İnsan bədən hissələri

Oksigenin tutulmasından və karbon dioksidin çıxarılmasından məsuldur. Oksigen qan dövranına daxil olur ki, qan onu hüceyrələrə aparsın və hüceyrə tənəffüsü və maddələr mübadiləsi baş versin.

İctimai məktəbəqədər tərbiyənin inkişafı. İctimai məktəbəqədər tərbiyənin inkişafı tarixi

məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrində tərbiyəsinə böyük ehtiyac duyulmuş və bu haqda ilk fikri utopik sosialistlər söyləmişlər.

XIX əsrin ikinci yarsından başlayaraq qadının cəmiyyətdə

fəal mövqeyi, istehsalatda və ailə münasibətlərindəki rolu mək-

təbəqədər tərbiyə müəssisələrinin təşkilini zəruri etmişdir.

Hərtərəfli inkişaf etmiş adamların hazırlanmasında məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarının açılması haqqında elmi və

obyektiv müddəlar bu dövrdə irəli sürülmüşdür. Bu dövrdə hamıya pulsuz təhsilvermə , uşaqların fabrik əməyinin qadağan

edilməsi ideyaları irəli sürülür, tərbiyənin məhsul istehsalı ilə

İctimai tərbiyənin lazimi nəticə verməsi üçün uşaqların erkən

yaşdan tərbiyə ocaqlarına cəlb edilməsi lazım bilinmişdir.

İnsan hüquqlarının pozulması və əməyin istismarı dövründə qadının ümumi normadan artıq işləməsi onun analıq hissiyyatını

tapdalayır ,qayğısını məhdudlaşdırır , uşaq tərbiyəsi üçün vaxtını

əlindən alır və onu fiziki cəhətdən şikəst edirdi. Buna ğörə bu dövrdə demokratik əhval- ruhiyyədə yazılmış qərar və göstərişlərdə qadınların ağır və orqanizm üçün zərərli iş obyektlərində işləməsi qadağan edilir , doğum dövründə işdən azad edilməsi və əmək haqqının saxlanması qeyd olunur. Bütün iş obyektlərində – zavod və fabriklərdə körpə və kiçik yaşlı uşaqlar üçün körpələr evi açılması zəruri bilinir, üç saatdan bir

yarım saat körpəni yedizdirməkdən ötrü vaxt verilməsi məsləhət görülür.

Məktəbəqədər tərbiyənin inkişafı.

Məktəbəqədər tərbiyənin elementləri hələ bəşəriyyətin başlanğıc mərhələsi olan ibtidai icma quruluşu dövrünə təsadüf olunur. İbtidai icma cəmiyyətində uşaqları həyata hazırlamaq üçün əmək və ovçuluğu əks etdirən primitiv oyunlardan istifadə ediblər. Belə oyuncaqlarla oyun zamanı uşaqlar yaşlıları təqlid ediblər.Belə oyuncaqlarla oyun zamanı

uşaqlar yaşlıları təqlid ediblər. Mənəvi tərbiyənin güclü vasitələrindən biri folklor (nağıllar , atalar sözü , zərb məsəllər və.s.) nümunələri əsasında olubdur.

Qədim Yunanstanda meydana gələn pedaqoji nəzəriyyələrdə

məktəbəqədər yaşlı uşaqların ailə tərbiyəsindən də bəhs

edilib.Afina və Sparta tərbiyə sistemindən daha geniş istifadə

olunub. Sparta tərbiyəsində hərbiləşdirmə geniş yer tutur , qul sahiblərinin uşaqları kiçik yaşdan qullara qarşı amansızlıq ruhunda tərbiyə olunurdular. Bu məqsədlə uşaqların cəsurluq

amansızlıq, fiziki cəhətdən dözümlülük və.s. ruhunda tərbiyə

olunmasına ciddi fikir verilirdi.

Qədim Yunan filosofu Platon və Aristotel də bu haqda öz fikirlərini söyləyiblər.

Platon (eramızdan əvvəl 427- 347 – ci illər ) mühüm pedaqoji anlayışları , xüsusilə dini tərbiyə , ictimai quruluşun təlim- tərbiyə ilə əlaqəsi və.s. anlayışları müəyyən edib.O, erkən yaşlı

uşaqların vətəndaş kimi mövcud quruluş ilə bağlı olduğunu

əsaslandırıb. Platon uşaq tərbiyəsində oyuna yüksək əhəmiyyət vermişdir.

Aristotel ( eramızdan əvvəl 384 – 322 – ci illər ) şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafı anlayışı yaradır ,bura fiziki , əqli və əxlaq

tərbiyəsini daxil edirdi . Təbiətə müvafiqlik tərbiyəsinə yüksək əhəmiyyət verməklə , məktəbəqədər tərbiyəni şəxsiyyətin inkişafında mühüm mərhələ hesab edirdi. O, 5 yaşından sonra

uşağı nağıl və oyunla məktəbə hazırlamağı mümkün hesab

Məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün pedaqoji əsərlər yazan romalı pedaqoq Mark Fabi Kvintilianın ( 42- 118) “Orator tərbiyəsi haqqında” əsəri uşaqların məktəbəqədər dövrdən

tərbiyəsində mühüm rol oynamışdır. Bu əsər bir çox problemi

o cümlədən , məktəbəqədər tərbiyəni əhatə edir.O, uşaq tərbiyəsində ictimai mühitə yüksək əhəmiyyət vermiş və onun

zərərləşdirilməsi ideyasını irəli sürmüşdür.Uşaqların məktəb

tərbiyəsindən bəhs edərək valideyinlərə ,xidmətçilərə və pedaqoqlara müraiciətində demişdir ki , uşağa bilik öyrədən,

əxlaq normalarını düzgün aşılayan pedaqoq seçmək çətindir.

