Cəfərova Nabat. İbtidai siniflərdə Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası. I hissə

Mustaqillik va faollik orqali o’quvchi ta’limining faol ishtirokchisiga aylanadi. Mustaqillik faollik uchun sharoit yaratilsa, faollik mustaqillikni tarbiyalashga asos bo’ladi. Mashg’ulotlarda mustaqil ishlarni tashkil etish qo’yilgan muammo, savol va topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqib o’quv jarayonini boshqarish yosh avlodda mustaqillik va faollikni tarbiyalaydi.

BOSHLANG’ICH SINFLARDA ONA TILI O’QITISH METODIKASI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Zaynab Olloyorovna Matkarimova

Hozirda mamlakatimizda ona tilini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilib, maktablarda, ta’lim muassasalarida ona tilini o’qitishda turli innovatsion va pedagogik texnologiyalardan foydalanish ustuvorlik kasb etmoqda. Ushbu maqola boshlang’ich sinflarda ona tilini o’qitish metodikasiga bag’ishlangan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Zaynab Olloyorovna Matkarimova

TA’LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISHDA ONA TILI FANINING O‘RNI VA O‘ZBEK TILINING NUFUZI
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasida interfaol metodlardan foydalanish
ONA TILI O’QITISH METODIKASINING ILMIY ASOSLARI VA TAMOYILLARI
Maktab o’quvchilari uchun yordamchi so’z turkumlarini o’qitishda innovatsion usullar
Ona tili darslarida o’quvchilar nutqini o’stirishning shakl va vositalari
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «BOSHLANG’ICH SINFLARDA ONA TILI O’QITISH METODIKASI»

BOSHLANG’ICH SINFLARDA ONA TILI O’QITISH METODIKASI

Zaynab Olloyorovna Matkarimova Xorazm viloyati, Shovot tumani, 29-maktab

Annotatsiya: Hozirda mamlakatimizda ona tilini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilib, maktablarda, ta’lim muassasalarida ona tilini o’qitishda turli innovatsion va pedagogik texnologiyalardan foydalanish ustuvorlik kasb etmoqda. Ushbu maqola boshlang’ich sinflarda ona tilini o’qitish metodikasiga bag’ishlangan.

Kalit so’zlar: ilmiylik, tizimlilik, izchillik, onglilik, ko’rsatmalilik, faollik, mustaqillik prinsplari, ijodiy tafakkurni o’stirish, matn yaratish.

METHODOLOGY OF MOTHER TONGUE TEACHING IN PRIMARY

Zaynab Olloyorovna Matkarimova Khorezm region, Shovot district, School №29

Abstract: At present, the country pays great attention to the development of the mother tongue, and the use of various innovative and pedagogical technologies in the teaching of the mother tongue in schools and educational institutions is a priority. This article is devoted to the methods of teaching the mother tongue in primary school.

Keywords: scientific, systematic, consistent, conscious, demonstrative, active, principles of independence, development of creative thinking, text creation.

Ona tili – har bir elatning, xalqning, millatning o’z tili. Ona tili lug’at tarkibi, asosan, shu tilga mansub xalqning turmushi, madaniyati va an’analarini ifodalaydigan so’z va tushunchalardan iborat bo’ladi. Ona tili taraqqiyoti har bir elat, xalq va millatning ijtimoiy rivojlanishi bilan uzviy bog’liq.

Darsni tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishda o’quvchi va o’qituvchi faoliyatiga qo’yiladigan talablar, didaktik qoidalar ta’lim prinsplari hisoblanadi. Bu prinsplar har fanda o’ziga xos tadqiq etiladi. Biz quyida ona tili fanini o’qitishda qo’llaniladigan prinsplar xususida so’z yuritamiz.

