Ingilis dilinin fonetikası

Barcha huquqlar himoyalangan. Saytdan material olinganda manba ko’rsatilishi shart! | Theme: News Portal by Mystery Themes.

3-dars. Fonetik qoidalar

Oldingi darslarda siz ingliz alifbosi va a/an artikli haqida o’rgandingiz. Bu galgi darsimiz esa ingliz tilida ba’zi harflarnig o’qilishi va oldingi mavzularni mustahkamlashga bag’ishlanadi. Ingliz tilida harflar qanday yozilsa shunday o’qilmaydi. Har bir harfturlicha tallafuz qilinishi mumkin. Shu jihatlaridan ham ingliz tili bizning tildan farq qiladi. Masalan bizning tilda a harfi faqatgina [a] tovushini bersa ingliz tilida a harfi [ei], [a], [e] va hattoki [o’] deb talaffuz qilinishi mumkin. Ushbu qoidalarni sizlar bilan bosqichma-bosqich o’rganib borishga harakat qilamiz. Shunday qilib,
1. a harfidan so’ng ikkita l kelsa ya’ni a+ll bo’lsa a harfimiz o’ deb o’qiladi. (o’rmon so’zidagi o’ kabi)
Masalan: ball [bo’:l], call [ko’:l, small [smo’:l], all [o’:l]
2. e harfi so’z oxirida kelsa o’qilmaydi. Masalan: make [meyk], cake [keyk], snake[sneyk], apple [eppl]
3. ikkita e harfi yonma-yon kelsa, cho’ziq [i:] deb o’qiladi. Masalan: bee [bi:], sheep [shi:p], see [si:]
4. Ikkita o harfi yonma-yon kelsa, [u] yoki [o’] deb o’qiladi. Masalan: book [buk], cook [kuk], good [gud] LEKIN, door [do’:], floor [flo’:]
5. c harfi esa ba’zan [s] ba’zan esa [k] o’qiladi. Agar c harfidan keyin unlilardan e,i,y kelsa u holda s o’qiymiz. Masalan: cinema [sinema] city [siti]
Agar c harfidan keyin undoshlar va a,o,u unlilari kelsa [k] deb o’qiladi. Masalan: cat [ket], cup [kap], coffee [koffi]
6. q harfidan so’ng u harfi kelsa ikkisi birga [kv] degan tovushni beradi. Masalan: queen [kvi:n], quit [kvit], question [kvestshn]

New words:
call – chaqirmoq
small – kichkina
make – tayyorlamoq, yasamoq
cake – tort
see – ko’rmoq
cook – pishirmoq
good – yaxshi
door – eshik
floor – qavat
cinema – sinema
city – shahar
cat – mushuk
cup – finjon, piyola
coffee – kofe
queen – qirolicha
quit – chiqmoq
question – savol

Eslatma: qavs ichidagi [ ] tallafuzni bildiradigan tovushlar o’zbek tilidagi o’qilishini bildiradi.

4 257 votes
Article Rating
Ko’rildi: 7 899

O’xshash maqolalar

77 – dars. «The» aniq artikl.

13-dars. Present Continuous

110-Dars. in / at / on (places 2)

18 Comments
Oldest Most Voted
Inline Feedbacks
View all comments
View Comments
Load More Comments

Eng ommabop

Eng so’nggi maqolalar

• 11-sinf mavzulari bo’yicha dars ishlanmalar
• 10-sinf mavzulari bo’yicha dars ishlanmalar
• 9-sinf mavzulari bo’yicha dars ishlanmalar
• 8-sinf mavzulari bo’yicha dars ishlanmalar
• 7-sinf mavzulari bo’yicha dars ishlanmalar

Ijtimoiy tarmoqlarda:

Telegram kanal: @uzteachers

Instagram: @xrasulov

Facebook: xasanboy

Barcha huquqlar himoyalangan. Saytdan material olinganda manba ko’rsatilishi shart! | Theme: News Portal by Mystery Themes.

Kafedralar

Həmin ildə S.M.Babayev İnstitutun elmi işlər üzrə prorektoru təyin edildi.

