Əhməd midhət əfəndi

vəfat edir və onu qohumları böyüdüb boya-başa çatdırırlar. O, hərbi məktəbdə oxuyub oranı zabit kimi başa vurur. O,

I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans

əsərlər də yazırdılar; (Hüseyn Cavidin “Məsud və Şəfiqə”si, “Şeyda”sı kimi).

“Bu elə bir dövr idi ki, hər kəsin ki, xalq üçün döyünən qəlbi var idi, onun imkanı yox idi,

hər kəsin ki səlahiyyəti, ixtiyarı var idi, onda da xalqa yanan ürək yox idi”.(1, 205)Romantiklərin

sinfi baxışı da bu yöndə, yəni xalqa və millətə kimin faydalı olub-olmamasının dəyərləndirməsi

XX əsrin yeni kontekst şərtləri – siyasi-ideoloji mübarizələr, Birinci Dünya Müharibəsi və

inqilablar, elmi kəşflərin və bir sıra fəlsəfi, bioloji nəzəriyyələrin meydana gəlməsi Azərbaycan

romantizminin yeni keyfiyyətlər qazanmasına öz təsirini göstərdi. Bu mərhələdə tarixə və müasir

cəmiyyətə daha analitik münasibət formalaşdı.Ədəbi ənənələrin də yenidən dəyərləndirilməsi,

qiymətli olanın qorunub saxlanması cəhdi gücləndi.Osmanlı ədəbiyyatında, xüsusən də N.Kamal

yaradıcılığında özünü göstərən “sosial təsəvvüf” Azərbaycan romantizmində inkişaf etdirilərək

neosufizm hadisəsi kimi gerçəkləşdi. Neosufizmin romantizmdə təzahürü bu cərəyanın ideya-bədii

strukturundakı spesifik cəhətləri daha da inkişaf etdirdi.

Nəticə olaraq belə qənaətə gəlirik ki, müqayisələrdə müəyyənləşən özünəməxsusluqlar

Azərbaycan romantizmindən ayrıca bir mərhələ və dünya romantizminin özünəməxsus bir modeli

kimi bəhs etməyə əsas verir.

Cəfərov M.C.. Sənət yollarında. Bakı, Gənclik, 1975.

Qarayev Y. V. Realizm, sənət və həqiqət. Bakı, “Elm”, 1980

Литература Казахстана. Энциклопедический справочник. Издательство “Аруна”,

Romantizm (Çoşumculuk) Edebiyat Akımı Özellikleri Temsilcileri

Татарская литература – это. Что такое Татарская

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)

Vilayət Cəfərov, fil.ü.e.d., prof.

AMEA akad. Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu

Ərəb filologiyası şöbəsinin müdiri

ƏRƏB ŞEİRİNDƏ QƏHRƏMAN TÜRK ƏSGƏRİNİN TƏRƏNNÜMÜ

Məlum olduğu kimi, ərəb xilafəti Abbasilərin (750-1258) monqollar tərəfindən süquta

uğradılmasından sonra özünün təqribən 5-6 əsrlik bir dövrdəki möhtəşəm əzəmətini əbədilik itirdi

və ərəblər XIII əsrdən etibarən Birinci dünya müharibəsinin sonlarına qədər-təqribən 7 əsr ərzindən

əvvəlcə monqol və səlcuqların sonra isə XV əsrdən türklərin tabeçiliyində qaldılar. Ərəb

ədəbiyyatşünasları bu 7 əsrlik bir dövrü “Asr əl-İnhitat” (“Enmə, tənəzzül əsri”) adlandırmışlar.

XIX əsr isə ərəb ədəbiyyatına “Asr ən-nahda” (“Dirçəliş əsri”) kimi daxil olmuşdur. Ədalət

naminə demək lazımdır ki, bu dirçəliş əsrində ərəb ədəbi mühiti dünya ədəbiyyatı ailəsinə elə

simalar bəxş etmişdir ki, onları sadalamaqla qurtarmaz. Əsasən, Misirdə kök salmış bu dirçəlişi ərəb

ədəbiyyatşünasları Napoleon Bonopartın XIX əsrin əvvəllərində Misirə ekspedisiyası ilə

əlaqələndirsələr də orada dirçəliş XIX əsrin ortalarından etibarən özünü büruzə vermişdir. Digər bir

ərəb ölkəsi İraqda isə bu nehzətin bünövrəsini həmin əsrin ikinci yarısında türk valisi Əhməd

Midhət paşa qoymuşdur.

