İfadənin mənası

İfadələri başa düşmək üçün bir şeyin dəqiqləşdirilməsi və ya bəyan edilməsi. Həm də ifadə ifadəsi söz və ya yerləşmə, bir jest və ya bədən hərəkəti.

Bədii təsvir vasitələri

Bedii tesvir vasiteleri bədii dilin tərkib hissələrindən biridir. Bədii təsvir vasitələrində sözlər həqiqi (müstəqim) mənada yox, məcazi (qeyri – müstəqim) mənada işlənir. Buna görə də onlara məcazlar da deyilir. Bunlar obrazlılığın leksik səviyyədə göstəriciləri hesab olunur.

Məcazların əsas növləri aşağıdakılardır :

1. Epitet
2. Təşbeh
3. Metafora
4. Metonimiya
5. Simvol
6. Sinekdoxa

Bedii tesvir vasiteleri

1.Epitet. Bədii əsərdə müəyyən bir fikri daha qüvvətli və qabarıq şəkildə çatdırmaq üçün onu ifadə edən sözə başqa bir təyin edici söz əlavə olunur. Həmin söz epitet adlanır. Epitet yunan sözü olub “əlavə” deməkdir. Klassik ədəbiyyatda gözəl üçün işlədilən “gül üzlü”, “qələm qaşlı”, “sərv boylu”, “ahu baxışlı” və s kimi ifadələr Epitetdir. Məsələn : ” Döyüşə aslan ürəkli oğullar gedir”. Klassik ədəbiyyatdan bir neçə nümunə : İrdi Qara dənizə bu göz qanı, Görməyə günəş üzü qanı? ( Q. Bürhanəddin) Təyinedici xüsusiyyətinə görə epitetə bədii təyin də deyilir. Qara saçlı ifadəsində qara sözü epitet sayılmır, çünki məcazi mənada işlənməmişdir. Burada həmin sözü adi təyindir. Saçın qara olması təbii haldır. Amma qara bəxtim ifadəsində qara sözü epitetdir və obrazlılığın leksik səviyyədə göstəricisidir. Epitet birinci ( asılı) tərəfi məcaziləşmiş olan I növ təyini söz birləşməsidir.

2.Təşbeh. Bənzətmə deməkdir. Bir əşya və ya hadisənin daha qüvvətli əlamətə malik başqa əşya və ya hadisəyə bənzədilməsinə təşbeh və ya bənzətmə deyilir. Təşbehin bənzəyən, bəzədilən, bənzətmə qoşması. bənzətmə əlaməti kimi tərkib hissələri var. ” Əli şir kimi güclüdür”. Burada Əli – bənzəyən, şir – bənzədilən kimi – qoşma, güclü isə bənzətmə əlamətidir. Klassik ədəbiyyatdan bir nümunə : ” Ey yanağı lalə Kiki al gözəl! Siyah zülfün zanəxdana yaraşmır”. M. P. Vaqifin bu misralarında yanaq – bənzəyən, lalə – qoşma, al – isə bənzətmə əlamətidir. Təşbehin son iki tərkib hissəsinin iştirakı olmadan işlənməsi hallarına da rast gəlirik. Məsələn : Açıq Ələsgərin ” Almadı yanğın, büllur buxağın” misrasında yanaq almaya,buxaq büllura bəzədilmiş, lakin bənzətmə əlaməti ( sifət) və qoşma işlədilməmişdir. Bu cür təşbehlərə mükəmməl təşbeh deyilir. ( Misradakl təşbehlər tam şəkildə belə qavranılır: ya ağın alma Kiki qırmızı, buxağın büllur kimi ağdır.)

3.Metafora (istiarə, köçürmə, gizli bənzətmə). Köçürmə mənasını bildirir. Bir əşya və ya hadisənin əlamətinin başqa bir əşya və ya hadisə üzərinə köçürülməsinə deyilir. Metafora da təşbeh kimi bənzətmə, oxşatma əsasında yaradılır. Lakin təşbehdən fərqli olaraq, bu bənzətmə ” gizli” olur : Metaforada qarşılaşdırılan tərəflərdən biri iştirak etmir. Həmin tərəfin bir əlaməti o biri iştirak edən tərəfin üzərinə köçürülür. Məsələn :H. Cavidin ” Yoxmudur səndə, gülüm heç insaf?” misrasında sevgili gülə bəzədilmiş, lakin onun adı çəkilməmişdir. Bu misranı ” Ey gül kimi gözəl və ətirli sevgilim, səndə heç insaf yoxmudur?” şəklində təşbehə çevirmək mümkündür. Bədii dildə insana, canlıya aid əlamətin təbiət üzərinə köçürülməsi yolu ilə yaranan metaforalar daha çoxdur.