Kvintilian uşağı məktəbəqədər dövrdə sistematik tərbiyə etməyi irəli sürür. Belə geniş metodik cəhətdən düzğün təşkil

edilən tərbiyə uşaqda sevinc , maraq oyatmalıdır.

Feodalizm dövründə uşaq tərbiyəsinə katolik dini də güclü

təsir göstərmişdir.Hər bir şəxs dini qorxu hissi ilə yaşamalı idi.

Kilsədə təhsil alanlar bu qorxunu özündə kəşf edə bilərdi.

Adam öləndən sonra cənnətdə yaşamaq üçün kilsəyə gedib dini

qaydaları öyrənməli idi.

XIV- XVI əsrlərdə oyanma ,intibah dövrü başlayır və bu, tərbiyə

sahəsində dəözünü göstərirdi.Uşaq təbiətin vergisi kimi qiymətləndirilirdi. O, xoşbəxt yaşamalı , fiziki cəhətdən sağlam olmalı , oyun və əqli fəaliyyəti gücləndirən tədbirlərdə iştirak etməli idi. Bu tərbiyə sistemi də hakim sinifin uşaqlarına aid idi.

Zəhmətkeş və kasıb balaları , məktəbdən , təlim – tərbiyədən

Utopik sosialistlərdən Tomas Morun (1478- 1535) “Utopiya “ və

Tommazo Kampanellanın (1568 – 1639) “ Günəş şəhəri” əsərində istismardan azad, yoxsulluq və zülmdən uzaq bir cəmiyyət təsvir olunurdu. T.Mor və T. Kompanellanın təsvir etdiyi cəmiyyətdə bütün uşaqlar məktəbə gedir , məktəbəqədər

yaşlı uşaqlar tərbiyəyə cəlb olunur və azad tərbiyə alırlar.Onların təsvir etdiyi bu cəmiyyətdə uşaqların fiziki tərbiyəsində də deniş yer verilir , dini tərbiyə oyun prosesində,

əyanilik şəraitində həyata keçrilir.

Yan Amos Komenskinin ana məktəbi haqqında təlimi.

Böyük slavyan pedaqoqu Yan Amos Komenski (1592- 1670)

elmi pedaqogikanın təməlini qoymuş,məktəbəqədər tərbiyəyə

xüsusi əhəmiyyət vermişdir. Komenski Çexiya qardaşlıq dini

məktəbinə mənsub olmuş , katolik dininə , feodal zülmünə qarşı

çıxmış ,çex xalqın birləşdirməyə cəhd göstərmişdir. O, dinə inansa da dünyagörüşündə materializm elementləri olmuşdur.

Komenski dinin xalqı axirət dünyası ilə qorxutmasına qarşı

çıxmışdır. O, insanı daim inkişaf edən ,qabağa doğru gedən varlıq kimi qiymətləndirmiş və qeyd etmişdir ki , tərbiyənin köməyi ilə “hər uşağı insan etmək olar.”

Təbiətəmüvafiqlik nəzəriyyəsinə istinad edən Komenski təbiət

və cəmiyyət qanunlarını uşaqların təlim- tərbiyəsi üçün əsas götürmüşdür.Komenski uşaqların yaş dövrlərini özünəməxsus xarakterizə etmişdir.İnsanın inkişaf dövrünü xarakterizə edərkən o, ( uşaqlıq , yeniyetməlik , gənclik , yütkinlik ) məktəbəqədər yaş dövrünə xüsusi əhəmiyyət vermişdir.O, qeyd etmişdir ki, bu dövrdə uşağın fiziki inkişafı sürətlənir, buna görə uşaq ailədə ana məktəbində uşaq tərbiyə etməyə qabil ilan

bacarıqlı anadan tərbiyə almalıdır.

Komenskinin “ Ana qucağı məktəbi” əsəri dünyada məktəbəqədər tərbiyə üçün ilk proqram və metodik vəsait olmuşdür.O, bu dövrdə uşaqların fiziki inkişafı qayğısına qalmağı təkidlə tələb etmişdir.Komenski hamilə qadınlar üçün

bir sıra məsləhətlər yazmış, xalq təcrübəsinə əsaslanmağı məsləhət ğörmüş , uşaq rejimi , qidası və güyiminə müasir tibb

elmi baxımından diqqət yetirməyi məsləhət görmüşdür.

Komenski yazırdı ki, uşaqların fiziki inkişafına gündəlik nəzarət qoymaq lazımdır : uşağın başının düz tutması , oturması , şey götürməsi , əyilməsi , fırlanması düzgün tənzim edilməlidir.

Bütün bunlar oyun prosesində formalaşdırılmalıdır.Oyun uşağın həyatıdır.

Komenskiyə görə əxlaq tərbiyəsi dinlə əlaqələndirilməlidir , amma nəticədə uşaq allahın qulu kimi deyil, cəmiyyət üçün tərbiyə olunmalıdır. Onun uşağın fəaliyyətə sövq edilməsi əməyi sevməsi , doğruçu və düzgün nəzakəti və səliqəli olması haqqında fikirləri çox maraqlıdır.

