Idareetmənin funksiyaları

Menejmentning funksiyalari.Funktsiya so’zi o’zbek tilining izohli lug’atida – funktsiya-deb, ruscha-o’zbekcha lug’atlarda-funktsiya, vazifa, ish, xizmat deb tarjima qilingan. S.I.Ojegov va N.YU.Shvedovalarning “Tolkoviy slovar` russkogo yazika” (Moskva, 1999 y) lug’atida
funktsiya so’zi falsafada – hodisa, matematikada – qonun, ish, rol, faoliyat doirasidagi majburiyat deyilgan. Funktsiya atamasining bu izohlaridan uning mazmunini tushunib olish
qiyin. Chunki, ish, vazifa, xizmat, hodisa va qonunning asl ma’nolarini hamma ham yaxshi bilishadi.
Shuning uchun ham, funktsiya so’zining ta’rifini O’zbekistonda menejment ta’limining asoschilari bo’lgan M.Sharifxo’jaev va YO.Abdullaevlar26ning izohlari bo’yicha aynan keltiramiz:

Qanunsuz Yazar

İdraki (qnoseoloji) funksiyanı yerinə yetirərək fəlsəfə təbiət, cəmiyyət və təfəkkürün mahiyyətınin və qanuna-uyğunluqlarının dərk edilməsinə kömək edir. Müasir təbiətşünaslıq və ictimai elmlərlə sıx əlaqədə fəlsəfi dünya-görüşə yiyələnmiş insan, dünyanın təbiı-elmi mənzərəsini mənimsəyir, ətrafında baş verən çoxsaylı təbii və ictimai hadisələrin mahiyyəti və səbəbləri haqqında elmi-obyektiv nəticələrə gələ bilir, onların inkişaf qanunauyğunluqlarını dərk edir, cəmiyyətdə düzgün həyat proqramı tutur. Gerçəklik haqqında əldə etdiyi müxtəlif biliyi nəzəri sistem halında ümumiləşdirir, dünyagörüşü faktına çevirir.

Fəlsəfə mövcudatın əsası, varlıq, materiya, şüur və s. kimi ən ümumi anlayışlar haqqında nəzəri müddəalarını işləyib hazırlayarkən özünün ontolojı funksiyasını (ontologiya – yunanca «ontos» (mövcudluq) və “loqos” (təlim) mənası yerinə yetirir. İnsan fəaliyyəti haqqında təlim ilə fəlsəfə özünün praksioloji («praktikos» – yunanca fəaliyyət deməkdir), bəşəri sərvətlər (dəyərlər) haqqında ideyaları ilə isə aksioloji («aksios» – yunanca dəyər, sərvət deməkdir) fünksiyasını həyata keçirir. Məhz bunlar da göstərir ki, dünyagörüşün rasional-nəzəri forması olan fəlsəfənin qədim dövrdən indiyədək ən başlıca vəzifəsi ən ümumi ideya və təsəvvürləri, ən ümumi qanun və kateqoriyaları işləyib hazırlamaqdan ibarət olmuşdur.

Metodoloji funksiya cəhətdən fəlsəfə, dialektik metod prinsiplərinə (ziddiyyətlilik, inkarlıq, yeninin qarşısıalınmazlığı, özüinkişaf və s.) istinadən insana təbii və sosial gerçəkliyin dərk edilməsi və dəyişdirilməsi üçün ümumi yanaşma üsulu, qayda və metod verir, ümumi nəzəri-fəlsəfi metodoloji prinsiplərlə onu silahlandırır.

Dünyagörüşü sistemində fəlsəfə həm də şəxsiyyətlə təbiət və cəmiyyət hadisələri arasında əlaqə və münasibətləri, insan təcrübəsinin bütün formalarını tənzim edərək inteqrativ funksiyanı da ifadə edir. Ayrı-ayrı elmlərin nailiyyətlərini əlaqələndirib onlardan düzgün elmi-fəlsəfi dünyagörüşü nəticələri çıxarmağa imkan verir. Müxtəlif ictimai şüur formalarını əlaqələndirərək, qarşılıqlı zənginləşmə əsasında fəlsəfə şəxsiyyətin dünyagörüşünün mənəvi, siyasi, estetik, hüquqi və s. əsaslarını hazırlamaqla cəmiyyətdə maddi və mənəvinin qarşılıqlı münasibətinin rol və əhəmiyyətini müəyyən edir.