4.Metonomiya. Ad dəyişmə mənasını bildirir. Nəzərdə tutulan bir söz əvəzinə, onunla bağlı olan başqa sözün, anlayışın işlədilməsinə deyilir. Məsələn: “Sabiri əzbər bilir” ifadəsində “Sabiri” sözü şairin əsərləri mənasında işlənmişdir. ” Təbriz bizi yaxşı qarşıladı”, ” Sinif sakitdir” cümlələri də metonomiyaya nümunə ola bilər.

5.Simvol. Rəmz, gizli işarə mənasını bildirir. Simvolda fikir müəyyən işarə ilə və üstüörtülü şəkildə ifadə olunur Məsələn: klassik ədəbiyyatda tülkü hiyləgərliyin, qurd acgözlüyün, şir igidliyin simvoludur. Eləcə də müasir ədəbiyyatda göyərçin sülhün, əmin – amanlığın simvoludur. Bədii ədəbiyyatda qılınc mübarizə simvolu kimi verilir. Məcazlar istər nəzmlə, istərsə də nəsrlə yazılan bütün bədii əsərlərdə işlənir.

6.Sinekdoxa.Metanimiyanın bir növü də Sinekdoxadır. Sinekdoxada bir əlamət bütöv anlayışı, sözün bir hissəsini tamı əvəz edir. Məsələn : Q. Zakir şeirlərinin birində Şuşa polis rəisini ” yarımsaqqal” adlandırır. S. Rəhimovun ” Saçlı”, ” Qaloş” kimi obrazları sinekdoxa sayılır.

İfadənin mənası

İfadələri başa düşmək üçün bir şeyin dəqiqləşdirilməsi və ya bəyan edilməsi. Həm də ifadə ifadəsi söz və ya yerləşmə, bir jest və ya bədən hərəkəti.

Söz ifadəsi Latın mənşəlidir ekspres “çıxarmaq və ya sıxmaq” deməkdir.

Söz ifadəsi fərqli təriflərə malikdir, hər şey istifadə olunduğu kontekstdən asılıdır. -Də ifadə ifadəsi bədii dünya, məhəbbətlərin sənətdə və bəyannamədə ifadə edildiyi canlı və düzgünlükdür teatr ifadəsi ətrafdakı bilik, bacarıq və təcrübə müddətidir fiziki ifadə və fərdin ifadə qabiliyyəti; ədəbi ifadə Məqsəd dilin düzgün istifadəsi yolu ilə ünsiyyət qurmaqdır, bu qondarma ola bilər və ya mövzudan və ortaya çıxan xüsusiyyətlərdən asılı deyil. şeir ifadəsi sözün cəlbediciliyinin və ya estetik təsirinin təzahürüdür.

Biologiyada, gen ifadəsi Prokaryotik orqanizmlərin və ökaryotik hüceyrələrin nükleik turşular tərəfindən kodlandığı məlumatları inkişaf və işləməsi üçün paylanıla bilən zülallara çevirdikləri prosedurdur.

Musiqi dünyasında, ifadə əlamətləri musiqi parçasında nüans və effektləri göstərmək üçün istifadə olunan ilkin işarələrə istinad edin.

Eynilə, nümayişlər və ya təzahürlər ifadə ilə əlaqədardır, məsələn, bir insan başqasına qarşı sevgi göstərəndə bunun bir olduğunu söyləmək olar. sevginin ifadəsi, həm də müəyyən bir vəziyyətdən narazı qaldığında, a olaraq bilinir nifrət və ya fikir ayrılığının ifadəsi.

İfadə, sözlərin və ya jestlər, münasibətlərin, anlamaq istədiklərini, digər xarici əlamətləri ilə aşkar etmək üçün ortaya çıxan insanın bir ehtiyacıdır, buna görə də mağaralardakı rəsmlərdə tapıla bilər. ibtidai kişilərin yaratdığı, gündəlik həyatlarının necə olduğunu göstərən divarlar.

Söz ifadəsi sinonim kimi istifadə edilə bilər: yerləşmə, söz, diksiya, səs, söz və s. Öyrənilən terminin bəzi antonimləri bunlardır: səssizlik, ifadəsizlik.

