Idarədaxili və idarələrarası protokol qaydaları

Toy, cənazə və bayramda daha həssas, zərif və nəzakətli olunar. Yerə və zamana görə uyğun rəftar edilər. Cənazədə, cənazə sahiblərinin kədəri paylaşılar, maddi və mənəvi üzərinə düşən kömək edilər, təsəlli edici söz və davranışlardan istifadə edər. Yaxınlarını itirənlərə daha yaxın davranmaq lazımdır.

Təlimlərimiz

Məqsəd: İştırakçıların rəhbərlik və digər əməkdaşlarla ünsiyyətin işgüzar etiket və subardinasiya qaydaları
çərçivəsində aparılmasının öyrənməsi və işçilər arasında əməkdaşlığın və isti münasibətin qurulması
sahəsində onların bilik və bacarıqlarının artırılması.

Təlimin faydası: Təlim prosesində iştirakçlıarrəsmi yerlərdə davranış qaydalarını, tanış etmə, salamlama,
telefondan istifadə, geyim, hədiyyə vermə və alma və s. kimi işgüzar etiket qaydalarını öyrənəcəklər.

Təlimin keçirilməsi üçün yardımçı vasitələr:
– İşgüzar etiket və protokol qaydaları mövzusu ilə bağlı elektron təqdimat
– İşgüzar etiket və protokol qaydaları ilə bağlı video-çarx

İştirakçıların sayı: 7-20 nəfər

Təlimin müddəti: 6 saat

Bölmələr
I bölmə – Etiketin sahələri. Vizual və qeyri-vizual kommunikasiyada etiket
II bölmə – Xitab etmə, salamlama və telefondan istifadə qaydaları, geyim, hədiyyə vermə və alma qaydaları
III bölmə – Rəhbərliklə ünsiyyət və subardinasiya qaydaları, rəsmi yerlərdə davranış qaydaları
IV bölmə – Elektron və yazı etiketi

Təlimə yazıl

Aşağıda qeyd olunan sahələri müvafiq ardıcıllıqda dolduraraq
təlimdən qeydiyyatdan keçə bilərsiniz

Idarədaxili və idarələrarası protokol qaydaları

Uyğunsuzluq İnzibati Xətalar Məcəlləsinə edilmiş əlavələrdən bəzilərinin DYP-nin bugünkü fəaliyyətində hələ də tətbiq edilməməsi ilə bağlıdır

Protokola sonuncu olaraq sürücünün imzası və ya onun imzalamaqdan imtina etməsi barədə qeyd daxil edilə bilər

Müşahidələr göstərir ki, bəzən sürücülərin törətdiyi qayda pozuntuları rəsmiləşdirilərkən yol polisi əməkdaşları ilə sürücülər arasında anlaşılmazlıqlar olur. Yaxud, sonradan problem ortaya çıxır. Bunun əsas səbəbi sənədləşmənin proseduruna riayət edilməməsidir. Bəs, sənədləşmə necə aparılmalıdır?

Hazırda DYP əməkdaşları tərəfindən yerində protokolun tərtib edilməsinin qaydası ilə bağlı qanunvericilik və real təcrübə arasında uyğunsuzluqlar var. Həmin uyğunsuzluq İnzibati Xətalar Məcəlləsinə (İXM) 2 may 2014-cü il tarixdə edilmiş əlavələrdən bəzilərinin DYP-nin bugünkü fəaliyyətində hələ də tətbiq edilməməsi ilə bağlıdır. İXM-ə həmin qanunla əlavə edilən və 26 may 2014-cü il tarixdən qüvvəyə minsə də, təəssüf ki, hələ də tətbiq edilməyən 429-5.3-cü maddəyə əsasən, DYP əməkdaşı yerində protokolu yalnız o halda tərtib etməlidir ki, sürücü qayda pozuntusu ilə razılaşmasın, yəni hər hansı qayda pozmuş olmasını inkar etsin. Sürücü qayda pozuntusu ilə razılaşdıqda isə DYP əməkdaşı protokol tərtib etmədən birbaşa inzibati tənbeh tətbiq etmə haqqında qərar çıxarmalıdır (İXM-in 429-5.2-ci maddəsi).