Fəlsəfə – bəşər tarixini nəzəri ümumiləşdirdiyindən, müasir və gələcək insan fəaliyyətini elmi cəhətdən əsaslandırdığından ümumbəşəri məzmun daşıyır. Fəlsəfə – bəşəri dəyərlərə istinad edir və özü də bu dəyərlərin başlıca nümunələrindən biridir. Lakin fəlsəfənin mahiyyətcə ümumbəşəri səciyyə daşıması, müəyyən konkret-tarixi şəraitdə onun sinfi-siyasi məzmun kəsb etməsini də rədd etmir. Tarix sahəsində mübarizə aparan qüvvələr, xüsusilə XX əsrin sonlarında, inkişaf meyli seçərkən və bəşəri dəyərləri qiymətləndirərkən öz sosial-siyasi və iqtisadi mənafeləri baxımından hərəkət edirlər. Bu baxımdan fəlsəfədə materializm və idealizm cərəyanlarının, dialektik dayanmasını, fəlsəfi nəzəriyyələrin sosial istiqamət götürməsini bir çoxları «fəlsəfənin partiyalılığı» anlayışı ilə ifadə etmişdir. Bunu, kobud mənada, bu və ya digər filosofun bu və ya digər partiyaya və sosial qruplaşmaya mənsub olması kimi başa düşmək düzgün deyildir. Fəlsəfənin partiyalılığı – fəlsəfi konsepsiyanın sosial istıqamətlənməsi, müəyyən sinfin, millət və cəmiyyətin sosial-iqtisadi və siyasi mənafeyini əks etdirməsi, bəşəri sərvətləri (dəyərləri) qiymətləndirməsi və s. mənada başa düşülməlidir.

Fəlsəfə heç də təkcə keçmişə və indiyə deyil, həm də gələcəyə müraciət edir. 0, yeni-yeni nəzəri konstruksiyalar qurmağa, gələcək haqqında mükəmməl ideya və prinsiplər müəyyən etməyə – qabaqgörənliyə imkan verir. Qabaqgörənlik baxımından fəlsəfi dünyagörüşü şəxsiyyətə sosial-siyasi hadisələrin inkişaf ehtimalını düzgün qiymətləndirmək, inkişaf meylinin zəruri əlaqələrini tapmaq, aydın elmi mövqedən çıxış etmək, dərin intuisiya, zəngin təfəkkür və boyük həyati təcrübə əsasında hadisələri qabaqlamaq və gələcəyin modelini yaratmaq imkanı verir. Məhz bu yolla şəxs inkişafın qanunauyğun, daxili, zəruri, mahiyyətli əlaqə və münasibətlərini dərk edir, ehtimallı proqnozlaşdırmalar aparır, ümumi hipotezlər, ehtimallar, nəzəriyyələr yaradır.

Fəlsəifənin tənqidi funksiyası da vardır. Belə ki, o bütün əvvəlki mədəni irsi, mifoloji, dini təsəvvürləri, tarixi-fəlsəfi təlimləri tənqidi təhlil edib, yaradıcı qiymətləndirməyə, mürəkkəb fəlsəfi problemlərin müasir həllini verməyə çalışmışdır. Dünya haqqında yeni fəlsəfi baxışların hazırlanması prosesi, həmişə müxtəlif növ yanılmaların, gerçəkliyin dərk edilməsindəki səhvlərin, dinin, mövhumatın və i.a. tənqidi təhlili yolu ilə baş verir. Tənqidi fəlsəfi təfəkkürün məqsədi yeniliyə mane olan hər şeyin – ehkamçılığın, köhnəlmiş baxışların, zərərli mənəvi stereotiplərin tamamilə aradan qaldırılmasından ibarətdir. Fəlsəfənin bütün inkişafı tarixi köhnəliyə qarşı yeniliyin qələbəsi uğrunda necə mübarizə etdiyinə və özünün tənqidi funksiyasını necə həyata keçirdiyinə dair zəngin nəzəri və konkret material verir.