İfadə azadlığına da baxın

Şifahi və yazılı ifadə

Şifahi ifadə İnsanın fikirlərini, düşüncələrini, konsepsiyalarını şifahi şəkildə bir sıra üsullarla şifahi şəkildə çatdırmaq bacarığıdır: elan ediləcək mövzunu bilmək, uyğun bir səs tonunda çatdırmaq, aydın və tutarlı şəkildə ifadə etmək, alıcının anlayışını asanlaşdırır və , sakitliyi və dinamizmi əks etdirən bir duruşla. Eyni vaxtda, yazılı ifadə Fikirləri, düşüncələri və ya hissləri hər bir mədəniyyətə görə dəyişən ənənəvi əlamətlər vasitəsi ilə kənarlaşdırmaqdan ibarətdir, yazılı ifadədə iki element müşahidə olunur: yazıldığı mövzunu göstərən və işçi heyəti məruz qalanlara istinad edən hədəf.

Şifahi ünsiyyətə də baxın.

Bədən ifadəsi

Bədən ifadəsi Hissləri, münasibətləri, duyğuları ötürməyə imkan verən və həssaslığı, təxəyyülünü, yaradıcılığını və insan ünsiyyətini inkişaf etdirən şifahi olmayan bir dildir. Bədən dilində danışa bilərsiniz üz ifadəsi bunun sayəsində fərd duyğularını üz vasitəsilə ötürür: təbəssüm, göz yaşı.

Qeyri-şifahi ünsiyyətə də baxın.

Yuxarıda göstərilənlərə istinad edərək, insan bədəninin psixofiziki bir sistem olduğu üçün öz bədən dilinə sahib olduğu, bunun sayəsində bədən ifadəsi ilə insanın Şifahi ifadədən daha çox məlumat verdiyi deyilə bilər. eyhamın nümunəsi bir fərdin “özünü yaxşı hiss etdiyini” ifadə etməsidir, ancaq vücudunun əksini “digər xüsusiyyətlər arasında canlılıq olmayan kədərli bir insanın” göstərməsi. Eynilə, ananın övladının 0 ilə 3 yaş arasında mükəmməl vəziyyətdə olmasını bədən ifadəsi ilə çıxara bilər.

Cəbri ifadə

Cəbri ifadə aritmetik əməliyyatların əlavə, çıxma və ya fərq, bölmə, vurma, köklərin çıxarılması və digərləri kimi əlamətləri arasında əlaqəli ədədi kəmiyyət və hərflər toplusudur. Məktublar ümumiyyətlə naməlum kəmiyyətləri təmsil edir və dəyişən və ya bilinməyən adlanır.

İfadəli ifadələr

• “Minimuma endirin“, Bir şeyin miqdarının, keyfiyyətinin və ya tərkib hissələrinin mümkün qədər azaldılmasına aiddir.
• “İfadəyə dəyər”Natiq tərəfindən üzr istəmək və ya hər hansı bir şifahi qüsuru qəbul etmək üçün istifadə olunur.