Amma mövcud təcrübə hələ ki, köhnə qaydanı davam etdirməkdədir. Köhnə qayda isə belədir: DYP əməkdaşı qayda pozan sürücü barəsində protokol tərtib edir; əgər sürücü törədilmiş qayda pozuntusu və tətbiq ediləcək cərimə məbləği ilə razıdırsa, DYP əməkdaşı qərar da çıxarır; əgər sürücü törədilmiş qayda pozuntusu və ya cərimə ilə razı deyilsə DYP əməkdaşı yalnız protokol tərtib edir və qərar çıxarmır.

Hazırkı təcrübədə inzibati xəta haqqında protokol və inzibati tənbeh tətbiq etmə haqqında qərar DYP əməkdaşlarına verilmiş vahid blankda tərtib olunur. Bu blanklar ciddi hesabat sənədi kimi fərdi nömrəyə malikdir və onlar surəti ikinci nüsxəyə avtomatik köçən kağızda hazırlanır. DYP əməkdaşı həmin blankı yalnız diyircəkli qələmlə doldura bilər.

Yuxarıda göstərdiyimiz birinci hal olduqda (sürücü törədilmiş qayda pozuntusu və tətbiq ediləcək cərimə məbləği ilə razılaşdıqda) DYP əməkdaşı həmin blankın həm “PROTOKOL” hissəsini, həm də “QƏRAR” hissəsini doldurur və daha sonra elə həmin blankın sağ yuxarı küncündə “BİLDİRİŞ” hissəsini də doldurur. Yuxarıda göstərdiyimiz ikinci hal olduqda isə (sürücü törədilmiş qayda pozuntusu və ya tətbiq ediləcək cərimə məbləği ilə razılaşmadıqda) DYP əməkdaşı həmin blankın yalnız “PROTOKOL” hissəsini doldurmalı, “QƏRAR” və “BİLDİRİŞ” hissəsini boş saxlamalıdır.

İXM-də və Daxili İşlər Nazirliyinin 2012-ci ildə təsdiq etdiyi “Yol hərəkəti qaydaları və yol hərəkəti təhlükəsizliyinin təmin edilməsi qaydaları əleyhinə olan inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatın təşkilinə dair” Təlimatda protokolun, ona əlavə olunmuş qərarın və bildirişin necə doldurulmalı olması aydın şəkildə təsbit edilib. Ümumiyyətlə, qayda pozuntusunun rəsmiləşdirilməsi proseduru mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu səbəbdən də hər bir DYP əməkdaşı bütün hallarda istisnasız olaraq həmin prosedura riayət etməlidir. Prosedur isə belədir:

DYP əməkdaşı sürücüyə hansı qaydanı pozduğunu, buna görə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin hansı maddəsində və hansı məbləğdə cərimə və ya başqa sanksiya nəzərdə tutulduğunu izah etməlidir. Bundan sonra əməkdaş sürücüyə onun hüquqlarını, o cümlədən protokola öz izahat və mülahizələrini yazmaq və onu imzalamaq hüququnu izah etməlidir. Daha sonra sürücünün törədilmiş qayda pozuntusu və tətbiq ediləcək cərimə məbləği ilə razılaşıb-razılaşmadığı soruşulmalıdır. Sürücünün münasibətindən asılı olaraq yuxarıda qeyd etdiyimiz birinci və ya ikinci hal üzrə sənədləşmə həyata keçirilməlidir. Hər bir halda DYP əməkdaşı tərtib etdiyi protokolu və qərarı tam doldurduqdan, yəni bütün zəruri məlumat və qeydləri etdikdən və imzaladıqdan sonra hazır vəziyyətdə tanış olmaq üçün sürücüyə təqdim etməlidir. O, sürücüyə protokolla tanış olmaq üçün vaxt və imkan verməlidir. Hətta protokolla tanışlıq vaxtı sürücünün sualları olarsa, qeydlərdən hər hansı biri sürücü üçün anlaşılmaz olarsa, DYP əməkdaşı həmin sualları cavablandırmalı və anlaşılmazlıqları sürücüyə izah etməlidir. Sürücü protokola öz izahatını, o cümlədən etiraz və iradlarını, qayda pozuntusuna dair mülahizələrini yazmaq istədikdə DYP əməkdaşı buna imkan yaratmalıdır, yəni protokolu və qələmini sürücüyə verərək həmin izahatı yazmasını gözləməlidir. Hətta İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 410.4-cü maddəsinə əsasən, sürücü öz izahat və mülahizələrini əlavə kağıza yazaraq protokola əlavə etmək istədikdə DYP əməkdaşı buna da şərait yaratmalıdır və əlavə izahatı sürücüdən qəbul edərək protokola qoşmalıdır. Sürücü protokolu imza edə və ya imza etməkdən imtina edə bilər. Sürücü imzadan imtina etdikdə DYP əməkdaşı yalnız imtina barədə qeydi protokola yaza bilər.