Idareetmənin funksiyaları

Məntiq Funksiyaları bizə hesablamatlarımızda alternativ həll yolları yaratmamıza imkan verir. Bu funksiyaların köməkliyi ilə, əlimizdə olan data və ya hesablamaların nəticələrinə əsasən əlavə hesablama və ya məlumat gətirmə imkanları yaranmış olur. Excel-2016 versiyasında toplam 9 ədəd məntiq funksiyası var. Bunların istifadəsi asandır. Məqaləmizdə ən çox istifadə olunanlardan başlayıb hər birisi haqqında ilkin məlumatlar verməyə çalışacayıq.

IF (Əgər) Funksiyası

Məntiq funksiyası deyərkən ilk ağla gələn IF funksiyasıdır.

Üç arqumenti var:

=IF(şərt;dəyər_əgər_düzdürsə;dəyər_əgər_səhvdirsə) =IF(logical_test;value_if_true;value_if_false)

IF funksiyası ilk arqumentdə nəticəsi TRUE və ya FALSE olacaq şərt tələb edir. Belə ki, ilk arqumentdə biz nə yazacaqsaq yazaq, bunun nəticəsi ya TRUE ya da FALSE olmalıdır. Bu səbəbdən, ilk arqumentdə riyazi əməl işarələrinin (bu haqda yazılmış məqaləni oxumaq üçün), məlumat funksiyalarının və digər məntiq funksiyalarının istifadəsi yayğındır çünki, bu əməliyyatların nəticəsi ya TRUE ya da FALSE olur.

Şərtimizi ilk arqumentə yazdıqdan sonra, funksiya həmin şərtin nəticəsinə baxır və əgər şərtin nəticəsi TRUE-dursa ikinci arqumenti, FALSE-dursa üçüncü arqumenti icra edir. İkinci və üçüncü arqumentdə istifadəçinin istəyinə uyğun olaraq istəsə mətn, rəqəm və ya ayrı bir funksiya da yaza bilər.

Qeyd; İlk arqumentdə nəticə TRUE və ya FALSE olmadığı hallarda, əgər “0” dan başqa rəqəm olarsa funksiya bunu TRUE kimi, əgər “0” (və ya boş xanaya referans verilərsə) olarsa o zaman FALSE kimi qəbul edir. Əgər mətn olarsa o zaman isə #VALUE! xətası verəcəkdir.

Şəkildəki 1-ci nümunədə şərt olaraq “B2” xanasının “5” rəqəminə bərabər olub olmadığı yoxlanıldı və “5”-ə bərabər olduğuna görə ikinci arqumentdəki “Bərabərdir” kəliməsini gətirdi.

İkinci nümunədə “10” rəqəminin “5”-dən böyük olub olmadığı (B3>5) yoxlanıldı və nəticə TRUE olduğuna görə ikinci arqumentdəki məlumatı gətirdi.

Üçüncü nümunədə isə “B4” xanasındakı kəlimənin “Alma” olması yoxlanıldı və ikinci arqumenti gətirdi.

AND, OR, XOR Funksiyaları

AND (Və), əgər bütün arqumentlərin nəticəsi TRUE olarsa funksiya TRUE nəticəsi verir.

OR (və ya), əgər arqumentlərdən ən azı bir dənəsi TRUE olarsa funksiya TRUE nəticəsi verir.

XOR (müstəsna və ya), arqumentlərdəki TRUE sayısı tək rəqəmdirsə funksiya TRUE nəticəsi verir

Qeyd: XOR funksiyası Excel-2013 versiyasından sonra yaradılıb. İstifadəsi yayğın deyil. Excel-2010 və daha aşağı versiyalarda bu məntiqi əldə etmək üçün aşağıdakı funksiyalardan istifadə etmək olar

=ISODD(COUNTIF(A9:C9;TRUE)) və ya =ISODD(SUMPRODUCT(--A9:C9))

AND funksiyasında bütün arqumentlərin nəticəsi TRUE olmalıdır.