Komenskiyə görə əxlaq tərbiyəsi dinlə əlaqələndirilməlidir, amma nəticədə uşaq allahın qulu kimi deyil , cəmiyyət üçün tərbiyə olunmalıdır.Onun uşağın fəaliyyətə sövq edilməsi , əməyi sevməsi ,doğruçu və düzgün , nəzakətli və səliqəli olması haqqında fikirləri çox maraqlıdır.

Komenski tərbiyəçinin nümunəsi əsasında uşağı intizamlı olmağa sövq etmək haqqında maraqlı fikirləri vardır. Komenskiyə görə fiziki tərbiyədən müstəsna hallarda istifadə etmək lazımdır.

Komenski tərbiyəçinin nümunəsi əsasında uşağı intizamlı olmağa sövq etmək haqqında maraqlı fikirləri vardır.Komenskiyə görə fiziki tərbiyədən müstəsna hallarda

Istifadə etmək lazımdır.

Komenski məktəbəqədər tərbiyəyə gələcəkdə məktəbə hazırlıq kimi baxmışdır. O, hələ ana qucağında uşaqlara ilkin

bilik, müəyyən elementar xarakter daşıyan anlayışlar verməyi irəli sürür.

Komenskiyə görə 7 yaşlı uşaq bilməlidir ki , od, hava,su,torpaq,

yağış, qar, buz,bina,dəmir və.s.nədir.

Uşaq, günəş, ay ulduz haqqında müəyyən biliyə yiyələnməli

günün nə vaxt qısa və uzun olmasını öyrənməlidir.Riyaziyyat

sahəsində o 20- yə kimi saymağı , rəqəmləri fərqləndirməyi

bacarmalıdır. Obilməlidir ki , 7 rəqəmi 5- dən böyükdür. 15- də

13- dən böyükdür. Uşaq uzun , dısa , geniş, dar məfhumlarını

öyrənməlidir. Coğrafi məfhumlardan şəhər,kənd, çöl, bağ haqqında məlumatlanmalı öz şəhəri və kəndinin adını bilməli,

saat,gün,həftə, ay, ilin nə demək olduğunu da öyrənməlidir.

O, analara məsləhətində uşağın hafizəsinin , duyğularının və

şüurunun inkişafı qayğısına qalmağı tövsiyə edir.Onlarla yaşlarına uyğun söhbətlər və məşğələlərdə bu yaşda uşaqlara

tarix, iqtisadiyyat , siyasət , ictimai münasibətlər haqqında sadə

şəkildə məlumat verməyi zəruri bilir. O, qeyd edir ki, uşağın hafizəsi isə onlara ictimai həyat haqqında ilkin məlumat verilməlidir.

Komenskinin bir çox fikirləri uşaqların fiziki tərbiyəsinə , nitq və təfəkkürünün formalaşmasına, mədəni, əxlaqi vərdişlərinə

yiyələnməsinə aid olmuşdur. Bu böyük pedaqoqun “Ana qucaöı məktəbi “3 əsr bundan əvvəl yazılsa da , məktəbəqədər tərbiyə haqqında nəzəriyyələrin yaranmasında mühüm rol oynamış ,

bu yaşda uşaqların təlim- tərbiyəsi üçün elmi sistem təşkil

İohan Pestolotsinin kiçik yaşlı uşaqlar üçün məktəbi.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqların tərbiyəsi üçün böyük isveç pedaqoqu , demokrat İohan Pestolotsi (1746- 1827) zəngin pedaqoji irs qoyub getmişdir.O, feodalizmin dağılması, kapitalizmin yaranması dövründə yazıb yaratmış xalqın acı rüzgarını və əvvəlki əxlaq normalarının dağılmasını görmüşdür.

O, feodalizmin dağlıması , kapitalizmin yaranması dövründə yazıb yaratmış, xalqın acı rüzgarını və əvvəlki əxlaq normalarının dağılmasını görmüşdür. Bu ağır vəziyyəti yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə hamı üçün məktəb açmağı , təlim-

tərbiyənin səviyyəsini yüksəltməyi məsləhət görmüşdür.

Pestoletsiyə görə hər bir uşaqda inkişaf üçün zəmin olan təbii

Imkan var. Təbiətəmüvafiqlik nəzəriyyəsinə uyğun olaraq hər bir uşağın yaşı və fərdi xüsusiyyətləri tərbiyə prosesində nəzərə alınmalıdır. Pestoletsi ilk dəfə olaraq təlim- tərbiyə prosesini uşağın psixi inkişafının qanunlarına uyğun qurmağı

Irəli sürmüşdür.Uşağın qavrayışının xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq , elementar təhsil nəzəriyyəsini yaratmış, yaxından, uzağa , sadədən mürəkkəbə qaudalarının uşaq təlim- tərbiyəsində rolunu əsaslandırmışdır.