Biz bu məqalədə türk əsgərinin Osmanlı-Avropa ölkələri arasında gedən müharibələrdə

göstərdikləri igidliklərin ərəb şerində vəsfinə, tərənnümünə keçməzdən əvvəl bu türk oğlunun

İraqdakı misilsiz islahatları barədə bir qədər əhatəli danışmaq istəyirik. Çünki Əhməd Midhət

paşanın İraqdakı islahatları əsasən ərəb dilli mənbələrdə daha əhatəli işıqlandırılmışdır ki, bundan

isə demək olar ki, türk dünyası o qədər də geniş məlumata malik olmamışdır.

Keçmiş Almaniya kansleri Bismarkın “Əsrin ən böyük adamı” adlandırdığı türk valisi

Əhməd Midhət paşa İraqda XIX əsrin ikinci yarısında, daha doğrusu 1869-cu ildən 1872-ci ilə

qədər cəmisi üç il hakimiyyətdə olmuşdur. Bu müddətdə o, İraqın iqtisadi, ədəbi-mədəni həyatında

elə quruculuq işləri aparmışdır ki, onları bir-iki cümlə ilə əhatə etmək çox çətindir. Deməliyik ki, bu

barədə ayrıca bir tədqiqat əsəri yazmaq mümkündür.

Qeyd etmək lazımdır ki, Əhməd Midhət paşa İraqa gəlməzdən öncə bu ölkənin ictimai,

iqtisadi, ədəbi-mədəni həyatı ilə əhatəli tanış olur və orada zəruri islahat işləri aparmaq üçün

İstanbuldan özü ilə çoxsaylı mühəndislər ordusu gətirir və ölkədə apardığı quruculuq işlərində bu

kadrların əməyindən və biliyindən məharətlə istifadə edir. Məsələn, o, üç il ərzində Bəsrədə nəhəng

gəmi tərsanəsi zavodu tikdirir; dövlətin hesabında olan əkinə yararlı torpaqları ucuz qiymətə əhaliyə

paylayır; Bağdadda küçə və parklar saldırır; Bağdadla Kazımiyyə arasında olan, ərəblərin “tram

yolu” adını verdikləri 12 km uzunluğunda olan yola daş döşətdirir və faytonların bu yolda fasiləsiz

işləməsinə şərait yaradır, ölkədə səhiyyənin, tədrisin inkişafına qayğı göstərir. Ən başlıcası isə

Bağdadda o dövr üçün olduqca müasir hesab edilən “əz-Zourə” adında bir vilayət mətbəəsinin

əsasını qoyur. O vaxta qədər İraqda kitab, qəzet, jurnal çap etmək üçün belə bir mətbəə yox idi, çap

olunan qəzet, kitab, jurnal və s. Türkiyədən gətirilirdi. Midhət paşa 1869-cu ildən “əz-Zourə”

mətbəəsində “əz-Zourə” adında həftədə bir dəfə çıxan qəzet buraxdırır. Bağdadın keçmiş adlarından

birinin adını daşıyan bu qəzet 8 səhifədən ibarət idi. O, yarısı türk, yarısı da ərəb dilində nəşr

olunurdu. Onun türk dilindəki hissəsi əski əlifbada – yəni ərəb hürufatı ilə nəşr olunurdu. Onu da

qeyd edək ki, bu qəzet 1869-cu ildən ta 1917-ci ildə ingilislərin İraqı zəbt etməsinə qədər fasiləsiz

Bağdadda çap olunmuşdur. Bir faktı da qeyd edək ki, bu qəzet Azərbaycan mətbuatının banisi

Həsən bəy Zərdabinin “Əkinçi” qəzetini altı il qabaqlamışdı və çox güman ki, bu qəzetin o dövrdə

Azərbaycana da gəlib çıxa bilməsi ehtimalı çox böyük idi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu

qəzetin ətrafında həm ərəbcə, həm də türkcə və hər iki dildə sərbəst danışan savadlı gənclər

toplaşmışdı. Onlardan biri – sonralar Türkiyənin məşhur yazıçısı olmuş Əhməd Midhət əfəndi –

məhz gəncliyində bu qəzetdə müxbirlik etmişdir.