Hər bir halda protokol sürücüyə təqdim edildikdən və onun tərəfindən imzalandıqdan sonra protokola heç nə yazılmamalıdır. Əgər sürücü protokolla tanış olarkən hər hansı məlumatın qeyd edilmədiyi aşkara çıxarsa, DYP əməkdaşı həmin qeydi də etməli və bundan sonra protokolu tanış olmaq üçün təkrarən sürücüyə verməlidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, DYP əməkdaşının və ya istənilən başqa şəxsin protokola düzəliş etməsi qadağandır.

Beləliklə, tərtib olunan protokola sonuncu olaraq sürücünün imzası və ya onun imzalamaqdan imtina etməsi barədə qeyd daxil edilə bilər. Protokol, qərar və bildiriş tam tərtib olunduqdan sonra onun (doldurularaq imzalanmış bütöv blankın) bir surəti sürücüyə verilməlidir.

Ərşad Hüseynov,

hüquqşünas

Cəmiyyətdə ədəb qaydaları

Sual: Cəmiyyət həyatında ədəb qaydaları olaraq nələrə diqqət etməyimiz lazımdır?

CAVAB

Müsəlman, ədəbli, mədəni, zərif, nəzakətli, gülər üzlü olmalıdır! Ədəb, gözəl tərbiyə, yaxşı davranış, gözəl əxlaq, həya, nəzakət, zəriflik deməkdir. Ədəb, heç bir oğrunun oğurlaya bilmədiyi gözəl bir zinətdir. Ədəb, insanla heyvanı ayıran fərqdir.

Həzrəti Ömər, “Ədəb, elmdən əvvəl gəlir” buyurdu. İbni Mübarək həzrətləri isə, “Hər elmi bilən bir alimin ədəbində nöqsanlıq varsa, onunla görüşməmək itki sayılmaz. Fəqət, ədəbli biri ilə görüşə bilməzsəm, kədərlənərəm” buyurdu.

Ədəbli şəxslərin ədəblərindən bəziləri belədir:

Küçədə:

Küçəyə tüpürmək, zibil atmaq, gəliş-gedişə mane olmaq, iyrənc, pis şeylər atmaq ədəbsizlikdir. Qoca, qadın, xəstələrə hər zaman güzəşt edilir. Ehtiyacları varsa yardım edilir.

Gedərkən:

Çox yavaş və ya çox sürətli və təkəbbürlə getməmək lazımdır! Qurani-kərimdə məalən, “Təkəbbürlə getmə” buyuruldu. (Loğman 18)

Yolda böyük bir şəxs və ya bir alim ilə birlikdə gedən onun önündən və solundan deyil, sağından gedər.

Nəqliyyatda:

Minib-düşərkən itələşmək, sıra olan yerlərdə sırasını gözləməmək pis davranışdır. Gənclər qocalara və xəstələrə yer verər. Peyğəmbər əfəndimiz, “Böyüklərini saymayan bizdən deyildir” buyurur. (Tirmizi)

İndiki zamanda bəzi gənclər yer verməmək üçün özünü yuxuluğa vurur, qulaqcıqla bir şeylər dinləyir. Əcdada layiq nəvələr olmağa çalışmağımız lazımdır.

Alış-verişdə:

İcazə almadan satıcının malına toxunmaq olmaz. Malın görünüşünü, keyfiyyətini pozacaq şəkildə əlləşdirmək və baxmaq olmaz. Qiymət mövzusunda çox israr edilməz. Alınsa da alınmasa da təşəkkür edilər. Satıcı müştərisinin məmnun olacağı hal və hərəkətdə olar. Malını almayanlara hirslənməz, küsməs, əleyhinə olacaq bir sözü arxalarından da söyləməz. Alış-verişdə hər iki tərəf bir-birlərini aldatmaqdan çəkinməlidir.