Pestolotsi uşaqların fiziki əmək , əxlaq və əqli tərbiyəsinə hərtərəfli inkişaf baxımından yanaşmışdır. O, elementar təhsil nəzəriyyəsində uşaqlara oxu və yazı ,hasab , rəsm, idman, nəğmə , coğrafiya , tarix , təbiət sahəsində bəzi biliklər verməyi məsləhət görmüşdür.İbtidai siniflərdə hər cür biliyin üç ünsürünü

sayı, yazını və sözü əsas götürür. Pestoletsiyə görə elə bir təlim üsulları və formaları tapılmalıdır ki , onlardan istifadə edərək kəndli ana özü uşaqlarını tərbiyə edə bilsin.

Uşaqların ətraf adamlara hörmət ruhunda tərbiyəsinə Pestoletsi yüksək əhəmiyyət vermişdir. Adamlara hörmət etmək əvvala , uşaqlarda nəzakətli olmaq kimi əxlaqi keyfiyyət yaradır.

Pestoletsi uşağın həyatında ananın roluna yüksək əhəmiyyət vermiş. Bu məqsədlə o, analar üçün yazılan “Analar üçün kitab və ya uşaqları danışığa və müşahidəyə hazırlamaq üçün analara kömək kitabı” nın hazırlanmasında fəal iştirak etmişdir.

Pestoletsinin elementar təhsil və digər nəzəriyyələri dünyada

pedaqoji nəzəriyyələrin yaranması və inkişafında mühüm rol oynamışdır.

Robert Ounenin kiçik yaşlı uşaqlar üçün məktəbi.

Robert Ouen (1771- 1858) ğörkəmli utopik – sosialistlərdən

biridir. O, kapitalizm quruluşunu kəsgin tənqid etmiş, ictimai

istehsal münasibətlərinin tərəfdarı olmuşdur.R.Ouen fəhlə balaları üçün uşaq bağçası açmağın ilk təşəbbüsçüsü idi.

O, Nyu- Lenarkda (Sotlandiyada) kağız fabrikinin müdiri və sonralar həmin fabrikin sahibkarı olarkən fəhlələrin həyatını yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirmiş iş saatının 10,5 saata endirmiş (14-6saat əvəzinə), on yaşlı uşaqların işə cəlb olunmasını qadağan etmiş əmək haqlarını artıqmış, fəhlələr üçün yaşayış evləri tikdirmişlər.Ouen kaptalistlərdən asılı olmayan azad adamlar yetişdirilməsinə xüsusi əhəmiyyət vermişdir. Bu məqsədlə Nyu-Lenarkta təşkil etdi “Xarakterin yaradılmasının yeni inistitutu” mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Ora 1 yaşdan 3 yaşa kimi körpələr evi, kiçik yaşlı uşaqlar üçün məktəb isə 3 yaşfdan 5 yaşa kimi dövrü əhatə edirdi. 5-10 yaşlı uşaqlar üçün iptidai məktəb nəzərdə tutulurdu

Yeni inistitutda fəhlə gənclərin ipdidadi təhsilini əhatə edən məşğələlər mühazirələr, mədəni-kütləvi tədbirlər həyata keçirilirdi. M\şğələlər üçün kifayət qədər təchiz olunmuş gözəl oyun meydançası təşkil olunmuşdur belə müəssisə iki məqsədlə təşkil edilmişdir: əvvala, uşaqlı analar iş vaxtı uşağa baxmaqdan azad edilmiş, ikincisi uşaqlar erkən mühidin xoşagəlməz əlamətlərindən müdafiə edilridi . Burada uşaqlar doğruçuluq və düzlük, nəzakətlilik, kollektifçilik ruhunda tərbiyə olunur, gözəl və səliqəli geyibnir onlar rəqs və mahnılar öyrədilirdi. Uşaqlar sərbəst vaxtın çoxunu açıq havada oyunla keçirirmişlər. Oyun zamanı tərbiyəçilər uşaqları təbiyətə çıxarmış, otaqdakı əşyalar və onların xarakteri ilə tanış olmuşlar. Söhbət və məşğələr zamanı əyaniliyə geniş yer verilmişdir. İbtidai məktəbə kimi uşaqlar oxumağı öyrənmişlər.R.Ouen uşağı oxumağa erkən yaşdan cəlb etməyin tərəftarı olmamışdır. O, təbiətlə tanışlıq, maraqlı söhbətlər əşyaları tanımaq kimi tədbirlərin uşaqların xarakterinə güclü təsir göstərdiyini dönə-dönə qeyd etmişdir. O vaxt tədris kitabları dini çox əhatə etdiyindən, Ouenin tərbiyə müəssisləri dinən kənar olmuşdur. R.Ouen tərbiyəçilərin seçilməsinə ciddi diqqət yetirmişdir. Əsas kimi tərbiyəçinin təshsilini deyil , uşaqla işlətmək bacarığını uşağa məhəbbətini və intizamlı olmasını tələb etmişdir. F.Frebelin uşaq baxcaları XIX əsrin ikinci yarısında Qərbi Avropada Alman pedaqoqu Fridrix Frebelin (1782-1852) məktəbəqədər tərbiyə haqqında nəzəriyyəsi məşhur olmuşdur. Frebelin pedaqpji sistemi ziddiyyətli idi. O, idealist fəlsəfəyə əsaslamışdır. Frebelə görə insasın inkişafı dörd anadangəlmə instikintdən barətdir: fəaliyyət, şüur, bədii və dini. Tərbiyyənin məqsədi uşaqda dinə maraq və meyil yaratmaqdan ibarət olmalııdır. Din bütün adamların əqidəsində başlıca yer tutmalıdır.