Qəzetin rubrikalarına ötəri nəzər salacaq olsaq, deməliyik ki, orada daxili xəbərlərlə yanaşı

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)

xarici xəbərlər, həmçinin Bağdadda aparılan abadlıq – quruculuq işləri barədə məlumatlar, vali

Əhməd Midhət paşanın şərəfinə yazılan təşəkkür tipli yazılar, nəzm və nəsr nümunələri və s. kimi

əhalini maarifləndirən yazılar oxucuların çox xoşuna gələn yazılar idi. Orada göstərilirdi ki, əhali

qəzetin səhifələrində idarəçilik sistemi barədə öz rəy, təklif və iradlarını da yazıb müvafiq orqanlara

çatdıra bilərlər. Bir sözlə, İraq ədəbiyyatşünası Yusif İzzəddinin sözləri ilə desək: “bu qəzet o

dövrdə İraq xalqının mənəviyyatını zənginləşdirən bir qəzet idi”.

Deməliyik ki, Midhət paşanın o dövrdə İraqda belə böyük nüfuza sahib olması ölkənin

şairlərinin şerlərinə də yol tapdı və o dövrün bir sıra tanınmış şairləri Midhət paşanın bu

xidmətlərini nəzmə çəkməklə Osmanlı Türkiyəsinə bu cür oğulların böyük ehtiyacı olduğunu şeir

dili ilə izhar etdilər. Bütün bunlar isə nəticədə Əhməd Midhət paşa barədə Astanaya saysız

donosların axmasına səbəb oldu; guya Əhməd Midhət paşa İraqda dövlətin sərvətini dağıdır. Ona

aid olmayan işlərlə məşğul olur, sultanın əmr və göstərişlərinə məhəl qoymur və s. və ilaxır. Bütün

bunlar isə sonda sultan Əbdülməcidin Əhməd Midhət paşanı geri çağırması ilə nəticələndi.

Ərəb ədəbiyyatşünasları, İraqlı tədqiqatçılar Əhməd Midhət paşanın İraqdakı islahat işləri

barədə çox yazmışlar.

O ki qaldı türk döyüşçüsünün hünərinin ərəb şerində vəsfinə bu barədə bir qədər geniş

danışmağı lazım bilirik.

Ümumiyyətlə, götürdükdə demək lazımdır ki, ərəb şairləri XVII əsrdən başlayaraq türk

sultanlarını, türk sədri-əzəmlərini bir islam hamiləri, islam mücahidləri, xüsusən də onların

Avropada bu dini təbliğ etmələrini böyük bir əzmlə vəsf və tərənnüm etmişlər. Xüsusən də

osmanlıların Qərb dövlətləri ilə apardıqları müharibələrdə qazandıqları uğurları ərəb şairləri

ümummüsəlman zəfərləri kimi təqdir edib alqışlamışlar. Bu mənada ərəb şairlərinin osmanlıların

Rusiya və Bizans ölkələri ilə apardıqları müharibələrə həsr olunmuş şerlərinin məzmununa diqqət

yetirsək, onda bu şerlərdə fədakar türk döyüşçüsünün əzminin, hünərinin bədii vəsfi ilə rastlaşarıq.

Bu cür şerlərə biz XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində yaşamış iki məşhur Misir şairinin

yaradıcılığında daha çox rast gəlirik. Bu şairlərdən biri XIX əsr ərəb “Nehdət” (“dirçəliş”)

poeziyasının banilərindən sayılan Mahmud Sami əl-Barudi

, digəri isə başqa bir misirli şair Əhməd

Mahmud Sami əl-Barudi türk əsgərinin hünərini, cəsurluğunu hələ bir döyüşçü kimi

Osmanlı ordusunun sıralarında türklərlə çiyin-çiyinə Avropa cəbhələrində vuruşduğu zaman

müşahidə etmişdi. O, ilk dəfə osmanlıların yunanlarla 1868-ci ildə Krit adası uğrunda apardığı

döyüşlərdə adi bir müsəlman əsgəri kimi, 1877-1878-ci illərdəki rus-türk müharibəsində isə bir

batalyon komandiri kimi iştirak etmişdir. Mahmud Sami əl-Barudi bu döyüşlərdə türk əsgərinin

vətən, torpaq uğrunda necə də fədakarlıqla vuruşduğunu, düşmənin üzərinə necə də pələng kimi

cəsarətlə atıldığını öz gözləri ilə görən ilk ərəb əsgəri və ilk ərəb şairi idi. Mahmud Sami əl-Barudi

ordudan tərxis olunduqdan sonra, yüksək dövləti vəzifələrdə işlədiyi zaman cəbhə xatirələri ilə

bağlı yazdığı qəsidələrdə öz gözləri ilə gördüyü ağır döyüşləri bir daha nəzmin bədii imkanlarından

istifadə etməklə yada salmış və həmin döyüşlərdə qəhrəmanlıqla döyüşən türk əsgərinin reallıqlara

söykənən bədii obrazını yaratmışdır. Məsələn, o, şerlərinin birində türklərin ruslarla apardığı 1877-

1878-ci il döyüşlərinin birinin real mənzərəsini bir istedadlı rəssam kimi bu cür göz önündə

Mən Balkanlardakı cəbhələrdə hara göz gəzdirirdimsə, orada ruslardan başqa qeyri-millət

görmürdüm. Onları saymaq mümkün deyildi.

