında mətbuat və ifadə azadlığının aradan qaldırılması, ünsiyyətin məxfiliyinin ləğvi və ölkəni təşkil edən hər bir dövlətin hökumətini nəzarətə götürmə qabiliyyəti.
Fərman təsdiqləndikdən sonra Hitler əmin etdi ki, sosialistlər və kommunistlər növbəti seçki kampaniyasını idarə etmək üçün heç bir imkana malik deyillər.
Veymar Respublikasının sonu
Hitlerin manevri gözlənilən nəticəni vermədi. 1933-cü ilin martında keçirilən federal seçkilər nasistlərə ümid etdikləri çoxluğu vermədi: palatanın üçdə ikisi, Konstitusiyanı islah etmək üçün kifayət edir.
15 Martda Hitler bu problemi həll etmək üçün bir yol tapdı. Reichstag yanğından sonra təsdiqlənmiş fərmanla, o, Kommunist millət vəkillərini 81, parlamentdən qovdu. Eyni şeyi Sosial Demokratların bir hissəsi ilə etdi. Bununla millət vəkillərinin və millətçi partiyalara mənsubların birliyi demək olar ki, ehtiyac duyduqları saya çatdı.
Nasistlər parlamentin funksiyalarının kanslere keçməsini xahiş etdilər. Bu qanun 23 Mart 1933 -cü ildə səsə qoyuldu və xaric edilməmiş bir neçə Sosial Demokrat nümayəndəsi istisna olmaqla, bütün millət vəkillərinin səsi ilə təsdiq edildi.
Bu səsvermə Veymar Respublikasının sonu demək idi. Praktikada bütün gücü tək bir adamın əlində olan bir diktatorluq qurdu. Sonrakı aylarda nasistlər hələ əllərində olmayan bir neçə güc ocağını dağıtdılar.
Uğursuzluğun səbəbləri
Veymar Respublikasının uğursuzluğunun tək səbəbi yox idi. Düşməsində və Hitlerin hakimiyyətə gəlişində siyasi səbəblər və iqtisadi səbəblər bir araya gəldi.
Versal müqaviləsinin bəndləri
Müttəfiqlərin Böyük Müharibədən sonra almanlara imza atdıqları müqavilə tarixçilər tərəfindən İkinci Dünya Müharibəsinə səbəb olacaq hadisələrin mikrobu kimi qiymətləndirilir.
Bir tərəfdən Almaniya münaqişənin başlanmasına görə məsuliyyəti yalnız onun üzərinə qoyan bəndi qəbul etməyə məcbur oldu. Bu, onların düşmənlərinin əlində olan ərazilərin itirilməsi ilə yanaşı, onların cəmiyyətinin bir hissəsində alçaldılma hissinin yaranmasına səbəb oldu.
Nasistlərin və mühafizəkar partiyaların rahat şəkildə təşviq etdiyi milliyətçilik həddindən artıq artdı.
İqtisadi təzminatlar Veymar Respublikasının onsuz da ciddi problemlərlə doğulmasına səbəb olan səbəblərdən biri idi. Əslində bunlar hiperinflyasiyanın əsas günahkarlarından biri idi, onun əhaliyə təsiri qeyri-sabitliyi və anti-respublikaçı partiyaların təsirini artırdı.
Böyük Depressiyanın təsiri
Hiperinflyasiya artıq işsizliyin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına və var -dövlətin azalmasına səbəb olsaydı, iqtisadiyyatına növbəti zərbə Böyük Depressiyadan sonra gəldi. Onun təsiri bütün əhaliyə təsir etdi və nasistlərin öz ardıcıllarını artırmaq üçün istifadə etdiyi aktivlərdən birinə çevrildi.
Bundan əlavə, Hitler və xalqı ölkəni başına gətirən pislikləri izah etmək üçün günah keçisi yaratdılar: Yəhudilər.
Siyasi qeyri -sabitlik
Veymar Respublikası, müxtəlif ideoloji cərəyanlar arasında qarşıdurma yaratmasından səhnə idi. Bir tərəfdən kommunistlər bir neçə silahlı üsyanlar təşkil edərək, ümumi tətillər və çoxlu etiraz aksiyaları keçirdilər.
Digər tərəfdən ifrat sağçılar da o dövrdə aparıcı rol oynadılar. Əvvəlki rejimin nostaljisi ilə bir neçə dəfə cümhuriyyəti silahla bitirməyə cəhd etdilər.
Nəhayət, bir neçə federal ştatda ölkədən müstəqillik əldə etməyə çalışan millətçi hərəkatlar meydana çıxdı. Onun repressiyası paramilitar qruplar yaradan radikal sağa daha da önəm verdi.
Əsas xüsusiyyət
Fridrix Ebert
Alman Sosial Demokrat Partiyasının üzvü olan Ebert, Veymar Respublikasının ilk prezidenti oldu.
Bundan əvvəl o, müvəqqəti hökumətin prezidenti olub. Bu mövqedən, müttəfiqlərlə Versal Müqaviləsinin imzalanmasını müzakirə edən o idi.
Daha sonra, noyabr inqilabı və Spartakist qiyamı ilə üzləşməli oldu. Hər iki halda o, qiyamçıları bitirmək üçün ordudan istifadə etməkdən çəkinmədi.