1. Südəmər dövür;
2. Uşaqlıq dövrü;
3. Yeniyetməlik dövrü;

Uşaqlıq dövrü ailə tərbiyyəsi nitk inkişafı və onun dövrüdür

Bununla yanaşı, Frebel insan xarakterini mütamədi inkişaf etdiyini dəyişdiyini qeyd edir məktəbəqədər tərbiyyədən bəhs edəkən o oyuna müsdəsna əhəmiyyət vermiş fiziki və əqli inkişafda onun əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirmişdir. Eyni zamanda, uşağı yaşıdları arasında tərbiyyə eyməyədə çox diqqət yetirmişdir.

Bütün dünyada qəbul edilmiş uşaq baxcası məvhumunun trebelpraktik cəhəttən daha səmərəli tətbiq etmişdir.Frebel Blankerburq şəhərində”Gəncliyin və uşaqların instiktik fəaliiyətini inkişaf etdirən müəssisə ” adlı tərbiyə müəssisəsi açır və 1940-cı iıəd “Uşaq baxcası” adlandırır. Bundan sonra o, məktəbəqədər tərbiyə ideyasının mətuatda geniş təbliğ edir. Həin illərdə F.Frebel uşaq baxcası üçün tərbiyəçi hazırlamaq məqsədi ilə kursalar təşkil edir o hazırladığı tərbiyyəçiləri “bağban” adlandırırdı. F.Frebel məktəbəqədər tərbiyə məsələsinə dair “Analar və sevimli mahnılsr” adlı kitabını, “ Yüz mahnı və topa oyun” və məcmuəsini nəşr etdirir onun uşağa qayğı göstərilməsi və məhəbbətin məqsədyönlü pedaqoji təsiri kimi fikirlərini R.Ouen çox yüksək qiymətlədirmişdir.

Frebel didaqdik oyunları sistemə salmış, onların həyata kleçirilməsi üçün metodkia hazırlanışdır O, məktəbəqədər tərbiyyə sahəsində qabaqcıl təcrübəyə yüksək qiymət vermişdir. Uşaq nitkinin formalaşdırılması əşyaları tanımak, əşyaları tanımak onların adını tələffüz etmək Frebelin pedaqoji nəzəriyyəsində mühüm yer tutur

Frebelin ideyları geniş yayılsa da, proqressiv pedaqoqlar onun uşaq fəaliyyətini həddən artıq şişirtməsini, məşğələlərin tapşırıqalrı qiymətləndirməsini, uşaq təbiyətinə nistik yanaşmasını tənqid etmişlər. Bununla belə, onun məktəbəqədər pedaqokikaknın müstəqil elm kimi qiymətləndirməsi təqdirəlayiq olmuşdur. O, məktərbəqədərtərbiyəni geniş təbliğ etmiş və uşaq baxcalarının geniş yayılmasının tərəftarı olmuşdur

Mariya Montessorinin uşaq evi.

XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində bir çox ölkələrin məktəbəqədər tərbiyə sistemində müvəffəqiyyətləri ilə əlaqədar

biologiya , fiziologiya , psixologiya və pedaqogikanın , o cümlədən

məktəbəqədər prdaqogikanın gələcək inkişafı üçün zəmin yaranırdı. Burjaziya ictimai həyatın hər sahəsinə nüfuz etmək üçün pedaqoji nəzəriyyələrdən istifadə etməyə başlayırdı. Getdikcə uşaq bağçaları genişlənirdi ki , qadın əməyindən istehsalatda daha çox istifadə edilsin. Bu da bağçalarda uşaqlara burjua əxlaqının aşılanmasına geniş imkan verirdi.

Bu dövrdə İtalyada ictimai məktəbəqədər tərbiyə sahəsində

yeni ideyaları ilə həkim , psixiator və pedaqoq Mariya Montessori (187O- 1952) xüsusilə fərqlənirdi. O, ideyanı ilk dəfə

1907 – ci ildə Romada “Ucuz mənzillər cəmiyyəti “ yanında 3 yaşından 7 yaşa qədər uşaqlar üçün açdığı “Uşaq evi” müəssisəsində praktik olaraq həyata keçirmişdir. Montessore əsas pedaqoji ideyalarını 1912 –ci ildə nəşr olunan “Uşaq evlərində tətbiq edilən elmi pedaqogikanın metodları “ adlı əsərində şərh etmişdir.

Montessoriyə görə , insan şəxsiyyətinin formalaşmasında tərbiyə həlledici rol oynamır. O, deyirdi: “ Biz insan bədəninin xarici formasını yarada bilmədiyimiz kimi , onun daxili keyfiyyətini də yaratmaqda bacarıqsızıq “ .

Montessorinin fikrincə “Uşaq evi” tərbiyəçisi uşağın təbii

Inkişaf prosesinə az müdaxilə etməli və ancaq ona bünövrəsi

Allah tərəfindən qoyulmuş təbii qüvvələrin üzə çıxarılmasında kömək etməlidir.Tərbiyəçinin vəzifəsi uşaqların bütün tərbiyəsinə rəhbərlik etmək deyil , yalnız onların özünütərbiyə şəraitini təşkil etməkdir.

Montessori göstərirdi ki, dini görüşlərin əsasları guya insanın özünün təbiətində kök saldığı üçün o, dini tərbiyəyə pedaqogikanın əsas problemlərindən biri kimi baxmalıdır.