Onların bir qismi öldürülmüş, bir qismi pərakəndə şəkildə qaçmağa üz qoymuş, bir qisminin

isə əlləri zəncirlənərək əsir alınmışdır. (divan səh. 141)

Mahmud Sami əl-Barudinin təsvirini verdiyi bu səhnənin əsil fırça ustaları isə qəhrəman

Mahmud Samiəl-Barudi (1939-1904) Misirdə imkanlı bir ailədə dünyaya gö çmışdır. Lakin o, 7 yaşına çatanda atası

vəfat edir və onu qohumları böyüdüb boya-başa çatdırırlar. O, hərbi məktəbdə oxuyub oranı zabit kimi başa vurur. O,

bir sıra döyüşlərdə bir hərbçi kimi vuruşur. Ordudan tərxis olunduqdan sonra bir sıra dövləti vəzifələrdə çalışır və hətta

ölkənin baş naziri olur. 1882-ci ildə onun hərbi naziri Ərəbi paşa ölkədə ingilislər əleyhinə üsyan qaldırır. Bu zaman əl-

Barudi bu üsyanı təqdir edib alqışlayır. İngilislər onu həbs edib Sərəndib (indikiŞri-Lanka) adasına sürgün edirlər. 17

ildən sonra əl-Barudi gözlərinin nurunu itirmiş halda Qahirəyə qayıdır. O, 1904-cü ildə Qahirədə vəfat edir.

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)

türk əsgərləri, cəsur türk döyüşçüləri idi.

Türk əsgərinin cəbhələrdə göstərdiyi igidliklərə həsr olunmuş şerlər sırasında ölümündən bir

neçə il qabaq Misirin ədəbi ictimaiyyəti tərəfindən şərəfli bir ada – “Əmir əş-Şüəra” (“Şairlər

əmiri”) adına layiq görülmüş Əhməd Şouqinin

qəsidələri də xüsusi əhəmiyyət kəsi edir.

Əhməd Şouqinin 1200 səhifədən artıq şerlər divanında türklərə həsr olunmuş bir neçə

qəsidəsi öz əksini tapmışdır. Biz bu məqalədə bu şerlərdən yalnız ikisi barədə söhbət açmağı

münasib bilmişik. Çünki bu şerlərdə türk əsgərinin mübarizə, döyüşkən obrazı daha qabarıq

verilmişdir. Həmin şerlərdən biri “İlə əl-cund əl-Osmani” (“Osmanlı əsgərinə”) digəri isə

“Tahiyyətun ilə ət-türk” (“Türkə salam”) adlanır.

Əhməd Şouqi öncə haqqında danışdığımız misirli həmyerlisi Mahmud Sami əl-Barudi kimi

şəxsən döyüş meydanlarında bir hərbçi kimi iştirak etməsə də, onu türk əsgərinin cəbhələrdəki

şücaətləri daima vəcdə gətirərək ilhamlandırmış və nəticədə o, türklərin cəbhə qəhrəmanlıqlarını

vəsf və tərənnüm edən bir sıra bədii sənət nümunələri yaratmışdır. Əhməd Şouqi bu nümunələrdə

türk döyüşçülərinin qəhrəmanlıqlarının ümumi təsviri ilə yanaşı, eyni zamanda ayrı-ayrı türk

əsgərlərinin – məsələn, gənc türk qızı Zeynəbin və ixtiyar türk qocası Əbdüləzəlin simasında ərəb

poeziyasına nümunəvi qəhrəman türk döyüşçü obrazlarını gətirmiş və ərəblərə azadlıq uğrunda

apardıqları döyüşlərdə gənc türk qızı Zeynəb cəsarəti və qoca Əbdüləzəl qətiyyəti arzulamışdır.