Tizimlilik va izchillik prinspi. O’zbek tili o’qitishda tizimlilik va izchillik prinsipi muhim o’rin tutadi. Til fanining bo’limlarini bir tartibda o’rganish shu prinspga mos tushadi. Ona tili fanini o’rgatishda dastlab fonetika, leksika haqida, shundan so’ng so’z yasash, so’z tarkibi, morfologiya va sintaksis haqida ma’lumot beriladi. Bu esa yuqoridagi prinspga amal qilinganligini bildiradi. Ona tili o’qitishda

WWW.OPENSCIENCE.UZ 258 I M^^BI

nazariyani amaliyotga bog’lash ham muhimdir. Buning uchun fonetika va grammatikadan har bir mavzu orfografiya yoki punktuatsiya bilan, orfoepiya yoki lug’at bilan bog’liq holda o’tilishi lozim. Bu prinspni amalga oshirish uchun grammatik qoidalarga mos misollarni jonli nutqdan olish, qoidalarni mustahkamlashda o’quvchilarning ijodiy tafakkurini o’stirishga yordam beradigan mashqlardan foydalanish zarur bo’ladi.

Ona tili o’qitishda onglilik ham muhim o’rin egallaydi. Onglilik prinspi ta’rif yoki qoidaning o’quvchilar tomonidan ongli o’zlashtirilishiga tirishmoqni talab etadi:

1. O’qitishda ongli verbal-kognitiv ta’limga (OVKT) asoslanish

2. Til materiali va ta’lim oluvchilarning yosh psixologiyasi mutanosibligiga e’tibor berish.

3. O’quvchilarda mustaqil va ijodiy mushohada malakalarini mustahkamlash

4. Darsni ma’lum bir tizimda olib borish

5. Mavzulararo bog’lanishga e’tibor berish

6. Nutqiy malakalarni mustahkamlash va til sezgirligini oshirish

Mustaqillik va faollik prinsipi.

Mustaqillik va faollik orqali o’quvchi ta’limining faol ishtirokchisiga aylanadi. Mustaqillik faollik uchun sharoit yaratilsa, faollik mustaqillikni tarbiyalashga asos bo’ladi. Mashg’ulotlarda mustaqil ishlarni tashkil etish qo’yilgan muammo, savol va topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqib o’quv jarayonini boshqarish yosh avlodda mustaqillik va faollikni tarbiyalaydi.

Buning uchun o’quvchi har bir mashg’ulotda mustaqil va ijodiy ishlashi, tilning mavjud imkoniyatlaridan unumli foydalanishi, so’z boyligini oshirib borishi, ravon va aniq so’zlash malakasini egallashi darkor.

Ilmiylik va tushunarlilik prinsipi.

Ilmiylik prinsipi o’quv predmetlarini hozirgi fan yutuqlari zaminida bayon qilishni talab etadi. Tushunarlilik prinsipi esa o’quv predmetini bolalarning yoshi, shaxsiy xususiyatlari, hayotiy tajribalari, tayyorgarlik darajasiga moslashtirishni taqozo etadi. Bu ikki prinsp bir-birini to’ldiradi. Bu prinsplarni amalga oshirishda quyidagilarga etibor berish talab etiladi:

– til sathlarini o’zaro bog’liqlikda o’rgatish;

– o’qituvchining fan yangiliklaridan xabardor bo’lib turishi kerak;

– o’qituvchi butun fikrini ilmga asoslanib bayon etishi lozim;

– til va nutqni farqlab o’qitishning, ixcham va talaffuz meyorlariga mos bo’lishi;

– ayrim o’quvchilarga individual munosabatda bo’lish.

Ko’rsatmalilik o’quvchilar bilimini oshirish va o’qituvchining mehnatini samarali qilish vositalaridan biridir.

Ko’rgazmali quroldan yangi bilim berishda ham, o’tilganlarini qaytarish va ayrim faktlarni izohlashda ham foydalanish mumkin. Ko’rgazma sifatida turli jadvallardan, boshqotirmalardan, fikrlash jarayonini tezlashtirishga qaratilgan o’quv topshiriqlaridan, kompyuterda ishlashga yo’naltirilgan dasturlardan, audiyo-video o’quv dasturlaridan foydalanish mumkin.