Montessorinin məktəbəqədər tərbiyə mexanizmini əsasında

uşaqları dini ruhda ,bütövlükdə əxlaqi cəhətdən formalaşdırmaq durur. Kollektiv məşğələ formaları inkişaf edir ,

uşaqlar ən çox fərdiyyətçilik ruhunda tərbiyə olunurlar.

Montessori əqli tərbiyəni hiss üzvlərinin tərbiyəsi ilə əvəz edir

və bu məqsədlə özünəməxsus didaktik materiallar düzəldir.

Məşğələlərin mərkəzinə bu materiallar əsasında çalışmaları qoyur , əqli cəhətdən zəif uşaqların tərbiyəsi üçün müəyyən şərait yaradırdı. Çalışmalar uşaqlara müəyyən bacarıq və

vərdişlər , əşyanı formasına ,çəkisi və rənginə görə fərqləndirmək , müxtəlif səs və qoxunu tanımaq və.s. kimi

hisslər aşılayırdı. Burada düşünmə , müqayisə aparma əvəzinə

dressirovka – təqlid geniş yer tutur.Oyun elementlərindən və fantaziyadan kənar olan bu məşğələlər uşaqların əqli inkişafına müsbət təsir göstərə bilməzdir.

Montessorinin fərdiyyətçilik pedaqogikası nöqsanlı olduğu üçün ciddi tənqid də olunmuşdur. Lakin məktəbəqədər yaşlı

uşaqlarla oyunun faydalı , səmərəli , rəngarəng didaktik materiallar əsasında təşkili və sensor tərbiyə metodları öz dövründə müəyyən qədər məktəbəqədər tərbiyə nəzəriyyəsinin praktik inkişafına xidmət etmişdir.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2023
rəhbərliyinə müraciət

İnsan bədən hissələri

İnsan bədəni fiziki bir quruluşdan və düzgün işləməsini təmin edən bir sıra orqanlardan ibarətdir. Ümumiyyətlə, görünüşünü təsvir edən üç əsas hissəni və nəhayət, quruluşunu və işini əsaslandıran bir sıra sistemləri ayırmaq olar. Əsas fiziki quruluşlarına gəldikdə, insan bədəninin hissələri aşağıdakılar: baş, gövdə və ekstremitələr (yuxarı və aşağı ətraflar).

İnsan bədəninin hissələri (fiziki quruluş).

Baş

Baş insan bədəninin yuxarı ucuna uyğundur. Başın xarici hissələri arasında aşağıdakılara işarə edə bilərik:

• Bahalı
• Ön
• Qaşlar
• Gözlər
• Burun
• Yanaqlar
• Dodaqlar
• Çənə və ya çənə
• Qulaqlar

Başın içində bütün sistemlərin işini ifadə edən orqan, kəllə adlanan bir sümük boşluğu ilə qorunan beyin var. Bundan əlavə, göz bəbəyi, ağız (dil, diş və çənə), paranasal sinuslar və qulaqlar var.

Magistral

Magistral bədənin orta hissəsidir. Boyun vasitəsilə başla birləşir və qasıq və ya inguinal bölgəyə çatır. Xarici olaraq, gövdə sinə, qadınlardakı döşlər, bel, göbək, arxa, qarın (yüksək və aşağı) və qasıqdan ibarətdir. Qasıqda qadın (vulva) və kişi (penis) cinsiyyət orqanları var.

Magistral döş qəfəsinə və diafraqmaya bölünür. Göğüs gövdəsinin yuxarı hissəsinə uyğundur və bunlarda sinə və döş var. Daxili səviyyədə ağciyərləri və ürəyi öz növbəsində qabırğa ilə qorunur.

Eyni zamanda gövdəni iki yerə ayıran əzələnin adı olan diafraqma, gövdənin qarın nahiyəsində yerləşir. Xarici olaraq, diafraqma qarın yuxarı və alt hissəsini, həmçinin göbək və qasıq hissəsini əhatə edir. Daxili olaraq, qarın həzm, sidik / ifrazat və reproduktiv sistem orqanlarını ehtiva edir. Baqajın hissələri.

İçindəki magistralın detalı.

Extremities

Ekstremitələr yuxarı əzalardan (qollardan) və aşağı ətraflardan (ayaqlardan) ibarətdir. Onların əsas funksiyası insan bədəninin hərəkət sistemini formalaşdırmaq, yəni hərəkətliliyi və müxtəlif növ mexaniki bacarıqların inkişafını təmin etməkdir.

Bacaklar daxili olaraq sümüklərdən, əzələlərdən və sinirlərdən ibarətdir. Xarici olaraq bunlar qurulmuşdur:

• Üstün üzvlər: çiyin, qol, dirsək, bilək, bilək, əl.
• Aşağı ətraflar: bud, arxa, bud, diz, ayaq, dana, ayaq biləyi, daban, ayaq.

Ekstremitələrin hissələri (yuxarı və aşağı ətraflar).

• Bədən.
• Sinir sistemi.
• Osseous sistem.
• Həzm sistemi.

İnsan bədəninin 12 sistemi (və necə işlədikləri)

Qədim zamanlardan bəri insanlar öz bədənlərinin işləməsinin sirlərini və hansı mexanizmlərin iştirak etdiyini anlamağa çalışmışlar.