Sıx olan yerlərdə:

Toy, cənazə və bayramda daha həssas, zərif və nəzakətli olunar. Yerə və zamana görə uyğun rəftar edilər. Cənazədə, cənazə sahiblərinin kədəri paylaşılar, maddi və mənəvi üzərinə düşən kömək edilər, təsəlli edici söz və davranışlardan istifadə edər. Yaxınlarını itirənlərə daha yaxın davranmaq lazımdır.

Toy və bayramlarda hər zamankından daha çox gülər üzlü, şən, zərif, ikram edici olmaq, böyüklərə və kiçiklərə uyğun hədiyyələr vermək, könüllərini və dualarını almaq ədəblərimiz arasındadır. Ədəbdə, əliylə və diliylə başqasını incitməmək əsasdır.

Qonşuluqda:

Gözəl rəftar, qarşılıqlı köməkləşmə, dərd və sevinclərində iştirak, hər qarşılaşdıqlarında salamlaşma, hal-xətir xəbər alma, bir-birindən istəklərini imkan daxilində təmin etmə mühüm ədəb qaydalarındandır. Səs-küy, zibil, tullantı, narahat edici qoxu və bənzəri şeylərlə qonşuları narahat etmək heç xoş qarşılanmaz. Qonşu qadın və uşaqlarına ayrı bir etina, hörmət və şəfqət göstərilər.

Qonaqlıqda:

Qonağa ikram etmək lazımdır! Peyğəmbər əfəndimiz, “Allaha və qiyamətə inanan qonağına ikram etsin” buyurdu. (Buxari)

Qonağa ikram, ona qarşı gülər üzlü və şirin dilli olmaqdır. Yemək üçün əziyyətə girməmək lazımdır, hazır nə varsa, onu ikram etmək lazımdır. “Qonaq üçün külfətə (əziyyətə) girməyin, qonaq bundan narahat olar. Qonağını kədərləndirən Allahu təalanı kədərləndirmiş olar” buyurdu. (İbni Lal)

Həzrəti Əli, “Dostların pisi sənin üçün külfətə girən, səni üzr istəməyə məcbur buraxandır” buyurur.

Qonaqdan xidmət gözləməmək lazımdır! Peyğəmbər əfəndimiz, “Qonaqdan xidmət gözləmək, ağlın nöqsanlığına əlamətdir” buyurdu. (Deyləmi)

Bir nəfər demişdir ki: “Bir həftədir evimizdə qonaq qalan səmimi dostuma, “Bizim xanım, bir iş üçün çölə çıxıb. Mən namaz qılana qədər sizin xanım süfrəni hazırlayarsa, çox yaxşı olar” dedim. Daha sonra bu sözümə çox incidiklərini öyrəndim. Bu təcrübə qonaqdan xidmət gözləməyin doğru olmadığını göstərir.”

Qonaq ev sahibinin göstərdiyi yerə oturması, ona etiraz etməməsi lazımdır. Peyğəmbər əfəndimiz, “Bir dostun yanına gedincə, oradan ayrılana qədər, o dost sənin əmrindədir” buyurur. (İbni Adiy)

Xəstə ziyarətində:

Ziyarətə yeni paltar ilə deyil, hər gün geydiyi paltar ilə getmək lazımdır! Gedərkən meyvə və ya çiçək kimi bir hədiyyə götürmək yaxşı olar. Xəstəyə baxmayıb, sağa-sola və ya önünə baxmaq uyğun olmadığı kimi, davamlı olaraq xəstənin üzünə baxmaq da uyğun deyildir. Xəstənin yanında qaş-qabaqlı olmamaq, gözəl şeylərdən bəhs etmək, yaxşılaşması üçün dua etmək lazımdır!