M.Qarayeva ingilis dili kafedrasının yeni müdiri seçilir. M.Qarayeva

kafedra müdirliyindən sonra aşağıdakılar kafedranın müdir vəzifəsinə

gəldilər: Faiq Hüseynov, Elxan Mirzəyev, Əminə Məmmədova, Sayadulla

Sayadulla Babayev xəstəliyi ilə əlaqədar 2008–ci ildə kafedra

müdirliyindən ərizəsi ilə azad olundu və o həmin kafedrada professor

vəzifəsində qaldı.

Hal hazırda ingilis dilnin fonetikası kafedrasına, 2008–ci ilin oktyabr

ayından təyin edilmiş, filologiya elmlər doktoru, professor F.H.Zeynalov

başçılıq edir.

II. Kafedranın missiyası

1) İngilis dilinin fonetikası kafedrasının ən vacib missiyası tələbələri

gələcək ingilis dili müəllimi kimi yetişdirməkdən, onlara Böyük Britaniyada

ingilis ədəbi tələffüzü norması kimi seçilmiş BBC aksent modelinin tələffüz

xüsusiyyətlərini, eləcə də mümkün qədər ingilis dilinin Amerika variantının

bəzi tələffüz cəhətlərini təlim edib öyrətməkdən ibarətdir. Bu başlıca əsas

vəzifəyə əlavə olaraq, praktik fonetika kursu yüksək səviyyədə ingilis dili

nitq (danışıq) səsləri sistemini, onların artikulyator təsvirlərini və təsnifatını

və ingilis dilinin fonetik quruluşunun bütün komponentlərinə aid olan

qaydaları və nəzəriyyələrin öyrənilməsi məqsədini güdür.

2) İngilis dilinin fonetikası kafedrasının ikinci vacib missiyası magistr

səviyyəsində yüksək keyfiyyətli gələcək ingilis dili müəllimləri

hazırlamaqdan ibarətdir.

III. Təhsil və elmi fəaliyyət

1) Prof.S.Babayev və prof.F.Zeynalov öz üzərində işləyən yüksək ixtisaslı

fonetistlərin hazırlanması işinə cəlb edilmişlər. Bu günə kimi

prof.S.Babayev elmi rəhbər kimi 9 elmlər namizədi hazırlamışdır.

Prof.F.Zeynalovun aspirantlarından biri Yəmən Respublikası vətəndaşı

olub. Belə ki, 2009-cu ildən bəri prof.F.H.Zeynalovun rəhbərliyi altında 4

nəfər müdafiyə etmişdir. Hal-hazırda isə kafedranın 8 nəfər dissertantı, 2

nəfər isə elmlər doktoru üzrə təhsilini davam etdirirlər.

Kafedranın 34 nəfər üzvündən 3 nəfəri alimlik və peşakar təcrübə

qazanmışlar:

1. F.H.Zeynalov-f.e.d., prof.

2. S.E.Poladova – fil.f.d., dos

3. K.A.Alırzayeva – fil.f.d., dos

4.C.H.Yaqubova – fil.f.d.

5.X.Ə.Qocayeva-fil.f.d.

IV. Akademik proqramlar və peşəkar kurslar

1.Tədris planına uyğun olaraq ingilis dilinin fonetikası kafedrası

aşağıdakı akademik proqramları işləyib hazırlamışdır:

1) Bakalavr səviyyəsi üçün nəzərdə tutulan ingilis dilinin praktik fonetikası

üzrə proqramı (b/m S.Əzizov) 1996.

2) Bakalavr səviyyəsi üçün nəzərdə tutulan ingilis dilinin praktik fonetikası

üzrə yeniləşmiş proqram (prof. F.Zeynalov, b/m S.Əzizov) 2009.

3) Bakalavr səviyyəsi üçün nəzərdə tutulan ingilis dilinin nəzəri fonetikası

üzrə proqramı (prof. S.Babayev) 2009.

4) Magistr səviyyəsi üçün ingilis dilinin fonologiyası üzrə proqramı (prof.

S.Babayev) 2009.

