Şikar qasımov azrbaycan tarixi

1942-ci ildə Stalinqrad uğrunda döyüşlərdə azərbaycanlılar şücaətlə vuruşmuşlar. Baloğlan Abbasovun snayperlər qrupu, Həzi Aslanovun tank alayı böyük igidlik göstərmişdi. H.Aslanov 1942-ci il dekabrın 22-də Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. O, ikinci dəfə bu adı Brezina çayını keçərək Presini şəhərini və 508 yaşayış məntəqəsini azad etdiyinə görə almışdı.

Şikar Qasımov

Şikar Qasımov ( 9 fevral 1958 ( 1958-02-09 ) , Laçın rayonu ) — Azərbaycanın tarixçi alimi, Azərbaycan Texniki Universitetinin tarix kafedrasının müdiri, tarix elmləri doktoru (2008), professor.

Mündəricat

Şikar Qasımov 1958-ci il fevralın 9-da Laçın rayonunun Cicimli kəndində anadan olub.

1974-cü ildə Cicimli kənd səkkiz illik məktəbini bitirmiş, sonra isə Güləbird kənd orta məktəbində təhsilini davam etdirmiş 1976-cı ildə oranı bitirmişdir.

1981-ci ildə Stepanakert Pedaqoji İnstitunun Tarix fakultəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.

1981-1985-ci illərdə təyinatla Laçın aryonunda tarix müəllimi, 1985-1987-ci illərdə Abşeron rayon mədəniyyət şöbəsində tarixi abidələrin mühavizəsi və diyarşünaslıq muzeyində elmi işçi vəzifəsində işləmişdir.

1987-ci ildən Ç.İldırım adına Azərbaycan Politexnik İnstitutunun Sov.İKP tarix kafedrasında (indiki Azərbaycan Texniki Universitet) işləyir. Kafedrada laborantlıqdan, baş laborant, müəllim, dosent və kafedra müdiri vəzifəsinədək yüksəlmişdir.

1990-cı ildə AE Tarix institutunda “Azərbayacan fəhlə sinfinin beynəlmiləlçik və vətənpərvərlik tərbiyyəsində müttəfiq Sovet respublikaları ilə əməkdaşlığın rolu 1928-1937-ci illər” mövzusunda namizədlik disertasiyasını müdafiə edərək tarix elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.

1992-ci ildə AzTU-nun tarix kafedrasında müəllimlik vəzifəsindən kafedranın dosenti vəzifəsinə seçilmişdir. 1995-ci ildən isə AzTU-nun Həmkərlar İttifaqı Komitəsində sədr müavini və 1995-ci ildən 2001-ci ilə kimi “Mühəndis biznesi və Menecment” fakultəsində tərbiyyə işləri üzrə dekan müavini vəzifəsində işləmişdir.

1993-1996-cı illərdə Azərbaycan Milli Universitetində “Tarix və Fəlsəfə” kafedrasının, 1996-1998-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyasında “Humanitar fənlər” kafedrasının müdiri vəzifəsində işləmişdir.

2001-2006 cı illərdə AzTU-da tərbiyyə işləri üzrə prorektor və AzTU-nun mətbuat orqanı olan “Ziya” qəzetində baş redaktor işləmişdir. 2010-cu ildən AzTU Əmək və Müharibə Veteranları Şurasının və 2013-cü ildən Yasamal rayonu, Hüseyn Cavid 25, ərazi YAP ilk təşkilatının sədridir.

2002-ci ildən 2015-ci ilə qədər tarix kafedrasının, 2015-cildən isə “İctimai fənlər” kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışır.

Fəaliyyəti

2008-ci ildə AMEA-nın Tarix İnstitutunda “Azərbaycan SSR yaradıcılıq ittifaqlarının yaranması və fəaliyyəti (1920-1930 cu illər)” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 300-ə qədər elmi, metodik və publistik məqalənin, o cümlədən Texniki ali məktəblər üçün yeddi “Tarix” fənninin tədrisi proqramının, “Tarixin tədrisinə dair” dörd metodiki vəsaitin, iki məcmuənin, “Azərbaycan SSR yaradıcılıq ittifaqlarının yaranması və fəaliyyəti (1920-30)”, Bakı, 2007, “Azərbaycan yaradıcı ziyalıları sovet hakimiyyəti illə¬rində (1920-1940)”, Bakı, 2009, “Xalq Qəhrəmanı Sultan bəy”, Bakı, 2011 və “Əsirlikdə qalan Laçın”, Bakı, 2012 monoqrafiyalarının, “Azərbaycan tarixi” (Texniki-ali məktəblər üçün dərslik, 608 səh.) Bakı, 2015 dərsliyinin və ” Azərbaycan ərazilərində erməni saxtalaşdırmaları və ekoloji terror”, Bakı,2018 kitabının müəllifidir. Moskvanın, Dağıstanın, Türkiyənin, Kiyevin, Ryazanın, Makedoniyanın, İtalyanın, Çuvaş Respublikasının və Tiflisin elmi jurnallarında 20-dən çox məqaləsi çap olunubdur. 2011-ci ilin aprel ayında Kiyev şəhərində kosmosun fəthinin 50- illiyi münasibəti ilə keçirilmiş Beynəlxalq elmi-praktik konfransda iştirak etmiş və “Kosmik tədqiqatların Azərbaycanda elm və texnikanın inkişafında rolu” mövzusunda məruzə etmişdir. 2012-ci ilin mayında Türkiyənin Amasya şəhərində Mir Həmzə Nigariyə həsr olunmuş Beynəlxalq Simpoziumda “Cicimlidən Amasyaya gedən təsəvvüf yolu”, 2014-cü ildə Türkiyənin Konya şəhərində VIII Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı və Kültürel Mirası Koruma Sempozyumunda “Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasında Ədəbiyyat və İncəsənətin inkişafı tarixindən (1920-30-cu illər)” mövzularında mə¬ruzə ilə çıxış etmişdir. 2014-cü ilin dekabr ayında isə Türkiyənin Malatya şəhərində İnönü Universitetində, Tarsus şəhərində Çağ universitetində və Mersin Dövlət Universitetində “Türkiyə və Azərbaycan: Ortaq dəyərlər və tarix” mövzusunda keçirilən silsilə konfranslarda əsas məruzəçi kimi və Türkiyənin Kanal -33 TV-də cıxışlar etmişdir. 2015-ci və 2016-cı ilin may aylarında Türküyyənin Konya şəhərində, 2016-cı ilin oktyabr ayında Ağrı Universitetində, 2017, 2018-ci illərin yanvarında Makedonyanın Ohrid şəhərində, 2018-ci ilin may ayında İtalyanın Matera şəhərində keçirilən Beynəlxalq konfranslarda və 2019-cu ilin yanvar ayında isə Gürcüstanın Tibilisi şəhərində keçirilən I Uluslararası dergi Karadeniz sosial bilimler simpoziumunda iştirak etmişdir.