bədii ifadə vasitələri

1. azərbaycan dilinin üslubiyyat bölməsində bəhs edilir. aşağıdakılardır:
1) epitet. bu və ya digər predmetin qeyri-müstəqil, məcazi əlamətini göstərən tə’yinə epitet, yaxud bədii tə’yin deyilir. epitet yunan sözü olub əlavə deməkdir. bədii əsərdə mə’nanı qüvvət-ləndirmək, müəyyən bir cəhəti diqqətə daha qabarıq çatdırmaq üçün həmin fikri ifadə edən sözə qüvətləndirici, tə’yinedici söz artırılır. məs: ağır söz, yuxulu torpaq, dərin zəka, şirin yuxu və s.
aşağıdakı misallarda işlənən epitetlərə diqqət edək:
çənlibeldən səni deyib gəlmişəm,
alma gözlü, qız birçəkli qırat gəl.
və ya:
açır qızıl şahinlərim göy üzündə qanadını,
yazır mavi üfüqlərdə ana yurdun mərd adını.
bu misallardakı “alma gözlü”, “qız birçəkli”, “qızıl şa-hin-lə-rim” sözləri epitetidir.
bə’zən bir sənətkarın işlətdiyi uğurlu epitetlərdən başqa sənətkarlar da istifadə edirlər ki, bunlara müqəyyəd epitetlər deyilir. məs: kaman qaşlı, tuti dilli, sərv boylu və s.
2) təşbeh (bənzətmə). bu və ya digər predmetin diqqəti çə-kən əlamətinə görə başqa bir predmetə oxşadılmasına təşbeh, ya-xud bənzətmə deyilir. təşbeh sözü ərəb mənşəli olub oxşatmaq, bənzətmək mə’nasını ifadə edir. məcazın sadə növlərindən olan təşbehin tərkib hissələri aşağıdakılardır:
a) bənzəyən, b) bənzədilən, c) bənzətmə qoşması, ç) bən-zət-mə əlaməti. təşbehin iki forması var:
1. kimi, tək, elə, bil, sanki və s. qoşmalarla – qrammatik əla-mət-lərlə düzələn təşbehlər. məs: buz kimi soyuq adam. əlləri san-ki qızıl idi. elə bil damdır. lalə tək qızarmaq üz qay-da-sı-dır və s.
bu yolla düzələn təşbehlərə müfəssəl təşbehlər (bən-zətmə-lər) deyilir.
2. həmin qrammatik əlamətlərin iştirakı olmadan düzələn təşbeh-lər. məs: dəhanın püstədir, dişlərin inci. gözləri ahu gözüdür və s.
bu yolla düzələn təşbehlər mükəmməl təşbehlər adlanır.
3) metafora (istiarə) bədii dildə geniş yayılmış məcaz növlərindən biri də metaforadır. bu və ya digər predmetin, hadisənin əlamətinin həmin predmetin, hadisənin adı çəkilmədən başqasına (başqa predmetə, hadisəyə) köçürülməsinə metafora (istiarə) deyilir.
metafora yunan sözü, istiarə isə ərəb sözüdür. hər iki söz “köçürmək” mə’nasını verir. aşağıdakı nümunələr diqqət edək:
əzizim ulu dağlar,
çeşməli, sulu dağlar,
burda bir qərib ölmüş,
göy kişnər, bulud ağlar.
və ya:
qış günəşi uzaqdan yorğun-yorğun
baxırdı yamaclara.
birinci misalda at və insana məxsus olan əlamətlər göyün və buludun, ikinci misalda isə insana xas cəhət (baxmaq) günəşin üzərinə köçürülmüşdür.
4) metonimiya. yunanca “metonomadro” sözündən yara-nan bu terminin mənası “ad dəyişmə” deməkdir. fikri qüvvət-lən-dirmək üçün bir sözü başqa bir sözlə əvəz olunan bu məcaz nö-vünə ədəbi dildə və adi danışıqda tez-tez təsadüf olunur. mə-sələn: nəbatini təkrar-təkrar oxumuşam. mə’lumdur ki, bu misalda söhbət nəbatinin əsərlərinin təkrar-təkrar oxun-masın-dan gedir.
aşağıdakı misallar metonimiyaya aid nümunələrdir:
salon heyrət içindədir… sükut edir başdan-başa…
güləcəksən hər bir zaman,
azərbaycan, azərbaycan!
“danışır bakı”, “göstərir təbriz” və s.
5) simvol (rəmz). simvol yunanca “simvolon” sözündən olub şərti əlamət mə’nasını bildirir. bu termin ədəbiyyatımızda çox zaman rəmz kimi də işlənir. rəmz ərəb sözü olub işarə ilə müəyyən məqsəd anlatmaq, müəyyən fikir ifadə etmək mə’nasını bildirir.
ədəbiyyatda bir sözlə müəyyən fikrin üstüörtülü şəkildə ifadə olunmasına simvol deyilir.
simvoldan həm yazılı, həm də şifahi ədəbiyyatda geniş is-ti-fadə olunur. göyərçin – sülh, leyli, məcnun, fərhad – sə-da-qət-li aşiq, şir – qüvvət, güc, canavar – acgözlük, tülkü – hiylə-gə-r-lik simvolu – rəmzidir.
6) kinayə. kinayə ədəbi dildə geniş yayılmış bədii ifadə vasitələrindəndir. bədii təsvir vasitələrindən fərqli olaraq, ifadə vastələri cümlə, tam fikir şəklində çıxış etdiyi üçün bunlara poetik sintaksis, yaxud sintaktik fiqurlar da deyilir.