Bizi təşkil edən, funksiyalarını yerinə yetirmək və yaşatmaq üçün bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə quran bir çox orqan var.

Bu yazıda insan bədəninin sistemlərinə toxunacağıq, funksiyaları, xüsusiyyətləri və onları təşkil edən əsas orqanlardır.

• Əlaqədar məqalə: “İnsan bədəninin 25 əsas orqanı”

İnsan bədəninin sistemləri hansılardır?

Bir orqanizmi təşkil edən ən kiçik vahid hüceyrəsidir. Bu quruluş, digər hüceyrələrlə birlikdə qruplar meydana gətirən toxumaları meydana gətirir. Bu orqanlar bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə qurur, birlikdə funksiyaları yerinə yetirir və insan bədəninin sistemlərini və aparatlarını meydana gətirir.

Səmərəli koordinasiya və funksiyalarını yerinə yetirmək üçün orqanlar, fərqli bioloji prosesləri başlatan hormonların gəlməsi yanında beyin və onurğa beyni tərəfindən sinir impulsları alır.

Tibb, orqan və sistemlərin araşdırmasından məsul olmuşdur, onlara daha dərindən müraciət edən müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmış. Bir neçə nümunə gətirmək üçün bir çox digərləri arasında kardiologiya, oftalmologiya, hepatoloji var.

Birinci təsnifat

Fərqli sistem növləri haqqında daha ətraflı məlumat verməzdən əvvəl, necə təsnif edildiklərini bir az izah etməyə dəyər. Hətta əgər bütün sistemlər bədəni yaşatmaq üçün vacibdirOynadıqları roldan asılı olaraq müəyyən dərəcədə hiyerarşi təqdim edirlər.

I qrup: Somatik sistemlər

Bunlar sistemlərdir insan bədənini formalaşdırmaq, qorumaq və biyomekanik funksiyaları yerinə yetirmək.

Qrup II: Viseral sistemlər

Onlar vegetativ funksiyalar məsələn, maddələr mübadiləsi, çoxalma, həzm .

III qrup: Qan dövranı sistemi

Qan və limfa kimi mayelərin daşınmasından məsuldur.

IV qrup: Sinir sistemi

Sinir impulslarını tənzimləyir.

• Sizi maraqlandıra bilər: “Sinir sisteminin hissələri: anatomik funksiyalar və quruluşlar”

İnsan bədəninin sistemləri: funksiyaları və xüsusiyyətləri

İndi baxaq insan bədəninin sistemləri və xüsusiyyətləri nədir.

1. Sinir sistemi

Bədənə sinir impulslarının göndərilməsindən məsuldur ki, bu da hərəkətə könüllü nəzarət, şüurlu qərar qəbul etmə, düşünmə, yaddaş və digər idrak aspektləri kimi funksiyaları həyata keçirməyə imkan verir.

Xarici mühitimizi və özümüzü, sinir sistemimizi xəbərdar etməyimizdən məsul olmaqdan əlavə könüllü olaraq idarə edilə bilməyən hərəkətlərə də diqqət yetirir reflekslər olduğu kimi, ürək atışları və sinir məlumatlarının ötürülməsi kimi əsas bioloji funksiyaların qorunması.

Bu sistem iki alt sistemə bölünür. Bunlardan biri onurğa beyni və beyindən ibarət olan mərkəzi sinir sistemi, digəri isə bədəndə paylanan sinirlərdən ibarət olan periferik sinir sistemidir.

Ən kiçik vahidləri sinir hüceyrələridirnöronlar və glial hüceyrələrdir.

2. Endokrin sistem

Baxır bədəni hormonlar vasitəsilə tənzimləmək, bədənin tənzimləmə proseslərini idarə etməyə, onlara başlamağa, saxlamağa və ya bitirməyə imkan verən kimyəvi maddələrdir.

Endokrin sistemin həyata keçirdiyi funksiyalar arasında maddələr mübadiləsi, orqanizmin böyüməsi, hormonların və cinsi hüceyrələrin istehsalı .

Digər tərəfdən, endokrin sistem insan orqanizminin bütün vəzilərindən ibarətdir: xayalar, yumurtalıqlar, hipofiz, qaraciyər .

3. Qan dövranı sistemi

Haqqında damar və arteriyalardan ibarət olan, qan keçdiyi bir quruluşdur. Bu maye orqanizmin həyatda qalması üçün əsas əhəmiyyət kəsb edir, çünki qidadan çıxarılan qidalar və havadan alınan oksigen onun vasitəsilə keçir.

Bu maddələr hüceyrələrdə olur, burada kimyəvi reaksiyaların yaşanması üçün onlara enerji verir.

Bu sistemin əsas orqanı ürəkdir, qan bədənə axmasına imkan verən bir motor kimi işləyir. Bu orqanda damarlardakı qanın damarlardakı qanla qarışmasını maneə törədən xüsusi boşluqlar vardır.

4. Həzm sistemi

Qidalandırıcı maddələrin toplanmasından və faydalanmasından məsuldur. Fiziki və kimyəvi proseslər sayəsində bu sistem bioloji funksiyaların davam etdirilə biləcəyi qidaları qidalandırır.

Həzm ağızdan başlayır, burada yemək çeynənir və tüpürcək qarışdırılır. Sonra mədəyə çatmaq üçün yemək borusuna keçir. Orada mədə turşularının təsiriylə qida parçalanır və daha sadə elementlərə çevrilir.