5) Bakalavr səviyyəsi üçün nəzərdə tutulan ingilis dilinin praktik fonetikası

üzrə yeniləşmiş proqram, “Eşitmə və tələffüz” fənnləri – 1,2,3 (prof.

F.Zeynalov, b/m Z.Neymətulin) 2015.

6) Bakalavr səviyyəsi üçün nəzərdə tutulan yeni nəşr ingilis dilinin praktik

fonetikası üzrə yeniləşmiş proqram, “Praktik fonetika” fənnləri – 1,2,

“Eşitmə və tələffüz”-3 (prof. F.Zeynalov, b/m Z.Neymətulin) 2018.

Hal-hazırda ingilis dilinin fonetikası kafedrasında “Eşitmə və tələffüz”-

1,2,3 fənləri və Essex qruplarında Fonologiya fənni tədris edilir.

İngilis dilinin fonetikası kafedrasının əməkdaşlarının

1. Fil.e.d.,prof. Zeynalov Fərman Hüsən-0.5

2. Fil.f.d.,dos. Poladova Səbinə Elxan-1.0

3. Fil.f.d.,dos. Alırzayeva Kifayət Ağarza-1.0

4. Fil.f.d.,b/m. Yaqubova Cəvahir Hacı-1.0

5. Fil.f.d.,b/m. Qocayeva Xatirə Əvəz-1.0

6. b/m. Kərimova İntizar Kamil-1.0

7. b/m. Rəhimova Gülnarə Zübeyir-1.0

8. b/m. Səfərova Gülnarə Seyfəddin-1.0

9. b/m.Zülfiqarova Elmira Kamil-1.0

10. b/m.İbrahimova Fatimə Xanməmməd-1.0

11. b/m.İbadullayeva Mehriban Sədyar-1.0

12. b/m.Qocayeva Şəfiqə Qulam-1.0

13. b/m.Əliyeva Aynur Şükür-1.0

14. b/m.Nurəliyeva Gülbəniz Fikrət-1.0

15. b/m.Cabbarlı Təranə Zöhrab-1.0

16. b/m.Əhmədova Yetər Səməd-1.0

17. b/m.Kərimov Aydın Hüseynağa-0.5

18. b/m.Qocayeva Şəhla Mikayıl-1.0

19. b/m .Musayeva Pərvin Baba-1.0

20. müəllim. Tahirova Səbinə Əmiraslan-1.0

21. müəllim. Babayeva Ülviyyə Rasim-1.0

22. müəllim. Cəbrayılova Vəfa Mirbəşir-1.0

23. müəllim. Cəfərova Pərvanə Mübariz -1.0

24. müəllim.Seyidova Leyla Mirələsgər-0.5

25. müəllim. Cəlilova Günel Yadigar-0.5

26. müəllim. Baxşəliyeva Əfsanə Əbülfəz-1.0

27. müəllim. Əlizadə Kübra Ceyhun-0.5

28. müəllim. Zeynalova Ülviyyə İbrahim-0,5

29. müəllim.Cəfərova Aynurə(b/m Neymətulin Ziya Kafetuloviç)-0.5

30. müəllim. Piriyeva Vəfa Afiz-0.5

31. müəllim. Abdullayeva Aydan Qabil-0.5

32. müəllim.Kərimova Bəyim Taleh-0.5

33. müəllim.Məmmədova Anara-0.5

Laborantlar

1.B/lab.Zamanova İlahə Aydın qızı -1.0

2.lab.İsgəndərova Aygül Tofiq qızı -1.0

İngilis Dili Fonetikası

Şübhəsiz ki, bir dili öyrənməyə əlifbasından başlayırıq. Əlifbanı, hərfləri və səslənməsini bilmədən yazı yaza bilmərik, mətnləri oxuya bilmərik. Lakin, belə bir həqiqət də vardır ki, dili öyrənəndə tələbələrə ən sıxıcı gələn məqamı da elə əlifbanı və hərflərin səslənməsi öyrənməkdir. Əvvəla, demək olar ki, ümumiyyətlə, bir fəaliyyətə başlamazdan əvvəl atılan ilkin addımlar və öyrəndiyimiz ilkin mövzular asanlığı və asanlığı qədər olan qarışıqlığı səbəbi ilə bir çoxları tərəfindən sevilmir. Bunu qəbul etmək lazımdır ki, biz bir bacarığa yiyələnmək istəyiriksə onun infrastrukturunu möhkəm qurmalıyıq. Təməl güclü