Prof. Şikar Qasımov 2016-cı ilin may ayında Türküyyənin Konya şəhərində “VI Uluslararasi türk sanati, tarihi ve folkloru kongresi”ndə uğurlu iştirakına və dəyərli məruzəsinə görə konqresin təşkilat komitəsi tərəfindən “BİLME, SENETE KATKI” ödülü ilə mükafatlandırılmişdır. “Türk xalqlarının tarixi”, “Siyasi tarix” dərs vəsaitinin rəyçisi, “İslam qanunlarına aid 400 suala 400 cavab” kitabının redaktoru və rəyçisi olmuşdur. ümumilikdə onlarla kitabın redaktoru və rəyçisi olmuşdur. 30-dan çox namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının aftoreferatlarına rəy vermiş və rəsmi opponent olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Tarix və Siyasi elmlər üzrə Ekspert Şurasının üzvü və MDB ölkələri arası Monitorinq İnstitutunun Bakı filalının ekspertidir. 10 noyabr 2011-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalı ilə təltif olunmuşdur. Milli Ordumuzun yaranmasi günü, ictimai, siyasi və gənclərin vətənpərvərlik tərbiyəsi sahəsində fəaliyyətinə görə Respublika Qarabağ Veteranları Əlilləri Şəhid Ailələri İctimai Birliyinin tərəfindən 2016-cı ildə “Fədai” medalı və 2017- ci lldə isə “Vətən naminə” medalı ilə təltif olunmuşdur. 2017-ci ilin may ayında YAP Yasamal təşkilatı tərəfindən Ulu öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 94-cü ildönümü və İctimai-siyasi fəaliyyətinə görə “Fəxri Fərmanla” və 2018-ci ilin fevralında isə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin əmri ilə “Qabaqcıl Təhsil İşçisi” döş nişanı ilə təltif olunmuşdur.

1989-1992-ci illərdə Laçın bölgəsində könüllü özünü müdafiə dəstəsinin tərkibində ön cəbhədə iştirak etmişdir. Qarabağ müharibəsi veteranıdır. Hal-hazırda Azərbaycan Texniki Universitetində Müharibə və Əmək Veteranları Şurasının və Yasamal rayon, H.Cavid 25, ərazi YAP ilk təşkilatının sədridir. 1995-ci ildən indiyə kimi AzTU-da fakultə Elmi Şurasının, 2001-ci ildən isə universitet Elmi Şurasının üzvüdür. Ailəlidir, iki övladı, dörd nəvəsi var.

• Azərbayacn SSR yaradıcılıq ittifaqlarının yaranması və fəaliyyəti (1920-1930-cu illər),Bakı,2007, Əsirlikdə qalan Laçın, Bakı, Elm 2012, Azərbaycan Tarixi (Texniki ali məktəblər üçün dərslik), Bakı, Qanun 2014 və Azərbaycan ərazilərində erməni saxtalaşdırmaları və ekoloji terror, Bakı, 2018.

Xarici keçidlər

• Qasımov Şikar [ölü keçid]

September 10, 2021
Ən son məqalələr

Başqa

Başqa dünya (film, 2003)

Başqaları (film, 2001)

Başqalarının həyatı (film, 2006)

Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

Başqırd Mərkəzi Şurası

Başqırd Soda Şirkəti

Başqırd oxu

Başqırd atı

Başqırd balı

Ən çox oxunan

Seyid Qasım Təbrizi

Seyid Rza Əlizadə

Seyid Rəzi

Seyid Yusif Ağa

Seyid Yusifli

şikar, qasımov, fevral, 1958, 1958, laçın, rayonu, azərbaycanın, tarixçi, alimi, azərbaycan, texniki, universitetinin, tarix, kafedrasının, müdiri, tarix, elmləri, doktoru, 2008, professor, doğum, tarixi, fevral, 1958, 1958, yaş, doğum, yeri, laçın, rayonu, az. Sikar Qasimov 9 fevral 1958 1958 02 09 Lacin rayonu Azerbaycanin tarixci alimi Azerbaycan Texniki Universitetinin tarix kafedrasinin mudiri tarix elmleri doktoru 2008 professor Sikar QasimovDogum tarixi 9 fevral 1958 1958 02 09 63 yas Dogum yeri Lacin rayonu Azerbaycan SSR SSRIElmi derecesi tarix elmleri doktoruElmi adi professorIs yeri Azerbaycan Texniki UniversitetiMukafatlari Mundericat 1 Heyati 2 Fealiyyeti 3 Menbe 4 Xarici kecidlerHeyati RedakteSikar Qasimov 1958 ci il fevralin 9 da Lacin rayonunun Cicimli kendinde anadan olub 1974 cu ilde Cicimli kend sekkiz illik mektebini bitirmis sonra ise Gulebird kend orta mektebinde tehsilini davam etdirmis 1976 ci ilde orani bitirmisdir 1981 ci ilde Stepanakert Pedaqoji Institunun Tarix fakultesini ferqlenme diplomu ile bitirmisdir 1981 1985 ci illerde teyinatla Lacin aryonunda tarix muellimi 1985 1987 ci illerde Abseron rayon medeniyyet sobesinde tarixi abidelerin muhavizesi ve diyarsunasliq muzeyinde elmi isci vezifesinde islemisdir 1987 ci ilden C Ildirim adina Azerbaycan Politexnik Institutunun Sov IKP tarix kafedrasinda indiki Azerbaycan Texniki Universitet isleyir Kafedrada laborantliqdan bas laborant muellim dosent ve kafedra mudiri vezifesinedek yukselmisdir 1990 ci ilde AE Tarix institutunda Azerbayacan fehle sinfinin beynelmilelcik ve vetenperverlik terbiyyesinde muttefiq Sovet respublikalari ile emekdasligin rolu 1928 1937 ci iller movzusunda namizedlik disertasiyasini mudafie ederek tarix elmleri namizedi alimlik derecesi almisdir 1992 ci ilde AzTU nun tarix kafedrasinda muellimlik vezifesinden kafedranin dosenti vezifesine secilmisdir 1995 ci ilden ise AzTU nun Hemkerlar Ittifaqi Komitesinde sedr muavini ve 1995 ci ilden 2001 ci ile kimi Muhendis biznesi ve Menecment fakultesinde terbiyye isleri uzre dekan muavini vezifesinde islemisdir 1993 1996 ci illerde Azerbaycan Milli Universitetinde Tarix ve Felsefe kafedrasinin 1996 1998 ci illerde Azerbaycan Dovlet Deniz Akademiyasinda Humanitar fenler kafedrasinin mudiri vezifesinde islemisdir 2001 2006 ci illerde AzTU da terbiyye isleri uzre prorektor ve AzTU nun metbuat orqani olan Ziya qezetinde bas redaktor islemisdir 2010 cu ilden AzTU Emek ve Muharibe Veteranlari Surasinin ve 2013 cu ilden Yasamal rayonu Huseyn Cavid 25 erazi YAP ilk teskilatinin sedridir 2002 ci ilden 2015 ci ile qeder tarix kafedrasinin 2015 cilden ise Ictimai fenler kafedrasinin mudiri vezifesinde calisir Fealiyyeti Redakte2008 ci ilde AMEA nin Tarix Institutunda Azerbaycan SSR yaradiciliq ittifaqlarinin yaranmasi ve fealiyyeti 1920 1930 cu iller movzusunda doktorluq dissertasiyasini mudafie etmisdir 300 e qeder elmi metodik ve publistik meqalenin o cumleden Texniki ali mektebler ucun yeddi Tarix fenninin tedrisi proqraminin Tarixin tedrisine dair dord metodiki vesaitin iki mecmuenin Azerbaycan SSR yaradiciliq ittifaqlarinin yaranmasi ve fealiyyeti 1920 30 Baki 2007 Azerbaycan yaradici ziyalilari sovet hakimiyyeti ille rinde 1920 1940 Baki 2009 Xalq Qehremani Sultan bey Baki 2011 ve Esirlikde qalan Lacin Baki 2012 monoqrafiyalarinin Azerbaycan tarixi Texniki ali mektebler ucun derslik 608 seh Baki 2015 dersliyinin ve Azerbaycan erazilerinde ermeni saxtalasdirmalari ve ekoloji terror Baki 2018 kitabinin muellifidir Moskvanin Dagistanin Turkiyenin Kiyevin Ryazanin Makedoniyanin Italyanin Cuvas Respublikasinin ve Tiflisin elmi jurnallarinda 20 den cox meqalesi cap olunubdur 2011 ci ilin aprel ayinda Kiyev seherinde kosmosun fethinin 50 illiyi munasibeti ile kecirilmis Beynelxalq elmi praktik konfransda istirak etmis ve Kosmik tedqiqatlarin Azerbaycanda elm ve texnikanin inkisafinda rolu movzusunda meruze etmisdir 2012 ci ilin mayinda Turkiyenin Amasya seherinde Mir Hemze Nigariye hesr olunmus Beynelxalq Simpoziumda Cicimliden Amasyaya geden tesevvuf yolu 2014 cu ilde Turkiyenin Konya seherinde VIII Uluslararasi Turk Kulturu Sanati ve Kulturel Mirasi Koruma Sempozyumunda Azerbaycanin Naxcivan Muxtar Respublikasinda Edebiyyat ve Incesenetin inkisafi tarixinden 1920 30 cu iller movzularinda me ruze ile cixis etmisdir 2014 cu ilin dekabr ayinda ise Turkiyenin Malatya seherinde Inonu Universitetinde Tarsus seherinde Cag universitetinde ve Mersin Dovlet Universitetinde Turkiye ve Azerbaycan Ortaq deyerler ve tarix movzusunda kecirilen silsile konfranslarda esas meruzeci kimi ve Turkiyenin Kanal 33 TV de cixislar etmisdir 2015 ci ve 2016 ci ilin may aylarinda Turkuyyenin Konya seherinde 2016 ci ilin oktyabr ayinda Agri Universitetinde 2017 2018 ci illerin yanvarinda Makedonyanin Ohrid seherinde 2018 ci ilin may ayinda Italyanin Matera seherinde kecirilen Beynelxalq konfranslarda ve 2019 cu ilin yanvar ayinda ise Gurcustanin Tibilisi seherinde kecirilen I Uluslararasi dergi Karadeniz sosial bilimler simpoziumunda istirak etmisdir Prof Sikar Qasimov 2016 ci ilin may ayinda Turkuyyenin Konya seherinde VI Uluslararasi turk sanati tarihi ve folkloru kongresi nde ugurlu istirakina ve deyerli meruzesine gore konqresin teskilat komitesi terefinden BILME SENETE KATKI odulu ile mukafatlandirilmisdir Turk xalqlarinin tarixi Siyasi tarix ders vesaitinin reycisi Islam qanunlarina aid 400 suala 400 cavab kitabinin redaktoru ve reycisi olmusdur umumilikde onlarla kitabin redaktoru ve reycisi olmusdur 30 dan cox namizedlik ve doktorluq dissertasiyalarinin aftoreferatlarina rey vermis ve resmi opponent olmusdur Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Ali Attestasiya Komissiyasinin Tarix ve Siyasi elmler uzre Ekspert Surasinin uzvu ve MDB olkeleri arasi Monitorinq Institutunun Baki filalinin ekspertidir 10 noyabr 2011 ci il tarixinde Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin serencami ile Tereqqi medali ile teltif olunmusdur Milli Ordumuzun yaranmasi gunu ictimai siyasi ve genclerin vetenperverlik terbiyesi sahesinde fealiyyetine gore Respublika Qarabag Veteranlari Elilleri Sehid Aileleri Ictimai Birliyinin terefinden 2016 ci ilde Fedai medali ve 2017 ci llde ise Veten namine medali ile teltif olunmusdur 2017 ci ilin may ayinda YAP Yasamal teskilati terefinden Ulu onder Heyder Eliyevin anadan olmasinin 94 cu ildonumu ve Ictimai siyasi fealiyyetine gore Fexri Fermanla ve 2018 ci ilin fevralinda ise Azerbaycan Respublikasi Tehsil Nazirinin emri ile Qabaqcil Tehsil Iscisi dos nisani ile teltif olunmusdur 1989 1992 ci illerde Lacin bolgesinde konullu ozunu mudafie destesinin terkibinde on cebhede istirak etmisdir Qarabag muharibesi veteranidir Hal hazirda Azerbaycan Texniki Universitetinde Muharibe ve Emek Veteranlari Surasinin ve Yasamal rayon H Cavid 25 erazi YAP ilk teskilatinin sedridir 1995 ci ilden indiye kimi AzTU da fakulte Elmi Surasinin 2001 ci ilden ise universitet Elmi Surasinin uzvudur Ailelidir iki ovladi dord nevesi var Menbe RedakteAzerbayacn SSR yaradiciliq ittifaqlarinin yaranmasi ve fealiyyeti 1920 1930 cu iller Baki 2007 Esirlikde qalan Lacin Baki Elm 2012 Azerbaycan Tarixi Texniki ali mektebler ucun derslik Baki Qanun 2014 ve Azerbaycan erazilerinde ermeni saxtalasdirmalari ve ekoloji terror Baki 2018 Xarici kecidler RedakteQasimov Sikar olu kecid Menbe https az wikipedia org w index php title Sikar Qasimov amp oldid 5713490, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Şikar qasımov azrbaycan tarixi