Yemək xarab olduqdan sonra əvvəlcə nazik, sonra isə qalın bağırsaqlara keçir, bu orqanların villi qan dövranına keçən qida maddələrini mənimsəyir.

Yeməklərdən faydalana bilməyən şey bağırsağın bağırsaq, bağırsaq və rektum olan nəcislənmə siqnalı almaq üçün gözləyən son hissələrinə keçir.

5. Tənəffüs sistemi

Oksigenin tutulmasından və karbon dioksidin çıxarılmasından məsuldur. Oksigen qan dövranına daxil olur ki, qan onu hüceyrələrə aparsın və hüceyrə tənəffüsü və maddələr mübadiləsi baş versin.

Bu hüceyrə proseslərinin nəticəsi olan karbon dioksid qandan çıxarılır və xaric olunur ağciyərlərdən və tənəffüs sisteminin qalan hissəsindən.

Bədənin tənəffüsdə iştirak edən hissələri ağciyərlər, bronxial borular, udlaq, nəfəs borusu, burun, diafraqma və qırtlaqdır.

Tənəffüs yarı əks olunan bir prosesdir, yəni qismən idarə edə bilərik, buna baxmayaraq, məsələn, yatarkən nəfəs almağa davam edirik.

6. Ekskretasiya sistemi

Baxır zərərli ola biləcək maddələri bədəndən çıxarın, qida ilə gətirilən və ya metabolik proseslərin nəticəsidir.

Yararsız maddələri aradan qaldırmaq üçün, ifrazat sistemi iki yola malikdir. Bir tərəfdən tər bezləri vasitəsi ilə patogenləri və tullantıları tər ilə aradan qaldırmaq olar. Digər tərəfdən, qanı süzən və zəhərli ola bilən böyrəklər vasitəsilə sidik əmələ gəlir və bu orqanizm üçün faydalı olmayan şeylər aradan qaldırılır.

7. Reproduktiv sistem

Növlərin çoxalması üçün məsuliyyət daşıyır. Bu sistemin cinsiyyətə əsaslanan morfologiyasında fərqlər var.

Kişi reproduktiv sistemi sperma istehsalından məsul olan testislərdən ibarətdir.

Cinsi əlaqə zamanı penis əvvəlcə qan göndərərək düzəldərək sərtləşir. Bunu edildikdən sonra, bu orqan, sperma və qidalandırıcı maddələrin yaşadıqları təsbit edilən bir maye olan toxumu xaric edə bilmək üçün qadının vajinasına daxil edilir.

Qadın cinsiyyətində, əsas cinsi vəzilər yumurta istehsalından məsul olan yumurtalıqlardır və bunlar döllənməsini gözləyərək ayda bir dəfə fallop tüplərinə enirlər. Döllənmənin baş verməməsi halında, menstruasiya zamanı aradan qaldırılır.

Bir sperma yumurtalığa çatmağı bacararsa, mayalanma meydana gəlir. Bir zigota meydana gələcək və doqquz ay sonra tamamilə formalaşmış bir körpə olacaq.

8. Əzələ sistemi

Təxminən 600 əzələdən ibarətdir, üç növə bölünür:

Skelet əzələləri

Sümüyə bağlanırlar və könüllü hərəkatda iştirak edirlər.

Hamar əzələlər

Orqanlarda olurlarbağırsaq və mədə kimi maddələrin hərəkətinə imkan verir.

Ürək əzələləri

Qan daşınmasına icazə verirlər ürəyin hərəkəti ilə.

9. İskelet sistemi

Təxminən 200 sümükdən ibarətdir və əzələ sistemi ilə birlikdə könüllü hərəkətdə iştirak edən hərəkət sistemini meydana gətirir.

Sümüklər, bədəni dəstəkləməklə yanaşı qan hüceyrələrini meydana gətirir və vacib bir kalsium ehtiyatıdır.

10. İmmunitet sistemi

Bədənin patogenlərə qarşı qorunmasından məsuldur, yəni bədənə zərərli viruslar, bakteriyalar və digər elementlər.

Məqsəd liman düyünlərində, timusda, dalaqda və sümük iliyində əmələ gələn qonaqları tanımaq, onları təqib etmək, onlara hücum etmək və ağ qan hüceyrələri ilə aradan qaldırmaqdır.

Bir patogen aşkar edildikdə, iltihab və mucus və irin istehsalı kimi bir neçə bioloji proses həyəcan siqnalı olaraq aktivləşdirilir.

11. Lenfatik sistem

Lenfin keçdiyi kanallar və damarlara əlavə olaraq limfa düyünlərindən ibarətdir.

Lenfa, bədənin müdafiəsində iştirak edən ağ qan hüceyrələrinin tapıldığı bir maddədir.

12. Ayrılmaz sistem

Tərəfindən qurulur insan bədənindəki ən böyük orqan: dəri. Bundan əlavə, dırnaqlar və saçlardan ibarətdir.

Funksiyası bədəni xarici təsirlərdən qorumaq, eyni zamanda temperaturu sabit saxlamaqdır. Tərləmə yolu ilə yayda temperaturu endirməyə imkan verir, qışda istilik itkisinin qarşısını alır.

Biblioqrafik istinadlar:

• Moore, K.L. (1992). Klinik yönümlü anatomiya. Baltimor: Williams və Wilkins.