Zeynəb kim idi? Bu təbii ki, reallıqdan daha çox, bədii obraz idi. Görəsən, Zeynəbi hansı

keyfiyyətlərinə görə Əhməd Şouqi öz şerinə baş qəhrəman seçmişdi? Şerdə nəql olunur ki, Zeynəb

bir türk könüllü əsgəri idi. O, vətənin ağır günündə türk gənclərinə qoşulub yunanlarla müharibəyə

yollanır. Onların dəstəsi ağır bir döyüşdə itkilərə məruz qalır. Zeynəb bir də baxıb görür ki,

meydanda tək qalıb, düşmən əsgərləri isə ona tərəf irəliləyirlər. Bu zaman o, tez-tez yerini dəyişərək

düşmən tərəfi çaşdıran atəşlər açır. Düşmən tərəfi isə türklərin hələ döyüş meydanlarında çox

olduğunu zənn edib fikirlərini dəyişirlər. Bu zaman digər türk əsgərləri Zeynəbin köməyinə çatıb bu

cəsur qızı yunanlara əsir düşməkdən xilas edirlər.

O ki qaldı qoca Əbdüləzəl obrazına? Deməliyik ki, bu obraz da özünün müdrik düşüncəsi,

yaşlı olmasına baxmayaraq bir gənclik gücü, qüvvəti ilə döyüşlərə qatılması və cəbhədə böyük

şücaətlər göstərməsi ilə diqqəti cəlb edir. Məsələn, o da türk əsgərinə özünün döyüş təcrübəsini

öyrətmək dar ayaqda onlara həyan olmaq, onlara döyüşkənliyi, cəsurluğun yollarını öyrətmək üçün

qılınc-qalxanını, döyüş tüfəngini götürüb illərlə dostluq etdiyi kəhər atına minərək cəbhəyə yollanır.

Əbdüləzəl bu minvalla bir sıra döyüşlərdə cəsurluqla vuruşur və gənc əsgərlərə döyüşlərdə həm

fiziki, həm də mənəvi dayaq olur, onlarda döyüşkənlik əzmini gücləndirir.

Lakin Əhməd Şouqinin mənzum təhkiyəsinə görə düşmənlər döyüşlərin birində Əbdüləzəlin

atını vururlar. Əbdüləzəl atın can verdiyini görüb çox məyus olur. Yoldaşları ona: – atı buraxıb

özünü qorumağı tövsiyə edirlər. Bu zaman Əbdüləzəl onlara: “Əgər o da döyüşlərdə atı kimi şəhid

olarsa, onu atı ilə birgə bir uca təpənin üstündə birgə basdırmalarını” xahiş edir.

O, bunu deyib döyüşə atılır, amma çox keçmir ki, düşmənlər onu da vururlar və o da elə

atının yanında şəhid olur. Cəbhəçi yoldaşları onun vəsiyyətinə əməl edərək onu atı ilə birgə uca bir

təpənin üstündə dəfn edirlər. Əhməd Şouqi şeri çox mənalı bir sonluqla qurtarır:

Onlar (Əbdüləzəl və atı) Allah qarşısında qəhrəmanlıqla öldülər. Sanki onlar yerə sancılmış

bir bütöv heykəl idilər.

Əhməd Şouqi (1868-1932) XX əsr ərəb poeziyasının ən məşhur simalarından biridir. Misir xədiv sarayında doğulmuş

bu şair bütün ömrünü sarayda keçirmişdir. O, bir sıra beynəlxalq görüşlərdə Misiri rəsmi dövlət nümayəndəsi kimi

təmsil etmişdir. Məsələn, o, 1896-cı ildə dünya şərqşünaslarının Cenevrədə keçirilən I qurultayında Misir hökuməti

adından dünya şərqşünaslarını təbrik etmiş və konfransa ünvanladığı məşhur bir tarixi qəsidəsini ərəb dilində

oxumuşdur. Həmin konfransda irəlidə haqqında danışdığımız türk yazıçısı Əhməd Midhət əfəndi də iştirak etmişdir.

İngilislər Əhməd Şouqini türklərə bəslədiyi rəğbətə görə Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində İspaniyaya sürgün

etmişlər. O, altı il Barselona şəhərində sürgün həyatı keçirdikdən sonra Qahirəyə qayıtmışdır.

Əhməd Şouqi sürgündən qayıtdıqdan sonra da əvvəlki əzm və ehtirasla yaradıcılığını davam etdirmişdir. Onun sürgündə

yazdığı çoxsaylı qəsidələri tədqiqatçıların əsas diqqətini özünə çəkən qəsidələrdəndir. Əhməd Şouqi ərəb ədəbiyyatında,

həmçinin bir dramaturq kimi də çox məşhurdur. Onun nəzm və nəsrlə yazılmış 10-a qədər dram əsəri də mövcuddur ki,

onların bəziləri vaxtilə Qahirədə səhnələşdirilərək Misir artistləri tərəfindən oynanılmışdır. Əhməd Şouqi 1932-ci ildə

Qahirədə vəfat etmişdir.