olduğu müddətdə binanın inşası həm təhlükəsiz həm də sağlam olacaqdır. İngilis dili fonetikası da digər dillərin fonetikasından fərqlənən ünsurlara malikdir. Ana dilimizlə qarşılaşdırdıqda bir çox fərqliliklər görə bilərsiniz və bu fərqliliklər bəzən sizi şaşırda bilər. Bir mövzunu yaxşı anlamaq üçün o qrammatik mövzunu öz dilimizlə qarşılaşdırmasını edirik, amma ingilis dilində elə məqamlar, elə mövzular vardır ki, onların Azərbaycan dilində qarşılığını tapa bilməzsiniz. Ona görə də, qarşılığı olan mövzuları əlaqələndirməyə, qarşılığı olmayan mövzuları da o dilin qaydalarına görə öyrənməyə cəhd edin. Odur ki, ingilis dilinin fonetikası, hərfləri, səslənmələri və daxilindəki xırda detalları sizə aşağıdaki paraqraflarda anladacayıq.

International Phonetic Alphabet (Beynəlxalq Fonetik Əlifba) Nədir?

Beynəlxalq Fonetik Əlifba hər simvolun (hərfin) müəyyən bir səs ilə əlaqəli olduğu bir sistemə aiddir. İngilis dilində bir sözün necə tələffüz olunduğunu Beynəlxalq Fonetik Elifba (IPA) istifadə edərək asanlıqla öyrənə bilərsiniz. İngilis dilini öyrənməkdə həm başlayanların həm də İngilis dilini bilənlərin, lakin tələffüzünü inkişaf etdirmək istəyənlərin xilaskarına çevrilən bu sistemlə native speaker səviyyəsinə nail ola bilərsiniz. BFA-nın tərifini verdikdən sonra daxilində neçə hərf və neçə səs olduğuna nəzər yetirmək lazımdır. İngilis dili əlifbasında 26 hərf, 44 səs vardır. Hərf sayısı Azərbaycan dili əlifbasına görə az, lakin səsə görə olduqca çoxdur. Bu da o deməkdir ki, ingilis dilində bir hərf bir neçə səsi verə bilir. Verdiyi səs isə kəlimədə durduğu hecaya, qarşısındaki hərflərə görə dəyişkənlik göstərir. Bunun üçün hansı hərfin səsləri hansı kateqoriyaya daxil olduğunu bilmək, onlar üzərində nümunələrlə çalışmaq gərəkdir.

Günlük Danışıq Dilində Fonetika və Digər Danışıq Ünsurları

• Phonetics– Fonetika

Fonetikanın sahəsi – Dilçilik insan nitqində səsləri araşdırır. Onun alt başlıqları:

Azəringiliscə proqramı ilə ingilis dilinizi inkişaf etdirin.

1. Nitq Fonetikası – Danışığımızdaki sözlərin istifadəsi onların quruluş qaydası, hərf düzülümü, və s. məqamını araşdıran alt başlığıdır.
2. Eşitmə Fonetikası – Dilin fiziki quruluşuna baxmaqla birlikdə səslərin və dilin kodlamasını öyrənir.
3. Hissi Fonetika – Səslərin beyində necə anlaşıldığını analiz edir.

Maraqlı məlumat: Bu gün istifadə etdiyimiz fonetik əlamətlərin əsasını təşkil edən ilk fonetik əlifba Finikiyalılar tərəfindən yaradıldığı düşünülür.

Fonologiya – Dilçiliyin fonoloji sahəsi nitqin bir dildə xüsusi bir şəkildə necə qurulduğunu, quruluş qaydasını təhlil edir.

Maraqlı məlumat: İngiltərədə 30 ilə 40 arasında İngilis dili ləhcələri mövcuddur. ABŞ-da bu 20-dən çoxdur.