Birinci nümunədə “75” rəqəminin “10 və 100” arasında olması yoxlanılıb. “75” rəqəmi eyni zamanda həm “10”-dan böyük, həm də “100”-dən kiçik olmalıdır. Hər iki şərt təsdiqini taparsa o zaman AND funskiyası TRUE nəticəsini verir. Funksiya bu şəkildədir

=AND(75>B2;75
İkinci nümunədə, qeyd olunan kodu (M1.001.01) həm “M1” ilə başlaması, həm də “01” ilə bitməsi yoxlanılıb. Qeyd olunan mətn hər iki şərti qarşıladığı üçün TRUE nəticəsi verdi. Funksiya:
=AND(LEFT(B3;2)="M1";RIGHT(B3;2)="01")
Üçüncü nümunədə isə, kodun “M2” ilə başlaması və rəqəmin “100”-dən kiçik olması yoxlanılıb. Kod “M2” ilə başlamasına baxmayaraq rəqəmimiz “100”-dən kiçik olmadığına görə funksiya FALSE nəticəsini verdi
=AND(LEFT(B4;2)="M2";C4<100)
OR funksiyasında isə, TRUE nəticəsini almaq üçün arqumentlərdən ən azı biri TRUE olmalıdır.
Şəkildəki siyahıda maşınlar haqqinda məlumat sıralanıb və biz həmin siyahıdan “Mercedes” model və ya “buraxılış ili” 2005 və üstü maşınları görmək istəsək funksiyamız belə olacaq;
=OR(B2="Mercedes";D2>=2005)
Yəni, müştəri qərarlaşdırıb ki, “Mercedes” model maşın alacam və əgər model “Mercedes” olmasa o zaman 2005 və üzəri buraxılış ili olmalıdır. Bu iki kriteriyadan hər hansı birisi TRUE nəticəsi verərsə OR funksiyası da TRUE nəticəsi verəcək. Digər FALSE nəticəsi verən sətrlərdə şərtlərin hamısı FALSE nəticəsi verir.
AND və OR funksiyalarının bərabər istifadəsi: üstdəki nümənədə biz əgər “Mercedes” model və ya 2005-ci ildən (daxil olmaqla) aşağı istehsal və qiyməti 13000 AZN-dən aşağı olan maşınları görmək istəsək və funksiyamızı bu şəkildə yazsaq düzgün olmayacaq
=OR(B2="Mercedes";D2>=2005;E2<13000)
Burda funksiya hər bir arqumenti tək-tək ələ alır. Şəkildəki nümunədə bu funksiyanı istifadə etsək bütün sətrlər üzrə TRUE nəticəsini verir çünki, qeyd olunan arqumentlərdən hər hansı biri şərtə düz gəlir.
=AND(OR(B2="Mercedes";D2>=2005);E2<13000) Nəticə: Opel-Astra
Burda isə, əvvəlcə “model” və “buraxılış ili” arqumentlərimizi OR funksiyası içərisində istifadə etdik çünki bu şərtlərdən hər hansı biri bizə lazımdır. Daha sonra isə OR funksiyasında istifadə etdiyimiz şərtlər ilə bərabər bizə 13000-dən aşağı qiymətli maşınları axtardıq. Yəni, biz arqumentlərimizi iki hissəyə böldük, OR məntiqi ilə yazılan şərt ilə AND məntiqli şərtimizi ayrılıqda yoxladıq.
IFERROR və IFNA Funksiyaları
Əməliyyatlarımız nəticəsində xəta yaranarsa bu funskiyaların köməkliyi ilə yaranan xətaları istədiyimiz başqa bir dəyərə çevirə bilirik. IFERROR funksiyası haqqında “Xətalar” haqqında məqaləmizdə yazmışdıq. Bu funksiyaların iki arqumenti var; ilk arqumentdə xəta yaranma ehtimalı olan funksiya (və ya xana) yazılır, ikincisində isə xəta yarandığı halda hansı əməliyyatı icra edəcəyini qeyd edirik.
=IFNA(VLOOKUP(G10;L3:N6;2;0);"") =IFERROR(1/0;"Bolunmur")
IFERROR funskiyası bütün xətaları, IFNA isə sadəcə “#N/A” xətasını tanıyir.
IFERROR funksiyası Excel-2007 versiyası, IFNA isə Excel-2013 versiyasından sonra istifadəyə verilib. Əvvəlki versiyalar üçün aşağıdakı kombinasıyalar istifadə oluna bilər
=IF(ISERROR("Funksiya");"Funksiya";"Basqa Netice") IFERROR əvəzi =IF(ISNA("Funksiya");"Funksiya";"Basqa Netice") IFNA əvəzi