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)

Əhməd Midhət

Əhməd Midhət (türk. Ahmet Mithat Efendi ; 1844-1912) — məşhur türk yazıçısı.

Əhməd Midhət Əfəndi Misirdə doğulub. [4]

Yaradıcılığı

Əhməd Midhət bir sıra tarixi və məişət romanlarının, hekayə və oçerklərin müəllifidir. Avropa ədəbiyyatından çoxlu tərcümələr etmişdir. “Xaceyi-əvvəl” (“Birinci müəllim”) adı ilə məşhur olmuşdur [5] .

İstinadlar

1. ↑ 12Swartz A. Ahmet Mithat // Open Library (ing.) — 2007.
2. ↑ 12 Ahmet Mithat // Biodiversity Heritage Library
3. ↑ 12 Ahmet Mithat // Faceted Application of Subject Terminology
4. ↑ 100 böyük türk. Bakı, 1991. səh.41-42.
5. ↑“Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən adların və terminlərin şərhi”.Tərtib edəni A.M. Babayev, Bakı, “Maarif”, 1993, səhifə 87.

Avqust 30, 2021
Ən son məqalələr

Dnestr

Dnestrovsko-Çareqradskoe qirlo

Dnestryanı

Dnestryanı Moldova Respublikası

Dnestryanı müharibəsi

Dnestryanı rublu

Dnepr

Dnepr-Buq kanalı

Dnepr (şəhər)

Dnepr Dnepropetrovsk FK

Ən çox oxunan

Mövqeli say sistemi

Mövqeli təqvim

Mövsüm

Mövsüm Hüseynov

Mövsüm Məmmədov

əhməd, midhət, türk, ahmet, mithat, efendi, 1844, 1912, məşhur, türk, yazıçısı, doğum, tarixi, 1844, doğum, yeri, istanbul, osmanlı, imperiyasıvəfat, tarixi, 1912, vəfat, yeri, istanbul, osmanlı, imperiyasıvətəndaşlığı, osmanlı, imperiyasıfəaliyyəti, yazıçı, j. Ehmed Midhet turk Ahmet Mithat Efendi 1844 1912 meshur turk yazicisi Ehmed MidhetDogum tarixi 1844 1 2 3 Dogum yeri Istanbul Osmanli imperiyasiVefat tarixi 1912 1 2 3 Vefat yeri Istanbul Osmanli imperiyasiVetendasligi Osmanli imperiyasiFealiyyeti yazici jurnalist tercumeci nasir siyasetci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati RedakteEhmed Midhet Efendi Misirde dogulub 4 Yaradiciligi RedakteEhmed Midhet bir sira tarixi ve meiset romanlarinin hekaye ve ocerklerin muellifidir Avropa edebiyyatindan coxlu tercumeler etmisdir Xaceyi evvel Birinci muellim adi ile meshur olmusdur 5 Istinadlar Redakte 1 2 Swartz A Ahmet Mithat Open Library ing 2007 1 2 Ahmet Mithat Biodiversity Heritage Library 1 2 Ahmet Mithat Faceted Application of Subject Terminology 100 boyuk turk Baki 1991 seh 41 42 Azerbaycan klassik edebiyyatinda isledilen adlarin ve terminlerin serhi Tertib edeni A M Babayev Baki Maarif 1993 sehife 87 Menbe https az wikipedia org w index php title Ehmed Midhet amp oldid 4834083, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Atatürkün vəzifə verdiyi böyük tatar ziyalısı

1917-ci ildə Ufada qurulan Milli Hökumətin Parlamentinin sədri olmuş bir dövlət adamı, siyasi xadimdir. Bolşeviklər tərəfindən mili hökumət yıxıldıqdan sonra Qərbi Avropaya getmiş, Türkiyə Cümhuriyyəti qurulan zaman Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən Türkiyəyə dəvət edilmişdir.

Türkiyədə türkçülüyün təməllərini qoyanlardan sayılır. Türkiyədə Cümhuriyyətin ilk hüquq fakültəsi olan Ankara hüquq fakültəsinin yaradıcılarındandır. Türk Dil Qurumu və Türk Tarix Qurumu kimi önəmli təşkilatların qurulmasında böyük xidmətləri olmuşdur.