Aksent – Müəyyən bir coğrafi bölgəyə aid olan tələffüz forması. Aksent xarici və ya regional ola bilər və müəyyən bir iqtisadi mövqeni də əhatə edə bilər.

Maraqlı məlumat: İnəklərdə də yerli aksent olur. “İnəyimlə çox vaxt keçirirəm və bir Somerset aksenti ilə “möö”lədiklərinə tam əminəm.” demişdi BBC müxbiri Lloyd Green (Loyd Qrin) müsahibəsində.

İndi isə, fonetikanın əsasını təşkil edən sait, samit və s. kateqoriyaları nümunələri ilə öyrənək.

Vowel – Sait Səslər

Sait Səs – Nəfəsin asanlıqla ağız boşluğu və bağırsaqdan çıxa bildiyi səslər.

Maraqlı məlumat: Bəzi dillərdə sait sayını dəqiq müəyyənləşdirmək çətin olsa da, ən çox sait səslərin Taada olduğu təxmin edilir. Botsvana və Namibiyada istifadə olunan Taa dilinin saymalarından asılı olaraq 20 ilə 31 arasında sait səsləri var.

1. Short Vowel – Qısa Sait Səslər

1) Qısa A səsi – Azərbaycan dilində qarşılığını “ə” hərfi ilə vermək olar.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra tək və ya cüt samit varsa.

2) Qısa E Səsi – Normal bilinən “e” kimi səslənir.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra tək və ya cüt samit olanda.

3) Qısa I səsi – Bildiyimiz “i” hərfi kim oxunur.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra tək və ya cüt samit istifadə olunursa.

4) Qısa O Səsi – “o” və “a” hərflərin qarışığı, təxminən “a” hərfinə yaxın şəkildə səslənir.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra tək və ya cür samit varsa.

2. Kəlimədə “ou” birləşimi varsa.

5) Qısa U Səsi – Azərbaycan dilində qarşılığı “a” olaraq keçir.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra tək və ya cüt samit varsa.

Tabel üzərindən nümunələrə baxaq;

/æ/ : apple, pan, mat,

/ɛ/ : elephant, pen, met,

/ɪ/ : pin, mitt, little

/ɒ/ : ostrich, upon, motto

/ʌ/ : umbrella, pun, mutt

2. Long Vowel – Uzun Sait Səslər

1) Uzun A Səsi – Təxminən “ey” kimi səslənir.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Kəlimənin sonuna doğru yazılırsa və ardından samit hərflə səssiz “e” hərfi gəlirsə.

2. Həmin hərfdən sonra sait gəlirsə.

3. Ardından “gh” birləşməsi gəlirsə.

2) Uzun E Səsi – “i” hərfini uzun şəkildə tələffüzü.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Qoşa “e”-dirsə, və ya “ea” birləşməsidirsə, ya da həmin hərfdən sonra sait gəlirsə.

2. Sözün sonuna yaxındırsa və ardından samit gəlirsə.

3. Sözün sonundadırsa və səssiz deyilsə.

4. Sözün sonundadırsa və ardından “y” gəlirsə.

5. Birdən çox hecası olan sözün axırı “y” ilə bitirsə.

6. Sözün içində “ie” birləşməsi varsa.

3) Uzun I Səsi – “ay” səslənməsi kimidir.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra bir sait və ardından bir sait gəlirsə.

2. Sözdə həmin hərfdən sonra “gh” birləşməsi varsa.

3. Həmin hərfdən sonra “e” səssiz hərf gəlirsə. (keçmiş zaman şəkilçisi “ed” də artırılanda belə tələffüz olunur) Örneğin: tie, lie, tried.

4. Həmin hərfdən sonra səssiz “s” gəlirsə.

5. “I” şəxs əvəzliyində.

6. Tək hecalı sözün sonu “y” ilə bitirsı və ya sözün sonunda “ye” birləşməsi varsa.

4) Uzun O Səsi – “ou” birləşməsi kimi oxunur.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra bir sait və bir samit birləşməsi gəlirsə.