Digər Məntiq Funksiyaları
NOT, arqumentindəki nəticəni tərsinə çeviri. Bir arqumenti var. Əgər arqumentdəki nəticə TRUE isə NOT funksiyası bunu FALSE kimi (və əksinə) göstərir.
TRUE və FALSE funksiyalarının heç bir arqumeti yoxdur. Hər birisi özlərini göstərir. Funksiya içərisində əgər şərtlərimizin nəticəsi olaraq hər hansı əməliyyat əvəzinə sadəcə olaraq TRUE və ya FALSE göstərməsini istəyiriksə o zaman bu funksiyalardan istifadə edə bilərik.
Məqalənin videolu izahini Youtube kanalından izləyə bilərsiniz 
Menejmentning funksiyalari.
Menejmentning funksiyalari.Funktsiya so’zi o’zbek tilining izohli lug’atida – funktsiya-deb, ruscha-o’zbekcha lug’atlarda-funktsiya, vazifa, ish, xizmat deb tarjima qilingan. S.I.Ojegov va N.YU.Shvedovalarning “Tolkoviy slovar` russkogo yazika” (Moskva, 1999 y) lug’atida 
funktsiya so’zi falsafada – hodisa, matematikada – qonun, ish, rol, faoliyat doirasidagi majburiyat deyilgan. Funktsiya atamasining bu izohlaridan uning mazmunini tushunib olish 
qiyin. Chunki, ish, vazifa, xizmat, hodisa va qonunning asl ma’nolarini hamma ham yaxshi bilishadi. 
Shuning uchun ham, funktsiya so’zining ta’rifini O’zbekistonda menejment ta’limining asoschilari bo’lgan M.Sharifxo’jaev va YO.Abdullaevlar26ning izohlari bo’yicha aynan keltiramiz:
-“Funktsiya” – bu lotincha so’z bo’lib, biror kimsa yoki narsaning ish, faoliyat doirasi, vazifasi degan ma’nolarni bildiradi. 
-“Vazifa” – bu amalga oshirilishi, hal qilinishi lozim bo’lgan masala, erishilishi lozim bo’lgan, ko’zda tutilgan maqsad. Yoki biror-bir topshiriq, xizmat, yumush, xizmat lavozimi, mansab, amal demakdir. “Funktsiya” tushunchasi “vazifa”tushunchasiga nisbatan torroq ma’noga ega. Zero, funktsiya o’z faoliyati doirasidagi vazifalarni o’z ichiga oladi: 
Menejmentning funktsiyasini XX asrning boshlanishida birinchi bo’lib Anri Fayol 
shakllantirgan. Dastlab, Adam Smitning nazariyasiga muvofiq boshqaruvning yagona 
funktsiyasi- investitsiyalash (ishchi kuchi va asbob-uskunalar olish va kapital qo’yish) bor edi.
Keyin A.Teylor menejer faoliyatidagi mustaqil turlar sifatida rejalashtirish, nazorat va muvofiqlashtirish funk- siyalarini kiritdi. A.Fayol asosiy funktsiyalarning maqsadi va vazifalarini belgiladi, tavsiflar berib, ularni majmuaviy holatga keltirdi va menejmentdagi muhim ahamiyatga ega bo’lgan – “funktsional tarkibli yondoshish” yo’nalishiga asos soldi. 
Menejmentning asoschilaridan bo’lgan Anri Fayolning nazariyasi bo’yicha menejmentda quyidagi beshta funktsiyani ajratishadi: 
1. Rejalashtirish – bu bashorat va kelajakka tayyorlanish. 
2. Tashkillashtirish – bu faoliyat ko’rsatish uchun barcha zaruriy narsalar, shart-sharoitlarni ta’minlash (asbob-uskunalar, materiallar, moliyalashtirish, odamlar), bu yerda eng muhim element menejerning o’quv tayyorgarligi hisoblanadi. 
3. Motivlashtirish – aniq maqsadli yo’nalishi bor insonning faoliyatga qiziqishi, hissiyoti va tuyg’ularini uyg’otish bo’yicha boshqaruv faoliyati turi. 
4. Muvofiqlashtirish – taqsimlash. Tashkiliy ishlarni bajarishda vosita sifatidagi jamoaviy faoliyat. Mohiyati bo’yicha bu -bo’ysunuvchilarni boshqarish. 