Tarixi qələbənin qazanılmasında Azərbaycan xalqının rolu

İkinci dünya müharibəsi bəşəriyyət tarixində ən böyük hərbi-siyasi münaqişə olmuşdur. 1933-cü ilin yanvarında Hitlerin Almaniyada hakimiyyətə gəlməsi ilə müharibənin reallaşması həqiqətə çevrildi. Dünya ağalığı iddiasında olan alman faşizmi öz niyyətlərinə çatmaq məqsədilə 1939-cu il sentyabrın 1-də Polşaya hücum etməklə İkinci dünya müharibəsinə başladı. Müharibə xronoloji baxımdan üç dövrə bölünür: birinci dövr 1939-cu il sentyabrın 1-dən 1942-ci ilin iyununa qədər, ikinci dövr 1942-ci ilin iyunundan 1944-cü ilin yanvarına qədər, üçüncü dövr 1944-cü ilin yanvarından 1945-ci ilin 2 sentyabrınadək davam etmişdir. Müharibənin ilk dövründə SSRİ təhlükəni özündən uzaqlaşdırmaq və ölkənin müdafiəsini gücləndirmək siyasəti yürüdürdü. O, Almaniya ilə diplomatik və iqtisadi əlaqələri davam etdirir, eyni zamanda hərbi-siyasi potensialını gücləndirir və sərhədlərini genişləndirirdi. SSRİ və ABŞ-ın müharibəyə qatılması, sovet qoşunlarının ilk uğursuzluqları, alman ordularının Moskva altında ilk məğlubiyyəti, antihitler koalisiyasının yaradılması və başqa hadisələr birinci mərhələyə düşür.