O, 23 iyul 1878-ci il tarixdə Tatarıstanın paytaxtı Kazan ətrafında, Daşsu kəndində doğulmuşdur. Atası kəndin imamı Molla Nizaməddin, anası isə Məftunə xanımdır.

İlk təhsilini kənddə almış, təhsilini 1888-ci ildə Kazanda məşhur Əlamiyyə mədrəsəsində davam etdirmişdir. Sonra həmin mədrəsədə müəllimlik edən böyük qardaşı Əhməd Hadi Maksudidən də dərs almışdır. Onun formalaşmasında həmin illərdə Kazanın sayılan pedoqoqlarından və cədidçilərdən sayılan böyük qardaşının rolu əvəzsiz olmuşdur.

1895-ci ildə Bağçaraydakı Zincirli Mədrəsəsinə dərs deməyə dəvət edilən böyük qardaşı Əhməd Hadi Maksudi ilə birlikdə Bağçasaraya getmişdir. Həmin mədrəsədə dərs deyən böyük mütəfəkkir sonradan “mənəvi ata” adlandırdığı İsmayıl Qaspiralı ilə tanış olmuşdur. Bağçasarayda keçirdiyi 1895-1896-cı illərədə Zincirli Mədrəsəsində dərslərdə oturmaqla rus dili öyrənmişdir. 1897-ci ildə Rus Müəllimlər Məktəbinə qəbul olunmuşdur. Maksudinin bu məktəbdə oxuması birmənalı qarşılanmamış, onun burada ruslaşma təhlükəsi olması söylənilmişdir.

İlk hekayəsi 1900-cu ildə çap edilmişdir. Həmin ildə “Məişət” adlı romanı Kazanda işıq üzü görüb. Romanı yazmaqda məqsədi “tatar dilinin milli ədəbiyyat örnəklərinin inkişaf edirilməsi” olmuşdur.

1901-ci ildə Rus Müəllimlər Məktəbini bitirdikdən sonra qardaşı Hadi Maksudinin tövsiyəsi ilə təhsilini İstanbulda davam etdirməyə qərar vermişdir. Lakin uşaqlıq illərindən sevə-sevə oxuduğu klassik rus yazıçısı Lev Tolstoyla görüşüb tanış olmadan Rusiyanı tərk etmək istəməmişdir. 1901-ci ilin yazında Yasnaya Polyanaya gedərək, 73 yaşında olan Lev Tolstoyu evində ziyarət etmişdir. Sədri Maksudini çox bəyənən mütəffəkir yazıçı Lev Tolstoy onu “Ağıllı tatar uşağı” adlandırmışdır.

Sədri Maksudi İstanbula gedərkən Krımda yaşayan İsmayıl Qaspiralı ilə də görüşmüşdür. İsmayıl Qaspiralı Maksudini daha müasir təhsil almaq üçün Parisə getməyə razı salmışdır. Gənc Sədri Maksudi Qaspiralının tövsiyəsi ilə Parisə getmədən öncə İstanbula getmişdir. İstanbul səfəri sırasında məşhur türk yazıçı və publisisti Əhməd Midhət Əfəndi ilə tanış olmuşdur. Yazıçı da Maksudiyə Parisə getməyi tövsiyə etmişdir.

Beləliklə, Parisə gələn Maksudi bir il fransız və latın dili hazırlıq kursu keçdikdən sonra 1902-ci ildə Sarbonna Universitetinin hüquq fakültəsinə qəbul olunmuşdur. Eyni zamanda Paris ədəbiyyat fakültəsində və Fransa Kollecində də bir çox dərslərə qatılmışdır.

Sədri Maksudi 1906-cı ildə ali təhsilini başa vurub Rusiyaya qayıtdıqdan sonra siyasətlə maraqlanmağa başlayır və Kazandan Rusiya Parlament Dumasına üzv seçilir. II Duma qısa bir zamanda buraxıldıqdan sonra III Dumaya seçilir.

Dumada Rusiyada yaşayan türklərin problemlərini qaldırır. Təsirli çıxışları ilə diqqəti cəlb edən Maksudi Dumanın Reyasət Heyətinə seçilir və 1909-cu ildə İngiltərəyə gedən parlament heyətinə daxil edilir. Bu səfər nəticəsində Kazanda “İngiltərəyə səyahət” adlı kitab çap elətdirir.