5. Nazorat – tekshiruv va nazorat – hammasi rejadagidek bo’lishi kerak.
Rejalashtirish. Menejmentning bosh funktsiyasi rejalashtirish hisoblanadi. Tadbirkor yoki boshqaruvchi uni amalga oshirishda hozirgi vaqtda tashkilotdagi vaziyatni, uning istiqbolini har tomonlama va mukammal tahlil qilishi asosida keyingi davr uchun maqsadi va vazifalarini shakllantiradi, harakatlar strategiyasini ishlab chiqadi va nihoyat ularni amalga oshirishning zaruriy rejalarini va Rejalarni tuzishda quyidagi tamoyillardan foydala- niladi: 
• rejalashtirishning to’liqligi – rejalashtirishda tashki- lotni rivojlantirish uchun muhim 
hisoblangan barcha vaziyat- lar, voqealar va jarayonlar hisobga olinishi kerak; 
• rejalashtirishning aniqligi – rejalarni tuzishda basho- ratning aniqligini ta’minlovchi 
taktikalar va tartiblar, vositalar, zamonaviy usullardan foydalaniladi; 
• rejalashtirishning ochiqliligi, tiniqliligi – rejalash- tirishning maqsadi va o’lchamlari 
tashkilotning barcha a’zolari uchun tushunarli bo’lishi uchun shakllar, standartlar, oddiy va 
yengil izohlarda, tavsiflarda berilishi kerak; 
• rejalashtirishning uzluksizligi – rejalashtirish bir marotabalik dalolatnoma emas, u 
uzluksiz, doimiy jarayon; 
• rejalashtirishning iqtisodliligi – rejalashtirishning xarajatlari rejalashtirishdan 
olinadigan foydaga mos va mutanosib bo’lishi kerak.
Tashkillashtirish funktsiyasi. Tashkillashtirish funktsiyasi rejalashtirilgan maqsadlarga 
erishish uchun aniq sharoitlar yaratishga qaratilgan, tayinlangan. Menejmentning bu funktsiyasi yordamida korxonani rivojlantirish uchun qabul qilingan strategiyani joriy qilish 
maqsadida rejada belgilangan vazifalarni bajarish ta’minlanadi. 
Buning uchun quyidagilar bajarilishi kerak: 
• zaruriy resurslar va ijrochilarni belgilash; 
• topshiriqlarni taqsimlash; 
• personalning ishi uchun zaruriy bo’lgan moliyani, asbob-uskunani, xarajatli materiallarni, ish joylari, xonalarni ta’minlash; 
• ijrochilarning ishlarini vaqt bo’yicha muvofiqlashtirish; 
• qatnashuvchilarning kooperatsiyasini yo’lga qo’yish, o’zaro 
axborotlar va nazoratni ta’minlash. 
Qayd qilingan vazifalar korxonaning tashkiliy tarkiblarini yaratish yo’li bilan amalga oshiriladi. Shunday qilib, tashkillashtirish funktsiyasi ishlab chiqarish jarayonlarni rejalarda qabul qilingan qarorlarni eng samarali maqsadlar va barcha elementlarning vaqt va kenglik bo’yicha tejamli qo’shilishini ta’minlaydi. 
3. Motivlashtirish funktsiyasi. Motivlashtirish funksiyasining faoliyati aniq maqsadli yo’nalishi bor insonning faoliyatga qiziqishi, hissiyoti va tuyg’ularini uyg’otish yo’li bilan rejalarda qo’yilganlarni, maqsadlarni bajarish uchun samarali mehnat qilishini ta’minlashdan iborat. Buning uchun ularni iqtisodiy va ma’naviy rag’batlantirish amalga oshiriladi, ularning o’z-o’zini rivojlantirish va ishchilarning ijodiy salohiyati o’sishi uchun sharoitlar yaratiladi. 
4.Nazorat funktsiyasi. Nazorat funktsiyasi boshqaruv siklini xulosalaydi, oxiriga yetkazadi va qolgan barcha funktsiyalarni samarali amalga oshirishni kafolatlaydi. Nazorat yuzaga kelib chiqadigan muammolarning jiddiy mojarolarga aylanib ketmasligini aniqlaydi va hal qiladi. 