O’zbek tili o’qitishning o’ziga xos prinsiplari

1. Til o’qitishda tabiiylikka rioya qilish.

Maktabda til o’qitish maktabgacha tilni o’zlashtirish jarayonining tabiiy davomi bo’lishi kerak. Tilni o’qitishda tabiiylik prinspiga amal qilishda o’quvchilarning boshlang’ich sinfda olgan bilimlarini hisobga olish, til materiallarini jonli nutq tarkibida o’rgatishga e’tibor berish lozim bo’ladi.

2. Yozma nutqni og’zaki nutqqa chog’ishtirib o’rgatish.

Og’zaki va yozma nutqni o’zaro chog’ishtirib o’rgatish o’quvchilarning imlo savodxonligini oshiradi, ular orfoepik va orfografik qoidalarning farqlarini ongli ajratadigan bo’ladi. Bunday o’qitish o’quvchilarning nutq madaniyatini oshiradi. Bu prinsp quyidagi yo’llar bilan amalga oshiriladi: tovushni harf bilan chog’ishtirish, punktuatsiyani ohang bilan chog’ishtirish, og’zaki mashqdan yozma mashqqa qarab borish.

3. O’quvchilarning nutq madaniyatini rivojlantirib borish prinsipi.

Nutqning ifodaliligi va ta’sirchanligini ta’minlashga xizmat qiluvchi ko’nikma va malakalar ona tili mashg’ulotlarida shakllanadi. Tilning barcha bo’limlari ham nutqiy mahoratni rivojlantirishda keng imkoniyatga ega.

4. Til bo’limlari va ular orqali ifodalangan ma’nolarni ajratish.

O’quvchilar tilni yaxshi egallashlari uchun uning fonetikasini puxta bilishlari lozim. Fonetik qoidalar esa talaffuz meyorlarini belgilashda muhim o’rin tutadi. Fonetikani yaxshi o’rgatish imlo, leksikologiya va grammatikani yaxshi o’rgatishga ham yordam beradi.

5. O’quvchilarda yoshlikdan “til sezgirligi” tuyg’usini shakllantirish.

Bu qobiliyat tufayli o’quvchilar har bir so’z va shaklni o’zidagi mavjud bilim va malakalar yordamida tez uqib, ularni amaliy nutqqa tadbiq etadilar.

6. O’quvchilarning yozuv madaniyatini, savodini uzluksiz oshirib borish.

O’quvchilarning orfografiya va punktuatsiyaga doir bilim-malakalarini oshirish

uchun og’zaki va yozma nutq doimo qiyosiy ravishda o’rganilishi kerak. Masalan, tinish belgilarini to’g’ri qo’yish uchun oquvchi gapning sintaktik qurilishini yaxshi bilishdan tashqari nutqning ohang tomonini ham fahmlay olishi zarur.

Og’zaki nutq bilan yozma nutq orasidagi munosabatni to’g’ri belgilash orqali o’quvchilarning yozuv malakalari ham takomillashib boradi.

1. O’zbekiston Pespublikasining “Ta’lim to’g’risidagi Qonuni”. 1997-y 29-avgust.

2. B.To’xliyev, M.Shamsiyeva, T.Ziyadova. “O’zbek tili o’qitish metodikasi” Toshkent. “Yangi asr avlodi” nashriyoti. 2006-y.

3. A.G’ulomov, M.Qodirov “Ona tili o’qitish metodikasi” Toshkent. “Universitet” nashriyoti. 2001-y.

1. O’zbekiston Pespublikasining “Ta’lim to’g’risidagi Qonuni”. 1997-y 29-avgust.

2. B.To’xliyev, M.Shamsiyeva, T.Ziyadova. “O’zbek tili o’qitish metodikasi” Toshkent. “Yangi asr avlodi” nashriyoti. 2006-y.