1911-ci ildə Kamilə xanımla evlənir, bu evlilikdən Adilə və Nailə adında iki qızı dünyaya gəlir.

1913-cü ildən vəkillik fəaliyyətinə başlayır.

Sədri Maksudi 1917-ci ildə Rusiya Müsəlmanlarının qurultayında “Milli mədəni muxtariyyat” layihəsini qəbul elətdirir. 1917-ci ildə Ufada Rusiya tərkibində elan edilən “Sibir Milli-Mədəni Türk-Tatar Muxtariyyəti” adlı qurumun Konstitusiyasını hazırlayır. Adıçəkilən muxtariyyətin 1917-ci ildə qurulan Milli Məclisinə sədr seçilir. Dövlət işlərini idarə etmək üçün qurulan və üç nazirlikdən ibarət olan Milli Məclisdə həmiçinin nazir vəzifəsini də həyat keçirir.

Gələcəkdə müstəqil İdil Ural Dövlətinə çevrilməsi nəzərədə tutulan bu dövlət bolşeviklər tərəfindən dağıdılır. Bundan sonra o, tanınmış yazıçı və din adamı Musa Cərullahın köməkliyi ilə Finlandiyaya qaçır. 1919-cu ildə Parisə gələn Maksudi I Dünya müharibəsi bitdikdən sonra, 1920-ci ildə toplanan Paris Sülh Konfransında Rusya Avropası müsəlmanları hüquqlarına dair memorandum təqdim edir.

1922-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Berlinə köçərək siyasətdən uzaqlaşır və elmi araşdırmalara başlayır. 1923-cü ildə Berlindən Parisə köçmüş Sorbonna Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsi nəzdində İslam Ölkələri İnstitunda türk-tatar millətlərinin tarixindən dərs deyir.

24 noyabr 1924-cü il Çanaqqalada Qazi Mustafa Kamal Atatürklə tanış olur. Qurulan Türkiyə Cümhuriyyətində vəzifə təklifini qəbul edir. 1925-ci ildən Türkiyədə Cümhuriyyətinin paytaxtı Ankarada Maarif Vəkalətinə bağlı Telif və Tərcümə Heyəti üzvülüyünə qəbul edilir. Bu heyət dağıldıqdan sonra Ankara Hüquq Məktəbinin qurulmasında iştirak edir. Uzun illər bu qurumda dərs deyir.

1928-ci ildən Sədri Maksudi “Milliyət” qəzetində “Dil islahatı məsələsi” başlığı ilə çap etdirdiyi yazılarını 1930-cu ildə kitab şəkilində dərc etdirərək, Türkiyə Prezidenti Mustafa Kamal Atatürkə təqdim edir. Mustafa Kamalın ön söz yazdığı “Türk dili üçün” adlı əsəri isə sonra Türk Dili Qurumunun təlimatına çevrilir.

Məlum olduğu kimi həmin qurumun formalaşmasında Sədri Maksudinin rolu böyük olmuşdur.

Tarix Qurumunun yaradılmasında və fəaliyyətində yaxından iştirak edir.

Sədri Maksudi Türkiyədə soyad qanunu qəbul edildikdən sonra Arsal soyadını qəbul edir.

Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən millət vəkilliyinə namizədliyi irəli sürülən Sədri Maksudi 1931-1935 arasında Şebinkarahisar, 1931-1935 arasında Giresun şəhərindən millət vəkili seçilir. 1935-ci ildə siyasətdən gedən Sədri Maksudi elmi araşdırmalarla məşğul olur. 1950-ci il tarixdə yenidən siyasətə qayıdaraq Demokrat Partiyasından Ankara millət vəkili seçilir.

Sədri Maksudi hüquq tarixinə dair “Hüququn ümumi əsasları” (1937), “Hüquq tarixi dərsləri” (1938), “Ümumi hüquq tarixi” (1941), “Hüquq fəlsəfəsi tarixi” (1946) və “Türk tarixi və hüquq” (1947) adlı əsərləri ilə türk hüquq tarixinə tövhələr verib.

1955-ci ildə çap olunan “Milliyət duyğusunun sosioloji əsasları” adlı əsəri ilə türk milliyyətçiliyinə və dövlətçiliyinə böyük xidmət göstərmiş olub.

20 fevral 1957-ci ildə dünyasını dəyişən Sədri Maksudi İstanbul Zincirliquyu qəbiristanlığında dəfn edilir.

Qızı Adilə Aydanın qələmə aldığı “Maksudi Arsal” əsəri onu həyatına həsr edilib.