2. Həmin hərfdən sonra “w” gəlirsə.

3. Həmin hərfdən sonra “y” də daxil olmaqla başqa sait gəlirsə.

4. Həmin hərdən sonra “st” birləşməsi varsa.

5. Həmin hərfdən sonra “ld” birləşməsi varsa.

6. Həmin hərfdən sonra “ugh” birləşməsi varsa.

5) Uzun U Səsi – “u” hərfinin daha uzun tələffüz forması.

Nə vaxt istifadə olunur:

1. Həmin hərfdən sonra bir samit və bir sait birləşməsi gəlirsə.

2. Ardından “el” birləşməsi gəlirsə.

3. “You” şəxs əvəzliyində.

4. Sözün içində “ew” birləşməsi varsa.

Tabel üzərindən ümumi nümunələrə nəzər yetirək:

/eɪ/ : late, mate, gate

/iː/ : eat, meat, meet

/aɪ/ : mite, might, sight

/oʊ/ : oats, mote, moat

/juː/ : mute, use, usual,

3. Difthongs – İki Səsli Saitlər

Difthongs bir sait səslə başlayır və eyni hecada digər sait səsinə dəyişir. Ağız mövqeyi sait səsiylə biraz dəyişir. Difthongs tez-tez (lakin həmişə deyil) eyni hecada iki sait bir-birinin yanında olduqda edilir.

Nümunə ilə:

/aɪ/ : crime, like, lime

/eɪ/ : break, rain, weight

/əʊ/ : slow, moan, though

/aʊ/ : brown, hound, now

/eə/ : lair, stair, bear

/ɪə/ : beer, near, pier

/ɔɪ/ : oil, toy, coil

/ʊə/ : lure, pure, fur

Consonant – Samitlər

Samit səslər – Dilin, dişlərin və dodaqların mövqeyinə görə hava axınının qarşısını alaraq çıxarılan səslərdir.

Maraqlı məlumat: Dünyadakı ən az samitlər Rotokas dilinin əsas ləhcəsindədir. Bu ləhçənin samit sayı cəmi altıdır.

Nümunələrə baxaq:

B – /b/ : baby, best, buy, bring, blind, absent

C – /s/, /k/ : center, cigarette, cinema; cake, clean, act, panic

D – /d/ : day, dear, die, door, duty, admire

F – /f/ : fast, female, five, forest, fund, fry

G – /g/, /j/, /zh/ : game, gap, dog, egg; general, Egypt, manage; rouge

H – /h/, /-/ : hair, hotel, hunt, behind, hour, honor, honest

J – /j/ : jam, Jane, jet, jelly, jingle,

K – /k/ : kind, kill, kilogram, sky, blanket, break, look

L – /l/ : late, let, live, alone, close, slim

M – /m/ : make, men, mind, mother, must, my

N – /n/ : napkin, never, night, no, nuclear, funny, student

P – /p/ : paper, person, pick, pour, public, repair

Q – /kw/, /k/ : quality, equal, require; unique, technique, antique

R – /r/ : rain, red, rise, brief, grow, scream, truck

S – /s/ /z/ : send, street, lost, kiss, release; cause, present, reason,

T – /t/ : task, tell, time, tone, tune, hotel, attentive, student

V – /v/ : vast, vein, vivid, voice, even, review, invest

W – /w/ : wall, war, way, west, wind, word, would

X – /ks/, /gz/, /z/ : exercise, fix, relax; exit, exult; xenophobia, xylophone

Z – /z/ /ts/ : zero, zoo, quiz, jazz; pizza, Mozart, waltz

Azəringiliscə proqramı ilə ingilis dilinizi inkişaf etdirin.

Beynəlxalq Şöbələr üzrə Mətn Yazarı / Məzmun Redaktoru mütəxəssisi.

Recent Content

Testlərin öyrənməyə təsiri ilə bağlı aparılan araşdırmalar göstərir ki, testlər sinif otaqlarına (testlərin geri qaytarılması) və ümumilikdə təhsil siyasətinə (test təsiri).

4-cü Sinif 5-ci Bölmə My Day Mövzu İzahı Kitab oxuyarkən beyninizi çox aktiv istifadə edirsiniz, çünki oxumaq çox aktiv bir prosesdir. Yazıçı çox iş görəndə oxucu belə çox.