1941-ci ilin yayında artıq faşistlər, demək olar ki, bütün Avropanı, Polşanı, Avstriyanı, Çexoslovakiyanı, Yuqoslaviyanı, Yunanıstanı, bütövlükdə Avropanın bir neçə ölkəsini və Fransanın xeyli hissəsini zəbt etmişdilər. Onlar Avropanın təqribən 290 milyon nəfər əhali yaşayan 2 milyon kvadratkilometr ərarizisini ələ keçirmişdilər. Almaniya hələ 1940-cı ilin ikinci yarısında SSRİ-yə hücüm etmək planı hazırlamağa başlamışdı. O, 1940-cı il dekabrın 18-də Hitler tərəfindən təsdiq olunmuşdu. Ona simvolik olaraq “Barbarossa” adı verilsə də, “ildırım sürətli müharibə” planı adlandırılırdı. Həmin plana görə, 1941-ci ilin payızına qədər SSRİ diz çökdürülməli idi.

Dünya ağalığı iddiasında olan faşist Almaniyası 23 avqust 1939-cu ildə imzalanmış, on il müddətinə hücüm etməmək, dostluq və əməkdaşlıq haqqında müqavilələrini pozaraq, 1941-ci il iyun ayının 22-də bütün sərhəd boyu SSRİ üzərinə hücuma keçdi. Bununla da alman-Sovet müharibəsi başlandı. Bu, Rusiyanın sovet dövrü tarixinə Böyük Vətən müharibəsi kimi daxil olmuşdur. Düşmənin yaxşı silahlandırılmış və hərtərəfli təcrübə, habelə təlim keçmiş 5,5 milyonluq canlı qüvvəsi, yüksək hərbi texnikaya malik 190 diviziyası Barens dənizindən cənuba doğru uzanan 5 min kilometrlik ərazidə: şimal, mərkəz və cənub istiqamətlərində geniş əməliyyata başladı. Müharibənin ilk dövründə qüvvələr nisbəti düşmənin xeyrinə idi və ilk yarımildə xeyli uğur qazandı, ölkənin içərilərinə soxuldu, Leninqradı (Sankt-Peterburq) mühasirəyə aldı. Moskvaya qədər irəliləyə bildi, sovet ordusunun 1,5 milyon canlı qüvvəsini əsir aldı, xeyli hərbi texnikasını sıradan çıxara bildi. Eyni zamanda, faşist Almaniyası İtaliya, Rumıniya, Macarıstan və Finlandiya da daxil olmaqla, işğal etdiyi bütün ölkələrin iqtisadi və hərbi potensialını öz əlində cəmləşdirdi. Faşist Almaniyası hərbi cəhətdən SSRİ-dən 1,5-2 dəfə güclü idi. SSRİ isə hələ müharibəyə tam hazır deyildi. Ölkədə arxayınlıq hökm sürürdü, üstəlik, müharibə ərəfəsində keçirilən kütləvi-siyasi repressiyalar orduya böyük zərbə vurmuşdu. Sovet ordusunun komanda heyətindən 43 min nəfər repressiyaya məruz qalmışdı. Ordunun ali rütbəli heyətindən 1800 adam həbs olunmuşdu. 5 marşaldan 3-ü, 15 ordu komandirindən 13-ü, 57 korpus komandanından 50-si, 186 diviziya komandirindən 154-ü, 406 briqada komandirindən 220-si repressiyaya məruz qalmışdı. Məhz bunlara və digər səbəblərə görə faşistlər ilk vaxtlar böyük qələbələr qazandılar.

Müharibənin ilk mərhələsində antihitler koalisiyası formalaşdı. 1941-ci il iyunun 22-də İngiltərə SSRİ-ni müdafiə edəcəyini, iyunun 23-də isə ABŞ müharibədə ona iqtisadi yardım göstərəcəyini bildirdi. 1941-ci ilin yayında SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya arasında çox fəal danışıqlar aparıldı və bir sıra müqavilələr imzalandı. Avqustun 2-də ABŞ SSRİ-yə iqtisadi yardım edəcəyi barədə qərarını bildirdi. 1942-ci ilin 23 fevralında ABŞ və Böyük Britaniya arasında təcəvüzkara qarşı mübarizəyə qarşılıqlı yardım prinsipləri barədə saziş imzalandı. Antihitler koalisiyasına daxil olan ölkələr arasında münasibətlərin möhkəmləndirilməsində Moskva Kasablanka, Vaşinqton, Qahirə, Tehran, Yalta və Potsdam konfranslarının çox mühüm əhəmiyyəti olmuşdur. Beləliklə, faşizm əleyhinə kapitalizm və sosializm sistemlərinin vahid koalisiyası yaradıldı, 50 dövlət birləşdi. Müharibə dövründə nasistlərin işğal etdikləri ərazilərdə yaratdıqları dözülməz “yeni qaydaya” qarşı geniş müqavimət hərəkatı yaranmışdı. Hərəkat 1939-1941-ci illərdə meydana gəlib, sonradan geniş miqyas almışdı. Bu hərəkat Yuqoslaviyada (350 min), Yunanıstanda (70 min), Albaniyada, Fransada (300 min), Polşada, Çexoslovakiyada daha güclü idi.