Onların problemləri bu iki inqilabla bitmədi. 1920 -ci ildə sağçılar tərəfindən çevriliş cəhdi oldu. İşçilər Ruhr qiyamına reaksiya verdilər. Üç il sonra, Münhen “putch” adlandırılan Hitlerin həbsindən məsul idi. Bir il sonra o, gələcək nasist liderini əfv etdi. Ebert 28 fevral 1925 -ci ildə ölənə qədər vəzifədə qaldı.
Paul von Hindenburg
Bu hərbçi və siyasətçi, Birinci Dünya Müharibəsi dövründə Almaniya siyasətinə nəzərəçarpacaq təsir göstərdi. Məğlubiyyət onun sonradan təqaüdə çıxmasına səbəb oldu, lakin o, 1925-ci ildə fəaliyyətini bərpa etdi.
Həmin il Veymar Respublikasının Prezidenti təyin edildi. O, demokratik sistemə az da olsa rəğbət bəsləyən mühafizəkar bir siyasətçi idi. 1932-ci ildə 84 yaşında olanda tərəfdarları Hitlerin seçkilərdə mümkün qələbəsindən qaçmaq üçün onu yenidən prezidentliyə namizəd olmağa inandırdılar.
Həmin problemli müddət ərzində Hindenburq iki dəfə parlamenti buraxmalı oldu. Sonda, təzyiq altında, 1933 -cü ildə Hitleri kansler təyin etməyə razı oldu.
Elə həmin il yeni kanslerə bütün səlahiyyətləri verən Reichstag Yanğın Fərmanını təsdiqlədi. Hindenburg, Hitler tərəfindən özünü Dövlət Başçısı elan etmək üçün istifadə etdiyi 1934 -cü ildə öldü.
Frans von Papen
Hitlerin hakimiyyətə gəlməsi üçün onun hiylələri çox vacib idi. Hindenburq partiya ortağı Heinrich Brüning-i əvəz edərək onu kansler təyin edənə qədər Papen az tanınan siyasətçi idi. Bu onu təşkilatından xaric edilməsinə səbəb oldu.
Onun hökuməti avtoritar və mühafizəkar siyasəti ilə seçilirdi. Daim Sosial Demokratlara hücum etdi və bir Nasist hərbçi qrupu olan SA Hücum Bölməsini qanuniləşdirdi.
Növbəti seçkilər, Papenin dəstəyini artıra bilməyərək nasistlərə səslərin artması demək idi. Bu, kansler vəzifəsindən istefa verməsinə səbəb oldu. Ancaq gücünü qorumaq üçün manevr etməyə davam etdi.
Nəhayət, o, sağçı DNVP və nasistlərin özləri ilə müttəfiq olmağa razı oldu. Bu ittifaq vasitəsilə Hitler kansler təyin edildi. Artıq müharibə zamanı Papen Milli Sosialist hökumətində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb.
Adolf Hitler
Adolf Hitler rəssam kimi uğursuzluğa düçar olduqdan və Birinci Dünya Müharibəsinə qatıldıqdan sonra 1919-cu ildə siyasi karyerasına başladı. Gələcək nasist lideri Almaniya Fəhlə Partiyasına qoşuldu və sonradan Milli Sosialist Partiyasına çevriləcək.
Artıq həmin partiyanın lideri kimi Hitler Münhen “dərbəsi”nin, uğursuzluqla nəticələnən silahlı üsyanın iştirakçılarından biri idi. Digər partiya üzvləri ilə birlikdə 5 il həbs cəzasına məhkum edildi. Həbsxanada olduğu aylarda yazmağa başladı Mənim mübarizəm, ideologiyasını əks etdirdiyi bir kitab.
1924 -cü ildə əfv Hitlerin həbsxanadan çıxmasına imkan verdi. O andan etibarən özünü ölkəyə böyüklüyünü bərpa edən və düşmənlərinə son qoya biləcək yeganə şəxs kimi təqdim edərək Alman cəmiyyətindəki təsirini artırmağa başladı.
1933-cü ildə Hitler kansler seçildi və 1934-cü ildə Hindenburqun ölümündən sonra özünü dövlət başçısı elan etdi. Veymar Respublikası Üçüncü Reyx olaraq dəyişdirildi və Hitler bütün səlahiyyətləri öz üzərinə götürdü.
Beş il sonra onun ekspansionist siyasəti İkinci Dünya Müharibəsinin başlamasına səbəb oldu.
İstinadlar
- Lozano Kamara, Xorxe Xuan. Alman demokratiyası (Veymar Respublikası). Classeshistoria.com saytından əldə edilib
- EkvRed. Veymar Respublikası. Ecured.cu saytından əldə edilib
- García Molina, Viktor Javier. Weimar, yaşamaq mümkün olmayan respublika. Abc.es saytından əldə edilib
- Britannica ensiklopediyasının redaktorları. Veymar Respublikası. Britannica.com saytından əldə edildi
- Holokost ensiklopediyası. Veymar Respublikası. Ensiklopediya.ushmm.org saytından götürülüb
- Yeni Dünya Ensiklopediyası. Veymar Respublikası. Newworldencyclopedia.org saytından əldə edildi
- Almaniya Bundestaqı. Veymar Respublikası (1918-1933). Bundestag.de saytından alındı
- Mount Holyoke Kolleci. Siyasi pozğunluq: Veymar Respublikası və üsyan 1918-23. Mtholyoke.edu saytından əldə edildi
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.