sözün zahirən müsbət mə’nada deyilib, əslində mənfi mə’na bildirməsinə kinayə deyilir. bu termin çox zaman ironiya adı ilə də işlədilir. kinayə ərəb sözü olub tə’nə etmək, toxunmaq, ironiya isə yunan sözü olub hiyləgərlik, istehza deməkdir.
kinayənin ən kəskin forması tə’riz adlanır ki, ədəbiy-yat-şü-naslıqda buna sarkazm da deyilir.
məzmununa görə kinayənin iki növü var:
1) yumorlu kinayə. məs: ə, bu lap əjdahadır ki (qorxaq, bacarıqsız adam haqqında). maşallah, nə gözəlsən (çirkin ada-ma müraciətlə) və s.
2) satirik kinayə. məs: bizi ağ günə çıxartdı (işini bacar-mayan rəhbərlər haqqında) və s.
7) bədii sual. əsərin emosional tə’sirini artırmaq, oxucu və dinləyicidə hiss-həyəcan doğurmaq məqsədilə fikrin sual tərzin-də, formasında ifadə olunmasına bədii sual deyilir. məs:
məni candan usandırdı, cəfadan yar usanmazmı?
fələklər yandı ahimdən, müradım şəmi yanmazmı?
8) bədii təzad. bədii əsərdə məzmunca bir-birinə zidd iki anlayış və ya vəziyyətin qarşılıqlı şəkildə verilməsinə təzad de-yilir. ədəbiyyatşünaslıqda buna antiteza da deyilir. təzad əsasən aşağıdakı yollarla yaranır:
1) bir cümlədə bir-birinə zidd olan iki sözün işlədilməsi yolu ilə. məs: yaxşılığa yaxşılıq hər kişinin işidir,
yamanlığa yaxşılıq ər kişinin işidir.
və ya;
tutuşdu qəm oduna şad gördüyün könlüm,
müqəyyəd oldu ol azad gördüyün könlüm.
2) bir-birinə zidd olan hadisə və əhval-ruhiyyənin verilməsi yolu ilə. məs: bomboz səhrada, istinin adamın başına qor ələdiyi susuz biyabanda məğrur görkəmi ilə təbiətə meydan oxuyan yaşıl sərvin kölgəsində iki adam baş-başa verərək söhbət edirdi.
9) təkrir. eyni sözün, yaxud söz qrupunun, ifadənin təkrar olunmasına təkrir deyilir. təkrir bədii əsərin emosional tə’sirini artıran ifadə vasitələrindəndir. məs: qayaları sökün! sökün!
təkririn növlərindən biri anaforadır. sözün mə’nası eyni başlanğıc deməkdir. misralar, yaxud cümlələr eyni sözlə baş-la-yırsa, bu zaman anafora yaranır. məs: mən düşmənəm sizin qan içində üzən təxtü tacınıza! mən düşmənəm sizin insan əti yeyən ikibaşlı qartalınıza!
yaxud:
alqış o boyasız, rəngsiz üzünə,
alqış o hiyləsiz, təmiz sözünə,
alqış əmdiyimiz halal südünə!
təkririn növlərindən biri epifora adlanır. anaforanın əksi-nə olaraq epiforanı misra və cümlələrin sonunda təkrarlanan söz-lər yaradır. məs:
ürəyimdən səslər gəlir: ingilisdir! ingilisdir!
yaxud: eyni süxəndanan, bu günlər bir hidayət vəqtidir,
ülfətü ünsiyyətə dair xitabət vəqtidir.
10) mübaliğə. bədii əsərdə nəzərə çatdırılacaq hadisə, hiss və həyacanın qəsdən əslində olduğundan daha güclü, qabarıq ve-rilməsinə mübaliğə deyilir. mübaliğə ərəb sözüdür və şişirtmək, üs-tünlük vermək, böyütmək, artırmaq mə’nasını bildirir. müba-li-ğəyə bə’zən şişirtmə də deyilir. məs: yeddi batman düyünün plo-vu, yeddi şaqqa qoyun əti koroğlunun bir oturumluq yeməyi idi.
yaxud:
kuhkən künd eyləmiş min tişəni bir dağ ilə,
mən qoparıb atmışam min dağı bir dırnağ ilə.
11) litota. litota yunan sözü olub, kiçiltmək, əhəmiy-yət-siz-ləşdirmək mə’nasını bildirir. mübaliğənin (şişirtmə) əksi olan litotadan (kiçiltmə) müəyyən hadisəni, əşyanı əsərin ideyasına uyğun olaraq, əslində olduğundan daha zəif, kiçik şəkildə nəzərə çatdırmaq üçün istifadə olunur. məs:
eldarın dəstəsi gəlir irəli,
qırır sərçə kimi bizimkiləri.
yaxud:
qorxudan dovşan kimi tir-tir əsən haykaz gizlənməyə siçan deşiyi axtarırdı.
12) inversiya. bu söz latın sözü olub, yer dəyişmək de-mək-dir. nitqin, ifadənin bədii tə’sirini artırmaq məqsədilə sözlərin qram-matik ardıcıllığının qəsdən pozulmasına inversiya deyilir. məs: məhəmmədhəsən əmi olardı on-on iki yaşında ki, atası ha-cı rza vəfat elədi… yaxşı dövlət qalmışdı mərhum atasından: ne-çə zəmilər, neçə ilxılar, nə qədər fərş, çoxluca pul…
ps: editlər yaxında gələcək.

mənbə: azərbaycan dili dərslikləri.
sifarişi verən: krisnayayoxarcunayahe
-daha çox yazıb oxumaq üçün sözlükdə qeydiyyatdan keçməyi unutmayın.