1942-ci ilin iyunundan 1944-cü ilin yanvarına qədər olan dövr İkinci dünya müharibəsi tarixinə əsaslı dönüş mərhələsi kimi daxil olmuşdur. Müttəfiqlər bütün cəbhələrdə təşəbbüsü öz əllərinə almışdılar. Müharibənin gedişində əsaslı dönüşün yaranmasında Şərq cəbhəsində sovet qoşunlarının Stalinqrad (1942-1943) və Oryol-Kursk ətrafında alman ordularına qarşı keçirdikləri hərbi əməliyyatların müstəsna rolu olmuşdu. Bu dövrdə müttəfiqlərin iqtisadiyyatında köklü dönüş baş vermişdi.

1944-cü ilin əvvəlindən etibarən SSRİ qoşunlarının keçirdiyi bir sıra strateji hərbi əməliyyatlar nəticəsində almanlar tərəfindən zəbt olunmuş sovet əraziləri tamamilə azad edildi, döyüşlər Avropa ölkələrinə keçirildi. 1944-cü ilin oktyabrı üçün SSRİ-nin keçmiş sərhədi bərpa olundu. 1944-cü il iyulun 6-da Fransanın şimalına (Normandiya) qoşun çıxarıldı. Beləliklə, ikinci cəbhə açıldı. Həmin ilin avqustunda müttəfiq qoşunlarının köməyi ilə Fransa faşistlərdən azad edildi. 1945-ci il aprelin 16-da Berlin uğrunda döyüşlər başlandı. Aprelin 25-də Elbada müttəfiq qoşunları görüşdü. Berlinin mühasirəsi başa çatdı. Mayın 2-də Berlin alındı. Mayın 8-də Almaniya danışıqsız təslim aktını imzaladı.

Zəngin sərvətlərə və əlverişli coğrafi mövqeyə malik olan Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində də iri dövlətlərin marağında mühüm yer tuturdu. Almaniya Bakı neftini ələ keçirməklə Şərqə – İran körfəzinə və Hind okeanına hərəkət etmək niyyətində idi. Hitlerin tapşırığı əsasında hətta Bakının sənaye və hərbi əhəmiyyətli obyektlərinin dəqiq xəritəsi də hazırlanmışdı.

Sovet Azərbaycanı isə SSRİ-nin tərkibində olduğuna görə hələ 1939-cu ilin payızında müharibəyə cəlb olunmuşdu. 1941-ci ilin iyunundan isə alman faşizminə qarşı müharibədə iştirak etmişdir. Ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: “İkinci dünya müharibəsi, əvvəlki müharibələrdən fərqli olaraq, süvari və piyadaların deyil, ilk növbədə motorların, tankların, qırıcı və bombardmancı təyyarələrin, digər döyüş maşınlarının müharibəsi olmuşdur. Neft və neft məhsulları olmadan hərbiçilər bu texnikanı hərəkətə gətirib düşmən üzərində qələbəni təmin edə bilməzdilər. Müharibə illərində Azərbaycan neftçiləri bütün çətinliklərə baxmayaraq, silahlı qüvvələri kifayət qədər yanacaqla təmin edə bilmişdilər. O dövrdə Sovet İttifaqında hasil edilən neftin 70 faizindən çoxu respublikamızın payına düşmüşdür”.

Azərbaycan “Böyük Vətən müharibəsi” kimi tarixə düşmüş 1941-1945-ci illər müharibəsinə 600 mindən çox oğlan və qız göndərmişdi. Onlardan 40 mini könüllü olaraq cəbhəyə yollanmışdı. Azərbaycanlılar əlavə beş milli – 77-ci, 223-cü, 271-ci, 402-ci, 416-cı diviziyaları formalaşdırmışdılar. 40 nəfər azərbaycanlı Brest qalasının müdafiəsində iştirak etmiş və son nəfəsinədək qala uğrunda döyüşmüşdü. 1941-ci ilin payızında Leninqrad səmasını qoruyarkən Hüseynbala Əliyev misilsiz qəhrəmanlıq göstərmişdi. O, düşmənin 6 təyyarəsindən 2-ni məhv etmiş, ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. 1941-ci ilin dekabrında Novqorod yaxınlığındakı Pustinka kəndi uğrunda döyüşlərdə İsrafil Məmmədov misilsiz igidlik göstərmiş, ilk dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. Qafur Məmmədov, İdris Süleymanov da Şimali Qafqaz uğrunda gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıq göstərmişlər.

1942-ci ildə Stalinqrad uğrunda döyüşlərdə azərbaycanlılar şücaətlə vuruşmuşlar. Baloğlan Abbasovun snayperlər qrupu, Həzi Aslanovun tank alayı böyük igidlik göstərmişdi. H.Aslanov 1942-ci il dekabrın 22-də Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. O, ikinci dəfə bu adı Brezina çayını keçərək Presini şəhərini və 508 yaşayış məntəqəsini azad etdiyinə görə almışdı.