3. A.G’ulomov, M.Qodirov “Ona tili o’qitish metodikasi” Toshkent. “Universitet” nashriyoti. 2001-y.

Cəfərova Nabat. İbtidai siniflərdə Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası. I hissə

Dərslik ibtidai siniflərdə Azərbaycan dilinin tədrisinə, savad təliminin nəzəri və praktik problemlərinə həsr edilmişdir. Dərslikdə ibtidai siniflərdə savad təliminin mahiyyəti, əhəmiyyəti, məqsədi və vəzifələri açıqlanmış, problemin pedaqoji, psixoloji və linqvistik aspekti araşdırılmış, kurikulum tələbləri baxımından yeni yanaşmalar, savad təlimi dövrünə dair dərs nümunələri öz əksini tapmışdır. Fəal təlim prinsiplərinə istinad edən yeni metodların, interaktiv texnikaların tətbiqi ön plana çəkilmiş, həmçinin oxu və yazı təlimi məsələləri şərh edilmişdir. Dərslikdə ibtidai siniflərdə savad təliminin məzmunu və metodik sistemi verilmiş, I siniflərdə – Azərbaycan Respublikasinin ümumtəhsil məktəbləri üçün Azərbaycan dili fənni üzrə təhsil proqramı (kurikulumu) nun (I-IV siniflər) məktəb təcrübəsindəki nəticələri izlənilmişdir. Dərslik ibtidai təlim üzrə bakalavr, magistr, ibtidai sinif müəllimləri və tədqiqatçılar üçün nəzərdə tutulmuşdur.

• Чтобы скачать этот файл зарегистрируйтесь и/или войдите на сайт используя форму сверху.
• Регистрация

• Узнайте сколько стоит уникальная работа конкретно по Вашей теме:
• Сколько стоит заказать работу?

İngilis dilinin səmərəli tədrisi metodikası

Son vaxtlar xarici dilin tədrisi metodikasında çox böyük yeniliklər əldə edilmiş və şagirdlərin xarici dilə davamlı yüksək marağı təlim prosesinə də təsir etmişdir. Avropa standartlarına inteqrasiya edərək ingilis dilinin tədrisi zəngin və maraqlı resursların istifadəsinə yer vermişdir. Bu gün ingilis dilinin tədrisində fənn kurkulumlarına istinad edərək məzmun standartlarının, strategiyaların tətbiqi, yeni metodlardan istifadəsi onun mənimsənilməsində ən uğurlu vasitədir.

İşlədiyim Humanitar Fənlər Gimnaziyası Təhsil Nazirliyi tərəfindən seçilmiş pilot məktəblərdir. Gimnaziyada ingilis dilinin tədrisi üzrə Britaniya Şurasının İntensiv Tədris layihəsi əsasında aparılır. Müəllimlər bu layihə üzrə təlimlərə cəlb olunur, təlimin səmərəli təşkili yollarına bələd olur və ingilis dilinin yeni metodikasına yiyələnirlər. Bu layihəyə əsasən proqramda Təhsil Nazirliyinin milli dərsliklərindən yox, Kembric Universitetinin “Fun English” dərsliklərindən və V-VII siniflərdə isə siniflərdə “Cambridge English for Schools” vəsaitindən istifadə olunur. İntensiv tədris layihəsi üzrə ingilis dilinin standartlar əsasənda tədrisi daha səmərəli təşkil olunur. Dərslər şagirdlərin sərbəst fəaliyyətinə istiqamətlənir, dili ünsiyyətdə qazanaraq davranışda dili öyrnirlər. Yəni şagirdlər ingilis dilini qarşılıqlı dialoqda, oyunlarda, musiqidə, tamaşalarda söz və ifadələrin yerli-yerində işlədilməsi, əyləncəli oyunlarda sərbəst nitq vərdişləri qazanması ilə əldə edirlər. Bütün bunlar nəzərə alınaraq dərslər hər bir şagirdin tələbatına uyğun keçirilir.