Shuningdek, nazorat funktsiyasidan muvaffaqiyatli faoliyatni rag’batlantirish uchun ham 
foydalanadi. Nazorat jarayoniga olingan natijalarning belgilangan standartlarga 
nisbatan katta farqlari kelib chiqqanda to’g’rilashlar kiritiladi. 
5. Muvofiqlashtirish funktsiyasi. Muvofiqlashtirish funktsiyasining vazifasi kommunikatsiyalarni belgilash va tash- kilotning barcha bo’limlarida kelishish muhitiga erishishni ta’minlash hisoblanadi. Muvofiqlashtiriladigan jarayonlarni 
bir-biriga bog’lash uchun hisobotlar, interv`yular, yig’ilishlar, komp`yuter aloqasi, 
radio va televideniya vositalari, hujjatlardan foydalaniladi. Bular va boshqa aloqa 
shakllari yordamida tashkilot tizimdagi bo’limlar o’rtasida o’zaro hamkorlik 
belgilanadi, boshqaruv jarayonlarining barcha bos- qichlarida kelishuvlik va yakdillik 
ta’minlanadi. 
Menejmentning asosiy funktsiyalari boshqaruv jarayonlari bilan to’g’ridan-to’g’ri 
bog’langan. Boshqaruvga jarayon sifatida qaraladi, shuning uchun ham, ish bo’yicha boshqalar yordamida maqsadlarga erishish, bu qandaydir bir marotabalik, vaqtin- chalik 
harakatlar emas, balki o’zaro bog’langan harakatlarning uzluksizligi va davomiyligidir. 
Bu harakatlar boshqaruv Boshqaruvning har bir funktsiyasiga muvofiq jarayonning to’xtab qolishi ham taqdim qilinishi mumkin, shuning uchun ham, funktsiyalar o’zaro bog’langan, o’zaro uzluksiz harakatlarning birligidan iborat. Boshqaruv jarayoni barcha funktsiyalarning yig’indisi hisoblanadi. 
Menejmentning eng to’liq mazmuni va mohiyati jarayon sifatida boshqaruvning umumiy 
sharoitlari ko’rinishidagi ijtimoiy va ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar asosiy funktsiya- larni 
aks ettiradi. 
Boshqaruv funktsiyalari tayinlanganlik va boshqaruv fao- liyati, boshqaruvning o’zining 
maqsadi va vazifalarini aniqlovchi turi sifatida aniqlanadi. 
Boshqaruv funktsiyalari – maxsus usullar va amaliy qobiliyatlar, shuningdek, ishlarni talab qilinadigan sharoitlarda tashkillashtirishdagi boshqaruv faoliyatidagi aniq tur. 
Menejmentning funktsiyalari boshqaruv jarayonini, boshqaruv faoliyatining 
ko’rinishini, boshqaruv tizimining (boshqaruv sub’ektlari) umumlashgan majburiyatlarini 
o’zida aks ettiradi. Boshqaruvning oxirgi natijasi qo’yilgan maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan buyruqlar, topshiriqlar, boshqaruv ta’sirlarini ishlab chiqish 
hisoblanadi. Bir ishchi bir necha funktsiyalarni va bir necha ishchilar bitta funktsiyani bajarishi mumkin. 
Menejmentning har bir funktsiyasi boshqaruv jarayonidagi aniq sohada harakatlanadi, ish 
bajaradi, aniq ob’ekt yoki faoliyat turini boshqarish tizimi-yagona boshqaruv sikllari 
bilan bog’langan funktsiyalarning umumlashgan to’plamidir. Menejment 
funktsiyalarining tadqiqotlariga jarayonli yondoshishning asl mohiyati shundan 
iborat.
Xulosalar: 
I. Boshqaruvning keltirilgan tamoyillari har qanday quyi tizimlar uchun xususiyatli bo’lib, shu bilan birga, har bir quyi tizim va tizimlar boshqaruvning o’ziga xos bo’lgan tamoyillari asosida shakllanishi va faoliyat ko’rsatishi lozim. 