Müxtəlif cəbhələrdə göstərdikləri rəşadətə görə 416-cı diviziya “Taqanroq diviziyası”, döyüşçülərinin əksəriyyətini azərbaycanlılar təşkil edən 227-ci diviziya “Temryuk diviziyası”, 77-ci diviziya, “Simferopol diviziyası” adını qazanmışdılar. 416-cı diviziya Qafqazdan Berlinə qədər döyüş yolu keçmiş, Berlinin zəbt olunmasında iştirak etmişdi. Polşa və Çexoslovakiyanın faşistlərdən təmizlənməsi uğrundakı döyüşlərdə göstərdiyi igidliyə görə görkəmli tarixçi alim, akademik Ziya Bünyadov da daxil olmaqla, 20 nəfər azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü.

Müharibə illərində ordu sıralarına nəinki azərbaycanlı kişilər, hətta qocalar və qadınlar da səfərbər olunmuş, ən çətin döyüşlərdə iştirak edərək qəhrəmanlıq göstərmişlər. Təyyarəçi Züleyxa Seyidməmmədova, snayper Ziba Qəniyeva, gəmi kapitanı Şövkət Səlimova və başqa qadınların şücaətləri dillər əzbəri olmuş, tarixə düşmüşdür. Əsir düşən həmyerlilərimiz isə partizan dəstələri tərkibində vuruşaraq faşistlərə qan uddurmuşlar.

Bu barədə ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: “Faşizm üzərində qələbənin qazanılmasında Azərbaycan xalqı da öz sanballı töhfəsini vermişdir. Rusiya, Ukrayna, Moldova və Belarusun, Baltikyanı respublikaların, Şərqi Avropa ölkələrinin hitlerçilərdən azad edilməsində, Qərbi Avropada genişlənən müqavimət hərəkatının uğur qazanmasında həmyerlilərimiz mühüm rol oynamışlar”. Azərbaycanlılar partizan və müqavimət hərəkatında fəallıq göstərərək Krımda, Ukraynada, Belorusiyada, Polşada, Çexoslovakiyada, Macarıstanda, Yuqoslaviyada və İtaliyada partizan dəstələri sıralarında, Fransa antifaşist müqavimət hərəkatında igidliklə vuruşmuşlar. Ukraynada 400 azərbaycanlı partizan dəstəsi təşkil etmiş, 3 mindən çox soydaşımız isə müqavimət hərəkatında iştirak etmişdir. Onlardan Fransanın milli qəhrəmanları olan Əhmədiyyə Cəbrayılovun və Nuru Abdullayevin adları yaddaşlarda qalmışdır. Ə.Cəbrayılov həm də Fransanın 5 ordeninə layiq görülmüşdü. Mehdi Hüseynzadə Yuqoslaviyada əfsanəvi igidlik göstərmişdi. O, 1000 nəfərdən çox zabiti məhv etmiş, 700 nəfər hərbi əsiri azad etmişdi. Ölümündən sonra – 1957-ci ildə ona Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdir.

Azərbaycandan cəbhəyə səfərbər olunan 600 min adamdan yarıdan çoxu həlak olmuş və itkin düşmüş, 123 nəfər isə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür.

Müharibə illərində Azərbaycanın bütün iqtisadiyyatı da müharibə tələblərinə uyğun qurulmuşdu. Bütün sənaye sahələri cəbhə üçün məhsul istehsal etməyə başlamışdı. Müharibə illərində bütün Bakı ölkə neftinin 70-75%-ni, benzinin 85-90%-ni verirdi. 1941-1945-ci illərdə Bakı ölkəyə 75 milyon ton neft, 22 milyon ton benzin vermişdi. Bakı döyüşən ordunun cəbbəxanalarından birinə çevrilmişdi. Bakı “Katyuşa” raketi, “Şpakin pulemyotu” istehsal edir, burada “YAK-3” qırıcı təyyarəsi yığılırdı. Ümumən Bakıda 130-dan çox silah və hissələri hazırlanırdı.

Müharibə illərində Azərbaycanın elm xadimləri də müxtəlif problemlərin uğurlu həlli yolunda səylə çalışırdılar. Məşhur kimyaçı alimlərimizin, o cümlədən Y.H.Məmmədəliyev, V.S.Qutırya, Ə.M.Quliyev, V.H.İsmayılov, V.S.Əliyev, M.A.Qoreliq və başqalarının birgə səyi və əməkdaşlığı nəticəsində ən yüksək oktanlı benzin və sürtkü yağları növləri alınmışdır. Kimyaçı alimlər müharibə illərində 38 növ sürtkü yağı, 9 adda təyarə benzini və 8 növ dizel yağı istehsalını təşkil etmişlər. SSRİ-nin ən məşhur kimyaçı alimləri içərisində layiqli yer tutan Y.Məmmədəliyev 90-dan çox ixtira və kəşfə nail olmuşdu. Onun qələbədə xüsusi rolu təqdirəlayiqdir. O, ən yüksək oktanlı təyyarə benzini, donmayan motor və sürtkü yağları, “Katyuşa” silahı üçün xüsusi mərmilər və başqa qiymətli komponentlər ixtira etmişdi. Həmin ixtiralardan həm müharibədə, həm də dinc quruculuq sahələrində geniş istifadə etmək olurdu. Keçmiş SSRİ-nin sabiq müdafiə naziri, Sovet İttifaqı marşalı, dörd dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı K.Y.Jukov öz memuarında yazmışdı: “Bakı cəbhəni lazım olduğu qədər yanacaqla fasiləsiz olaraq təmin edirdi”. Rus şairi S.Mixalkov isə bu münasibətlə yazırdı: “Bakı nefti olmasaydı, heç bir tank, heç bir təyyarə yerindən tərpənməzdi, ölkədə istehsal olunan külli miqdarda hərbi texnika dəmir yığnağı olardı və qələbə qazanılmazdı”.