Məktəbdə:

Elmə son dərəcə böyük əhəmiyyət verən Müsəlman elm qaynağı olan məktəblərdəki ədəb qaydalarına da çox əhəmiyyət vermişdir. Çox qiymətli bir varlıq olan müəllimin sözləri diqqətlə dinlənilir və bir şey istədiyində, “Baş üstə müəllim” kimi sözlərlə cavab verilər. Tələbələr arasında bir-birinə hörmətsizlik edilməz. Çirkin hərəkət edilməz. Taxta, parta, xəritə kimi dərs alətləri məhv edilməz. Kimsənin bədəni və ruhi qüsurları ilə lağ edilməz, kiçik görülməz, təhqir edilməz. Dərs içində və xaricində müəllimlə söhbətdə hörmətli hərəkət edilər. Dinimizdə müəllim [xoca] haqqı, ana-ata haqqından əvvəl gəlir.

Telefonda:

Zəng edən əvvəlcə özünü tanıtması, qısa və dolğun danışması, dəqiqələrlə söhbət etməməsi və müəllim (bəy) kimi xitab edici sözlərdən istifadə etməklə danışması lazımdır! Hər yerdə, hər vaxt, həmişə zərif və nəzakətli olmaq lazımdır. Argo və naxoş danışmamaq lazımdır. Bəzi iş yerlərində, müəyyən şəxslə danışa bilərəmmi deyə soruşanda, Yaxşı müəllim, deyilmir, “xətdən ayrılmayın” deyilir. Zəng edən nə üçün ayrılsın ki? Bir də hı hı deyirlər. Yad bir insana qarşı bu uyğun deyildir. İş yerlərində çalışan bu işçilərə bu etik davranışlara riayət olunması üçün əvvəlcədən məlumat vermək lazımdır.

Danışarkən:

Danışanın sözünü kəsmək nəzakətsizlikdir. Hədisi-şərifdə, “Yoldaşı danışarkən susmaq mürüvvətdəndir” buyuruldu. Mürüvvət, insanlıq, igidlik, yaxşılıq, comərdlik faydalı olmaq kimi mənalara gəlir ki, halların ən gözəlinə riayət etmək deməkdir.

Məktub yazarkən:

Məktub, qısa və dəqiq olması, məqsədi yaxşı anlatması lazımdır. Böyüklərə, elm sahiblərinə, məktub yazarkən daha ədəbli olmaq lazımdır.

Evə girərkən:

Evimizə Bəsmələ ilə və İxlas surəsini oxuyaraq girməyimiz lazımdır! Sağ ayaqla içəriyə girib, salam verməyimiz lazımdır! Hər işə Bəsmələ ilə başlamağa alışmağımız lazımdır!

Birinin evinə girərkən icazə istəmək lazımdır. Qapının zəngini çalaraq və ya səslənərək icazə istəmək lazımdır! İcazə üç dəfə olur. Birincisində səs verilməzsə, bir dəqiqə qədər sonra, ikinci dəfədə səs çıxmazsa, üçüncü dəfə zəngə basmalı, yenə səs yoxsa, dörd rükət namaz qılacaq qədər gözlədikdən sonra getmək lazımdır! Qapı aralanarsa, axtardığını soruşmadan əvvəl, özünü tanıtması lazımdır!

Sual: Bir böyüyün yanında danışılan mövzuyla əlaqədar ağlımızda olan bir söz və ya hədisi-şərif nəql etmək ədəbə ziddirmi?

CAVAB

Bəli. Yalnız dinləmək lazımdır. Bilinən şeylər anladılmaz. Əlbəttə ki, bu da böyüyünə görədir. Özünü böyük zənn edilənlərə görə deyil.

Zəng edərkən

Sual: Zəng edərkən qarşımızdakına, “Narahat edirəm, üzr istəyirəm. Bir şey soruşa bilərəm?” kimi sözlərdən istifadə etməmək lazımdır. Çünki vaxt qiymətlidir. Elə söyləmək vaxtı boşa sərf etmək olar. Bizə də telefon edəndə, uyğun olub olmadığımız soruşulur. Biz də, “Uyğun olmasaydıq, telefonu açmazdıq” deyirik. Tanımadığı halda hal-xətir soruşanlar da olur. Bəzən də, “Bir şey soruşa bilərəm?” deyilir. Uzun bir şey anladılmayacaqsa, belə söyləməyə, giriş etməyə ehtiyac yoxdur. Söyləyəcəyimizi sözü uzatmadan dərhal söyləmək lazımdır.