Birinci sinifdlərəd ingilis dili yalnız dinləmə və qavrama yolu ilə mənimsənilir və aşağı siniflərdə ingilis dili həftədə üç saata tədris olunur. Dinləyib-anlama vərdişlərinin qazanılmasında Fun English dərsliyində daha çox tapşırıqlar verilmş, şagirdlər disklrəin səsləndirilməsi zamanı fonetik çalışmalarda səsləri təkrarlayır, söz və ifadələri asanlıqla seçir və tonu, vurğunu düzgün müəyyən edirlər. Müəllimin də canlı disk modeli rolunda çıxış etməsi şagirdlərdə maraq yaradır. Kiçik qruplarda və ya cütlüklərdı şagirdlər şəkillər, illustrasilyalar və slaydalar üzərində hərfləri səslərlə uzlaşdırır, düzgün tələffüz edir, onlara aid şəkilləri düzgün seçir və cümlədə asanlıqla işlədirlər. Bir neçə nümunəni təqdim etmək istərdim:

Spelling Activities, Word Search, Missing
Letters, Rhyming words

Bu şəkillərdə şagirdlər həm müxtəlif obyekt ləri tanıyır və adlarını hərfləri yerinə qoyaraq hecalrala tələffüz edir, ritmik sözləri düzgün tələffüz edərək digər obyektləri asanlıqla tapırlar.

Fun English eyni zamanda şagirdlərin yaradıcı təfəkkürünü formalaşmasına kömək edir və sərbəst fikir yaranmasına imkan yaradır. Bu vəsaitdə şagidlər hərflərin köməyi ilə sözlərdən verilmiş evi qurur və çoxlu söz öyrənirlər. Evin qurulmasında müxtəlif obyektlərin olmasını dəqiqləşdirir, əsas hissələri düzgün yerləşdirməklə sözlərin də düzgün yerləşdirilmısinə nail olurlar. Belə iş vərəqləri şagirdlər tərəfindən çox böyük maraqla istifadə olunur və vizual şəkildə dilin qazanılmasına nail olurlar. Eyni zamanda bu iş vərəqlərini cəld hərəkətlə və əyləncəli şəkildə yerinə yetirir, hərfləri əzbərləmək yox, sözləri kəsik hərflərləri uzlaşdıraraq tapır və tələffüz edirlər.

İntensiv layihə çərçivəsində ingilis dilinin şifahi nitqin inkişafı təlimin əsas fəaliyyət təlb edən hissəsidir.

İngilis dilində danışma bu dildə sərbəst nitqin və tələffüzün düzgün formaıaşmasına imkan yaradır. Bunun üçün sinifdaxili ifadələrin, müraciətlərin, komandaların öyrənilməsi, salamlaşmaların, təqdimatların, sorğuların, təbriklərin və s. ünsiyyət yaradan ifadə və söz birləşmələrinin mənimsənilməsi dərslikırin əsas hissəsini təşkil edir.

Kembric dərslikıri ingilis dilinin tədrisində tərbiyəvi məqsəd daşıyaraq şagirdlərin əqli və psixo-emosional potensialının fəaliyyətə başlaması və inkişaf etdirilməsini nəzərdə tutur. Şagirdlərin yaddaş, fantaziya, əks edilmə, çox növ düşüncə kimi davranışları formalaşır, özünün, başqalarının xarici aləmə olan müsbət yanaşmasını inkişaf etdirir. Belə tapşırıqlar eyni zamanda şagirdlərin həyat vərdiş bacarıqlarını inkişaf etdirir,iradə, diqqətin səfərbər edilməsi, qaydalara riayət etmək, hörmətlə yanaşmaq, sinif əşyalarını qaydaya salınması, cütlükdə, qrupda qarşılıqlı köməklik və əməkdaşlığa üstünlük verirlər.