Müharibə dövründə respublikamızın sənaye müəssisələri qələbə naminə cəb-həni lazımi məhsullarla aramsız olaraq təmin edirdilər. Azərbaycanın yüngül sənayesi cəbhənin ehtiyacları üçün təxminən 30, yeyinti sənayesi 50, yerli sənayesi isə 200 növə qədər məhsul istehsal edirdi. Müharibə illərində yüngül sənaye müəssələri cəbhə üçün 1.419 min şinel, 4.227 min komplekt yay paltarı, 3.097 min cüt alt köynəyi, 1.977 min cüt ayaqqabı, 1.417 cüt komplekt pambıq köynək, 1.417 min patron sumkası və s. göndərmişdi. Ümumilikdə, cəbhəyə respublikamızda 125 vaqon isti paltar yollanılmışdı. Eyni zamanda, ordu üçün respublikamızdan dava-dərman, tibb preparatları və lazımi başqa dərmanlar da göndərilmişdi. Azərbaycan vətəndaşları 1941-1943-cü illərdə müdafiə fonduna 15 kq qızıl, 952 kq gümüş, 311 milyon manatlıq istiqraz vermişdilər.

Bir sözlə, 1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Azərbaycan xalqı daha çox itkilərə və hədsiz məhrumiyyətlərə məruz qalmış, düşmən üzərində qələbə qazanılması üçün özünün var qüvvəsini əsirgəməmişdir. Bu müharibədə Azərbaycan xalqı öz layiqli sözünü demişdi.

Azərbaycan xalqının misilsiz xidmətləri, qələbə naminə göstərdiyi fədakarlıq ermənipərəst İttifaq rəhbərliyi tərəfindən qiymətləndirilməmiş, hətta Azərbaycana qarşı ayrı-seçkilik, ikili standart tətbiq olunmuşdu. Bakı müharibə illərində cəbhəyə həm yanacaq verirdi, həm də hərbi texnika istehsal edirdi. Lakin bunun müqabilində Bakıya “qəhrəman şəhər” statusu verilmədi, keçmiş SSRİ-də Moskva, Leninqrad və Kiyevdən sonra iri şəhər olan Bakıya II və III dərəcəli status verildi, Tiflis və Yerevan isə I dərəcəli şəhər kimi ən yüksək dərəcədə təmin edildi. Əksinə, Azərbaycan xalqının qələbənin əldə edilməsində göstərdiyi misilsiz xidmətin qarşısında, başda qəhrəman neftçilərimiz olmaqla, xalqımızı Orta Asiyaya sürgün etmək haqda türkün düşməni olan və riyakarlığı ilə seçilən Mikoyanın canfəşanlığı ilə söz-söhbət gedirdi.

1418 gün davam edən Böyük Vətən müharibəsi sovet xalqının sıx birliyinin və vətənə məhəbbətinin nümayişinə çevrilmişdi. Böyük qələbə, milliyyətindən asılı olmayaraq, xalqların kütləvi qəhrəmanlığının məntiqi nəticəsi idi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə gəlməsindən sonra müharibə veteranlarının xidmətləri çox yüksək qiymətləndirilmişdir. Ulu öndər veteranlara dövlət qayğısı göstərmək haqda 1994-cü ildə fərman imzalamışdır. Ulu öndər Heydər Əliyev deyirdi: “Veteranlar bizim qızıl fondumuzdur. Onlar hər cür qayğıya və hörmətə layiqdirlər”. Ümummilli lider həm də tövsiyə edirdi ki, bütün Azərbaycan xalqı bilməlidir ki, İkinci dünya müharibəsinin, Böyük Vətən müharibəsinin veteranları bizim ən əziz insanlarımızdır. Onlara qayğı göstərməkE bizim dövlətimizin və hər bir namuslu Azərbaycan vətəndaşının borcudur. Ölkəmizdə müharibə veteranlarına göstərilən diqqət və qayğı ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi kursunun layiqli davamçısı, ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən bu gün də yüksək səviyyədə davam etdirilir. Bunu cənab İlham Əliyevin “1941-1945-ci illər müharibəsində Qələbənin 60 illik yubileyinə hazırlıq və yubileyin qeyd edilməsi üzrə Milli Proqram”ın təsdiq edilməsi haqqında 2004-cü ildəki sərəncamı, 1941-1945-ci illər müharibəsi veteranlarına, əlillərinə, həlak olmuş və sonralar vəfat etmiş döyüşçülərin dul arvadlarına, müharibə illərində arxa cəbhədə fədakar əməyinə görə orden və medallarla təltif edilmiş şəxslərə dövlət qayğısının artırılması haqqında verilmiş fərmanı, Qələbə günü münasibətilə hər il müharibə veteranlarının təbrik edilməsi və onlara verilən birdəfəlik yardımlar haqqında sərəncamları və “1941-1945-ci illər müharibəsində Qələbənin 65 illik yubileyinin qeyd edilməsi barədə” 22 iyul 2009-cu il tarixli sərəncamı və bu sərancamların icrası ilə baglı respublikada görülən tədbirlər bir daha sübut edir. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, Azərbaycan xalqı və onun igid övladları müharibənin qələbə ilə başa çatdırılmasında həlledici rol oynamışlar.

tarix elmləri doktoru

Azərbaycan.- 2010.- � 10 aprel.- S. � 6.