Personalni boshqarishda o’ziga xos bo’lgan tamoyillar quyidagilar: 
• Qo’llanuvchanlik tamoyili – menejer (boshqaruvchi) firmaning barcha xodimlariga moslashgan boshqaruv tizimini ishlab chiqadi; 
• Tizimli tamoyili – menejer ichki va tashqi o’zaro bog’liqliklarni hisobga olib korxonani tizimli rivojlantirish maqsadida boshqaruvning barcha jabhalarini qamrab oladigan umumiy boshqaruv tizimini ishlab chiqadi; 
• Ko’p faoliyatlilik tamoyili – menejer sohalarni (resurslar, xizmatlar, mehnatni tashkil qilish, maqsadga erishish) jihatlarini qamrab oladigan faoliyatlarni birlashtiradigan boshqaruv tizimini ishlab chiqadi; 
• Integratsiya tamoyili – menejer boshqaruv tizimida xalqaro me’yor va huquqlardan foydalanish imkoniyatlarini yaratadi. Firma xodimlari o’z sohalarida xalqaro usullarni qo’llash, ishlatish, o’zaro hamkorlik vositalariga ega bo’ladilar; 
• Baholashga mo’ljallash tamoyili – menejer baholash, qadriyat-ma’naviyat qoidalarini (mehmondorchilik, milliy xizmatlar, o’zaro foydali shartnomalar) boshqaruv tizimiga kiritadi; 
• Boshqaruvning egalik (xususiylik) tamoyillari ancha murakkab boshqaruv tizimlariga duch kelishini keltirib chiqaradi. Bu tamoyilda boshqaruvni markazlashtirish va markazlashishga yo’l qo’ymaslik tamoyillariga amal qilishga to’g’ri keladi. Bu holatda menejer o’z vakolatlarini saqlab qolgan holda navbatdagi boshqaruv tizimini ishlab chiqishga majburdir. 
II. Menejmentning asoschilaridan bo’lgan Anri Fayolning nazariyasi bo’yicha menejmentda quyidagi beshta funktsiyani ajratishadi: 
1. Rejalashtirish – bu bashorat va kelajakka tayyorlanish.
Rejalashtirish har qanday voqe’lik, hodisa va jarayonlar- ning paydo bo’lishi yoki kelib chiqayotganligini bildiradi va bu voqe’lik, hodisa yoki jarayonning kelib chiqishi yoki 
bashorat qilinishi bilan bog’liq holatlarda bu voqe’lik, hodisa va jarayonlarga 
qo’shilish va faoliyat ko’rsatish uchun birinchi navbatda mavzu tanlanadi, iikinchi navbatda maqsad va vazifalar belgilanadi, uchinchi navbatda strategik reja va bu rejani amalga oshirish faoliyati taktik rejalar ishlab chiqariladi. 
Bularning umumlashmasi bir so’z bilan rejalashtirish deyiladi. Shuning uchun ham menejmentdagi bosh funktsiya-rejalashtirishdir. 
2. Tashkillashtirish – bu faoliyat ko’rsatish uchun barcha zaruriy narsalar, shart-sharoitlarni ta’minlash (asbob- uskunalar, materiallar, moliyalashtirish, odamlar), bu yerda eng muhim element menejerning o’quv tayyorgarligi hisoblanadi. 
3. Motivlashtirish – aniq maqsadli yo’nalishi bor insonning faoliyatga qiziqishi, hissiyoti va tuyg’ularini uyg’otish bo’yicha boshqaruv faoliyati turi. 
4. Muvofiqlashtirish – taqsimlash. Tashkiliy ishlarni bajarishda vosita sifatidagi jamoaviy 
faoliyat. Mohiyati bo’yicha bu – bo’ysinuvchilarni boshqarish. 
5. Nazorat – tekshiruv va nazorat hammasi rejadagidek bo’lishi kerak. 
Menejmentning funksiyalari.
Muallif: Pardaev. O. M.


Related posts:

7ci sinif biologiya kitabi pdf 
Ar xəritə atlası 
Bilik iqtisadiyyatı 
Haziyev azerbaycan usaq ədəbiyyatı